23214	MAT 1:1	Nde nguinu scua nii ta nten 'in Jesucristo, sñe' ta nten 'in Davi, cui' sñe' ta nten 'in Abraham.
23215	MAT 1:2	Abraham ncua sti Isaac, Isaac ncua sti Jacob, Jacob ncua sti Judá lo'o nchgaa la ña'an ta'a ngula yu.
23216	MAT 1:3	Yu Judá can' ncua sti Fares lo'o Zara, lo' jyi'an chcuaa yu can' ncua naan Tamar, lo' Fares ncua sti Esrom, Esrom ncua sti Aram.
23217	MAT 1:4	Aram can' ncua sti Aminadab, Aminadab ncua sti Naasón, Naasón ncua sti Salmón.
23218	MAT 1:5	Yu Salmón ncua sti Booz, lo' jyi'an can' ncua naan Rahab, Booz ncua sti Obed, lo' jyi'an can' ncua naan Rut, Obed ncua sti Isaí.
23219	MAT 1:6	Isaí ncua sti yu nu ncua ree Davi, ree Davi can' ncua sti Salomón, lo' jyi'an can' ncua cuilyi'o yu Uría.
23220	MAT 1:7	Salomón ncua sti Roboam, Roboam ncua sti Abía, Abía ncua sti Asa.
23221	MAT 1:8	Yu Asa ncua sti Josafat, Josafat can' ncua sti Joram, Joram ncua sti Uzía.
23222	MAT 1:9	Uzía ncua sti Jotam, Jotam s ncua sti Acaz, Acaz ncua sti Ezequía.
23223	MAT 1:10	Ezequía ncua sti Manasés, Manasés can' ncua sti Amón, Amón ncua sti Josía.
23224	MAT 1:11	Yu Josía ncua sti Jeconía lo'o ta'a ngula yu, cui' Babilonia ncua cune' yu xa yaa ne' Israel preso.
23226	MAT 1:13	Zorobabel ncua sti Abiud, Abiud ncua sti Eliaquim, Eliaquim ncua sti Azor.
23227	MAT 1:14	Yu Azor ncua sti Sadoc, Sadoc ncua sti Aquim, Aquim ncua sti Eliud.
23228	MAT 1:15	Yu Eliud ncua sti Eleazar, Eleazar ncua sti Matán, Matán ncua sti Jacob.
23229	MAT 1:16	Jacob ncua sti yu See, cui' nu ncua cuilyi'o María nu ncua jyi'an Jesús, ñi nu lca Cristo.
23230	MAT 1:17	Cuaña'an yato'o yton tsa tilcua ta nten, ti' chendyu nu mdi'in yu Abraham hasta chendyu nu mdi'in yu Davi, ticui' cuaña'an yton cha tilcua ta nten, ti' chendyu 'in Davi tsaya' nguila ne' Israel yaa ne' preso se'en lca Babilonia, ticui' cuaña'an yton cha tilcua ta nten, ti' xa nguila ne' yaa ne' Babilonia tsaya' mdiyaan Cristo chendyu.
23231	MAT 1:18	Ndeña'an yato'o xa ngula Jesucristo: Ncua cuiya' cha' si'yana yu See ntsu'hui cha' ca cuilyi'o 'in María, jyi'an Jesús, una ti' lyijyi chcuan yu cunta 'in María, xa cua' mxilyo ña'an si'ya cha' cuiya' 'in Espíritu nu Luhui 'in Ndiose.
23236	MAT 1:23	—Ña'an jan ñii, ntsu'hui cha' xilyo ña'an sca ne' cuna'an tsa suhue ti lo' tyi'in sñe' ne', lo' ca naan can' Emanuel—. Cha' re nchca ti' chcui', Ndiose ndi'in lo'o na.
23237	MAT 1:24	Xa mjyin xaa ti' yu See can', mducua yu tñan tsaña'an ycui' angujle 'in Ñi X'nan na lo'o yu, lo' mchcuan yu cunta 'in María.
23238	MAT 1:25	Una la cua' mdiyaan cuhui' chendyu xacan' m'ni ca'an yu 'in nten 'in yu, lo' mdi'in tyaa yu nii cuhui' ca naan cuhui' Jesús, nde sñe' ne' nu culoo.
23240	MAT 2:2	lo' mñicha' yu: ¿La ndi'in yu nu lca ree 'in ne' judio, yu nu ngula can'? Si'yana cua' na'an hua mdo'o tucua sca cuii, lo' nchcui' na cha' 'in yu, ljyaan hua si'yana cu'ni tnu hua 'in yu.
23241	MAT 2:3	Xa ynan yu ree Herode cha' re, msu'hua yu cha' tiquee yu, lo' cui' cuaña'an quichen Jerusalén.
23242	MAT 2:4	M'ni yu cha' nguio' ti'in nchgaa nu ntsu'hui cunta cha' 'in laa, tsatlyu lo'o ne' escriba nu ndi'in quichen can', lo' mñicha' yu 'in ne' cha' la ca ntsu'hui cha' cula ñi nu lca Cristo.
23247	MAT 2:9	Xa mdyi ycui' ree can' lo'o yu, mdo'o yu nguiaa yu, lo' yuhue 'a ti' yu si'yana xiya' mdo'o tucua cuii nu cua' na'an yu, luhua' se'en nchcua cucha, lo' mducua loo na loo yu tsaya' mdiyaa na chcua se'en ndi'in cuhui' can', lo' can' ycan' tucui na.
23248	MAT 2:10	Ndyijyin ya' tsu'hue ntsu'hui tiquee yu xa na'an yu 'in na.
23249	MAT 2:11	Xa yten yu ña'an can', na'an yu 'in cuhui' can' lo'o María jyi'an cuhui', mdyi'ya xtyin' yu lo' m'ni tnu yu 'in cuhui', msla yu se'en ntsu'hui cha' tsu'hue nu ljyan lo'o yu, lo' mdaa yu na oro 'in cuhui', lo'o na xityi'i nu ndiquin tucua ne' tloo Ndiose, lo'o mirra.
23250	MAT 2:12	Yato'o jui nu mtsa' 'in yu ni' cula, si'yana a xitucui 'a yu se'en ndi'in yu Herode, can' cha' xca tucueen mxitucui yu nde quichen tyi yu.
23252	MAT 2:14	Cui' xaa mdyi'o sla yu, lo' ticui' tla can' mdo'o yu nguiaa yu lo'o cuhui' can' lo'o jyi'an cuhui' se'en lca Egipto.
23259	MAT 2:21	Xacan' mxitucui jun lo'o cuhui' can', lo' nguila jun se'en lca Israel.
23260	MAT 2:22	Xa ynan yu cha' si'yana yu Arquelao ndlo yu tñan se'en lyi'ya loo Judea, tñan loo Herode sti yu, ytsen yu quila yu can', una jui nu mtsa' 'in yu ni' cula, can' cha' mdo'o yu nguiaa yu se'en lyi'ya loo Galilea.
23261	MAT 2:23	Mdiya ti'in jun quichen Nazaret, cuaña'an mducua cha' nu ycui' nchgaa yu nu mxiycui' Ndiose 'in cua' s'ni, ña'an ca si'yana ca naan ñi Nazareno.
23263	MAT 3:2	lo' nchcui' yu: Xilo'o chon' um qui'ya ngui'ni um, si'yana cua' mdiyaa xaa culo Ndiose tñan 'in na.
23269	MAT 3:8	Xilo'o chon' um qui'ya ngui'ni um, lo' culo'o xñan um 'in um lo'o sca chendyu nu luhui.
23270	MAT 3:9	A cu'ni siye' um ta ljuin um: Sñe' ta nten 'in Abraham lca hua. Cunen lo'o um sca cha': Ndiose tca cu'ni ñi cha' cutsu xca ta nten chon' quee re, lo' ca can' sñe' Abraham.
23274	MAT 3:13	Xacan' mdo'o Jesús se'en lca Galilea, lo' mdiyaa ñi chco tlyu Jordan se'en nu tucua tya yu Xuhua 'in ñi.
23275	MAT 3:14	Una yu Xuhua a ncua ti' yu tucua tya yu 'in ñi, lo' juin yu: 'Un ntsu'hui cha' tucua tya um 'ñan nan', lo' nde ljyaan um si'yana nan' tucua tyan 'in um.
23276	MAT 3:15	Una mxcuen Jesús 'in yu: Tyaa ya', si'yana cuaña'an ntsu'hui cha' tucua na tñan nchgaa cha' nu ñi 'in Ndiose. La xacan' mslyaa yu.
23280	MAT 4:2	Xa cua' m'ni ñi ayuna tucua yla tsaan lo' tucua yla tla, xacan' mdyisnan ngute' ti' ñi.
23281	MAT 4:3	Cui' ña'an lcaa yaan laxa'an tloo ñi, lo' juin 'in ñi: Cha' nu'huin lca Sñe' Ndiose, chcui' lo'o quee re lo' chca na jaslya.
23289	MAT 4:11	Xacan' mdo'o tso' laxa'an can' sii' ñi, cui' ña'an lcaa mdiyaan angujle nu ta yaa' 'in ñi.
23290	MAT 4:12	Xa ynan Jesús cha' si'yana yu Xuhua cua' ntsu'hui na'an chcuan, mxitucui ñi se'en lca Galilea.
23295	MAT 4:17	Ti' xacan' mdyisnan Jesús ngulo'o ñi 'in nten, lo' nchcui' ñi: Xilo'o chon' um qui'ya ngui'ni um, si'yana cua' mdiyaa xaa culo Ndiose tñan 'in um.
23296	MAT 4:18	Yato'o sca tsaan mda'an Jesús tu'hua tiyo' Galilea, lo' na'an ñi 'in yu Tyo lo'o yu Ndre ta'a ngula yu, nduguun yu quitan loo tyi'a can' si'yana yu cuta cula lca yu.
23297	MAT 4:19	Lo' juin ñi 'in yu: Chcui ncha'an um 'ñan, nan' culo'on 'in um cu'ni um cuta, tyicana 'in nten.
23298	MAT 4:20	Ticui' xaa ngula' sti yu quitan 'in yu, lo' mducui ncha'an yu 'in ñi.
23299	MAT 4:21	Chin' ti se'en ti' mda'an ñi, xa na'an ñi 'in tucua yu nu nda'an lo'o ta'a ngula, Jacobo lo'o yu Xuhua, ndlyu yu lo'o Zebedeo sti yu ni' sca yca na'an, nxcuan su'hua yu quitan 'in yu, lo' msi'ya ñi 'in yu.
23300	MAT 4:22	Cui' xaa mdyi'o yu ni' yca na'an can', ngula' ton yu 'in sti yu lo' mducui ncha'an yu 'in ñi.
23301	MAT 4:23	Ña'aan se'en lyi'ya loo Galilea mda'an lo'o ñi cha' tsu'hue 'in Ndiose, lo'o se'en ndiyo' ti'in ne' judio, ngulo'o ñi ña'an ntsu'hui cha' culo Ndiose tñan 'in nten, lo' m'ni chca ñi 'in nchgaa nu ti'i lo'o cuati loo quicha.
23303	MAT 4:25	Qui'an 'a nten mducui ncha'an 'in ñi nu mdo'o se'en lyi'ya loo Galilea, lo'o Decápolis, lo'o quichen Jerusalén, lo'o se'en lyi'ya loo Judea, a cunta nu mdo'o xca tso' chco tlyu Jordan.
23304	MAT 5:1	Xa na'an Jesús si'yana qui'an 'a nten mdiya ti'in can', ycuen ñi sca se'en nu cuaan la, lo' ña'aan yten tucua ñi mdiyaa yu ta'a nda'an ñi tloo ñi.
23306	MAT 5:3	Tsu'hue ca xu'hue nu ndyi'ya cha' tiyaa si'yana 'ni cha' 'in lo'o Ndiose, can' nu caja cha' tsu'hue 'in se'en ndlo Ndiose tñan.
23308	MAT 5:5	Tsu'hue ca xu'hue nu suun nten lca, can' nu qui'ni ca'an 'in yuu se'en ndlo Ndiose tñan.
23311	MAT 5:8	Tsu'hue ca xu'hue nu luhui cusya 'in, can' nu ña'an tloo 'in Ndiose tiyaa xaa.
23312	MAT 5:9	Tsu'hue ca xu'hue nu ndiya nan ña'an tyi'in tsu'hue lo'o nchgaa tucui, can' nu ca naan sñe' Ndiose.
23313	MAT 5:10	Tsu'hue ca xu'hue nu ndijin cha' si'ya tñan tsu'hue nu ngui'ni, can' nu caja cha' tsu'hue 'in se'en ndlo Ndiose tñan.
23314	MAT 5:11	Tsu'hue ca xu'hue um xa caja nu ña'an ti'i, lo' chcui' ca'an 'in um si'ya cha' 'ñan, lo' tñan ne' scasca qui'ya 'in um.
23316	MAT 5:13	'Un nguiaa cha' 'in um ña'an nchca ti' teje' lja nten chendyu, cha' teje' can' tyi'o tiyen' na, ¿ña'an ta tca ca tiyen' na xiya'? A la 'a cunajo'o na, tsaloo chcuan ti na lo' caja nu culo' su'hua 'in na.
23317	MAT 5:14	'Un nguiaa cha' 'in um ña'an nchca ti' xaa nu ndu'hui loo chendyu, cui' cuaña'an sca quichen nu ndi'in sca loo qui'ya, a tca nu a ca chcan' na.
23319	MAT 5:16	Cui' cuaña'an taa um ya' ca um sca xaa 'in nten chendyu, ña'an ca si'yana ca chcan' loo tñan tsu'hue nu ngui'ni um, lo' cu'ni tnu ne' 'in Stina Ndiose, ñi nu nducua ni' cuaan.
23320	MAT 5:17	A quiñan ti' um ljyaan si'yana tyijyin lyoon 'in lee, lo'o cha' nu ngua'an scua yu nu mxiycui' Ndiose 'in cua' s'ni, si'i na xcuan tloon 'in na, cui' ca nu si'yana ca ja'an 'in na.
23321	MAT 5:18	Nu cha' ñi cunen lo'o um, tsalja nu ti' chcan' ni' cuaan lo'o chendyu re, ñi sca cha' nu suhue lati nducua loo lee can', lo' a tyijyin cha' 'in na cuati ña'an, cui' ca nu tsato'o nchgaa cha' nu nducua loo na.
23322	MAT 5:19	Can' cha' nu cucha ti'in cha' nu suhue lati ngulo Ndiose tñan, lo' cha' cuaña'an culo'o can' 'in xca tucui, a caja nu su'hua loo 'in se'en ndlo Ndiose tñan. Una nu tucua tñan 'in na lo' culo'o 'in na, can' nu ca sca nu ndon loo se'en ndlo Ndiose tñan.
23323	MAT 5:20	Cunen lo'o um sca cha', cha' a lyee la quia nan um 'in Ndiose que ña'an ngui'ni ne' escriba lo'o ne' fariseo, a tca sten um se'en ndlo Ndiose tñan.
23327	MAT 5:24	cula' scua um lcuan can', lo' quia y'ni chu'hue um cha' 'in um lo'o ta'a um culo nducua la, xacan' xitucui um, lo' tyaa um lcuan can' 'in Ndiose.
23328	MAT 5:25	Ndla ti cu'ni chu'hue um cha' 'in um lo'o ta'a cusuun um tucueen nguiaa um, lja nu ti' lyijyi ca cuiya' cha' 'in um, ña'an tu' tyaa can' cunta 'in um tloo bse, lo' yu bse can' tyaa yu cunta 'in um yaa' silyiya, can' nu su'hua 'in um na'an chcuan.
23329	MAT 5:26	Nu cha' ñi cunen lo'o um, a tyi'o um na'an chcuan, cha' si'i la su'hua lyiya' um nchgaa cunta nu nducui ncha'an 'in um.
23338	MAT 5:35	ñi loo chendyu re si'yana nde nxitñan' quiya' ñi, ñi a cu'ni tyi'ya um quichen Jerusalén si'yana lca na quichen 'in ñi nu lca Ree.
23339	MAT 5:36	Ñi a tyi'in tya ca um chendyu 'in um, si'yana ñi sca quichan' que um lo' a tca cu'ni um cha' ca mta na uta ca mten na.
23340	MAT 5:37	Xa chcui' um sca cha', ljuin um: Cui' na, uta, si'i na, si'yana cha' ti' tucua la um cha' can', cua' lo'o cha' cuiñi ljyan lo'o na.
23342	MAT 5:39	Una nan' cunen lo'o um, a cu'ni su'hua um 'in um lo'o nu nducun', cui' ca nu cha' ycuan' yu sca tso' tloo um, tyaa um xca tso' na ycuan' yu.
23343	MAT 5:40	Cha' nde'en nu nchca ti' taa qui'ya 'in um lo' lyaa xcan' um, tyaa um 'in na 'in cui' ña'aan lo'o te' ycan' tnu tu'hua can' 'in um.
23344	MAT 5:41	Cha' caja nu xicu'ni 'in um cui'ya um su'hua sca kilometro, 'un cui'ya um 'in na tucua kilometro.
23346	MAT 5:43	Cua' ngune 'in um jui nu ycui': —Ña'an 'tnan ti' um 'in ta'a nten um—, lo' xcuan tloo um 'in ta'a cusuun um.
23351	MAT 5:48	Can' cha' ca um sca nten nu ñi ndi'in cha' 'in, tsaña'an Sti um ñi nu nducua ni' cuaan, ñi ndi'in cha' 'in ñi.
23352	MAT 6:1	Xñi um cunta si'yana si'i tloo ña'an nten cu'ni um scasca loo cha' tsu'hue, ta si'yana taa ne' loo um, lo' cha' cuaña'an cu'ni um, a sca cha' tsu'hue qui'ni ca'an 'in um lo'o tso' 'in Stina Ndiose nu nducua ni' cuaan.
23355	MAT 6:4	cunan ti ntsu'hui cha' taa um lcuan, lo' Sti um, ñi nu nan' 'ya nchgaa loo cha', xitucui ñi cha' tsu'hue 'in um tloo na'an nten.
23357	MAT 6:6	Una xa chcui' lyi'o um 'in Stina Ndiose, yten um ña'an 'in um lo' tucun um 'in na, lo' chcui' um lo'o ñi nu a chcan' nducua, lo' Sti um, ñi nu nan' 'ya nchgaa loo cha', xcuen ñi 'in um tloo na'an nten.
23359	MAT 6:8	A nchca cha' cu'ni um ña'an nu ngui'ni ne', si'yana ñi nu lca Sti um cua' jlyo ti' ñi cha' nu 'ni 'in um, siya' ti' lyijyi jñan um 'in na.
23360	MAT 6:9	Can' cha' xa chcui' lyi'o um 'in Ndiose, ndeña'an chcui' um: Ndiose Sti hua, 'un ñi nu nducua ni' cuaan, scati um ntsu'hui cha' cu'ni tnu hua 'in um.
23361	MAT 6:10	Nchca ti' hua si'yana tsatlyu culo um tñan 'in hua, lo' cu'ni um tsaña'an nu lca tiquee um loo chendyu re, cui' tsaña'an ngui'ni um la ni' cuaan.
23362	MAT 6:11	Cunda scaa tsaan taa um na nu cunajo'o 'in hua.
23363	MAT 6:12	Cu'ni um cha' tlyu ti' 'in hua si'ya qui'ya ngui'ni hua, si'yana cuaña'an ngui'ni hua cha' tlyu ti' 'in nchgaa nu ngui'ni cha' ngunan' lo'o hua.
23364	MAT 6:13	A taa um cha' cuiya' sten cha' ngunan' tiquee hua, cui' ca nu culo tso' um 'in hua sii' cha' ngunan' can', si'yana scati um ndlo um tñan, lo' tlyu cha' cuiya' ntsu'hui 'in um, tsala xaa cu'ni tnu hua 'in um. Amen.
23366	MAT 6:15	una cha' a cu'ni um cha' tlyu ti' 'in ta'a nten um, ticui' cuaña'an Sti um, ñi nu nducua ni' cuaan, a cu'ni ñi cha' tlyu ti' 'in um si'ya qui'ya ngui'ni um.
23367	MAT 6:16	Xa cu'ni um ayuna, a taa um ya' ca xi'in tloo um tsaña'an n'ni nu a ñi ndi'in cha' 'in, n'ni xi'in can' tloo si'yana ca jlyo ti' nten si'yana ngui'ni ayuna. Nu cha' ñi cunen lo'o um, lo'o tsacua ti ña'an cua' jui siya' can'.
23369	MAT 6:18	si'yana a ca chcan' ña'an si'yana ngui'ni um ayuna, cui' ca nu cu'ni um cha' can' tloo Stina Ndiose, ñi nu a chcan' nducua, lo' Sti um, ñi nu nan' 'ya nchgaa loo cha', xcuen ñi 'in um tloo na'an nten.
23371	MAT 6:20	cui' ca nu so' ti'in um cha' cuilyiya' la ni' cuaan, se'en nu a tca sta 'ni 'in na, ñi a ntsu'hui cha' jlyo na, ñi yu cunan lo' a cui'ya 'in na.
23372	MAT 6:21	Si'yana se'en ndi'in cha' cuilyiya' 'in um, can' nguilyu cusya 'in um.
23374	MAT 6:23	una cha' a tsu'hue xaa quiloo um, ticui' cuaña'an ña'aan um tla yta um. Lo' cha' tla yta cha' tiyaa 'in um, ¿ña'an la ca ycui' ca tla yta can'?
23376	MAT 6:25	Can' cha' cunen lo'o um: A su'hua um cha' nduhue ti' tiquee um lo'o na nu cunajo'o 'in um, ñi ste' um lo' a chu'hui yuhue' ti' um. ¿Ta a ndon loo la chendyu 'in um que 'in cha' nchcu, cui' cuaña'an cunan' um, ta a ntsu'hui lyoo la na que 'in ste' um?
23380	MAT 6:29	una cunen lo'o um sca cha', ñi yu ree Salomón tsaña'an nu ncua cuilyiya' yu, lo' a tsu'hue la yco' yu que ña'an quee cua.
23383	MAT 6:32	Si'yana chon' nchgaa cha' re nchcua quiloo ne' gentil, una ñi nu lca Sti um, ñi nu nducua ni' cuaan, jlyo ti' ñi si'yana 'ni cha' 'in um lo'o nchgaa cha' re.
23384	MAT 6:33	Quia nan um 'in Ndiose culo nducua la, lo' tucua um tñan cha' nu ñi 'in ñi, lo' nchgaa cha' re tya cula lo'o ñi 'in um.
23385	MAT 6:34	Can' cha' a su'hua um cha' nduhue ti' tiquee um ña'an tyijyin um tsaan quiaa, si'yana quiaa cua' ljyan lo'o na cha' nduhue ti' 'in na, cui' lya lo'o cha' nu nchca tsaan re ñii.
23386	MAT 7:1	A nchca cha' su'hua qui'ya ta'a um, si'yana a caja nu su'hua qui'ya 'in um.
23387	MAT 7:2	Si'yana tsaña'an nsu'hua um qui'ya 'in xca tucui, cuaña'an caja nu su'hua qui'ya 'in um, lo'o cuiya' nu nsu'hua cuiya' um, cui' cuaña'an caja nu su'hua cuiya' 'in um.
23390	MAT 7:5	'Un ne' nu a ñi ndi'in cha' 'in, lyoo um co' yca nu ntsu'hui quiloo um culo nducua la, la xacan' ca chcan' tsu'hue 'in um culyoo um mti nu ntsu'hui quiloo xca tucui.
23391	MAT 7:6	A su'hua um na nu luhui tloo xni', ñi a su'hua um na nu ntsu'hui lyoo 'in um tloo cuhue', ña'an tu' sti quiya' 'in 'in na, lo' xiton 'in lo'o um, can' cha' xñi um cunta 'in um lo'o nten.
23392	MAT 7:7	Jñan um na nu nchca ti' um, lo' caja na 'in um, quia nan um cha' can' lo' quija lyoo na 'in um, chcui' um lo' caja nu sla tuna'an 'in um.
23400	MAT 7:15	Xñi um cunta 'in um lo'o yu cuiñi nu nchcui' si'yana Ndiose nxiycui' 'in, yu nu ngui'ni 'in tsaña'an nchca ti' sca slya', una cusya 'in yu nguia cha' 'in na ña'an nchca ti' 'ni la.