23233	MAT 1:20	Ntá tsi da nɨɨ kadē kuení ña ne, xée ūun ánje Xuva kō ñuu éni kān, kakaꞌan ña: —Jōsee, iꞌxá ika Dāvii, ñá ku uꞌvī o é nākiꞌin Maríā é kuvi ña ñadɨ̄ꞌɨ o, tsí iꞌxa é nakāku ña ne, ñuꞌu kuenta iña Espíritū Sántū san.
23234	MAT 1:21	Nakāku ña uun iꞌxa tií ne, xntēén dɨvī í é Jēsuu, tsí dɨvi ñā é nakakū ñá ña ñuú ña, ña é iō kuetsí i —kaꞌan ánjē san.
23240	MAT 2:2	Ntátsixeꞌe ñā: —¿Míꞌi ntu tūví rei iña ñá Israee, ña é dā ve káku san? Īní ntɨ kɨ́mī e kéne e táꞌxi kuenta íña ñá nte ñúú ntɨ kān. Dukuān é vēꞌxí ntɨ é kunūu iní ntɨ ña —kaꞌan ña.
23242	MAT 2:4	Kāna ña un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ tóꞌō dutú san nī mastrú leí san, tsixeꞌe ña ñā: —¿Míꞌi ntu kāku ñá nanī Cristu, ña táxnuu Xuva kō? —kaꞌan ña.
23243	MAT 2:5	Ntákaꞌan ñá ni ñā: —Ñuú Beleen é kāduku ntée ñuú Judea, tsí kuan ō kaꞌan ñá kaꞌán naa Xuva ko kídaā:
23244	MAT 2:6	Dɨvin, ñūú Beleen é tūvín ñuú Judaa, kaꞌnun vata ntáa é un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ñuú naꞌnu mí ntoo ña ntádē kûꞌvé ñuú Judaa. Ntá tsi dií dií ka kuiko ñuꞌu ñāꞌa o, tsí nte ñúu o kan vēꞌxí uun ñaꞌa, ña kada kûꞌvé iña ñaꞌa ko, ñá Israeé san. Kuan ō kaꞌan ña —kaꞌan ñáꞌa san.
23246	MAT 2:8	Kidáā né, taxnūu ña ña ñuú Beleén san, kakaꞌan ña: —Kueꞌēn ntó, nantuku vāꞌá nto iꞌxá san. Te nāniꞌi nto í ne, taxnūu nto túꞌūn vata koo é kikunúu ini kó i dɨ —kaꞌan ña.
23251	MAT 2:13	Dā kunúꞌu ña ne, īní Josee ánje Xuva kō ñuu éni kān. Kaꞌan ánjē san: —Nakuntítsin, kiꞌin īꞌxá san ni dɨꞌɨ ī né, kueꞌen náneꞌen ñuú Egítō. Ikan kuntōo nto da nté kāꞌán u ni ō. Tsí kiꞌxi rei Heródē é nantuku ña īꞌxá san é kaꞌnī ñá i —kaꞌan ña.
23253	MAT 2:15	Ikān tsi kantóo ña dā nté xiꞌi Heródē san. Sáꞌā kúvi vata koo é kūntaa é kākaꞌan ñáꞌa, ña é kaꞌán naa Xuva ko nte kídaā: “Nté ñūu Egítō nákaná u iꞌxá ko”, kaꞌan ña.
23258	MAT 2:20	—Nakuntítsin, kiꞌin īꞌxá san ni dɨꞌɨ ī, kunúꞌu nto ñuú Israee, tsí e xíꞌi ña é ncho kaꞌní iꞌxá san —kaꞌan ña.
23261	MAT 2:23	Kuéꞌen ña, kūkuntóo ña ñuu é nani Nazāree. Dukuan ō kúntaa é kākaꞌan ña é kaꞌán naa Xuva ko kídaā: “Kaꞌan ñáꞌa san tsí nazarenu ña”, kaꞌan ña.
23263	MAT 3:2	kakaꞌan ña: —¡Natɨvi iní nto, tsí e xée ētsin ntuvi é kiꞌxi Xuva ko, kixkadā kúꞌvē ña! —kaꞌan ña.
23264	MAT 3:3	Ña é kaꞌán naa Xuva ko kídaā, ñá nani Isāiá ne, kakaꞌan ñá iñá Juaán san dá kākaꞌan ña: Dîtó tatsin úun ñaꞌa, ña e dóo ntii kākaꞌan ñuu itsí kān: “Nakōo túꞌvē ntó itsi Xuva kō; Ntantaa ntó itsi ña”, kaꞌan ña, kaꞌan Ísaiá san.
23268	MAT 3:7	Ntá tsi dā íni Juaán san tsí tɨ̄tɨ́n ña fariseú san nī ña saduceú san xée ñā é kūtsi ntute ña ne, kakaꞌan ñá ni ñā: —¡Ntōꞌo é tatá koo kúvi nto! ¿Xoó ntu kakaꞌan í ni ntō é kūnu nto é ña níꞌi nto é ntoꞌo nto ntaꞌa Xuva kō?
23270	MAT 3:9	Ñá ku kaꞌān nto: “Ntɨꞌɨ́ ne, Abraan úva ikā ntɨ”, é kuān o ntákaꞌan nto. Tsí kakaꞌán u ni ntō tsí kuvi vií Xuva kō é ntāda ña xuú san iꞌxá Abraán, tē dɨ́ ntio ña.
23273	MAT 3:12	Niꞌi ntaꞌa ña ūtun é kākani ña kɨtɨ trigú ne, dá nākaxnúu ña é vāꞌá ne, dá nātsuꞌun váꞌa ña. Ntá tsi e ña kaidiáꞌvi ne, kaꞌmi ña meꞌñú ñuꞌu é ña kantáꞌva —kaꞌán Juaán san.
23275	MAT 3:14	Ña ni ntío Juaán san é nakūtsi ntute ña ña, ne, kakaꞌan ña: —Xuꞌu é kantio ko é dɨvi nto nakūtsi ntute nto ko. ¿Vá kūvi ntu é xuꞌú nakūtsi ntute ú nto? —kaꞌan ña.
23276	MAT 3:15	Ntá tsi kakaꞌan Jésuu ni ña: —Kuan tsī koo, tsi é vāꞌá ō é kāda ntaa o é un ntɨꞌɨ̄ é kāꞌan Xúva kō —kaꞌan ña. Kidáā ne, kakaꞌán Juaán san tsí vií ña.
23278	MAT 3:17	Kakaꞌan tátsin nte e dukún kān: —Sáꞌā é Iꞌxá miī kó e dóo kakuinimá ko. Dōo diní ko ni ñā —kaꞌan tátsín san.
23281	MAT 4:3	Kidáā ne, xéē tóꞌō e ña váꞌā san ne, kakaꞌan ni ña: —Tē nuu é ntaā i é Iꞌxa Xuva ko kúvin ne, káꞌan ni xūú san na ntūví tañúꞌū —kaꞌan.
23282	MAT 4:4	Ntá tsi kakaꞌan Jésuu: —É ūve naꞌa kakaꞌan Túꞌun Xuva kō: “Ñá te da mii tsī tañúꞌu kāntio ñaꞌa é nīꞌi ña ntuvi iña ña, tsí un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ túꞌūn é kākaꞌan Xúva kō.” Kuān ó uve naꞌa —kaꞌan ña.
23284	MAT 4:6	kakaꞌan ni ña: —Tē nuu é ntaā i é Iꞌxa Xuva ko kúvin ne, nakōꞌxon kúñu ō, tsí uve naꞌa kakaꞌan Túꞌun Xuva kō: Taxnūu ña ánje ñā é kuēnta víi ña o. Kurkāa ña o vata koo é ña nákɨꞌɨ́n xuu. Kuān ó uve naꞌa —kaꞌan.
23285	MAT 4:7	Kakaꞌan Jésuu ni i: —Tsí uve naꞌa xtúku kakaꞌan Túꞌun Xuva kō: “Ñá ku koto ntēen Tóꞌo o, Xuva ō.” Kuān ó uve naꞌa —kaꞌan ña.
23287	MAT 4:9	Kakaꞌan tóꞌō e ña váꞌā san ni ña: —Te nākunchɨ́tɨn nūú ko, te kunuu inī ó ko ne, taꞌxi u é kadā kûꞌven un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ñuú san —kaꞌan.
23288	MAT 4:10	Kidáā ne, kakaꞌan Jésuu ni i: —Kūnun, tóꞌō e ña váꞌā, tsí uve naꞌa kakaꞌan Túꞌun Xuva kō: “Da mii tsi Xuva kō é kunuu inī ó ña, da mii tsi tsīñu ña é vīin.” Kuān ó uve naꞌa —kaꞌan ña.
23295	MAT 4:17	Nté ntūvi tsikan éni ntuꞌu Jēsuu kakaꞌan ntódo ña: —Natɨvi iní nto, tsí dokó sa xee ntúvi é kixkadā kûꞌvé Xuva kō —kaꞌan ña.
23297	MAT 4:19	Kakaꞌan Jésuu ni ña: —Kuntīkɨn ntó ko ne, taꞌxi ú nto tsiñu é kāna nto ñaꞌa é kuntīkɨn ñá ko —kaꞌan ña.
23306	MAT 5:3	—Nté kuān nte vaꞌá ni ñāꞌa, ña é kūtuni i tsí ña kúvi vii ña te ña xntii Xuva ko ña, tsí ntáduku ntée ña mí kadē kûꞌvé Xuva kō.
23324	MAT 5:21	ʼIni nto tsí kakaꞌan ñátā san kídaā: “Ñá kaꞌnī ntó ñaꞌa, tsí xoo é kaꞌní i ñaꞌa ne, níꞌi ña e dóo ntoꞌo ña”, kaꞌan ña.
23330	MAT 5:27	ʼÉ īni nto tsí kakaꞌán lei Muísee: “Ñá ku kukīdi niꞌi nto ñádɨ̄ꞌɨ é ña te ñádɨ̄ꞌɨ míi ntō”, kaꞌan.
23334	MAT 5:31	ʼKuān ó kakaꞌan ña intóo kídaā dɨ: “Xoó ñatīi é naxtuvī mii ña ñadɨꞌɨ́ ña ne, da miī é nakatsin ña tutú ña”, kaꞌan ña.
23336	MAT 5:33	ʼÉ tēkú nto dɨ dá kakāꞌan ñátā san: “Tē xeꞌé nto xuꞌu nto ni Xuva kō né, da miī é kāda ntaa nto”, kaꞌan ña.
23341	MAT 5:38	ʼÉ tēkú nto tsí kakaꞌán lei Muísee: “Tē xoó tavā i ntuxnúū ntó ne, tavá nto ntuxnūú ña dɨ. Tē xoó tavā i núꞌu ntō ne, tavá nto núꞌu ñā dɨ”, kaꞌan.
23346	MAT 5:43	ʼÉ tēkú nto tsí kakaꞌan ñáꞌa: “Kuinima ntó taꞌan nto, ne, ña ku kuinima ntó ña kadē xení ni ntō”, kaꞌan ña.
23349	MAT 5:46	Te da mii tsī kuinima ntó ñaꞌa, ña é kakuinima í nto ne, ¿míꞌi ntu nīꞌi nto é vāꞌá ntaꞌa Xuva kō? Kuān ó de ña ntaído diuꞌún san dɨ.
23350	MAT 5:47	Te da mii tsi tāꞌan ntó kaꞌan ntó ni ñā ntiusí ne, ¿neé ntu é kāꞌan nto e dóo váꞌā ó kade nto? ¿Ñā ntu te kuán o de ñaꞌā, ña é ña ntákuintiꞌxe i Xuva kō dɨ?
23376	MAT 6:25	ʼDukuān ne, kakaꞌán u ni ntō: Ñá ku dē kuení nto ntuvi iña nto, míꞌi kīꞌxi é kōꞌo é kāꞌxi nto, míꞌi kīꞌxi doo é kunūu nto. ¿Ñā ntu te dií dií ka nuu áꞌvi ntuvi iña nto é vata kaa e é kāꞌxi nto? ¿Ñā ntu te dií dií ka nuu áꞌvi kúñu ntō é doo san é kunūu nto?
23377	MAT 6:26	Koto nto láa, kɨtɨ ntaíko e dukún kān. Ñá tē ntaítu tɨ, ntē ña te ntátaꞌvi tɨ. Ña túvi xāka tɨ mí ñuꞌu váꞌa é kāꞌxi tɨ. Ntá tsi kaxéꞌe Xuva kō, ñá tuví e dukún kān, e ntaéꞌxi tɨ. ¿Vá dií ka ntu nuu áꞌvi a láa san é dɨvi ntō?
23378	MAT 6:27	¿Vá kūvi vií ntu nto é kuēꞌnu ká nto te dāva métru, kuān te dóo kutsuꞌun ntō?
23379	MAT 6:28	ʼ¿Nté kui kuān nte ntádē kuení nto nēe é kunūu nto? Koto nto itá laa san nté ō ntaéꞌnu má kūꞌu kan. Ntē ña ntáde tsiñu, ntē ña ntákanɨ.
23381	MAT 6:30	Tē xeꞌé Xuva kō é kuān nte váꞌa ito laa san é kāntíto vevií ne, utén koko meꞌñú ñuꞌu kán ne, ¿ñā ntu te dií dií ka taꞌxi ña é kunūu nto, ntoꞌo é ña ini kuintíꞌxe ntiꞌxe nto?
23382	MAT 6:31	Dukuān ne, ñá ku kutsuꞌun ntō, ñá ku kaꞌān nto: “¿Míꞌi ntu kīꞌxi é koꞌo ō, é kāꞌxi o? ¿Míꞌi ntu kīꞌxi é kunuu kutāvi o?” Ñá ku kuān xkoó kaꞌan nto.
23388	MAT 7:3	¿Nté kui kaiton ntun utsi xákā é nuu ntuxnūú taꞌan o ne, ñá kaīton ntuꞌu é nuu ntuxnúu o?
23389	MAT 7:4	Te kāꞌán ni tāꞌan o: “Tāꞌxin ntuxnúu o, na nātavá u utsi xákā é nūu san”, koo kaꞌan, ntá tsi ¿míꞌi ntu kūvi kinin é natāvan, tsí ntuꞌu san núu ntuxnúu o?
23394	MAT 7:9	ʼ¿Vá iō ntú nto, te kaīkán iꞌxá nto tañúꞌū ne, vá xūu ntu kuéꞌe nto i?
23395	MAT 7:10	O te kākán tsákā ne, ¿vá kōo ntu kuéꞌe nto i?
23396	MAT 7:11	Ntōꞌo é kīni kaa nima ntó ne, kaxéꞌe nto é vāꞌá iꞌxá nto. ¿Ñā ntu te dií dií ka taꞌxi Xuva kō, ña tuví e dukún kān, é vāꞌá, tē xoó kakan í ña?
23401	MAT 7:16	Kutuni ntó nee ñáꞌa ntiꞌxe ña tē íni nto nté o de ña. ¿Vá ntákii ntu tɨntiꞌo xoꞌo iñū? ¿Vá ntákii ntu kɨtɨ ígu tun veñuu?
23407	MAT 7:22	Ntuvi tsikán ne, ñá te da dīi ñaꞌa káꞌan ñá nī ko: “Tōꞌó ntɨ, ntɨꞌɨ́ ne, káꞌān ntɨ́ kuenta iña ntó ne, nakúnū ntɨ́ é ña váꞌa kuēnta iña nto. Nuu i é dóo naꞌnu é idé ntɨ kuenta iña ntó dɨ”, koo kaꞌan ña.
23408	MAT 7:23	Kidáā ne, káꞌān ú ni ñā: “Xuꞌú ne, ñá īní u nto. ¡Koo xio nto, tsí ña váꞌā ó ni ide nto!”, koo kaꞌán u ni ñā.
23412	MAT 7:27	Dā kɨ́ɨn davi nuꞌú san ne, ēꞌnu ntute. Un váꞌa tsi īnu tatsín ne, dúku nūu tatsín san nú viꞌi ña kān ne, uun ito tsī kɨ́ɨn. Kūnaá kueꞌen viꞌi ña —kaꞌan Jésuu.
23416	MAT 8:2	Xée ūun ñaꞌa, ña kanakóꞌxo kúñu ī, mí tuví ña ne, ínchɨtɨ ña nūu ñá, kakaꞌan ña: —Tōꞌó, tē ntio nto ne, kuvi ntaváꞌa nto ko —kaꞌan ña.
23417	MAT 8:3	Nákāa Jesuu ntaꞌa ñá ne, tɨɨn ntaꞌa ña ñā ne, dá kakāꞌan ña: —Ntio ko. ¡Ntuváꞌan! —kaꞌan ña. Ura tsí i ntuváꞌa ña ne, ntɨ̄ꞌɨ kuiꞌí san.
23418	MAT 8:4	Kakaꞌan Jésuu ni ña: —Kuenta tsí viin. Ñá ku kāꞌan ni ñaꞌa nté o kuvi o, ntá tsi kuēꞌen mí tuví dutú san, nañēꞌen ña kúñu ō. Da kidáa kuēꞌén doméni iña Xuva ko é kākaꞌan lei Muísee, vata koo é kūtuni ñáꞌa san tsi é ntuváꞌan —kaꞌan ña.
23420	MAT 8:6	kakaꞌan ñá ni ñā: —Tōꞌó, tuví ña kade tsiñu iñá ko nú viꞌī kó kān ne, nautun ña. Ñá tē nté kaa kantoꞌo ña —kaꞌan ña.
23421	MAT 8:7	Kidáā ne, kakaꞌan Jésuu ni ña: —Kɨ́ꞌɨ̄n u, dá ntaváꞌā ú ña —kaꞌan ña.
23422	MAT 8:8	Ntá tsi kakaꞌan tóꞌō sntadún san ni ñā: —Tōꞌó, ñá tē neé nuu áꞌvī u é kɨ̄ꞌɨn nto nú viꞌī kó kān. Te da mii tsī é kaꞌan ntó ne, ntuváꞌa ña.
23423	MAT 8:9	Xuꞌú ne, īó ña kade kúꞌve iña kó ne, kade ú tóꞌō sntadún san dɨ. Te kāꞌán u ni ūun ñaꞌa é na kɨ̄ꞌɨn ñá ne, kɨ́ꞌɨn ntīꞌxe ña. Te kāꞌán u ni tūku ñaꞌa é kīꞌxi ña ne, kiꞌxi ntiꞌxe ña. Te kāꞌán u nī ña kade tsiñu iñá ko é viī ñá tsiñu tsikán ne, kada ntaa ña —kaꞌan ña.
23424	MAT 8:10	Da kúduꞌva Jesuú da téku ña é kākaꞌan tóꞌō sntadún san ne, kakaꞌan ñá nī ña ntántīkɨn ña: —Nuu é ntaā i é kākaꞌán u ni ntō. Váta kīní u uun ñaꞌa, ña e dóo kakuintíꞌxe i, nté ña ñuú Israee.
23426	MAT 8:12	Ntá tsi ñaꞌa, ñá kuini i é duku ntée ña kuntōo ña mí kadē kûꞌvé Xuva kō ne, nakuītá nuu Xuva ko ñā mí dií ka ikā, mí dóo nee. Ikān e kueku ña ne, nakaꞌxí kaꞌñɨ̄ ña núꞌu ñā —kaꞌan ña.
23427	MAT 8:13	Kidáā ne, kakaꞌan Jésuu ni tóꞌō sntadún san: —Kunúꞌun. Kuan koo na kūví vata tsī o kuíntiꞌxe o —kaꞌan ña. Ura dúꞌva tsi i ntuváꞌa ña kade tsiñu iña ña.
23431	MAT 8:17	Kuan ō kúvī vata koo é kūntaa é kākaꞌan Ísaia, ña é kaꞌán naa Xuva ko kídaā: “Mii ñā é ntāꞌa ña kuiꞌi ko ne, mii ñā ído ñā nuu i é ntántoꞌo kō”, kaꞌan ña.
23433	MAT 8:19	Xée ūun mastrú leí san, ne, kakaꞌan ñá ni ñā: —Mastrú, kuntīkɨ́n u nto dā míꞌī ka mí kɨ̄ꞌɨn nto —kaꞌan ña.
23434	MAT 8:20	Kakaꞌan Jésuu ni ña: —Xteé san ne, īó mâvi tɨ mí kaintoo váꞌa tɨ. Lāá, kɨtɨ ntaíko e dukún kān né, īó taka tɨ mí kañuꞌu váꞌa tɨ dɨ. Ntá tsi xuꞌú é vēxkúvī ú ñatīí ne, ña túvī mí kutūví daꞌna dɨkɨ́ ko —kaꞌan ña.
23435	MAT 8:21	Tuku ña ntɨniꞌi ñā né, kakaꞌan ñá ni ñā: —Tōꞌó ntɨ, taꞌxi nto é diꞌna kikuꞌxí u uvā kó ne, da kidáa kuntīkɨ́n u nto —kaꞌan ña.
23436	MAT 8:22	Ntá tsi kakaꞌan Jésuu ni ña: —Kuntīkɨ́n ko. Xtuvīn miin ñá ntɨ̄xɨ́ san, na kūꞌxí taꞌan ña ña ntɨ̄xɨ́ niꞌi ñā —kaꞌan ña.
23439	MAT 8:25	Kuéꞌēn ña ntántīkɨn ñá ne, nantóto ña ñā, ntákaꞌan ña: —¡Nakakū ntó ntɨ, Tóꞌō ntɨ, tsí doko sa téni ō! —kaꞌan ña.
23440	MAT 8:26	Kakaꞌan Jésuu ni ña: —¿Nté kui ntaúꞌvī ntú nto? ¿Nté kui ña kueꞌe ntu ntákuintiꞌxe nto? —kaꞌan ña. Kidáā ne, nákuntītsí ña, kakaꞌan ñá ni tātsín san ni ntūte sán ne, kūkadin.
23441	MAT 8:27	Koó dā kúduꞌva ña ñuꞌu tun ntōó san, ntátsixeꞌe tāꞌan ña: —¿Neé ntu ñaꞌa ña sāꞌa? Tsí un tsi nte tátsín san ni ntūte san kade ntaa é kākaꞌan ña —kaꞌan ña.
23443	MAT 8:29	Ntákachuꞌu ntáa ñatīí san, ntákaꞌan ña: —¿Ntē ntú koo vií nto nī ntɨ́, Iꞌxá Xuva kō? ¿Vēxnántoꞌo ntu nto ntɨ́ diꞌna dá xēe ntúvi ī é ntōꞌo ntɨ? —kaꞌan ña.
23445	MAT 8:31	Ntaíkan é ña váꞌā san da xeꞌe ntaꞌa Jésuu: —Te nakuitā ntó ntɨ ne, taꞌxī nto é kɨ̄ꞌví ntɨ nima kútsín san —kaꞌan.
23446	MAT 8:32	Kakaꞌan Jésuu: —Kuēꞌen —kaꞌan ña. Ne, ntīi é ña váꞌā san nima ñátīí san, kúkɨ̄ꞌví nima kútsín san. Un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ kutsín san ínu tɨ, kueꞌen tɨ́ xɨꞌntɨ kán, ne, nákōꞌxó nuu tɨ kúñu tɨ̄ nu mínī san. Ikān ténī ntɨɨ́ ntɨɨ̄ tɨ.
23450	MAT 9:2	Kidáā ne, xee níꞌi ñāꞌa san uun ñaꞌa, ñá xiꞌi dáva kúñu ī, ntekú ña chidō. Dā íni Jesuu tsi dóo ntákuintiꞌxe ña vexníꞌi ñā sán ne, kakaꞌan ñá nī ñá xiꞌi dáva kúñu ī san: —Ō dáꞌ, naxnuu ini o, tsí e dé kaꞌnu iní u ni ō kuétsi ō —kaꞌan ña.
23451	MAT 9:3	Ntá tsi mastrú leí san ne, dē kuení mii ñā: “É kuān ó kakaꞌan ñá sāꞌá ne, dotō tsí kakaꞌan ña túꞌūn é da mii tsi Xuva ko kūvi kaꞌan ña”, dé kuení ña.
23452	MAT 9:4	Ntá tsi ini Jésuu neé ntádē kuení ña, ne, kakaꞌan ña: —¿Nté kui dóo kīni o ntádē kuení ntu nto?
23453	MAT 9:5	¿Nee iña é dií ka ña ntii tuꞌun é kāꞌán u, te kuinī ntó, ō é kāꞌán u: “Kada ntaa kaꞌnu iní u kuétsi ō”, ō é kāꞌán u: “Nakuntítsin ne, kakan ve”?
23454	MAT 9:6	Ntá tsi ntio ko é kūtuni nto tsí kuvi vií u, xuꞌu é vēxkúvi ú ñatīi, é kāda kaꞌnu iní u kuétsi ntō ñuxiví a —kaꞌan ña. Kidáā ne, kakaꞌan ñá nī ñá xiꞌi dáva kúñu ī san: —¡Nakuntítsin ne, nakiꞌin chido ō né, kūnúꞌun nú viꞌi o kān! —kaꞌan ña.
23457	MAT 9:9	Dā ntáka Jesuu íkān ne, kuéꞌēn ká ña. Īní ña uun ñatīi, ñá nani Māteu. Tuví ña mí kaido ña diuꞌun xôó san iña ñá ñuú Roma. Kakaꞌan ñá ni ñā: —Kuntīkɨ́n ko —kaꞌan ña. Nákuntītsí Mateú san ne, kuéꞌen ña kūntikɨn ñá ña.
23459	MAT 9:11	Dā íni ña fariseú san ne, tsixeꞌe ñā ña ntántīkɨn Jésuu: —¿Nté kui ntaéꞌxi dadɨɨ ntú mastru ntó san nī ña ntaído diuꞌun xôó san ni ña iō kuetsí i san? —kaꞌan ña.
23460	MAT 9:12	Dā téku Jesuú ne, kakaꞌan ñá ni ñā: —Ña é vāꞌá o ni ī ne, ña ntántio ña medíkū; mii tsī ña ntánchokuví san.
23461	MAT 9:13	Kueꞌēn ntó ne, nakuāꞌa nto túꞌūn saꞌa, vata koo é kūtuni nto nee iñá ncho kaꞌan sáꞌā: “Ñá tē doméni é ntio ko, tsi é ntīo kó ne, na ntūntaꞌví ini nto taꞌan nto.” Kuan ō kaꞌan Xúva kō. Tsí xuꞌú ne, ñá te ñaꞌa é vāꞌa véxnantuku ú, tsí ñaꞌa é iō kuetsí i —kaꞌan ña.
23462	MAT 9:14	Kidáā ne, xéē ña ntántīkɨ́n Juaán san mí tuví Jesuú ne, tsixeꞌe ña ñā: —¿Nté kui ntɨꞌɨ́ nī ña fariseú san ne, ntaíntóo ixū ntɨ, ntá tsi ña ntántīkɨn ntó ne, ña ntáde ña? —kaꞌan ña.
23463	MAT 9:15	Nantíko kōó Jesuu, kakáꞌan ñá ni ñā: —¿Vá kuntoo ntaꞌxa ntu ña kaxee viko mí tántaꞌa ñaꞌa dá tuví dukuān ña tántaꞌa san ni ñā? Tsi xée ūra i é ntāka ña tántaꞌa san mí ntōo ña ne, kidáā né, kuntoo ixu ñā.
23465	MAT 9:17	Ntē ña tsuꞌun o ntute tɨ́ntiꞌo xee ini tsáꞌa atā e kúvi ñɨɨ, tsí ntatsin ñɨɨ sán ne, katɨ ntɨꞌɨ ntute tɨ. Nté ñɨ̄ɨ san ña kaidiáꞌvi ká i dɨ. Tsí tsuꞌun o ntūte tɨntiꞌo xee ini tsáꞌa ñɨɨ xēé, vata koo é xntii ntuvi nuu i —kaꞌan ña.
23466	MAT 9:18	Da nɨɨ kākaꞌan Jésuu ni ñá ne, xée ūun ñaꞌa ña tsiñu i, inchɨ́tɨ ña nūu Jésuú ne, kakaꞌan ña: —Dā ve xíꞌi a diókō ko. Ntá tsi te kīꞌxi nto ne, te tɨɨn ntaꞌa nto ī né, ntoto —kaꞌan ña.
23469	MAT 9:21	Tsí dé kuení ña: “Te da mii tsi dūꞌnu ña tɨɨn ntáꞌa ú ne, ntuváꞌa u”, kuini ña.
23470	MAT 9:22	Xkokōto Jésuu áta ñā ne, īní ña ña. Kakaꞌan ñá ni ñā: —Ō dáꞌ, naxnuu ini o, tsi é ntuváꞌan, tsi kuíntiꞌxe o ko —kaꞌan ña. Ne, ura dúꞌva tsi i ntuváꞌa ña.
23472	MAT 9:24	kakaꞌan ñá ni ñā: —Koo xio nto. Ñá te ni xīꞌí tun; kūdii kakidí tun —kaꞌan ña. Da xkuntée ñaꞌa san Jesuu.
23475	MAT 9:27	Dā ntáka Jesuu íkān ne, uvi ñáꞌa, ña kuāá, kuntīkɨn ñá ña, ntákana ña ña: —¡Ntūntaꞌví ini nto ntɨ́, Iꞌxá ika Dāvii! —kaꞌan ña.
23476	MAT 9:28	Dā ita ntíꞌxin Jesuú san má viꞌi kān ne, xée etsin ña kuāá san mí tuví ña. Kakaꞌan Jésuu ni ña: —¿Ntákuintiꞌxe ntu nto e kuvi vií u sáꞌā? —kaꞌan ña. —Ntákuintiꞌxe ntɨ́ nto, Tóꞌō ntɨ —kaꞌan ña.
23477	MAT 9:29	Kidáā ne, tɨɨn ntaꞌa ña ntuxnūu ñá, kakaꞌan ña: —Na kūví vata tsī ó ntákuintiꞌxe nto —kaꞌan ña.
23478	MAT 9:30	Kidáā né, nāxiꞌi ntuxnúu ña. Dōó kaꞌan Jésuu ni ña: —Kuenta tsí vií nto vata koo é ña kutúni ñáꞌa san —kaꞌan ña.
23481	MAT 9:33	Dā nakuíta Jesuu é ña váꞌā san ne, nākaꞌan ñá ñɨꞌɨ san. Koó dā kúduꞌva ñaꞌa sán ne, ntákaꞌan ña: —¡Nté uun ito vata kíni o é kuan koo kūvi ñuú Israee! —kaꞌan ña.
23482	MAT 9:34	Ntá tsi ña fariseú san ne, ntákaꞌan ña: —Kūdii tóꞌō e ña váꞌā san kaxeꞌe é kūvi vií ña sāꞌá nakuitā ñá é ña váꞌā san —kaꞌan ñá iña Jésuu.
23485	MAT 9:37	Jesuú ne, kakaꞌan ñá nī ña ntántīkɨn ña: —Dōó iō ñáꞌa é vāta tekú ña túꞌun Xuva kō, ntá tsi ña tɨtɨ́n ñaꞌa ña ntákaꞌan ntódo san. Vata ntáa matu e dóo kuáan ne, xōxó kueꞌe ñáꞌa é taꞌvi ñā.
23486	MAT 9:38	Dukuān ne, kákan ntō Tóꞌo ītú san na taxnūu ña ñaꞌa, ña ntáde tsiñu, e kitáꞌvi ña ītú san —kaꞌan ña.
23491	MAT 10:5	Taxnūu Jesuu ña é uxuvi ñáꞌa san ne, kakaꞌan ñá ni ñā: —Ñá ku ñeꞌē nto mi ña ntákuintiꞌxe ña Xuva kō; ntē ña ku ñeꞌé nto mí ntoo ña Samariá san dɨ.
23502	MAT 10:16	ʼ¡Koto nto! Kataxnūu ú nto é kɨ̄ꞌɨn ntó vatā ó kañeꞌe a léꞌntu méꞌñū tína kūꞌú san. Kantio e dóo ntíto víí nto vatā ó de koó san, ntá tsi vií nto vata kaa paloma, é ña te díin tɨ.
23528	MAT 10:42	Tē xoó ñaꞌa kuéꞌe ña uun eꞌxin ntute vīꞌxin é kōꞌo uun á na kuetsi, na kantīkɨ́n ko ne, nuu é ntaā i é kākaꞌán u ni ntō tsí niꞌi ntiꞌxe ña doméni —kaꞌan Jésuu.
23532	MAT 11:4	Kakaꞌan Jésuu ni ña: —Kueꞌēn nto mí tuví Juaán ne, káꞌan nto ni ñā nuu i é ntátekú nto ni nūu i é ntaíni nto.
23534	MAT 11:6	¡Nté kuān nte váꞌā ó ni ñaꞌa, ña é ña kákukaꞌan núu i ko! —kaꞌan ña.
23535	MAT 11:7	Dā kunúꞌu ña ntántīkɨ́n Juaán san ne, eni ntuꞌu Jēsuu kakaꞌan ñá nī ñāꞌa, ña e dóo tɨtɨ́n, ña ntántoo san, kuenta iñá Juaan: —¿Nee iñá ntu ixkoto nto má kūꞌu kan? ¿Vá ixkoto ntú nto choo é kākantá nuu da kainu tatsín san?
23536	MAT 11:8	¿Nté kui ñeꞌe ntu nto? ¿Ō é kōto ntu nto uun ña kuika, ña é nuu doo e dóo vaꞌa? Ña kuān ntáa sán ne, nú viꞌī reí san ntoo ña.
23537	MAT 11:9	¿Nté kui ñeꞌe ntu nto? ¿Ō é kīni ntó uun ñaꞌa, ña kakaꞌán naa Xuva ko? Juaán ne, kakaꞌan ntíꞌxe ña naa Xuva ko ne, dií ka kaꞌnu ñaꞌa ña é da xōó ka ñaꞌa, ña e ntákaꞌán naa Xuva ko.
23544	MAT 11:16	ʼ¿Nee iñá ntu é natee taꞌan o ñaꞌa san, ña ntántoo vevii, ña é ñá ncho tekú i? Vata ntáa iꞌxá e ntánadɨkɨ nu âꞌví kān ntáa ña, iꞌxa é ntákaꞌan níꞌi tāꞌan i:
23545	MAT 11:17	“Nakuékū ntɨ choo iña viko ña tántaꞌa san ne, ñá ni iteꞌe ntō; īta ntaꞌxa ntɨ́ vatā ó kaita ña da kaíntuꞌxi ñaꞌa ne, ña ni éku ntō”, kaꞌan na.
23547	MAT 11:19	Vevií ne, xéē ú, xuꞌu é vēxkúvi ú ñatīí ne, kaeꞌxí u ne, kaxiꞌi ú ne, ntákaꞌan ña tsi dóo ini eꞌxí u, dóo ini xiꞌi ú dɨ ne, ntákaꞌan ña tsí xuꞌú ne, dōo váꞌa tiin ú nī ña ntaído diuꞌun xôó san nī ña kini ntáa san. Ntá tsi kutuni ko tsi dóo kiꞌin īní ntiꞌxe Xuva kō da ntaíni o nté o de ña ntántīkɨn ña —kaꞌan Jésuu.
23549	MAT 11:21	—¡Ña ntáꞌvi ide ntu nto, ña ñuú Coraziin! ¡Ña ntáꞌvi ide ntu nto, ña ñuú Betsaida! Tē dɨ́ ni īni ña ñuú Tiru ni ñá ñuú Siduun núu i e dóo naꞌnu é īni nto ne, nté ēmá tsi é nātɨvi iní kueꞌen ñá ne, ínūu ña doo lakɨ́ ne, dáꞌvi ñā dɨkɨ ña xáā vátā xkoó ini ña dá ntoo ntaꞌxa ña.
23552	MAT 11:24	Ntá tsi kakaꞌán u ni ntō tsí dií ka donchuꞌvi koo ntoꞌo nto, é vatā o kúvi ñūú Sodomá tē xee ntúvī é xntēkú kūꞌvé Xuva kō —kaꞌan Jésuu.
23553	MAT 11:25	Kidáā ne, kakaꞌan Jésuu: —Ntadiáꞌvi nto, Xuvā ko, Tóꞌō e dukún kān ni ñūxiví a dɨ, tsí xnuu xuꞌū ntó nuu i é nuu é ntaā í san é ña kiní ña dóo kiꞌin inī í san nī ña dóo tuꞌvé i sán dɨ ne, nañēꞌe ntó ña ntāꞌví san.
23554	MAT 11:26	Kuán ō dé nto, tsí kuan ō ntío nto é viī nto —kaꞌan ñá ni Xuva kō.
23555	MAT 11:27	Kakaꞌan xtúku Jesuu: —É taꞌxi Xuva kō é un ntɨꞌɨ nuu i ntāꞌa ko. Xōxó ñaꞌa é īni ntíꞌxe ña xoo é Iꞌxá Xuva ko, da mii Uvā kó ini ña. Xōxó īni i xoo é Xuva kō, da mii tsi Iꞌxā ñá, ni da xōó ka ñaꞌa é ntio Iꞌxá ña é kūtuni ña.
23558	MAT 11:30	Ñá vīꞌxín kaa itsi ko, ntē ña ntii tuꞌún tsiñu é tāꞌxi ú nto dɨ —kaꞌan ña.
23560	MAT 12:2	Ntá tsi dā íni ña fariseú san ne, ntákaꞌan ñá ni Jēsuu: —Uun ō ntáde ña ntántīkɨn nto é dóo xií kaa é vīi o ntuvi dá iō dáꞌna —kaꞌan ña.
23561	MAT 12:3	Kakaꞌan Jésuu ni ña: —¿Vāta nakuaꞌa ntu nto nte o dé Davii da kákɨn ña kídaa, ni ña ntɨniꞌi ñā?
23563	MAT 12:5	¿Ō vata nakuaꞌa ntu nto mí uve naꞌa kakaꞌan léi Muísee? É dūtú san ntáde tsiñu ña ini ukún kaꞌnu kān ntuvi dá iō dáꞌna ne, ña túvi nēe nuu i é kīni kaa ntáde ña.
23565	MAT 12:7	Ñá īni nto neé ncho kaꞌan Xúva kō dá kakāꞌan ña sáꞌā: “Ñá tē doméni é ntio ko, tsi é ntio kó ne, na ntūntaꞌví ini nto taꞌan nto”, kaꞌan ña. Tē dɨ́ ni ñeꞌe dɨkɨ ntíꞌxe nto sáꞌā ne, ñá ni kāꞌan ntée nto ñaꞌa, ña é ña tuvi kuétsi ī.
23566	MAT 12:8	Tsí xuꞌu é vēxkúvi ú ñatīí ne, xuꞌu é kadē kûꞌvé u ntuvi dá iō dáꞌna dɨ —kaꞌan ña.
23568	MAT 12:10	Ikān tuví uun ñatīí, ña é itsi ntáꞌa i. Tsixeꞌe ñāꞌa san Jésuu: —¿Ña xíi kaa ntu é ntaváꞌa o ñaꞌa ntuvi dá iō dáꞌna? —kaꞌan ña. Kuan ō kaꞌan ñá vata koo é nīꞌi ña é tsiꞌi kuétsi ña ña.
23569	MAT 12:11	Kakaꞌan Jésuu ni ña: —Xoó ñaꞌa nto, te ūun kudii á leꞌntu nto īó tɨ ne, te kōꞌxó nuu tɨ xavi ntuvi dá iō dáꞌna ne, ¿ñā ntu natavá nto tɨ?
23570	MAT 12:12	¿Ñā ntu te dií ka nuu áꞌvi ñaꞌa san é a leꞌntu? Dukuān ne, ñá te xīi kaa é vīi o é vāꞌá ntuvi dá iō dáꞌna —kaꞌan ña.
23571	MAT 12:13	Kidáā ne, kakaꞌan ñá ni ñatīí san: —Nakaan ntaꞌa o —kaꞌan ña. Nákaa ntiꞌxe ña ntaꞌa ña ne, ntuváꞌa vata tsi kaa ntaꞌa ña é uun san.
23581	MAT 12:23	Koó dā kúduꞌva un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ñaꞌa san, ntákaꞌan ña: —¿Vá ña sāꞌá ntu é iꞌxá ika Dāvii? —kaꞌan ña.
23582	MAT 12:24	Ntá tsi dā téku ña fariseú san ne, kaꞌan ña: —Kūdii Belsébuu, tóꞌō e ña váꞌā san, kaxéꞌe é kākuvi kade ña kanakunu ña é ña váꞌā san —kaꞌan ña.
23583	MAT 12:25	Ini Jésuu nee é ntádē kuení ña ne, kakaꞌan ñá ni ñā: —Da nēé ka ñuu mi ntánāa míi ñā ne, kunaa. Uun ñuú, ō uun ñaviꞌi é kuvi ña uvi dava ña ne, ñá kūtíi ña, tsí kīi nteé xio taꞌan mii ñā.
23584	MAT 12:26	Te miī tóꞌō e ña váꞌā san kanakūnu é ña váꞌa nīꞌi i ne, ntánāa míi i. ¿Nté ntu koo niꞌi ntii i é viī í, kuan?
23585	MAT 12:27	Dɨvi ntō ne, ntákaꞌan nto é kanakūnu u é ña váꞌā san kuenta iña Belsébuu, tóꞌō e ña váꞌā san. ¿Xoó ntu kuenta iña í kanakūnu ña ntántīkɨn nto é ña váꞌā san? Ña ntántīkɨn ntó san ne, dɨvi ñā é ini ña tsí ña te kuenta iña tóꞌō e ña váꞌā san é kūvi nakunu o é ña váꞌā san.
23587	MAT 12:29	ʼ¿Xoó ntu kuvi kɨ́ꞌvi i má viꞌi ña dóo xení i é kiꞌi dúꞌu iña ñá tē ña diꞌna kiꞌní ña ña? Kidáā ne, kuvi ntada ixu ña viꞌi ña.
23592	MAT 12:34	¡Tatá koo nto! ¿Nté koo kuvi kaꞌan nto é vāꞌa dá ña váꞌā nima nto? Da nēé ka é nuu tsitu nima kó ne, dɨvī é kākaꞌan xúꞌu kō.
23595	MAT 12:37	Tsi kídaā ne, káꞌan Xuva ko te vāꞌá nto, o tē ña váꞌa nto kuenta iña i é kāꞌan nto —kaꞌan Jésuu.
23596	MAT 12:38	Kidáā ne, nantíko kōó mastrú leí san nī ña fariseú san, ntákaꞌan ñá ni Jēsuu: —Mastrú, ntio ntɨ é viī ntó uun nuu i é dóo kaꞌnu —kaꞌan ña.
23597	MAT 12:39	Ntá tsi nantiko koó ña, kakaꞌan ña: —Koó da ña kini ntáa san, ña é ña ntákuintiꞌxe i san, ntio ña nuu i e dóo kaꞌnu. Ntá tsi ñá kīní ka ña nuu i e dóo kaꞌnu, mii tsī nuu i é idé ña kaꞌán naa Xuva ko kídaā, ñá nani Jōnaa.
23602	MAT 12:44	Kidáā né, kadē kuení i: “Ntiko kōó u nú viꞌī kó kān mí ntáka u”, dé kuení i. Dā náxeé ne, ixu dukuān. É ntūntoo ne, kaníne ve.
23603	MAT 12:45	Kɨ́ꞌɨ̄n né, kuntēka ká uꞌxe é ña váꞌā e dií dií ka kini ntáā é dɨvī. Kɨ́ꞌvī ntɨꞌɨ nima ñáꞌa sán ne, ikan kuntōo. Kidáā ne, dií dií ka kini koo kuvi ni ñāꞌa san é dīꞌna. Kuan kōo kuvi ñaꞌa, ña é kīni ntáa, ña ntántoo vevii —kaꞌan Jésuu.
23605	MAT 12:47	Uun ñaꞌa ne, kakaꞌan ñá ni ñā: —Dɨꞌɨ nto ni enī ntó ne, ntáñɨ̄ ntée ña kíꞌi kān e ncho kaꞌan ñá ni ntō —kaꞌan ña.
23606	MAT 12:48	Ntá tsi nantíko koō ñá, kakaꞌan ñá ni ñā: —¿Xoó ntu é dɨꞌɨ̄ ko? ¿Xoó ntu é ení ko? —kaꞌan ña.
23607	MAT 12:49	Kāta nteé ña ntaꞌa ña mí ntoo ña ntántīkɨn ñá ne, kakaꞌan ña: —Ña sāꞌa é dɨꞌɨ̄ kó ni ēní ko.
23608	MAT 12:50	Tsí da xōó ka ñaꞌa, ña é kade é ntio Uvā kó, ña é tuví e dukún kān né, dɨvi ñā é ēní ko, dɨvi ñā é tāꞌan kó, dɨvi ñā é dɨꞌɨ̄ kó dɨ —kaꞌan ña.
23611	MAT 13:3	Ñá te da dīi núu i e ntáa ña ni ñāꞌa san é kanakuāꞌa ña ña. Kakaꞌan ña: —Uun ntuvi ne, uun ñaꞌa kúkāté xaa ña ntɨkɨn.
23617	MAT 13:9	Xoo e katéku í ne, na kīni —kaꞌan ña.
23618	MAT 13:10	Kidáā ne, véꞌxī ña ntántīkɨn ñá ne, kakaꞌan ñá ni ñā: —¿Nté kui kuān ó kantaa ntu nto ni ñāꞌa san? —kaꞌan ña.
23619	MAT 13:11	Kakaꞌan Jésuu ni ña: —Ntōꞌó ne, ntáduku ntée nto é kūtuni nto nuu i é iō xuꞌu iña i mí kadē kûꞌvé Xuva kō, ntá tsi ña ntáduku ntée tuku ñaꞌa san.
23631	MAT 13:23	Ntɨkɨn é kōꞌxó nuu ñuꞌu vāꞌá san ne, vata kaa te téku uun ñaꞌa ne, kuintiꞌxe ña. Kade ña é kākaꞌán ne, iō ntúvi vāꞌá iña ña. Vata kaa ditsin utun váꞌā san kaa, e kíi uun sientu kɨ́tɨ i, o te ūni díko, o te ōko uꞌxi —kaꞌan ña.
23632	MAT 13:24	Ntāa xtuku Jesuu nuu i sáꞌa, kakaꞌan ña: —Mí kadē kûꞌvé Xuva kō ne, vata kaa uun ñaꞌa, ña e éte xaa ntɨkɨn trigu máña ña kan, kāa.
23635	MAT 13:27	Xéē ña ntáde tsiñu iña tóꞌo vīꞌi sán ne, ntákaꞌan ñá ni ñā: “¿Ñá te ntɨkɨn vāꞌá ntu éte xaa nto máña nto kān? ¿Míꞌi ntu vēꞌxi xuku é ña váꞌā san?”, kaꞌan ña.
23636	MAT 13:28	Kakaꞌan tóꞌo vīꞌi sán ni ñā: “Á tē ñá kakuneꞌu iní i nī ko éte xaa ña ntɨkɨn é ña váꞌā san”, kaꞌan ña. Kidáā ne, ntákaꞌan ñá ntáde tsiñu san ni ñā: “¿Ntio ntu nto é tūꞌun ntɨ́ xuku é ña váꞌā san?”, kaꞌan ña.
23637	MAT 13:29	Ntá tsi kakaꞌan tóꞌo ñā: “Ñáꞌā, tsí dā ná tūꞌun nto xuku trigú san ni xūku é ña váꞌā san.
23638	MAT 13:30	Na kueꞌnu miī ntuvi nuu i da nté xēe ntúvi é taꞌvi ō. Kidáā ne, káꞌān ú ni ña kataꞌvī sán te dīꞌna tuꞌun ña xuku é ña váꞌā sán ne, na ntada ña dōko í dá kāꞌmi ña. Kidáā né, na tsūꞌun váꞌa ña kɨtɨ trigú san ini xaká ko”, kaꞌan ña —kuan ō kaꞌan Jésuu.
23639	MAT 13:31	Ntāa xtuku Jesuu úun nuu i, kakaꞌan ña: —Mí kadē kûꞌvé Xuva kō ne, vata kaa uun ñaꞌa, ña e éte xaa ntɨkɨn kuli mâña i kan, kaa.
23640	MAT 13:32	Dií ka kuetsi ntɨ̄kɨn kúlí san é un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ntɨkɨn, ntá tsi dā kúnaꞌnu ne, dií ka naꞌnu xuku i; vata ntáa utun ntáa. Ntáxee láā, kɨtɨ ntaíko e dukún kān ne, ikān ntáde váꞌa tɨ taka tɨ má ntaꞌa i kān —kaꞌan ña.
23641	MAT 13:33	Ntāa xtuku ña uun nuu i, kakaꞌan ña: —Mí kadē kûꞌvé Xuva kō ne, vata kaa uꞌxen íā kaa, é kānadaká ñadɨ̄ꞌɨ́ san uni xkuꞌve árina váta koo é nāneñu uꞌxen san —kaꞌan ña.
23645	MAT 13:37	Kakaꞌan Jésuu: —Ña éte xaa ntɨkɨn vāꞌá san ne, vata kaa xuꞌu é vēxkúvi ú ñatīí kaa ña.
23658	MAT 13:50	Nakuitā ñá xoo é ña váꞌa i méꞌñu ñūꞌu duꞌxé san. Ikān dóo kueku ñaꞌa san ne, nakaꞌxí kaꞌñɨ̄ ña núꞌu ñā —kaꞌan Jésuu.
23659	MAT 13:51	—¿Ntáñeꞌe dɨkɨ ntɨ́ꞌɨ ntu nto un ntɨꞌɨ nūu i sáꞌa? —tsixeꞌe Jēsuu ña. —Ntáñeꞌe dɨkɨ́ ntɨ —kaꞌan ña.
23660	MAT 13:52	Kidáā ne, kakaꞌan ñá ni ñā: —Un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ mastrú lei, da ntánakuaꞌa ña iña i mí kadē kûꞌvé Xuva kō ne, vata kaa tóꞌo vīꞌi san kaa ña. Tsi tóꞌo vīꞌi sán ne, kanatava ña é xēé nī é atā san mí ñuꞌu váꞌa iña ña dá ntio ña —kaꞌan ña.
23662	MAT 13:54	Kuéꞌen ña ñūu míi ñā ne, nakuáꞌa ña ñaꞌa má viꞌī mi ntánataká nuu ña Israeé san. Koó dā kúduꞌva ñaꞌa sán ne, ntákaꞌan ña: —¿Míꞌi ntū nakuaꞌa ñá sāꞌa e dóo ini ña, e dóo kade ña nuu i é dóo kaꞌnu san?
23663	MAT 13:55	¿Ñā ntu te dɨvi ña é iꞌxá ña kade vaꞌa utun? ¿Ñā te María ntu dɨꞌɨ ñā? ¿Ñā ntu te ení ña Santiau ni Jósee ni Símuun ni Júdā?
23664	MAT 13:56	¿Ñā te dɨvi taꞌan ña taꞌnú ntoo ñuú ko ā dɨ? ¿Míꞌi ntu vēꞌxi é dóo kiꞌin īní ña sāꞌá kuan? —kaꞌan ñáꞌa san.
23665	MAT 13:57	Ncho kudiin ñáꞌa san ni ñā, ntá tsi kakaꞌan Jésuu ni ña: —Ña kakaꞌán naa Xuva kó ne, ntaíko ñuꞌu ñāꞌa san ña; ntá tsi ña ñuú mii ña nī ñaviꞌi ña ne, ña ntaíko ñuꞌu ña ñā —kaꞌan ña.
23668	MAT 14:2	Kakaꞌan ñá nī ña ntáde tsiñu iña ña: —Ña tsīkán ne, á tē Juaan Bautista ña. Á tē ntóto ñā e xiꞌi ña. Dukuān é kūvi ide ña nuu i e dóo kaꞌnu san —kaꞌan ña.
23670	MAT 14:4	Tsí kakaꞌán Juaan ni Heródē: —Dōo xii kaa é nakiꞌi nto ñadɨ̄ꞌɨ́ ení nto —kaꞌan ña.
23674	MAT 14:8	Tsiꞌi dɨꞌɨ̄ tún dɨkɨ́ tun nēe é kākán tun ne, kakaꞌán tun: —Tāꞌxi nto kó dɨkɨ́ Juaan Bautista vevíi. Xntekū nto nú kōꞌo —kaꞌán tun ni Hērode.
23681	MAT 14:15	Dā kuáa ne, xéē ña ntántīkɨn ñá ne, ntákaꞌan ña: —Xoxó kantoo i iꞌa. É kuāá ve. Taxnūu nto ñaꞌa san é na kɨ̄ꞌɨn ña ñúu kuetsī san vata koo é kuīin ña é kāꞌxí ña —kaꞌan ña.
23682	MAT 14:16	Ntá tsi kakaꞌan Jésuu ni ña: —Ñá kuētsi é kɨ̄ꞌɨn ña. Dɨvi nto kuēꞌé xnto é kāꞌxí ña —kaꞌan Jésuu.
23683	MAT 14:17	Kidáā ne, nantíko koō ña, ntákaꞌan ñá ni ñā: —Úꞌun kūdii tañúꞌu īó ni ūvi kudii a tsákā —kaꞌan ña.
23684	MAT 14:18	Kakaꞌan Jésuu: —Tāꞌxi nto —kaꞌan ña.
23692	MAT 14:26	Ntá tsi dā íni ña ntántīkɨn ñá ña tsí kaika ña nú ntūte sán ne, ñá tē nté kaa ntaúꞌvī ña. Ntákachuꞌu ntáa ña, ntákaꞌan ña: —¡Un kaa ña ntɨ̄xɨ! —kaꞌan ña.
23693	MAT 14:27	Ntá tsi ura tsí i kakaꞌan ñá ni ñā: —¡Ñá ku uꞌvī nto, tsí xuꞌu! —kaꞌan ña.
23694	MAT 14:28	Kakaꞌán Pedru ni ña: —Te dɨvi ntiꞌxe ntō, Tóꞌō, káꞌan ntō é na kīꞌxi u mí kaika nto nú ntūte san —kaꞌan ña.
23695	MAT 14:29	Kakaꞌan Jésuu: —Kiꞌxin ni —kaꞌan ña. Pedrú ne, ntīi ña tún ntōó san ne, īka ña nú ntūte san é kɨ̄ꞌɨn ña mí ntitsí Jesuu.
23696	MAT 14:30	Ntá tsi dā íni ña tsi dóo kainu tatsín san ne, úꞌvī ñá ne, iñɨ ntuꞌu kūkií ntoꞌo ña iní ntute san. Un ntíi tsī kána ña: —¡Xntii ntō ko, Tóꞌō! —kaꞌan ña.
23697	MAT 14:31	Ura tsí i nakurkáa Jesuu ntáꞌa ña ne, nātava ña ña. Kakaꞌan ñá ni ñā: —¡Nté ō ntú iña o é ña kákuintiꞌxe o! ¿Nté kui ña ni kuintíꞌxe ntu o? —kaꞌan ña.
23699	MAT 14:33	Ñá ñuꞌu iní tun ntōó san ne, nákunchɨtɨ ña nūu Jésuu, ntákaꞌan ña: —¡Nuu é ntaā i tsí Iꞌxá Xuva ntiꞌxe ko ntō! —kaꞌan ña.
23704	MAT 15:2	—¿Nté kui ña ntáde ntaa ña ntántīkɨn ntó vatā xkoó ini ñáta kō? Tsí ña ntántaꞌa ña dá ntaéꞌxi ña —kaꞌan ña.
23705	MAT 15:3	Kakaꞌan Jésuu ni ña: —¿Nté kui dɨvi ntō ne, ña ntáde ntaa nto é kākaꞌan Xúva kō, é ntio nto kuntīkɨn ntó vatā xkoó ini míi ntō?
23706	MAT 15:4	Tsí kakaꞌan Xúva kō: “Kuiko ñuꞌu nto uva nto ni dɨꞌɨ ntō”, kaꞌan ña. Káꞌan xtūku ña dɨ: “Xoo é kāꞌan kíni i iña uva i ni iña dɨꞌɨ í ne, da miī é kūvi i”, kaꞌan ña.
23707	MAT 15:5	Ntá tsi ntōꞌó ne, ntákaꞌan nto tsí kuvi kaꞌan ñáꞌa san ni uva ña ni dɨꞌɨ ñā: “Ña kúvi xntīi ú nto, tsí iñá ko ne, nākuéꞌe ú ntaꞌa Xuva kō.”
23711	MAT 15:9	E ntaā í e ntánuu iní ña ko, tsi e ntánakuāꞌa ñá ne, da mii tsī e ntákaꞌan ñáꞌa san. Kuan ō kaꞌan ña —kaꞌan Jésuu.
23712	MAT 15:10	Kidáā né, kāna ña ñaꞌa sán ne, kakaꞌan ñá ni ñā: —Kini nto né, na kɨꞌɨn dɨkɨ nto:
23713	MAT 15:11	Ñá te dɨ̄vi é kakɨꞌvi ini xúꞌu ko kān kade i é kakudentū nima ko, ntá tsi nee iña é ntii xuꞌu kō né, dɨvī é kade i é kakudentū nima ko —kaꞌan ña.
23714	MAT 15:12	Kidáā ne, xéē ña ntántīkɨn ña mí tuví ña ne, tsixeꞌe ña ñā: —¿Kútuni ntú nto é kūdiin ñá fariseú san da téku ña é kākaꞌan nto? —kaꞌan ña.
23715	MAT 15:13	Kakaꞌan Jésuu: —Da nēé ka utun é ña ni íꞌxi Uvā kó ne, nātuꞌun ña uun tsi nte xóꞌo i.
23716	MAT 15:14	Na koo mii nto ñā. Vata ntáa ña kuāa ntáa ña é dotō tsi ntántēka ña ñaꞌa. Te uun ña kuāá nteka ña ña kuāa niꞌi ña ne, ntuvi tsí ña kóꞌxo nuu ña xaví san —kaꞌan ña.
23717	MAT 15:15	Kidáā ne, kakaꞌán Pedru ni ña: —Káꞌan nto nī ntɨ́ nee iñá ncho kaꞌan núu i sáꞌa —kaꞌan ña.
23718	MAT 15:16	Kakaꞌan Jésuu ni ña: —¿Vāta tekú kueꞌen xntú nto?
23719	MAT 15:17	¿Ñá ini ntú nto tsí da nēé ka é kākɨ́ꞌvi xuꞌu kō ne, kaita ntiꞌxin iꞌxí ko kān ne, da kidáa ntīi xtuku kúñu kō?
23724	MAT 15:22	Ikān tuví uun ñadɨ̄ꞌɨ́, ña véꞌxi ñuú Canaán ne, ñéꞌe ñā mí tuví Jesuú ne, kakaꞌan ña: —¡Ntuntāꞌví ini nto ko, Tóꞌō, Iꞌxá Davii! ¡Un váꞌa tsi kantoꞌo diókō kó kuenta iña é ña váꞌā san é nuu nimá tun! —kaꞌan ña.
23725	MAT 15:23	Nté uun túꞌūn ña ni káꞌan Jésuu ni ña. Kidáā ne, xéē ña ntántīkɨn ñá ne, kakaꞌan ñá ni ñā é na nakunu ña ñadɨ̄ꞌɨ́ san. Kaꞌan ña: —Nakūnu nto ña, tsi dóo duꞌxen kaꞌān ña é ntīkɨn ñá kō —kaꞌan ña.
23726	MAT 15:24	Kakaꞌan Jésuu: —Taxnuu Xuva kō ko é xntiī ú da mii tsī ña kúnaa, ña ntáduku ntée tatá ña Israee —kaꞌan ña.
23727	MAT 15:25	Ntá tsi xée etsin ñadɨ̄ꞌɨ́ san ne, ínchɨtɨ ña nūu ña ne, kakaꞌan ña: —¡Vií nto da xeꞌe, Tóꞌo, xntii ntō ko! —kaꞌan ña.
23728	MAT 15:26	Kakaꞌan Jésuu ni ña: —Ñá vāꞌá ō é nakiꞌi o tañúꞌū é kāꞌxí iꞌxá kō dá kuēꞌé ō tínā san —kaꞌan ña.
23729	MAT 15:27	Ñadɨ̄ꞌɨ́ san ne, kakaꞌan ña: —Nuu é ntaā i é kākaꞌan nto, Tóꞌō, ntá tsi tínā sán ne, ntaéꞌxi tɨ utsi i é kākoꞌxo má mēsa tóꞌo tɨ̄ —kaꞌan ña.
23730	MAT 15:28	Kidáā ne, kakaꞌan Jésuu ni ña: —Dōo váꞌā ó kakuintiꞌxe o. Kuan koo na kuvi vatā ó ntio o —kaꞌan ña. Ura dúꞌva tsi i ntuváꞌa dióko ñā.
23734	MAT 15:32	Kidáā ne, kāna Jesuu ñá ntántīkɨn ñá ne, kakaꞌan ñá ni ñā: —Kantuntaꞌví ini kó un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ñaꞌa san tsi é īta ntíꞌxin uni ntúvi e ntántoo ña iꞌa nī ko. Ña túvī ka é kaꞌxī ña. Ñá ntīo kó nataxnūu ú ña é kuan tsī koo, tsi ntákakɨn ña, tsí dā ná koo vita ña itsi kān dókō —kaꞌan Jésuu.
23735	MAT 15:33	Ntákaꞌan ñá ntántīkɨn ña: —¿Míꞌi ntu kikīꞌi o tañúꞌū iꞌa mí xoxo ntoo i? ¿Nté ntu koo xee táꞌan é kaꞌxī ña, é ñā te da díi ñaꞌá san? —kaꞌan ña.
23736	MAT 15:34	Kakaꞌan Jésuu ni ña: —¿Tɨtɨ̄n ntú tañúꞌū niꞌi nto? —kaꞌan ña. Nantíko koō ña, ntákaꞌan ña: —Úꞌxe kūdii tañúꞌu ni ūvi kudii a tsákā —kaꞌan ña.
23743	MAT 16:2	Ntá tsi kakaꞌan Jésuu ni ña: —Da kakuáā ne, ntákaꞌan nto: “Váꞌa iñɨ̄ teváā, tsi dóo dito xntɨvi e dukún kan”, xkoó kaꞌan nto.
23744	MAT 16:3	Tévāá ne, ntákaꞌan nto: “Dōo xóo iñɨ̄ vevii, tsi dóo ñuꞌu viko xéꞌe i kan”, kaꞌan nto. Te īni nto nté iñɨ̄ da ntaíto nto e dukún kān, ¿nté kui ñá ini ntu nto nté koo kuvi ñuxiví sa, da ntaíto nto nté o kakuvi vevii?
23745	MAT 16:4	Ña kini ntáa, ña ntáde é kīni kaa sán ne, dɨvi ñā ntaíkan ña nuu i e dóo kaꞌnu, ntá tsi ña kuéꞌē ká Xuva ko nūu i é ntio ña, tsí da mii nūu i váta ō kúvi Jonaá san —kaꞌan ña. Kidáā né, ntāka Jesuu íkān né, tsoo mii ña ñā.
23747	MAT 16:6	Kakaꞌan Jésuu ni ña: —Kini nto ne, kuenta tsí vií nto ni ūꞌxen íā iña ñá fariseu ni ñá saduceú san —kaꞌan ña.