23222	MAT 1:9	xíō iꞌxá Uzia é nani Jōtaan; xíō iꞌxá Jotaan é nani Ācaa; xíō iꞌxá Acaa é nani Ezēquia;
23229	MAT 1:16	xíō iꞌxá Jacoo é nani Jōseé, dɨvi xɨ̄ɨ Maríā. Maríā sán ne, dɨꞌɨ Jēsuú, dɨvi ñā é kākaꞌan o é Cristu, ña é taxnuu Xuva kō.
23231	MAT 1:18	Dukuan ō kúvi da káku Jesucristu: María, dɨꞌɨ Jēsuú ne, e xéꞌe ñā xuꞌu ña e tántaꞌa ña ni Jōseé ne, ntá tsi diꞌna dá kuntoo niꞌi tāꞌan ña ne, kūtuni ña tsí ñuꞌu iꞌxá ña kuenta iña Espíritū Sántū san.
23232	MAT 1:19	Dōo vaꞌá ñaꞌa xɨɨ ña Joseé san. Ña ni ntío ña é kāꞌan kíni ñaꞌa san iña Maríā. Dukuān né, dē kuení ña é diin diin tsi naxtuvī mii ña ña.
23233	MAT 1:20	Ntá tsi da nɨɨ kadē kuení ña ne, xée ūun ánje Xuva kō ñuu éni kān, kakaꞌan ña: —Jōsee, iꞌxá ika Dāvii, ñá ku uꞌvī o é nākiꞌin Maríā é kuvi ña ñadɨ̄ꞌɨ o, tsí iꞌxa é nakāku ña ne, ñuꞌu kuenta iña Espíritū Sántū san.
23234	MAT 1:21	Nakāku ña uun iꞌxa tií ne, xntēén dɨvī í é Jēsuu, tsí dɨvi ñā é nakakū ñá ña ñuú ña, ña é iō kuetsí i —kaꞌan ánjē san.
23237	MAT 1:24	Dā ntóto Joseé ne, dē ntaa ñá vatā ó kakaꞌan ánje Xuva kō san. Nākiꞌi ñá ñadɨꞌɨ̄ ña,
23238	MAT 1:25	ntá tsi ña ni kántoo niꞌi tāꞌan ña da nté ita ntíꞌxin ntuvi e káku iꞌxá ña. Xnteē ñá dɨvī í é Jēsuu.
23239	MAT 2:1	Kāku Jesuu ñuú Beleen ntuvi dá inúu rei Heróde ñūú tsikan. Kidáā né, ēka ña e dóo kiꞌin inī í san ñuú e dóo ikā ne, xée ña ñūú Jerusaleen.
23240	MAT 2:2	Ntátsixeꞌe ñā: —¿Míꞌi ntu tūví rei iña ñá Israee, ña é dā ve káku san? Īní ntɨ kɨ́mī e kéne e táꞌxi kuenta íña ñá nte ñúú ntɨ kān. Dukuān é vēꞌxí ntɨ é kunūu iní ntɨ ña —kaꞌan ña.
23241	MAT 2:3	Dā téku rei Heródē sán ne, dōo dé kuení ña, ni ūn ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ña ñuú Jerusaleen.
23244	MAT 2:6	Dɨvin, ñūú Beleen é tūvín ñuú Judaa, kaꞌnun vata ntáa é un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ñuú naꞌnu mí ntoo ña ntádē kûꞌvé ñuú Judaa. Ntá tsi dií dií ka kuiko ñuꞌu ñāꞌa o, tsí nte ñúu o kan vēꞌxí uun ñaꞌa, ña kada kûꞌvé iña ñaꞌa ko, ñá Israeé san. Kuan ō kaꞌan ña —kaꞌan ñáꞌa san.
23245	MAT 2:7	Kidáā né, kāna xuꞌu Heródē ña dóo kiꞌin inī í san, tsixeꞌe ña ñā nee ntúvi ntiꞌxe é kii díto kɨ́mī san.
23246	MAT 2:8	Kidáā né, taxnūu ña ña ñuú Beleén san, kakaꞌan ña: —Kueꞌēn ntó, nantuku vāꞌá nto iꞌxá san. Te nāniꞌi nto í ne, taxnūu nto túꞌūn vata koo é kikunúu ini kó i dɨ —kaꞌan ña.
23247	MAT 2:9	Dā téku ña é kākaꞌán reí san ne, kuéꞌēn ká ña. Īní ña tsí dɨvī kɨ́mī e íni ña ñuú ña kān né, odo nūú nuu ña, kuéꞌēn da nté xee mí tuví iꞌxá san.
23248	MAT 2:10	Dā íni ña kɨ́mī sán ne, ñá tē nté kaa diní ña.
23250	MAT 2:12	Kidáā ne, xéꞌe Xuva ko ūun xénī é kākaꞌan é ña ku ntiko koó ña mí tuví Heródē. Dukuān ne, tuku itsi kunúꞌu ña.
23251	MAT 2:13	Dā kunúꞌu ña ne, īní Josee ánje Xuva kō ñuu éni kān. Kaꞌan ánjē san: —Nakuntítsin, kiꞌin īꞌxá san ni dɨꞌɨ ī né, kueꞌen náneꞌen ñuú Egítō. Ikan kuntōo nto da nté kāꞌán u ni ō. Tsí kiꞌxi rei Heródē é nantuku ña īꞌxá san é kaꞌnī ñá i —kaꞌan ña.
23253	MAT 2:15	Ikān tsi kantóo ña dā nté xiꞌi Heródē san. Sáꞌā kúvi vata koo é kūntaa é kākaꞌan ñáꞌa, ña é kaꞌán naa Xuva ko nte kídaā: “Nté ñūu Egítō nákaná u iꞌxá ko”, kaꞌan ña.
23254	MAT 2:16	Dā kútuni Heródē tsí ña ni de ntáa ña dóo kiꞌin inī í san ne, kūdiin kuéꞌen ña. Taxnūu ña sntadun é kaꞌnī ñá un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ iꞌxa tii é ntoo ñuú Beleén, ni ñūu é ntoo etsin ikān, iꞌxa é īó uvi kuia í, ō é dií ka kuetsī, vata ō ita ntíꞌxin ntuvi é kaꞌan ña dóo kiꞌin inī í san.
23255	MAT 2:17	Kidáā né, kūntaá vata ō kaꞌan ña é kaꞌán naa Xuva ko nte éma tsi, ñá nani Jerēmia:
23257	MAT 2:19	Ntá tsi dā xiꞌi Heródē ne, kéni Josee é xee uun ánje Xuva kō, kakaꞌan ña:
23260	MAT 2:22	Ntá tsi dā téku ña é dɨvi tsi īꞌxá Heródē, ñá nani Arquēlau, nakunúu ña naa ñá ne, úꞌvī ña é ntiko koō ña. Kūtuni ña ñuu éni kān ne, da díta ña itsi ñuú Galilea.
23263	MAT 3:2	kakaꞌan ña: —¡Natɨvi iní nto, tsí e xée ētsin ntuvi é kiꞌxi Xuva ko, kixkadā kúꞌvē ña! —kaꞌan ña.
23264	MAT 3:3	Ña é kaꞌán naa Xuva ko kídaā, ñá nani Isāiá ne, kakaꞌan ñá iñá Juaán san dá kākaꞌan ña: Dîtó tatsin úun ñaꞌa, ña e dóo ntii kākaꞌan ñuu itsí kān: “Nakōo túꞌvē ntó itsi Xuva kō; Ntantaa ntó itsi ña”, kaꞌan ña, kaꞌan Ísaiá san.
23270	MAT 3:9	Ñá ku kaꞌān nto: “Ntɨꞌɨ́ ne, Abraan úva ikā ntɨ”, é kuān o ntákaꞌan nto. Tsí kakaꞌán u ni ntō tsí kuvi vií Xuva kō é ntāda ña xuú san iꞌxá Abraán, tē dɨ́ ntio ña.
23271	MAT 3:10	É iō tuꞌve kaá ntee é nakɨ̄ɨn ña utun san. Da nēé ka utun é ña taꞌxi kɨtɨ vaꞌá ne, nakɨ̄ɨn ña ne, dá kaꞌmi ña.
23272	MAT 3:11	Xuꞌú ne, ntute kadáꞌvi ú nto dá kanakutsi ntute ú nto é nātɨvi iní nto kuétsi ntō, ntá tsi ña é dā vé véꞌxi ne, dií ka kaꞌnu ña é xuꞌu. Ntē ña váꞌa u é kuidō ú ntiꞌxen ñā. Dɨvi ñā ne, Espíritū Sántū san ni ñúꞌu dáꞌvi ña nto.
23274	MAT 3:13	Kidáā ne, véꞌxi Jēsuu nte ñúú Galileá, ne, xée ñā nú ntute kaꞌnu Jordaán san, mí nuu Juaán san, vata koo é kūtsi ntute ña ntaꞌa Juaán san.
23279	MAT 4:1	Kidáā ne, íntēka Espíritū Sántū san Jésuu ñuu itsí kān é kōto nteé tóꞌō e ña váꞌā san ñá te kōꞌxó nteē ña.
23281	MAT 4:3	Kidáā ne, xéē tóꞌō e ña váꞌā san ne, kakaꞌan ni ña: —Tē nuu é ntaā i é Iꞌxa Xuva ko kúvin ne, káꞌan ni xūú san na ntūví tañúꞌū —kaꞌan.
23284	MAT 4:6	kakaꞌan ni ña: —Tē nuu é ntaā i é Iꞌxa Xuva ko kúvin ne, nakōꞌxon kúñu ō, tsí uve naꞌa kakaꞌan Túꞌun Xuva kō: Taxnūu ña ánje ñā é kuēnta víi ña o. Kurkāa ña o vata koo é ña nákɨꞌɨ́n xuu. Kuān ó uve naꞌa —kaꞌan.
23285	MAT 4:7	Kakaꞌan Jésuu ni i: —Tsí uve naꞌa xtúku kakaꞌan Túꞌun Xuva kō: “Ñá ku koto ntēen Tóꞌo o, Xuva ō.” Kuān ó uve naꞌa —kaꞌan ña.
23286	MAT 4:8	Kuēꞌen níꞌi xtūku tóꞌō e ña váꞌā san ña. Kúxēe ña uun xuku mi dóo dūkún ne, náñēꞌe ña un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ñuu é īó ñuxiví sa. Ñá tē nté kaa váꞌā o.
23289	MAT 4:11	Kidáā né, xtūvi mii tóꞌō e ña váꞌā san ña ne, xéē ánje Xuva kō é viī ñá ña kuenta.
23294	MAT 4:16	Ñaꞌa, ña ntoo ikan mí nēé ni kuētsí i ne, īní ña ñuꞌu é kāxiꞌí nuu kaꞌnu. Ñaꞌa, ña ntoo ní ntatɨ dóxiꞌí ne, xiꞌí nuu kaꞌnu mí ntoo ña. Kuan ō kaꞌan Isáia.
23295	MAT 4:17	Nté ntūvi tsikan éni ntuꞌu Jēsuu kakaꞌan ntódo ña: —Natɨvi iní nto, tsí dokó sa xee ntúvi é kixkadā kûꞌvé Xuva kō —kaꞌan ña.
23299	MAT 4:21	Kuéꞌēn ká ña, ne, īní ña uvi ñāꞌá ka ñaꞌa, ñá nani Sāntiau ni ení ña Juaan. Ntuvi ña é iꞌxá Zebedeu ña. Ñúꞌu ña tun ntōó ni uva ñā, ntántaváꞌa ña xunu ña mí ntátsin. Kāna Jesuu ñá ne,
23302	MAT 4:24	Kūtuni ñáꞌa iña ñá kanɨɨ ñūú Siria ne, ntēka ña un ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ña nchokuví san, ni ūn ntɨɨ́ ntɨ̄ɨ́ ñaꞌa, ña e ntákuvi kuiꞌi, o te ūꞌvi kúñu ñā, o te ñūꞌu e ña váꞌā nima ñá, o te kāxiꞌi míi ñā, o tē natɨ́ɨn ña ne, ntaváꞌa ña ña, un ntɨɨ́ ntɨɨ̄ ña.
23304	MAT 5:1	Dā íni Jesuu tsí ña te da díi ñaꞌá san ne, kuxée ña dɨkɨ ukú san. Dā itúvi ña ne, xéē ña ntántīkɨn ña mí tuví ña.
23306	MAT 5:3	—Nté kuān nte vaꞌá ni ñāꞌa, ña é kūtuni i tsí ña kúvi vii ña te ña xntii Xuva ko ña, tsí ntáduku ntée ña mí kadē kûꞌvé Xuva kō.
23313	MAT 5:10	ʼNté kuān nte vaꞌá ni ñāꞌa, ña é ntántoꞌo i tsí kuíntiꞌxe ña Xuva kō, tsí ntáduku ntée ña mí kadē kûꞌvé Xuva kō.
23314	MAT 5:11	ʼNté kuān nte vaꞌá ni ntō dá ntákaꞌan kíni ñaꞌa san íña nto, dá ntádē xení ña ni ntō, dá ntákaꞌan ña dovete e ntáde nto é kīni kaa da ntáde nto é ntio ko.
23316	MAT 5:13	ʼDɨvi ntō ne, vata ntáa ñɨɨ ntáa nto ñuxiví a. Ntá tsi tē ña tuví ka díkō ñɨɨ́ san ne, ña kúvi ntūváꞌa ka. Ñá vādá ka mí kaidiáꞌvi i. Kate ó ne, kaka nuu ñaꞌa san.
23317	MAT 5:14	ʼVata ntáa ñūꞌu ntáa nto ñuxiví a. Tē uun ñuú tuví dɨkɨ uku kán ne, ña kúvi kutūvi xuꞌu.
23318	MAT 5:15	Ntē ña kañíi ñaꞌa san kantílīn vata koo é xnuu xuꞌū ña má kɨdɨ. Tsí xkaa iko dukūn ña vata koo é nāxiꞌí nuu kanɨɨ̄ má viꞌi kān.
23320	MAT 5:17	ʼÑá ku dē kuení nto te véꞌxī ú é nakuītá u lei Muíseé san ni tūꞌun é kāꞌan ñáꞌa, ña é kaꞌán naa Xuva ko kídaā. Ñá te vēxnákuītá u leí san, tsí véꞌxī ú é na kūntaa é kākaꞌan leí san.
23322	MAT 5:19	Xoó ñaꞌa, ña é ña káde kuenta leí san, kuān te dií ka lúꞌntī né, kuān ó kanakuāꞌa ña tuku ñaꞌa é kuān koo vií ña dɨ́ ne, ñá tē neé nuu áꞌvi ña mí kadē kûꞌvé Xuva kō. Ntá tsi xoó ñaꞌa, ña é kāde ntaá leí san ne, kuān ó kanakuāꞌa ña ñaꞌa san é kuān koo vií ña dɨ́ ne, dōo kaꞌnu ñaꞌa ña mí kadē kûꞌvé Xuva kō.
23323	MAT 5:20	Kakaꞌán u ni ntō: ñá kɨ̄ꞌɨn nto mí tuví Xuva ko tē ña dií dií ka váꞌa koo vii nto é kāꞌan Xúva ko vatā ó ntáde ña fariseú san nī mastrú leí san.
23325	MAT 5:22	Ntá tsi xuꞌú kakaꞌán u ni ntō né, tē xoó kudiin í ni tāꞌan i ne, níꞌi ña é ntōꞌo ña. Xoo é kākaꞌan i é kīni kaa iña taꞌan i ne, kuéꞌē ña tsiñu i é ntōꞌo ña. Xoo é kākaꞌan i tsí tuntu táꞌan i ne, kɨ́ꞌɨn ñā dôꞌvi kan.
23326	MAT 5:23	ʼTē kixtúvī ntó doméni ntaꞌa Xúva kō nú nāa ñá kān ne, kidáa nakaꞌan ntō é iō nuu i é kāꞌan ntée taꞌan nto nto ne,
23327	MAT 5:24	xtuvī mii ntó doméní san nú nāá san ne, kueꞌēn nto mí tuví taꞌan nto. Diꞌna ntuváꞌa nto ni tāꞌan nto ne, kidáa kuēꞌé nto doméni ntaꞌa Xúva kō.
23331	MAT 5:28	Ntá tsi xuꞌú kakaꞌán u ni ntō: Tē xoó ñaꞌa ntio ña é viī ña é kini kaa ni ñadɨ̄ꞌɨ dá kaito ña ña ne, vata te kīdi niꞌi ña ña, tsí edé kuení ña é viī ña é kīni kaa san ni ña.
23335	MAT 5:32	Ntá tsi xuꞌú ne, kakaꞌán u ni ntō: Tē xoó ñatīí xtuvī mii ña ñadɨꞌɨ́ ña ne, tē ña ni ide ñadɨꞌɨ́ san é kini kaa ni tuku ñatīí ne, kaxéꞌe ñatīí san itsi é vīí ñadɨꞌɨ̄ ña é kīni kaa. Tē xoó ñaꞌa natántaꞌa niꞌi ña ñadɨ̄ꞌɨ́ san ne, kade ña é kini kaa ni ñā dɨ.
23336	MAT 5:33	ʼÉ tēkú nto dɨ dá kakāꞌan ñátā san: “Tē xeꞌé nto xuꞌu nto ni Xuva kō né, da miī é kāda ntaa nto”, kaꞌan ña.
23337	MAT 5:34	Ntá tsi kakaꞌán u ni ntō, ñá ku dotō tsí kakuniꞌi nto da nēé ka nuu i. Ñá ku dotō tsí kakuniꞌi ntō e dukún kān, tsí ikan kadē kûꞌvé Xuva kō.
23339	MAT 5:36	Ñá ku dotō tsí kakuniꞌi nto dɨ̄kɨ nto, tsi nté uun idi nto ña kuvi vií nto é ntukuīꞌxín, o ntuntēe.
23340	MAT 5:37	Dá ntákaꞌan ntó ne, da mii tsī é kāꞌan nto tsí kuvi ne, o ña kúvi. Tē nteku é kāꞌan ntó ne, kade nto é kanañēꞌe tóꞌō e ña váꞌā san nto é viī nto.
23341	MAT 5:38	ʼÉ tēkú nto tsí kakaꞌán lei Muísee: “Tē xoó tavā i ntuxnúū ntó ne, tavá nto ntuxnūú ña dɨ. Tē xoó tavā i núꞌu ntō ne, tavá nto núꞌu ñā dɨ”, kaꞌan.
23342	MAT 5:39	Ntá tsi xuꞌú ne, kakaꞌán u ni ntō tsí ña náā ntó nī ña kini ntáa san. Te kuēꞌé nuu ña vinuu ntó ne, kuéꞌe ntō é na kuēꞌé nuu ña é uun sán dɨ.
23343	MAT 5:40	Tē xoó kakiꞌni nteē í nto é kuētsi e kuéꞌe nto ña duꞌnu ntó ne, kuéꞌe nto ñā kutuun ntó dɨ.
23344	MAT 5:41	Tē kade ñaꞌa é kuētsi kuido nto iña ñá uun sīin né, ikā ká kueꞌēn niꞌi nto íña ña.
23345	MAT 5:42	Te da xōó ka ñaꞌa kaikan ñá nto ne, kuéꞌe ntō nee iña é kaīkan ña. Ñá ku dēvíni nto tē xoó ñaꞌa ncho nakiꞌi nteé ña iña nto.
23346	MAT 5:43	ʼÉ tēkú nto tsí kakaꞌan ñáꞌa: “Kuinima ntó taꞌan nto, ne, ña ku kuinima ntó ña kadē xení ni ntō”, kaꞌan ña.
23347	MAT 5:44	Ntá tsi xuꞌú kakaꞌán u ni ntō e kuinima ntó ña kadē xení ni ntō. Kaꞌan ntáꞌvī ntó iña ña é kainúu ntiꞌu nto.
23358	MAT 6:7	ʼDá kakāꞌan ntâꞌví nto ne, ñá ku dotō tsí kaꞌan ntó vatā ó ntáde ñaꞌa, ña é ñá ini Xúva kō. Tsí tē dóo kiꞌin ito kāꞌan ña é dɨvi dɨvi tsī ne, kuétsī é tēkú Xuva ko ñā, kuiní ña.
23361	MAT 6:10	Kixkada kúꞌvē ntó iñá ntɨ. Vií nto é ntio nto ñuxiví a, vatā tsi ó de nto e dukún kān.
23364	MAT 6:13	Ñá ku dā váꞌa ntō é ntōꞌo ntɨ́ ntaꞌa tóꞌō e ña váꞌā san, ntá tsi xntii ntō ntɨ é ña vií ntɨ é kīni kaa é ntio i é vīí ntɨ. Tsí dɨvi ntō é kadē kúꞌvē nto; dɨvi ntō e dóo iō nto é viī ntó ne, dɨvi ntō e dóo kaꞌnu nto ntii dañu ntūvi. Kuan tsi koo na kōo. Kuan kōo kaꞌan ntó ni Xuva kō.