23217	MAT 1:4	Aram ni kuu tata Aminadab, Aminadab ni kuu tata Naasón, Naasón ni kuu tata Salmón.
23231	MAT 1:18	Siaꞌan ni kuu na ni kaku Cristo Jesús. Nana ya María, iyo tratu ña ja nandaꞌa ña jiin José. Na ti najnaꞌan ga ña jiin José, ti ja ni jakuꞌun seꞌe ña. Ti maa Espíritu Santo ni saꞌa ja na jakuꞌun seꞌe ña.
23233	MAT 1:20	Ni ndoꞌo ini da siaꞌan, ti ni kenda ɨɨn ángel ja junukuachi nuu Yandios. Ti ni kaꞌan ángel un jiin da nuu ñujani, ti ni kachi: ―José, roꞌo ja kuu ra jnaꞌan rey David na janaꞌan, koto yuꞌu ra ja kiꞌin ra María ja kuu ñasɨꞌɨ ra, chi seꞌe ñuꞌun chii ña un vaji nuu maa Espíritu Santo.
23237	MAT 1:24	Nu ni ndoto José, ti ni saꞌa da nava ni taꞌu ángel Yandios un jniñu. Ti ni jaka da María ja na kuu ña ñasɨꞌɨ da.
23240	MAT 2:2	Ti ka nduku jnuꞌun da: ―¿Nanu kande rey yɨvɨ ñuu Judea ja ni kaku un? Chi nuu andɨvɨ ichi nuu saꞌu ndikandii ni ka jini ri ɨɨn luceru jaꞌa seña ja, ja ni kaku i. Ti ja yukan kuu ja vekoyo ri jaꞌa ja na chiñuꞌun ri i naa ri ―ni ka kachi da.
23241	MAT 2:3	Nu ni jini rey Herodes jnuꞌun un, ti ni kejaꞌa kaña ii ini da, ti suni kuaꞌa yɨvɨ ñuu Jerusalén.
23246	MAT 2:8	Yukan na ti ni taji da chaa un kuankoyo da ñuu Belén, ti ni kachi da: ―Kuankoyo naa ra ti nduku jnuꞌun ndaa ra nanu kancha suchi lulu un. Nu ni ka naniꞌin ra nuu kancha i, ti chakoyo ra ti kasjnuꞌun ra nuu ri nava suni na kiꞌin tu ruꞌu, kin chiñuꞌun ri i ―ni kachi da.
23248	MAT 2:10	Nu ni ka jini chaa tuꞌva un ja ni jakuɨñɨ luceru un, ti ni ka kusɨɨ xaan tonto ini da naa da.
23249	MAT 2:11	Nu ni ka kɨvɨ da ini veꞌe un, ti ni ka jini da suchi lulu un kancha i, yɨjnɨ nana i María suchi. Ni ka jakunjitɨ da, ti ni ka nakuaꞌa da ja yɨñuꞌun suchi lulu un. Yukan na ti ni ka jiña da kaja da, ti ni ka jaꞌa da oro, suxia kutu vixi jiin ɨnga nuu suxia (ja nani mirra), ni kutaꞌu i.
23251	MAT 2:13	Nu ni ka yaꞌa chaa tuꞌva un kuankoyo da, ti ni kaꞌan tuku ɨɨn ángel Yandios jiin José nuu ñujani, ti ni kachi: ―Kiꞌin suchi lulu jña jiin nana i, ti kuankoyo ichi ñuu Egipto naa ra. Ti yukan kunchuku ra naa ra undi na kachi maa ri tuku, chi kuni nanduku rey Herodes suchi lulu jña ja kaꞌni da i ―ni kachi ángel ya.
23254	MAT 2:16	Nu ni jini Herodes ja ni ka kuu ichi ini chaa tuꞌva un maa da. Ti ni kɨtɨ xaan tonto ini da, ti ni taꞌu da jniñu ja na kuū taka suchi kuachi iin uu kuiya, jiin taka suchi yɨɨ kuachi ga ja kanchuku ñuu Belén, jiin taka ga ñuu kaꞌiin yajni un. Siaꞌan ni saꞌa da, chi ja ni niꞌin vaꞌa da jnuꞌun nuu chaa tuꞌva un, chi ni ka kachi chaa un nasa ja ni kuu ja ni kaku Jesús.
23256	MAT 2:18	Ni ka ndeꞌe xaan yɨvɨ ñuu Ramá, ti iyo xaan jnuꞌun kuiꞌya ini. Raquel kuu ñaꞌan ndeꞌe xaan jaꞌa seꞌe ña, ti tu kuni ndusɨɨ ini ña, chi ja ni ndɨꞌɨ i ni ka jiꞌi. Kachi tutu.
23257	MAT 2:19	Nu ni jiꞌi rey Herodes, ti ni kaꞌan tuku ɨɨn ángel Yandios jiin José nuu ɨɨn ñujani nuu kande da ñuu Egipto un, ti ni kachi:
23261	MAT 2:23	Nu ni ka jakoyo da yukan, ti kuankoyo da ñuu Nazaret. Yukan ni kunchuku da. Ti ni kundaa taka jnuꞌun ni ka kaꞌan profeta ja Jesús konani ya, “chaa ñuu Nazaret.”
23263	MAT 3:2	ti ni kachi da: ―Nakani ini naa ra, chi ja kuan kuyajni kɨvɨ taꞌu maa Yandios jniñu nuu ra naa ra ―ni kachi da.
23265	MAT 3:4	Saꞌma Juan ni kuu jiin ixi camellu. Ni yɨꞌɨ ɨɨn sanchi ñɨɨ chii da. Ni yaji da ndɨkuaꞌyɨ jiin nduxi ñuñu yuku.
23266	MAT 3:5	Ni ka kii yɨvɨ ñuu Jerusalén, jiin yɨvɨ ndañuu Judea, jiin yɨvɨ ñuu kaꞌiin yajni yucha Jordán un, ti ni ka ñusoꞌo i jnuꞌun kaꞌan da.
23268	MAT 3:7	Suni ni ka jakoyo kuaꞌa chaa fariseo, ja ni ka kuu da chaa ka jito vaꞌa nuu ley Israel, jiin kuaꞌa chaa saduceo (chaa un ni ka kuu da ɨnga partido ja suni ka xnaꞌan da sɨkɨ nasa kuni kaꞌan ley Israel). Ni ka kii uu grupo un nuu skuanducha Juan, ti ni jini Juan ja nde kuaꞌa chaa un ni jakoyo. Ti ni nduxaan da nuu chaa un naa da, ti ni kachi da: ―Roꞌo ka kuu ra nanu koo xaan jiin seꞌe tɨ, chi ndevaꞌa xaan ka saꞌa ra. ¿Xi ka jani ini ra ja nama ra maa ra nuu nundoꞌo ja kuan kuu yajni nuu ra naa ra nu?
23269	MAT 3:8	Na kachi ri ja kava yɨñuꞌun ra naa ra nava na kuni ndaa yo ja, ja ni ka nakani ini ra nuu kuachi ra naa ra. Ti nava siaꞌan na nduu ra nanu ɨɨn yujnu vixi ja jaꞌa ndeꞌe vaꞌa, chi ka saꞌa ra jniñu vaꞌa. Ti siaꞌan ka stuu ra ja, ja ni ka nakani ndixia ini ra, ti ni ka xndoo ra kuachi ra.
23276	MAT 3:15	Ti ni kachi Jesús: ―Na koo siaꞌan vijna, chi kanuu ja na siuku yo taka jniñu ni taꞌu Yandios ―ni kachi ya. Yukan ti sa ni jantaꞌu Juan.
23277	MAT 3:16	Nu ni janducha Jesús, ni kee ya ini nducha un, ti yukan ni nuña andɨvɨ nuu kancha Yandios, ti ni jini Jesús ja vaji Espíritu Yandios, ti ni jinu xini ya, nanu ɨɨn sata.
23281	MAT 4:3	Yukan ti ni tuꞌva jaꞌuꞌu un nuu Jesús ja kuni keꞌe ya, ti ni kachi: ―Nu ndixia ra ja Seꞌe Yandios kuu ra, saꞌa ja taka yuū jaꞌa na nduu staa kaji yo ―kachi jaꞌuꞌu un.
23284	MAT 4:6	ti ni kachi tuku jaꞌuꞌu un jiin ya: ―Nu ndixia ra ja Seꞌe Yandios kuu ra, ti skanakava maa ra undi nuu ñuꞌun un, chi siaꞌan yoso nuu tutu: Na taꞌu Yandios jniñu nuu ángel ya ja na koto ya roꞌo. Ti nakindaꞌa ya roꞌo jiin ndaꞌa ya, nava tu tuji sɨꞌɨn ra nuu ni ɨɨn yuu. Kachi tutu, ni kachi jaꞌuꞌu un.
23291	MAT 4:13	Ko tu ni kendo ya ñuu Nazaret, chi kuaꞌan ya undi ñuu Capernaum, ɨɨn ñuu kande yajni yuꞌu mar Galilea, ja kendo nuu ñuꞌun ñuu Zabulón jiin ñuꞌun Neftalí, ti yukan ni kuncha ya.
23293	MAT 4:15	Ñuu Zabulón jiin ñuu Neftalí, ja kuu ɨɨn ichi kuaꞌan yajni yuꞌu mar, ichi nuu kaña ndikandii yucha Jordán, ti ñuu Galilea nuu kanchuku yɨvɨ ja tu ka kuu yɨvɨ Israel.
23295	MAT 4:17	Undi kɨvɨ un ni kejaꞌa Jesús xndaku ya, ti kachi ya: ―Nakani ini nuu kuachi ra naa ra, chi ja ni jaa kɨvɨ ja taꞌu Yandios jniñu nuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ ―ni kachi ya.
23299	MAT 4:21	Ni jika ya tɨꞌlɨ ga, ti ni jini ya kaꞌiin uu ga da, Jacobo jiin ñani da Juan, seꞌe yɨɨ Zebedeo. Kaꞌiin da ini ɨɨn barco jiin tata da, ka nachaa da ñunu da, ti ni kana Jesús xini da.
23304	MAT 5:1	Nu ni jini Jesús yɨvɨ kuaꞌa un, ti kuaꞌan ya xini ɨɨn yuku, ti yukan ni nukoo ya. Ti yukan ni ka ndututu yɨvɨ ka skuaꞌa jiin ya.
23306	MAT 5:3	Ti ni kachi Jesús: ―Na kachi ri ja kandichi Yandios jiin yɨvɨ ka iyo jnuꞌun kuiꞌya ini sɨkɨ ja ni ka nakani ini i. Ni ka nakani ini i ja tu ni iyo ni ɨɨn jniñu vaꞌa i nuu Yandios. Ti sɨkɨ yɨvɨ un chi jandaa kuu ja kɨvɨ i ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i. Ti jandaa kuu ja kɨvɨ i ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu.
23317	MAT 5:14	Roꞌo naa ra, suni ka kuu ra nanu nduva ñuꞌun ja kuu nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Nu ɨɨn ñuu na kundee xini ɨɨn yuku, ti tu kuu jankɨsaꞌyɨ.
23318	MAT 5:15	Ni tu kuu skuikun yo ɨɨn yɨtɨ, ti chunde yo chii ɨɨn cajón. Chi suꞌva chuxndee yo ñuꞌun un nuu sukun nava na kundijin nuu taka yɨvɨ kanchuku ini veꞌe.
23319	MAT 5:16	Suni siaꞌan kuni ya jiin roꞌo naa ra, ti saꞌa ra ja na ndundijin nuu taka yɨvɨ, ti nava na nakuni i taka jniñu vaꞌa ka saꞌa ra. Ti na nakuantaꞌu i nuu Tata ra Yandios, ya kancha undi andɨvɨ. Nakuantaꞌu i nuu ya vanua siaꞌan chindee ya roꞌo naa ra, ti vii vii kunchuku ra naa ra nuu ñuyɨvɨ.
23321	MAT 5:18	Na kachi ndaa ri nuu ra naa ra ja nɨ iyo ga andɨvɨ jiin ñuyɨvɨ, ni tu kuu kencha ri ni ɨɨn letra nuu ɨɨn jnuꞌun Yandios, undi na kuu taka nava kuni maa ya.
23325	MAT 5:22	Ko ruꞌu na kachi ri nuu ra ja nu ɨɨn yɨvɨ na kɨtɨ ini i nuu ñani jnaꞌan i, ti suni kundaꞌa da yɨvɨ un nuu juez. Nu na saꞌa ndevaꞌa i nuu ñani jnaꞌan i, ti kiꞌin i nuu junta kaꞌnu Israel ja na xndichi da maa i. Ti nuu nau yɨvɨ na kachi ja kakuꞌu xi ja tu iyo ndɨꞌɨ ini ñani jnaꞌan i, na kuñukuu ini i ja kiꞌin i nuu infiernu.
23328	MAT 5:25	Nu ɨɨn yɨvɨ na kankuachi jaꞌa ra ja tau ra xuꞌun nuu da, ti kiꞌin da jiin ra undi veꞌe juzgado. Xnakan ndaka taꞌu ra nuu da ichi kuankoyo ra nava tu xndichi da roꞌo nuu juez, chi nakuaꞌa juez un roꞌo nuu policia, ti chaa un chunde da roꞌo vekaa.
23334	MAT 5:31	Suni siaꞌan ni ka kaꞌan yɨvɨ janaꞌan: “Nu ɨɨn chaa na xndoo da ñasɨꞌɨ da, ti nuu kuu ja na ndokani da ɨɨn tutu ja ni ka xndoo jnaꞌan da.”
23338	MAT 5:35	Ni tu kachi ra ja ñuyɨvɨ kuu ja kuaꞌa jandaa jaꞌa ra, chi jaꞌa kuu nuu jañu ya jiin jaꞌa ya, chi maa ya xiin. Ni ja kuu ñuu Jerusalén, ja yukan tu kuaꞌa jandaa jaꞌa ra, chi yukan kuu ñuu chaa kuu Rey kuñaꞌnu ga ja taꞌu jniñu.
23339	MAT 5:36	Ni tu chisojnuꞌun ra ja kuu ixi xini ra. Sandau tu siuku ra, ti nasa kuu sama ra color ixi xini ra ti maa ya ni jaꞌa.
23341	MAT 5:38	Suni ka jini ra ja ni ka kaꞌan yɨvɨ janaꞌan: “Nu ni stuji yɨvɨ nduchi ra, ti suni stuji nduchi maa i. Ti nu ni tava i jnuꞌun yoso ra, ti suni tava ra jnuꞌun yoso maa i.”
23343	MAT 5:40	Nu ɨɨn yɨvɨ na kankuachi ja kuni kuisonchaa i camisa ra, suni kuaꞌa jnuꞌun ja na kundaꞌa i chamarra ra.
23344	MAT 5:41	Nu ɨɨn yɨvɨ na chayɨka roꞌo ja kin nchaka ra ndajniñu i sava ichi, ti vaꞌa ga na kinchaka ra i undi nuu kiꞌin yɨ.
23353	MAT 6:2	Nu ka kuni chindee ra yɨvɨ ndaꞌu naa i, koto stuu ra nuu nɨ ñuu, nanu ka saꞌa yɨvɨ ja ka kaꞌan vixi i, ka jika i ichi, xi ini veñuꞌun Israel, ja jiin jnuꞌun i ka stuu i ja tu ka chiñuꞌun i jnuꞌun Yandios. Siaꞌan ka kaꞌan i nava na nakuaꞌa yɨvɨ ja yɨñuꞌun i nuu i maa i naa i. Ko jandaa na kachi ri nuu ra naa ra ja yukan ni kuu ndɨꞌɨ taꞌu i.
23356	MAT 6:5	Nu ka kuni kakantaꞌu ra naa ra, koto saꞌa ra nanu ka saꞌa yɨvɨ ja ka nu kujiin i ini veñuꞌun, xi jikɨ calle ja na kuni yɨvɨ nuu i, ja jiin jnuꞌun i ka stuu i ja tu ka chiñuꞌun i jnuꞌun Yandios. Ko na kachi ndaa ri ja jiin yukan ni, ti ja ka iyo taꞌu i.
23358	MAT 6:7	Nu jikantaꞌu ra, ti tu ndaku niꞌin nuu nuu ra ɨɨn jnuꞌun kaꞌan ra, nanu ka saꞌa yɨvɨ tu ka nakuni nau kuu maa Yandios. Chi ka ndoꞌo ini i ja kunisoꞌo Yandios jnuꞌun ka kaꞌan i, ja siaꞌan nu nuu nuu ka ndaku niꞌin i jnuꞌun ka kaꞌan i.
23367	MAT 6:16	Siin Jesús xndaku ya ti ni kachi ya: ―Nu ka kuni ra koo ndicha ini ra, koto sakuiꞌya ini ra naa ra nanu ka saꞌa yɨvɨ ja xndoo jnuꞌun Yandios jiin jnuꞌun i. Ka sakuiꞌya i nuu i ko so ja na kuni yɨvɨ ja ka iyo ndicha i. Na kachi ri nuu ra ja jiin yukan, ti ja ni ka niꞌin taꞌu i. Ti yukan ni kuu ndɨꞌɨ ja niꞌin i.
23369	MAT 6:18	Nava siaꞌan tu kani ini yɨvɨ naa i ja iyo ndicha ini ra, chi maa ɨɨn ni Yandios, ya kancha jiin ra kuu ja jini ya, ti nava na kuaꞌa ya taꞌu ra ―ni kachi ya.
23373	MAT 6:22	Siin Jesús xndaku ya ti ni kachi ya: ―Nduva yɨtɨ kuu nduchi ra ja kuu nuu nɨ tuꞌu yɨkɨ kuñu ra. Nu ka iyo vaꞌa nduchi ra, ti suni siaꞌan iyo vaꞌa nɨ yɨkɨ kuñu ra.
23375	MAT 6:24	Ni ɨɨn yɨvɨ tu kuu kunukuachi nuu uu jitoꞌo, chi kendo vaꞌa i jiin ɨɨn da, ti kendo kuiꞌya i jiin ɨnga da. Ni tu kuu kunukuachi i nuu Yandios, ti ja kundio ini i xuꞌun jiin ñuꞌun. Chi nɨnɨ nuu maa ni ya kuu nu na kondoꞌo ini i, ti ansu ja kundio ini i xuꞌun ―ni kachi ya.
23376	MAT 6:25	Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Na kachi ri nuu ra naa ra, ja koto ma xndiꞌi ra ini ra ja kuu ja kaji ra xi ja koꞌo ra, ja na kuchaku ra, xi ja kuu saꞌma kuꞌun ra naa ra. Chi maa Yandios ni saꞌa ja chaku ra jiin yɨkɨ kuñu ra. Ti maa ya kuu ja kuaꞌa ja kaji ra jiin saꞌma kuꞌun ra.
23377	MAT 6:26	Ndeꞌe naa ra, kɨtɨ ka ndava nuu tachi un, tu naa jniñu ka saꞌa tɨ ja nastutu tɨ, ti savaꞌa tɨ kuꞌiin, ko Tata ra Yandios, ya kancha ya andɨvɨ, jaꞌa ya ja ka yee tɨ. Ko na kachi ri ja kanuu ga roꞌo naa ra ja kuu kɨtɨ ka ndava un.
23379	MAT 6:28	¿Xi vaꞌa ka saꞌa ra ja ka xndiꞌi xaan ini ra ja kuu saꞌma ra nu? Ndeꞌe naa ra nasa ka jaꞌnu ita rosa un, ti tu jini yo nasa jaꞌnu, ko vii xaan kanda.
23381	MAT 6:30	Ti maa Yandios skuaꞌnu ya ita un, ti vii xaan na skutu ya i. Ko vasu vii xaan ni kanda vijna ti ijña ja ni ka ichi, ti tukaa ga kuni yo. Chi suꞌva kayu nuu ñuꞌun. Ja yukan kuu ja nu siaꞌan saꞌa Yandios ja jito vaꞌa ya ita un, ¿ti ansu kanuu ga roꞌo naa ra ja na koto vaꞌa ya nu? ¿Ndoo xaan ka ndɨꞌɨ ini ra nusa?
23382	MAT 6:31	Ja yukan kuu ja koto kachi ra naa ra: “¿Ndoo kaji yo vijna? ¿Ti nasa koꞌo yo vijna?” Xi kachi ra naa ra: “¿Nasa kuꞌun yo naa yo vijna?”
23388	MAT 7:3	Nu siaꞌan na saꞌa Yandios, ¿ti nasa kuu kaꞌan ndoo ra ja kuu ichi ini ra ndeꞌe ra nuu ñanijnaꞌan ra, nu iyo ɨɨn kuachi i, vasu jakuu ga kaa tu maa ra jiin kuachi ra xino?
23391	MAT 7:6	Koto xnaꞌan ra jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ kanchuku nanu ina, chi tu kuantaꞌu i jnuꞌun kaꞌan ra. Suꞌva ske ichi i jnuꞌun un, chi ka kuu i nanu ina xaan ja ka jnɨɨ ñɨꞌɨn tɨ yoꞌo. Ni koto xnaꞌan ra jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ kanchuku nanu kɨtɨ, chi ske xiko i jnuꞌun un, ti kuañu niꞌnu i. Ndeꞌe ra kɨtɨ un nu ni chitu chii tɨ ti tuxijni tɨ, chi nuni un ti jañu niꞌnu tɨ sɨkɨ ―ni kachi Jesús.
23398	MAT 7:13	Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Na kachi ri ja iyo uu ichi naniꞌin ra, ɨɨn kuu ichi vaꞌa ti ɨnga kuu ichi nundoꞌo. Ti ichi nundoꞌo un tu yɨɨ kiꞌin ra, chi jicha xaan, ti nuña ja saꞌa ra nava kuni maa ra. Yukan iyo jnuꞌun ndichi ini, kuu siin ra jiin taka jnuꞌun ra, ko sandɨꞌɨ ni ga ichi un kande nuu jnaꞌnu ndatu ra, ti kuaꞌa yɨvɨ kuankoyo i ichi un, ko sandɨꞌɨ ni ga ichi un ti naa yɨvɨ un naa i.
23406	MAT 7:21	Ansu tendɨꞌɨ yɨvɨ ndakuniꞌin sɨvɨ ri najaa i andɨvɨ nuu taꞌu Yandios jniñu, vasu na kachi i: “Niꞌin kuu jitoꞌo na, ti saña kuu seꞌe ni.” Yɨvɨ yukan tuu, chi nɨnɨ yɨvɨ siuku jniñu taꞌu Tata ri Yandios, ya kancha andɨvɨ. Yɨvɨ yukan ni kuu ja najakoyo.
23407	MAT 7:22	Nu na jaa kɨvɨ sandɨꞌɨ ni ga un, ti nde kuaꞌa yɨvɨ ndakuniꞌin sɨvɨ ri, ti kachi: “Niꞌin kuu jitoꞌo na, ti saña kuu seꞌe ni. Saña kuu ja ni ndiso jniñu nuu ni na ni kaꞌan na jnuꞌun ni. Ti jiin sɨvɨ ni ni ka keniꞌin na tachi xaan un kuankoyo, ti suni jiin sɨvɨ ni ni ka saꞌa na kuaꞌa ga jniñu ñaꞌnu”, kachi.
23410	MAT 7:25	Ni kii ɨɨn sau xaan, ni ndaa nducha ti ni kani ɨɨn tachi xaan jika veꞌe un, ko tu ni nduva veꞌe un, chi kunu xaan ka yɨndɨyɨ yuu ka ndiso nama veꞌe un.
23412	MAT 7:27	Ni jaꞌa ɨɨn sau xaan, ni ndaa yucha, ti ni nandoyo ñuꞌun un, ni kee ɨɨn tachi xaan, ti ni nduva veꞌe un kuaꞌan, ti ni naa iī ―kachi Jesús.
23413	MAT 7:28	Nu ni ndɨꞌɨ ni kaꞌan Jesús jnuꞌun un, ti so ni ka naa ini yɨvɨ ni ka ñusoꞌo jnuꞌun ni kaꞌan ya,
23415	MAT 8:1	Nu ni nandeokuñɨ Jesús jaꞌa yuku un, ti chitu xaan yɨvɨ ni ka nandikun tuku i ya.
23416	MAT 8:2	Ti ni tuꞌva ɨɨn chaa jnaꞌan kueꞌe ndɨꞌyɨ teꞌyu. Ni jakunjitɨ da nuu ya, ti ni kandaꞌu da jiin ya: ―Jitoꞌyo Jesús, nu kuni ni ti sandoo ni saña jiin kueꞌe na jaꞌa ―kachi da.
23417	MAT 8:3	Yukan na ti ni skaa ya ndaꞌa ya, ni keꞌe ya sɨkɨ da, ti ni kachi ya jiin da: ―Kuni ri, na ndundoo ra vijna ―ni kachi ya. Nu ni kaꞌan ya siaꞌan, ti ni nduvaꞌa ni chaa kuꞌu un.
23419	MAT 8:5	Nu ni jaa Jesús ñuu Capernaum, ti ni kenda ɨɨn chaa kuu capitán, ja kuu chaa yɨndaꞌa ɨɨn ciento soldado, ka yɨꞌɨ jiin ejército ñuu Roma, ti ni kandaꞌu da jiin Jesús: ―Jitoꞌyo, kancha ɨɨn muzu na veꞌe na, katuu i jito, ni kuu tɨkuku i, ti uꞌu xaan tonto i ―kachi da.
23424	MAT 8:10	Nu ni jinisoꞌo Jesús jnuꞌun un, so ni naa ini ya, ti ni kachi ya jiin yɨvɨ kuaꞌa kuankoyo jiin ya un: ―Jandaa na kachi ri nuu ra naa ra ja nɨ tuꞌu ñuu Israel, tu iyo ni ɨɨn yɨvɨ kandixia ruꞌu nanu ni kandixia chaa jaꞌa.
23428	MAT 8:14	Yukan ti ni jaꞌan Jesús veꞌe Pedro. Ni jini ya ja katuu nana chiso Pedro nuu jito, kuꞌu ña jiin kueꞌe kiji xaan.
23429	MAT 8:15	Ni jnɨɨ ya ndaꞌa ña, ti ni kenchaa ni kiji un maa ña. Yukan ti ni ndoko ña, ni saꞌa ña ndeyu, ni ka yee da jiin ya.
23430	MAT 8:16	Nu ni kuaa, ti ni ka chakoyo yɨvɨ nuu Jesús jiin tɨjnɨ xaan yɨvɨ ka jnaꞌan tachi xaan, ti jiin ɨɨn ni jnuꞌun ni kaꞌan ya, ni keniꞌin ya tachi xaan un kuankoyo. Ti suni ni ka nduvaꞌa ni taka ga yɨvɨ ka kuꞌu un.
23432	MAT 8:18	Nu ni jini Jesús ja nde kuaꞌa yɨvɨ ni ka ndututu jiin ya, ti ni taꞌu ya jniñu nuu ndajaꞌa ya ja na kin yaꞌa da jiin ya undi ɨnga nuu yuu lago un.
23440	MAT 8:26	Ko ni kachi ya jiin da: ―Ndoo xaan ka yuꞌu ra. ¿Xi ka jani ini ra ja tu chindee Yandios roꞌo naa ra nu? ―ni kachi ya. Yukan ti ni ndokuɨñɨ ya, ti ni taꞌu ya jniñu nuu tachi sau xaan un jiin lago un, ti naꞌin kuɨtɨ ni kuu.
23441	MAT 8:27	Ti so ni ka naa ini chaa un, ti ka nndajnuꞌun da: ―¡Naa chaa kuu jaꞌa ja undi tachi sau xaan un, jiin lago un ka jandatu nuu da! ―kachi da naa da.
23442	MAT 8:28	Nu ni yaꞌa Jesús ɨnga nuu yuꞌu lago un, nuu kuu yuꞌu ñuu Gadara. Ti undi staa stilateón nuu ka ñunduji ndɨyɨ un ni ka kendakoyo uu chaa ka jnaꞌan tachi xaan, ti ni ka chakoyo da nuu Jesús. Ti ndɨnduu da ka jnaꞌan tachi xaan un, ti kuaꞌan xaan ni ka nduu da ja ni ɨɨn yɨvɨ tukaa ga kuu yaꞌa i ichi un.
23443	MAT 8:29	Ti ni ka jakunchaa da ka kana koꞌo da: ―¡Niꞌin Jesús, Seꞌe Yandios! ¿Ndoo kɨvɨ nduu ni jiin na naa na, xi vaji ni ja kuaꞌa ni nundoꞌo saña nu? Vasu ti jaa ga kɨvɨ kii juicio ―ni ka kachi da naa da.
23445	MAT 8:31	Yukan ti ni ka kandaꞌu tachi xaan un jiin Jesús, ti ni ka kachi: ―Nu kuni keniꞌin ni saña naa na, ko kuaꞌa ni jnuꞌun ja na nandikun na kɨnɨ un naa na ―ni ka kachi.
23446	MAT 8:32	Yukan ti ni kachi Jesús jini tachi xaan un: ―Kuaꞌan naa ra ―ni kachi ya. Yukan ti ni ka xndoo tachi xaan un chaa un naa da, ti ni ka kekoyo kuaꞌan, ti ni ka najnaꞌan jiin kɨnɨ un. Ni ndɨꞌɨ kɨnɨ un ni ka jaꞌa tɨ corrɨ, ti ni ka nukoyo tɨ ɨɨn xaꞌva, ti ni ka kɨvɨ tɨ nuu nducha lago un, ti ni ka kancha tɨ nducha un, ti ni ka jiꞌi tɨ.
23448	MAT 8:34	Yukan na ti tendɨꞌɨ yɨvɨ ñuu un ni ka jaꞌan nuu kande Jesús. Nu ni ka jakoyo yɨvɨ un nuu Jesús, ti ni ka kachi i jiin ya ja na kee ya, ti na kiꞌin ya ñuu.
23450	MAT 9:2	Ti yukan ni ka jakoyo yɨvɨ jiin ɨɨn chaa ni kuu tɨkuku, katuu da nuu jito yuu. Ti nu ni jini Jesús ja ni ini da ni ka kandixia da ya ja kuu saꞌa ya tajna chaa kuꞌu un, ti ni kachi ya jiin chaa kuꞌu un: ―Ndaꞌu seꞌe ri, ndee saꞌa ni ra, chi ja iyo jnu kaꞌnu ini nuu kuachi ra ―kachi ya jiin da.
23452	MAT 9:4	Ti ja ni jini Jesús ja siaꞌan ka ndoꞌo ini da, ti ni kachi ya: ―¿Ndoo ka ndoꞌo ini ra siaꞌan naa ra?
23453	MAT 9:5	Chi na kachi ri ja maa ri kuu Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, ti ndisojniñu ri ja kuankaꞌnu ini ri nuu kuachi yɨvɨ naa i. Vijna ti na stuu ri ɨɨn jniñu saꞌa ri jaꞌa ―ni kachi ya. Yukan na ti ni kachi ya jiin chaa tɨkuku un: ―Ndoko, nastuu yuu ra, ti kuanoꞌon veꞌe ra ―ni kachi ya.
23456	MAT 9:8	Nu ni ka jini yɨvɨ un, ti ni ka naa ini i ja siaꞌan ni saꞌa ya. Ti ni ka kuvaa i ni ka nakanajaa i Yandios ja siaꞌan ni jaꞌa ya jniñu ñaꞌnu un nuu ɨɨn chaa.
23457	MAT 9:9	Ni kee Jesús yukan ti kuaꞌan ya, ti ni jini ya ɨɨn chaa nani Mateo, nukoo da nuu kinyaꞌu da puestu, ti ni kachi ya jiin da: ―Ñaꞌan na choꞌo, ti kundikun ra ruꞌu ―ni kachi ya. Yukan ti ni ndokuɨñɨ ni chaa un, ti kuaꞌan da jiin ya.
23459	MAT 9:11	Ko nu ni ka jini chaa fariseo yukan, ti ni ka jikajnuꞌun da ndajaꞌa ya, ti ni ka kachi da: ―¿Ndoo kuu ja yaji maestro ra staa jiin chaa ka kinyaꞌu puestu un jiin taka chaa tu ka siuku ley Israel yukan? ―ni ka kachi da.
23460	MAT 9:12	Ni jinisoꞌo Jesús ja siaꞌan ni ka kaꞌan chaa un, ti ni kachi ya jiin da: ―Yɨvɨ ka iyo ndendajnu tu ka nandɨꞌɨ i chaa tajna, chi yɨvɨ ka kuꞌu kuu ja ka nandɨꞌɨ ɨɨn médico.
23462	MAT 9:14	Yukan ti ni ka chakoyo ndajaꞌa Juan, chaa skuanducha un, nuu Jesús, ti ni ka jikajnuꞌun da ya: ―¿Ndoo saña naa na jiin chaa fariseo, xaan tɨjnɨ jinu ka kendo ndicha ini na, ti ndoo ndajaꞌa ni, ndoo tu ka kuu koo ndicha ini da naa da? ―ni ka kachi da.
23465	MAT 9:17	Ni tu kuu chuꞌun yo vino jaa chii ɨɨn ñɨɨ tuꞌu, chi vino jaa un ndata ñɨɨ tuꞌu un, ti xnaa yo ndɨnduu. Ja yukan kuu ja na chuꞌun yo vino jaa chii ñɨɨ jaa un, ti siaꞌan ni ɨɨn ni ɨɨn tu xnaa yo ―ni kachi ya.
23466	MAT 9:18	Ni kaꞌan ga Jesús jnuꞌun un, ti ni jaa ɨɨn chaa kuñaꞌnu ini ɨɨn veñuꞌun Israel un, ni jakunjitɨ da nuu Jesús, ti ni kachi da: ―Ja ni jiꞌi seꞌe sɨꞌɨ na, ko nu na kiꞌin yo, ti chuxndee ni ndaꞌa ni sɨkɨ i, ti va nandoto tuku i ―ni kachi da.
23467	MAT 9:19	Ni ndokuɨñɨ Jesús ti kuaꞌan ya jiin chaa un jiin ndajaꞌa ya.