23214	MAT 1:1	Jaꞌa kuu ɨɨn lista taka yɨvɨ ni kikoyo nuu ñuyɨvɨ na janaꞌan jiin Cristo Jesús, ja ni kuu ya jnaꞌan David jiin Abraham.
23215	MAT 1:2	Abraham ni kuu tata Isaac, ti Isaac ni kuu tata Jacob. Jacob ni kuu tata Judá jiin uu ga ñani da.
23216	MAT 1:3	Judá ni kuu tata Fares jiin Zara, ti nana da ni kuu Tamar. Fares ni kuu tata Esrom, ti Esrom ni kuu tata Aram.
23217	MAT 1:4	Aram ni kuu tata Aminadab, Aminadab ni kuu tata Naasón, Naasón ni kuu tata Salmón.
23218	MAT 1:5	Salmón ni kuu tata Booz, ti nana da ni kuu Rahab. Booz ni kuu tata Obed, ti nana da ni kuu Rut. Obed ni kuu tata Isaí.
23219	MAT 1:6	Isaí ni kuu tata rey David, ti rey nación Israel ja ni nani David jiin ñasɨꞌɨ Urías, ni ka kuu tata Salomón, ko ja ni jiꞌi Urías sa ni kaku Salomón.
23220	MAT 1:7	Salomón ni kuu tata Roboam, Roboam ni kuu tata Abías, Abías ni kuu tata Asa.
23221	MAT 1:8	Asa ni kuu tata Josafat, Josafat ni kuu tata Joram, Joram ni kuu tata Uzías.
23222	MAT 1:9	Uzías ni kuu tata Jotam, ja ni kuu tata Acaz, ti Acaz ni kuu tata Ezequías.
23223	MAT 1:10	Ezequías ni kuu tata Manasés ja ni kuu tata Amón, ti Amón ni kuu tata Josías.
23226	MAT 1:13	Zorobabel ni kuu tata Abiud, Abiud ni kuu tata Eliaquim, ti Eliaquim ni kuu tata Azor.
23227	MAT 1:14	Azor ni kuu tata Sadoc, Sadoc ni kuu tata Aquim, Aquim ni kuu tata Eliud.
23230	MAT 1:17	Ja yukan kuu ja undi uxi kuun yɨvɨ ni ka kuu ja ni kejaꞌa undi Abraham ti ni jaa undi David, ti uxi kuun ga tuku ja ni kejaꞌa jiin David, ti undi kuiya ni ka jaꞌan yɨvɨ Israel presu nuu yɨvɨ ñuu Babilonia. Ti uxi kuun ga tuku ja undi kuiya yukan, ti ni jaa kuiya ni kaku Cristo, ja ni taji Yandios ya, ndiso jniñu ñaꞌnu.
23231	MAT 1:18	Siaꞌan ni kuu na ni kaku Cristo Jesús. Nana ya María, iyo tratu ña ja nandaꞌa ña jiin José. Na ti najnaꞌan ga ña jiin José, ti ja ni jakuꞌun seꞌe ña. Ti maa Espíritu Santo ni saꞌa ja na jakuꞌun seꞌe ña.
23232	MAT 1:19	Ɨɨn chaa vaꞌa ni kuu José, ti tu ni kuni da ja stuu da maa da nuu yɨvɨ ja xndoo da ña, chi ni ndoꞌo ini da ja xndoo xeꞌe da ña.
23233	MAT 1:20	Ni ndoꞌo ini da siaꞌan, ti ni kenda ɨɨn ángel ja junukuachi nuu Yandios. Ti ni kaꞌan ángel un jiin da nuu ñujani, ti ni kachi: ―José, roꞌo ja kuu ra jnaꞌan rey David na janaꞌan, koto yuꞌu ra ja kiꞌin ra María ja kuu ñasɨꞌɨ ra, chi seꞌe ñuꞌun chii ña un vaji nuu maa Espíritu Santo.
23234	MAT 1:21	Ti nu na kaku suchi lulu un, ti skonani ra i Jesús. Siaꞌan konani suchi lulu un chi maa i kuu ja nama sɨkɨ kuaꞌa ñanijnaꞌan i, yɨvɨ ka iyo kuachi ―ni kachi ángel Yandios un.
23236	MAT 1:23	Jakuꞌun seꞌe ɨɨn ñaꞌan lulu un, ti kuu i ɨɨn suchi yɨɨ. Ti suchi lulu un konani i Emanuel, ja kuni kaꞌan: “Kancha Yandios jiin yo.”
23249	MAT 2:11	Nu ni ka kɨvɨ da ini veꞌe un, ti ni ka jini da suchi lulu un kancha i, yɨjnɨ nana i María suchi. Ni ka jakunjitɨ da, ti ni ka nakuaꞌa da ja yɨñuꞌun suchi lulu un. Yukan na ti ni ka jiña da kaja da, ti ni ka jaꞌa da oro, suxia kutu vixi jiin ɨnga nuu suxia (ja nani mirra), ni kutaꞌu i.
23251	MAT 2:13	Nu ni ka yaꞌa chaa tuꞌva un kuankoyo da, ti ni kaꞌan tuku ɨɨn ángel Yandios jiin José nuu ñujani, ti ni kachi: ―Kiꞌin suchi lulu jña jiin nana i, ti kuankoyo ichi ñuu Egipto naa ra. Ti yukan kunchuku ra naa ra undi na kachi maa ri tuku, chi kuni nanduku rey Herodes suchi lulu jña ja kaꞌni da i ―ni kachi ángel ya.
23254	MAT 2:16	Nu ni jini Herodes ja ni ka kuu ichi ini chaa tuꞌva un maa da. Ti ni kɨtɨ xaan tonto ini da, ti ni taꞌu da jniñu ja na kuū taka suchi kuachi iin uu kuiya, jiin taka suchi yɨɨ kuachi ga ja kanchuku ñuu Belén, jiin taka ga ñuu kaꞌiin yajni un. Siaꞌan ni saꞌa da, chi ja ni niꞌin vaꞌa da jnuꞌun nuu chaa tuꞌva un, chi ni ka kachi chaa un nasa ja ni kuu ja ni kaku Jesús.
23255	MAT 2:17	Yukan ni kundaa nava ni chaa profeta Jeremías nuu tutu ja ni kachi da:
23256	MAT 2:18	Ni ka ndeꞌe xaan yɨvɨ ñuu Ramá, ti iyo xaan jnuꞌun kuiꞌya ini. Raquel kuu ñaꞌan ndeꞌe xaan jaꞌa seꞌe ña, ti tu kuni ndusɨɨ ini ña, chi ja ni ndɨꞌɨ i ni ka jiꞌi. Kachi tutu.
23258	MAT 2:20	―Kiꞌin suchi lulu jña jiin nana i, ti nandeokuñɨ ñuu Israel, chi ja ni jiꞌi chaa kuni kaꞌni maa i un ―ni kachi ángel Yandios un.
23263	MAT 3:2	ti ni kachi da: ―Nakani ini naa ra, chi ja kuan kuyajni kɨvɨ taꞌu maa Yandios jniñu nuu ra naa ra ―ni kachi da.
23265	MAT 3:4	Saꞌma Juan ni kuu jiin ixi camellu. Ni yɨꞌɨ ɨɨn sanchi ñɨɨ chii da. Ni yaji da ndɨkuaꞌyɨ jiin nduxi ñuñu yuku.
23268	MAT 3:7	Suni ni ka jakoyo kuaꞌa chaa fariseo, ja ni ka kuu da chaa ka jito vaꞌa nuu ley Israel, jiin kuaꞌa chaa saduceo (chaa un ni ka kuu da ɨnga partido ja suni ka xnaꞌan da sɨkɨ nasa kuni kaꞌan ley Israel). Ni ka kii uu grupo un nuu skuanducha Juan, ti ni jini Juan ja nde kuaꞌa chaa un ni jakoyo. Ti ni nduxaan da nuu chaa un naa da, ti ni kachi da: ―Roꞌo ka kuu ra nanu koo xaan jiin seꞌe tɨ, chi ndevaꞌa xaan ka saꞌa ra. ¿Xi ka jani ini ra ja nama ra maa ra nuu nundoꞌo ja kuan kuu yajni nuu ra naa ra nu?
23270	MAT 3:9	Ti tu kondoꞌo vixi ini ra naa ra ja kaꞌan ra: “Maa yo naa yo ka kuu yo jnaꞌan Abraham.” Tu kaꞌan ra siaꞌan, chi na kachi ri ja vasu undi yuū jaꞌa, ti kuu saꞌa Yandios ɨɨn jniñu ñaꞌnu ja na kuu i jnaꞌan Abraham, nu kuni ya.
23273	MAT 3:12	Ti sasɨɨn da yɨvɨ nanu ɨɨn chaa yɨjnɨ pala da ja xndeche da triu da, ti kendo da paja, savaꞌa da triu da ini veꞌe da, ti kaꞌma da paja un. Ti chaa un, chi kuaꞌa da nundoꞌo yɨvɨ jiin ɨɨn ñuꞌun ja tu ndaꞌva kuɨtɨ ―siaꞌan ni kachi Juan nuu chaa fariseo jiin chaa saduceo un.
23275	MAT 3:14	Ko tu kuni Juan ni kuu, ti ni kachi da jini Jesús: ―Maa ni kuu ja skuanducha saña, ti ansu ja maa ni vaji nuu na ―ni kachi Juan.
23283	MAT 4:5	Yukan ti kuaꞌan tuku jaꞌuꞌu un jiin ya ichi ñuu Jerusalén, ja kuu maa ñuu ii, ti ni kaa ya xini veñuꞌun kaꞌnu Israel,
23284	MAT 4:6	ti ni kachi tuku jaꞌuꞌu un jiin ya: ―Nu ndixia ra ja Seꞌe Yandios kuu ra, ti skanakava maa ra undi nuu ñuꞌun un, chi siaꞌan yoso nuu tutu: Na taꞌu Yandios jniñu nuu ángel ya ja na koto ya roꞌo. Ti nakindaꞌa ya roꞌo jiin ndaꞌa ya, nava tu tuji sɨꞌɨn ra nuu ni ɨɨn yuu. Kachi tutu, ni kachi jaꞌuꞌu un.
23285	MAT 4:7	Ti ni kachi tuku Jesús: ―Tuu, chi suꞌva yoso nuu tutu Yandios: “Koto maa keꞌe ga ra maa jitoꞌo ra Yandios”, kachi tutu ―ni kachi Jesús.
23288	MAT 4:10	Yukan na ti ni kachi Jesús: ―Kuxio nuu ri roꞌo jaꞌuꞌu, chi suꞌva kachi nuu tutu Yandios: “Chiñuꞌun nuu maa ɨɨn ni ya kunukuachi ra nuu”, kachi tutu ―ni kachi Jesús.
23289	MAT 4:11	Yukan ti ni kuxio jaꞌuꞌu un nuu Jesús ti kuaꞌan. Ti sa ni ka chakoyo ángel Yandios, ti ni ka chindee i maa ya.
23291	MAT 4:13	Ko tu ni kendo ya ñuu Nazaret, chi kuaꞌan ya undi ñuu Capernaum, ɨɨn ñuu kande yajni yuꞌu mar Galilea, ja kendo nuu ñuꞌun ñuu Zabulón jiin ñuꞌun Neftalí, ti yukan ni kuncha ya.
23293	MAT 4:15	Ñuu Zabulón jiin ñuu Neftalí, ja kuu ɨɨn ichi kuaꞌan yajni yuꞌu mar, ichi nuu kaña ndikandii yucha Jordán, ti ñuu Galilea nuu kanchuku yɨvɨ ja tu ka kuu yɨvɨ Israel.
23296	MAT 4:18	Kuaꞌan Jesús yuꞌu mar Galilea, ti ni jini ya uu chaa kaꞌiin un, ɨɨn da kuu Simón ja suni nani da Pedro, ti ɨnga da kuu Andrés, ñani da. Kaꞌiin da ka jnɨɨ da chāká, ti ja ni ka chunde da ñunu da ini nducha,
23297	MAT 4:19	ti ni kachi Jesús jiin da: ―Kundikun ruꞌu naa ra, na choꞌo. Ja ni ka jnɨɨ xaan ra chāká, ko vijna ruꞌu, na xnaꞌan ri roꞌo nasa nastutu ra yɨvɨ. Ti xnaꞌan ra yɨvɨ un maa jnuꞌun Yandios ja na kandixia i ruꞌu ―ni kachi Jesús.
23309	MAT 5:6	Kachi ri ja kandichi Yandios jiin yɨvɨ ka ñukuu ini maa ya ti ka jandatu i jniñu taꞌu ya, ti ka saꞌa i taka nava kuni ya, chi maa ya chindee i ja na siuku i.
23310	MAT 5:7	Kachi ri ja kandichi Yandios jiin yɨvɨ ka kundaꞌu ini jnaꞌan, ti suni kundaꞌu ini Yandios maa i.
23312	MAT 5:9	Kachi ri ja kandichi Yandios jiin yɨvɨ saꞌa ja na kukuee kunchuku yɨvɨ naa i, chi nakinseꞌe Yandios maa i.
23313	MAT 5:10	Suni kachi ri ja kandichi Yandios jiin yɨvɨ ka jito uꞌu yɨvɨ maa i sɨkɨ ja ka jika ndaa i ichi Yandios. Kandichi Yandios jiin yɨvɨ ya un, ti jandaa kuu ja kɨvɨ i ñuu nuu taꞌu maa ya jniñu.
23315	MAT 5:12	Ti sɨɨ xaan na koo ini ra naa ra, chi na niꞌin ra taꞌu nuu Yandios. Suni siaꞌan ni ka saꞌa yɨvɨ jiin profeta ni taji ya ja ni kikoyo undi nuu. Suni ni ka ndiyo ini yɨvɨ maa da, siaꞌan nanu ka ndiyo ini yɨvɨ roꞌo vijna naa ra ―kachi ya.
23321	MAT 5:18	Na kachi ndaa ri nuu ra naa ra ja nɨ iyo ga andɨvɨ jiin ñuyɨvɨ, ni tu kuu kencha ri ni ɨɨn letra nuu ɨɨn jnuꞌun Yandios, undi na kuu taka nava kuni maa ya.
23325	MAT 5:22	Ko ruꞌu na kachi ri nuu ra ja nu ɨɨn yɨvɨ na kɨtɨ ini i nuu ñani jnaꞌan i, ti suni kundaꞌa da yɨvɨ un nuu juez. Nu na saꞌa ndevaꞌa i nuu ñani jnaꞌan i, ti kiꞌin i nuu junta kaꞌnu Israel ja na xndichi da maa i. Ti nuu nau yɨvɨ na kachi ja kakuꞌu xi ja tu iyo ndɨꞌɨ ini ñani jnaꞌan i, na kuñukuu ini i ja kiꞌin i nuu infiernu.
23331	MAT 5:28	Chi na kachi ri nuu ra ja nu ɨɨn chaa na kuni da ɨɨn ñasɨꞌɨ ti kuu ini da ndeꞌe da ña, ti chaa un ja ni chakuachi da maa da jiin ña undi añu da.
23335	MAT 5:32	Ko ruꞌu na kachi ri nuu ra ja nu ɨɨn chaa na xndoo da ñasɨꞌɨ da, ti nu tu naa kuachi ni saꞌa ña, ja kinikava ña jiin ɨnga chaa, ti chaa un chakuachi da maa ña. Ko nu ɨnga chaa na nandaꞌa jiin ɨɨn ñaꞌan ni kendo un, ti suni chakuachi da maa da.
23336	MAT 5:33	Suni siaꞌan ni ka kaꞌan yɨvɨ janaꞌan: “Koto naa ini ra, ti tu siuku ra taka jnuꞌun ni chisojnuꞌun ra nuu Yandios, ja maa Yandios kuu ya kuaꞌa jandaa jaꞌa ra.”
23337	MAT 5:34	Ko na kachi ri nuu ra naa ra ja tu chisojnuꞌun ra siaꞌan, chi nu na chisojnuꞌun ra ja andɨvɨ kuu ja kuaꞌa jandaa jaꞌa ra, ti yukan kuu nuu kancha maa Yandios.
23338	MAT 5:35	Ni tu kachi ra ja ñuyɨvɨ kuu ja kuaꞌa jandaa jaꞌa ra, chi jaꞌa kuu nuu jañu ya jiin jaꞌa ya, chi maa ya xiin. Ni ja kuu ñuu Jerusalén, ja yukan tu kuaꞌa jandaa jaꞌa ra, chi yukan kuu ñuu chaa kuu Rey kuñaꞌnu ga ja taꞌu jniñu.
23339	MAT 5:36	Ni tu chisojnuꞌun ra ja kuu ixi xini ra. Sandau tu siuku ra, ti nasa kuu sama ra color ixi xini ra ti maa ya ni jaꞌa.
23341	MAT 5:38	Suni ka jini ra ja ni ka kaꞌan yɨvɨ janaꞌan: “Nu ni stuji yɨvɨ nduchi ra, ti suni stuji nduchi maa i. Ti nu ni tava i jnuꞌun yoso ra, ti suni tava ra jnuꞌun yoso maa i.”
23343	MAT 5:40	Nu ɨɨn yɨvɨ na kankuachi ja kuni kuisonchaa i camisa ra, suni kuaꞌa jnuꞌun ja na kundaꞌa i chamarra ra.
23347	MAT 5:44	Ko ruꞌu na kachi ri nuu ra naa ra ja na kundaꞌu ini ra nuu yɨvɨ jito uꞌu roꞌo. Kakantaꞌu nuu maa Yandios ja kuu yɨvɨ ka kaꞌan ndevaꞌa nuu ra ti ka kaꞌan i sɨkɨ ra, ti chindee yɨvɨ un vasu na kani i roꞌo.
23348	MAT 5:45	Chi siaꞌan ti sa stuu ra maa ra ja yɨꞌɨ ra jiin maa Tata ra Yandios, ya kancha andɨvɨ. Chi maa ya kuu ja saꞌa ja ndii sɨkɨ yɨvɨ vaꞌa jiin yɨvɨ kueꞌe, ti suni jaꞌa ya sau ja kuu taka yɨvɨ un, ti yɨvɨ un suni kuu i jnaꞌan ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa.
23349	MAT 5:46	Ko nu roꞌo na kundaꞌu ini ra nuu nɨnɨ yɨvɨ ka kundaꞌu ini maa ra, ¿ti nau taꞌu ra iyo ja nu siaꞌan naa saꞌa ra nusa? Ti suni undi chaa ka jikan yaꞌu nuu puestu un ka saꞌa da siaꞌan.
23350	MAT 5:47	Ti suni nu na kanxiaꞌu ra jiin nɨnɨ yɨvɨ mani ra jiin, ti tu vaꞌa nu na saꞌa ra siaꞌan, chi undi yɨvɨ ja tu ka kandixia Yandios, suni siaꞌan ka saꞌa i.
23353	MAT 6:2	Nu ka kuni chindee ra yɨvɨ ndaꞌu naa i, koto stuu ra nuu nɨ ñuu, nanu ka saꞌa yɨvɨ ja ka kaꞌan vixi i, ka jika i ichi, xi ini veñuꞌun Israel, ja jiin jnuꞌun i ka stuu i ja tu ka chiñuꞌun i jnuꞌun Yandios. Siaꞌan ka kaꞌan i nava na nakuaꞌa yɨvɨ ja yɨñuꞌun i nuu i maa i naa i. Ko jandaa na kachi ri nuu ra naa ra ja yukan ni kuu ndɨꞌɨ taꞌu i.
23355	MAT 6:4	Siaꞌan saꞌa ra nava maa ɨɨn ni Yandios na kuni jniñu un, chi maa ya kuu ja kuaꞌa taꞌu ra.
23357	MAT 6:6	Ko roꞌo nu kuni kakantaꞌu ra, ndɨvɨ ini veꞌe ra, kasɨ yuxeꞌe ra, ti kakantaꞌu nuu Yandios nuu kande maa ɨɨn ni ya jiin ra. Ti jini ya jnuꞌun kaꞌan ra, ti maa ya na kuaꞌa taꞌu jikan ra nuu ya.
23358	MAT 6:7	Nu jikantaꞌu ra, ti tu ndaku niꞌin nuu nuu ra ɨɨn jnuꞌun kaꞌan ra, nanu ka saꞌa yɨvɨ tu ka nakuni nau kuu maa Yandios. Chi ka ndoꞌo ini i ja kunisoꞌo Yandios jnuꞌun ka kaꞌan i, ja siaꞌan nu nuu nuu ka ndaku niꞌin i jnuꞌun ka kaꞌan i.
23359	MAT 6:8	Koto ma saꞌa ra siaꞌan naa ra, chi xnaka Yandios jini taka ja ka nandɨꞌɨ ra naa ra, ti sa ka jikan ra nuu ya.
23360	MAT 6:9	Ja yukan kuu ja siaꞌan kakantaꞌu ra naa ra: Tata yo Yandios, ja kancha ni andɨvɨ, kava yɨñuꞌun yo nuu sɨvɨ ni, ti maa ni kuu ja kuñaꞌnu ga.
23364	MAT 6:13	Koto maa kuaꞌa ni jnuꞌun ja kotojnuni jaꞌuꞌu un saña, ti suꞌva nama ni saña nuu nundoꞌo un. Chi maa ni xiin nuu taꞌu jniñu, ti maa ni kuu ja ndiso jniñu ñaꞌnu un. Ti ñaꞌnu ga na koo sɨvɨ ni sɨkɨ yo ja kuu saa ni. Ti siaꞌan na koo. Kachi ra naa ra.
23365	MAT 6:14	Ti ɨɨn jnuꞌun kanuu ja kakantaꞌu ra un kuu ja sakaꞌnu ini ra nuu yɨvɨ jito uꞌu roꞌo. Chi nu siaꞌan na saꞌa ra, ti suni maa Yandios, ya kancha andɨvɨ, sakaꞌnu ini ya nuu kuachi ra.
23366	MAT 6:15	Ko nu tu sakaꞌnu ini ra nuu yɨvɨ ka jito uꞌu roꞌo naa ra, suni siaꞌan maa Yandios tu sakaꞌnu ini ya nuu kuachi ra naa ra ―ni kachi ya.
23369	MAT 6:18	Nava siaꞌan tu kani ini yɨvɨ naa i ja iyo ndicha ini ra, chi maa ɨɨn ni Yandios, ya kancha jiin ra kuu ja jini ya, ti nava na kuaꞌa ya taꞌu ra ―ni kachi ya.
23371	MAT 6:20	Vaꞌa ga ja nu na skaya ra jniñu vaꞌa kuni maa Yandios, ya kancha andɨvɨ, chi yukan tu iyo tikixin ti tundo xnaa yo, ti ni ñakuiꞌna tu kuu kɨvɨ ja sakuiꞌna.
23375	MAT 6:24	Ni ɨɨn yɨvɨ tu kuu kunukuachi nuu uu jitoꞌo, chi kendo vaꞌa i jiin ɨɨn da, ti kendo kuiꞌya i jiin ɨnga da. Ni tu kuu kunukuachi i nuu Yandios, ti ja kundio ini i xuꞌun jiin ñuꞌun. Chi nɨnɨ nuu maa ni ya kuu nu na kondoꞌo ini i, ti ansu ja kundio ini i xuꞌun ―ni kachi ya.
23376	MAT 6:25	Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Na kachi ri nuu ra naa ra, ja koto ma xndiꞌi ra ini ra ja kuu ja kaji ra xi ja koꞌo ra, ja na kuchaku ra, xi ja kuu saꞌma kuꞌun ra naa ra. Chi maa Yandios ni saꞌa ja chaku ra jiin yɨkɨ kuñu ra. Ti maa ya kuu ja kuaꞌa ja kaji ra jiin saꞌma kuꞌun ra.
23379	MAT 6:28	¿Xi vaꞌa ka saꞌa ra ja ka xndiꞌi xaan ini ra ja kuu saꞌma ra nu? Ndeꞌe naa ra nasa ka jaꞌnu ita rosa un, ti tu jini yo nasa jaꞌnu, ko vii xaan kanda.
23380	MAT 6:29	Ko na kachi ri ja ni Salomón, chaa ni kuu rey Israel na janaꞌan, tu ni suku da nanu ita un, vasu vii xaan ni kaa saꞌma da.
23381	MAT 6:30	Ti maa Yandios skuaꞌnu ya ita un, ti vii xaan na skutu ya i. Ko vasu vii xaan ni kanda vijna ti ijña ja ni ka ichi, ti tukaa ga kuni yo. Chi suꞌva kayu nuu ñuꞌun. Ja yukan kuu ja nu siaꞌan saꞌa Yandios ja jito vaꞌa ya ita un, ¿ti ansu kanuu ga roꞌo naa ra ja na koto vaꞌa ya nu? ¿Ndoo xaan ka ndɨꞌɨ ini ra nusa?
23384	MAT 6:33	Ja yukan kuu ja kuñukuu ini maa Yandios naa ra, ti kuandatu nɨ ini ra jniñu taꞌu ya, nava na kuaꞌa ya taka ja ka nandɨꞌɨ ra naa ra.
23386	MAT 7:1	Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Koto kuu ichi ini ra nuu yɨvɨ ja kaꞌan ndoo ra, nava suni Yandios tu ske ichi ya roꞌo, ja suni siaꞌan kaa tu maa ra.
23387	MAT 7:2	Chi suni nanu ka kaꞌan ndevaꞌa ra nuu ñanijnaꞌan ra, suni siaꞌan xndichi Yandios roꞌo, ti saꞌa ya jiin ra nanu ka saꞌa maa ra jiin ñanijnaꞌan ra.
23388	MAT 7:3	Nu siaꞌan na saꞌa Yandios, ¿ti nasa kuu kaꞌan ndoo ra ja kuu ichi ini ra ndeꞌe ra nuu ñanijnaꞌan ra, nu iyo ɨɨn kuachi i, vasu jakuu ga kaa tu maa ra jiin kuachi ra xino?
23389	MAT 7:4	Ko nu ja kuu ga kaa maa ra jiin kuachi ra, ¿ti ndoo kaꞌan vixi ra nuu ñanijnaꞌan ra ja iyo ndoo ra nusa? ndeꞌe na kaa jniñu saꞌa ra, ti suni yuji xaan ra jiin kuachi ra.
23390	MAT 7:5	Ko na kachi ri ja ka kuu ra nanu ja xndoo jnuꞌun Yandios jiin jnuꞌun, yɨvɨ ja tu jini ra ja xnakan ndeꞌe vaꞌa ra nasa kancha maa ra jiin kuachi ra, ti sa kuu kotonchaa ra ɨɨn kuachi lulu ka saꞌa ñanijnaꞌan ra.
23398	MAT 7:13	Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Na kachi ri ja iyo uu ichi naniꞌin ra, ɨɨn kuu ichi vaꞌa ti ɨnga kuu ichi nundoꞌo. Ti ichi nundoꞌo un tu yɨɨ kiꞌin ra, chi jicha xaan, ti nuña ja saꞌa ra nava kuni maa ra. Yukan iyo jnuꞌun ndichi ini, kuu siin ra jiin taka jnuꞌun ra, ko sandɨꞌɨ ni ga ichi un kande nuu jnaꞌnu ndatu ra, ti kuaꞌa yɨvɨ kuankoyo i ichi un, ko sandɨꞌɨ ni ga ichi un ti naa yɨvɨ un naa i.
23400	MAT 7:15	Koto maa ra naa ra jiin yɨvɨ ka xndaꞌu ñaꞌan, ja ka kaꞌan ja ka kuu i profeta ka kaꞌan jnuꞌun Yandios un. Chi yɨñuꞌun vekoyo i nuu ra naa ra, ko añu i kuu nanu kɨtɨ xaan, chi ka ñuꞌun kuiꞌna ini i.
23402	MAT 7:17	Ja yukan kuu ja taka yujnu vaꞌa kuaꞌa ndeꞌe vixi. Ti taka yujnu ka jaꞌa ndeꞌe kueꞌe tu kaji yo. Siaꞌan kuu yɨvɨ vaꞌa, chi ndoꞌo ini i saꞌa i ɨɨn jniñu vaꞌa. Ti yɨvɨ saꞌa ndevaꞌa un, mani jniñu kueꞌe ndoꞌo ini i.
23409	MAT 7:24	Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Ja yukan kuu ja yɨvɨ kuni chunsoꞌo, na chunsoꞌo i, ti na saꞌa i jniñu taꞌu ri. Ti yɨvɨ un kuu i nanu ɨɨn chaa yukun ini, ja konuꞌun xaan ni saꞌa da veꞌe da, ti kunuu teyɨɨ ni skee da yuu ka ndiso nama veꞌe un.