23214	MAT 1:1	Jaꞌa kuu ɨɨn lista taka yɨvɨ ni kikoyo nuu ñuyɨvɨ na janaꞌan jiin Cristo Jesús, ja ni kuu ya jnaꞌan David jiin Abraham.
23219	MAT 1:6	Isaí ni kuu tata rey David, ti rey nación Israel ja ni nani David jiin ñasɨꞌɨ Urías, ni ka kuu tata Salomón, ko ja ni jiꞌi Urías sa ni kaku Salomón.
23224	MAT 1:11	Josías ni kuu tata Jeconías jiin uu ga ñani da. Ti kuiya yukan ni kaꞌiin yɨvɨ ñuu Israel presu nuu yɨvɨ ñuu Babilonia.
23230	MAT 1:17	Ja yukan kuu ja undi uxi kuun yɨvɨ ni ka kuu ja ni kejaꞌa undi Abraham ti ni jaa undi David, ti uxi kuun ga tuku ja ni kejaꞌa jiin David, ti undi kuiya ni ka jaꞌan yɨvɨ Israel presu nuu yɨvɨ ñuu Babilonia. Ti uxi kuun ga tuku ja undi kuiya yukan, ti ni jaa kuiya ni kaku Cristo, ja ni taji Yandios ya, ndiso jniñu ñaꞌnu.
23232	MAT 1:19	Ɨɨn chaa vaꞌa ni kuu José, ti tu ni kuni da ja stuu da maa da nuu yɨvɨ ja xndoo da ña, chi ni ndoꞌo ini da ja xndoo xeꞌe da ña.
23233	MAT 1:20	Ni ndoꞌo ini da siaꞌan, ti ni kenda ɨɨn ángel ja junukuachi nuu Yandios. Ti ni kaꞌan ángel un jiin da nuu ñujani, ti ni kachi: ―José, roꞌo ja kuu ra jnaꞌan rey David na janaꞌan, koto yuꞌu ra ja kiꞌin ra María ja kuu ñasɨꞌɨ ra, chi seꞌe ñuꞌun chii ña un vaji nuu maa Espíritu Santo.
23234	MAT 1:21	Ti nu na kaku suchi lulu un, ti skonani ra i Jesús. Siaꞌan konani suchi lulu un chi maa i kuu ja nama sɨkɨ kuaꞌa ñanijnaꞌan i, yɨvɨ ka iyo kuachi ―ni kachi ángel Yandios un.
23235	MAT 1:22	Taka un ni kuu nava na kundaa taka jnuꞌun ni kachi profeta Isaías na janaꞌan, na ni kaꞌan da jnuꞌun Yandios:
23237	MAT 1:24	Nu ni ndoto José, ti ni saꞌa da nava ni taꞌu ángel Yandios un jniñu. Ti ni jaka da María ja na kuu ña ñasɨꞌɨ da.
23239	MAT 2:1	Jesús ni kaku ya ɨɨn ñuu lulu nani Belén, ja kuu ɨɨn ndañuu Judea. Ti kuiya yukan ni kuu Herodes rey ja taꞌu jniñu nuu ñuu yukan. Ti ni jakoyo uni chaa ñuu kaꞌiin ichi nuu kaña ndikandii ñuu Jerusalén, ti chaa un ka kuu da chaa tuꞌva.
23240	MAT 2:2	Ti ka nduku jnuꞌun da: ―¿Nanu kande rey yɨvɨ ñuu Judea ja ni kaku un? Chi nuu andɨvɨ ichi nuu saꞌu ndikandii ni ka jini ri ɨɨn luceru jaꞌa seña ja, ja ni kaku i. Ti ja yukan kuu ja vekoyo ri jaꞌa ja na chiñuꞌun ri i naa ri ―ni ka kachi da.
23241	MAT 2:3	Nu ni jini rey Herodes jnuꞌun un, ti ni kejaꞌa kaña ii ini da, ti suni kuaꞌa yɨvɨ ñuu Jerusalén.
23244	MAT 2:6	Ti roꞌo yɨvɨ ñuu Belén, ja kanchuku ra ñuu Judá, tu ndaꞌu xaan kendo ra ja kuu nuu taka ga ñuu ka iyo nuu ñuyɨvɨ, chi jaꞌa kuu nuu kaña ɨɨn chaa kuñaꞌnu, ja koto ñuu ri Israel. Kachi tutu. Siaꞌan ni ka kachi chaa un nuu rey Herodes.
23245	MAT 2:7	Yukan na ti ni kana xeꞌe Herodes chaa tuꞌva un, ti ni jikajnuꞌun ndaa da nasa ja ni kuu ja ni kenda luceru un, na ni ka jini da.
23246	MAT 2:8	Yukan na ti ni taji da chaa un kuankoyo da ñuu Belén, ti ni kachi da: ―Kuankoyo naa ra ti nduku jnuꞌun ndaa ra nanu kancha suchi lulu un. Nu ni ka naniꞌin ra nuu kancha i, ti chakoyo ra ti kasjnuꞌun ra nuu ri nava suni na kiꞌin tu ruꞌu, kin chiñuꞌun ri i ―ni kachi da.
23247	MAT 2:9	Siaꞌan ni xndaku rey un nuu chaa tuꞌva un, ti kuankoyo da. Ti luceru jaꞌa seña ja ni ka jini da ichi nuu kaña ndikandii un, yoxnuu tuku nuu da naa da undi ni jaa nuu kancha suchi lulu un sa ni jakuɨñɨ.
23248	MAT 2:10	Nu ni ka jini chaa tuꞌva un ja ni jakuɨñɨ luceru un, ti ni ka kusɨɨ xaan tonto ini da naa da.
23249	MAT 2:11	Nu ni ka kɨvɨ da ini veꞌe un, ti ni ka jini da suchi lulu un kancha i, yɨjnɨ nana i María suchi. Ni ka jakunjitɨ da, ti ni ka nakuaꞌa da ja yɨñuꞌun suchi lulu un. Yukan na ti ni ka jiña da kaja da, ti ni ka jaꞌa da oro, suxia kutu vixi jiin ɨnga nuu suxia (ja nani mirra), ni kutaꞌu i.
23251	MAT 2:13	Nu ni ka yaꞌa chaa tuꞌva un kuankoyo da, ti ni kaꞌan tuku ɨɨn ángel Yandios jiin José nuu ñujani, ti ni kachi: ―Kiꞌin suchi lulu jña jiin nana i, ti kuankoyo ichi ñuu Egipto naa ra. Ti yukan kunchuku ra naa ra undi na kachi maa ri tuku, chi kuni nanduku rey Herodes suchi lulu jña ja kaꞌni da i ―ni kachi ángel ya.
23253	MAT 2:15	Ti yukan ni kaꞌiin da undi ni jiꞌi rey Herodes. Yukan ni kundaa nava ni kachi Yandios ja ni kachi profeta na janaꞌan un: “Undi Egipto ni kana ri seꞌe ri.”
23254	MAT 2:16	Nu ni jini Herodes ja ni ka kuu ichi ini chaa tuꞌva un maa da. Ti ni kɨtɨ xaan tonto ini da, ti ni taꞌu da jniñu ja na kuū taka suchi kuachi iin uu kuiya, jiin taka suchi yɨɨ kuachi ga ja kanchuku ñuu Belén, jiin taka ga ñuu kaꞌiin yajni un. Siaꞌan ni saꞌa da, chi ja ni niꞌin vaꞌa da jnuꞌun nuu chaa tuꞌva un, chi ni ka kachi chaa un nasa ja ni kuu ja ni kaku Jesús.
23255	MAT 2:17	Yukan ni kundaa nava ni chaa profeta Jeremías nuu tutu ja ni kachi da:
23256	MAT 2:18	Ni ka ndeꞌe xaan yɨvɨ ñuu Ramá, ti iyo xaan jnuꞌun kuiꞌya ini. Raquel kuu ñaꞌan ndeꞌe xaan jaꞌa seꞌe ña, ti tu kuni ndusɨɨ ini ña, chi ja ni ndɨꞌɨ i ni ka jiꞌi. Kachi tutu.
23262	MAT 3:1	Yukan ti ni kii Juan, chaa skuanducha un, nuu ñuꞌun teꞌe ñuu Judea, ti kaꞌan da nuu yɨvɨ,
23263	MAT 3:2	ti ni kachi da: ―Nakani ini naa ra, chi ja kuan kuyajni kɨvɨ taꞌu maa Yandios jniñu nuu ra naa ra ―ni kachi da.
23264	MAT 3:3	Ti sɨkɨ Juan jaꞌa kuu ja ni kaꞌan profeta Isaías na ni chaa da ɨɨn tutu siaꞌan: Kin kaꞌan ɨɨn chaa, kin kaꞌan undi nuu ñuꞌun teꞌe un, ti kachi da: “Koo tuꞌva ra naa ra, chi ja yajni chaa Jitoꞌyo. Ti kuni ja na kaka ndaa ra naa ra.” Siaꞌan ni chaa profeta Isaías nuu tutu na janaꞌan.
23266	MAT 3:5	Ni ka kii yɨvɨ ñuu Jerusalén, jiin yɨvɨ ndañuu Judea, jiin yɨvɨ ñuu kaꞌiin yajni yucha Jordán un, ti ni ka ñusoꞌo i jnuꞌun kaꞌan da.
23268	MAT 3:7	Suni ni ka jakoyo kuaꞌa chaa fariseo, ja ni ka kuu da chaa ka jito vaꞌa nuu ley Israel, jiin kuaꞌa chaa saduceo (chaa un ni ka kuu da ɨnga partido ja suni ka xnaꞌan da sɨkɨ nasa kuni kaꞌan ley Israel). Ni ka kii uu grupo un nuu skuanducha Juan, ti ni jini Juan ja nde kuaꞌa chaa un ni jakoyo. Ti ni nduxaan da nuu chaa un naa da, ti ni kachi da: ―Roꞌo ka kuu ra nanu koo xaan jiin seꞌe tɨ, chi ndevaꞌa xaan ka saꞌa ra. ¿Xi ka jani ini ra ja nama ra maa ra nuu nundoꞌo ja kuan kuu yajni nuu ra naa ra nu?
23269	MAT 3:8	Na kachi ri ja kava yɨñuꞌun ra naa ra nava na kuni ndaa yo ja, ja ni ka nakani ini ra nuu kuachi ra naa ra. Ti nava siaꞌan na nduu ra nanu ɨɨn yujnu vixi ja jaꞌa ndeꞌe vaꞌa, chi ka saꞌa ra jniñu vaꞌa. Ti siaꞌan ka stuu ra ja, ja ni ka nakani ndixia ini ra, ti ni ka xndoo ra kuachi ra.
23270	MAT 3:9	Ti tu kondoꞌo vixi ini ra naa ra ja kaꞌan ra: “Maa yo naa yo ka kuu yo jnaꞌan Abraham.” Tu kaꞌan ra siaꞌan, chi na kachi ri ja vasu undi yuū jaꞌa, ti kuu saꞌa Yandios ɨɨn jniñu ñaꞌnu ja na kuu i jnaꞌan Abraham, nu kuni ya.
23271	MAT 3:10	Ti nuu yɨvɨ ja tu ka kuni nakani ini i nuu kuachi un, ja iyo tuꞌva Yandios ja kuaꞌa ya nundoꞌo nuu i. Ti nundoꞌo ja kuaꞌa Yandios un kuu nanu ɨɨn chaa ja iyo tuꞌva da ja kin sandoo da nuu huerta da, ti kaꞌncha da yujnu ja tukaa jaꞌa ndeꞌe vaꞌa, ti skiꞌin nuu ñuꞌun ja na kayu. Suni siaꞌan kutuꞌva Yandios kuaꞌa ya nundoꞌo nuu yɨvɨ un.
23272	MAT 3:11	Jandaa kuu ja ruꞌu chi skuanducha ri roꞌo naa ra jiin nducha, ko kuan kuu yajni kɨvɨ kenda ɨɨn chaa kuu ñaꞌnu ga ja kuu ruꞌu. Ti nanu ja skuanducha da roꞌo naa ra ja kuaꞌa da Espíritu Santo ja kuncha ya jiin ra. Ti siaꞌan nanu sandoo ɨɨn ñuꞌun nuu kayu, suni siaꞌan sandoo Espíritu Santo undi ini ra naa ra. Ti chaa kuu ñaꞌnu un, tu kuu kandu ri nuu da, chi kuu ñaꞌnu ga da ja kuu ruꞌu.
23273	MAT 3:12	Ti sasɨɨn da yɨvɨ nanu ɨɨn chaa yɨjnɨ pala da ja xndeche da triu da, ti kendo da paja, savaꞌa da triu da ini veꞌe da, ti kaꞌma da paja un. Ti chaa un, chi kuaꞌa da nundoꞌo yɨvɨ jiin ɨɨn ñuꞌun ja tu ndaꞌva kuɨtɨ ―siaꞌan ni kachi Juan nuu chaa fariseo jiin chaa saduceo un.
23274	MAT 3:13	Yukan ti ni kee Jesús ñuu Galilea, ti vaji ya ichi yucha Jordán nuu kande Juan ja na skuanducha da ya.
23275	MAT 3:14	Ko tu kuni Juan ni kuu, ti ni kachi da jini Jesús: ―Maa ni kuu ja skuanducha saña, ti ansu ja maa ni vaji nuu na ―ni kachi Juan.
23276	MAT 3:15	Ti ni kachi Jesús: ―Na koo siaꞌan vijna, chi kanuu ja na siuku yo taka jniñu ni taꞌu Yandios ―ni kachi ya. Yukan ti sa ni jantaꞌu Juan.
23277	MAT 3:16	Nu ni janducha Jesús, ni kee ya ini nducha un, ti yukan ni nuña andɨvɨ nuu kancha Yandios, ti ni jini Jesús ja vaji Espíritu Yandios, ti ni jinu xini ya, nanu ɨɨn sata.
23278	MAT 3:17	Yukan ti ichi andɨvɨ ni kaꞌan Yandios jiin Jesús: ―Jaꞌa kuu seꞌe ri ja kundaꞌu xaan ini ri. Ti kusɨɨ xaan ini ri jiin ya ―ni kachi Yandios jiin seꞌe ya.
23280	MAT 4:2	Ti siaꞌan ni kundee ya uu xiko nduu kɨvɨ, ti uu xiko jakuaa, ni iyo ndicha ini ya. Yukan ti sa ni chaa ɨɨn soko ini ya.
23281	MAT 4:3	Yukan ti ni tuꞌva jaꞌuꞌu un nuu Jesús ja kuni keꞌe ya, ti ni kachi: ―Nu ndixia ra ja Seꞌe Yandios kuu ra, saꞌa ja taka yuū jaꞌa na nduu staa kaji yo ―kachi jaꞌuꞌu un.
23282	MAT 4:4	Ti ni kachi Jesús: ―Kachi nuu tutu Yandios: “Ansu jiin nɨnɨ staa kuchaku yɨvɨ naa i, chi suni kuu kuchaku i jiin taka jnuꞌun kaꞌan Yandios”, ―ni kachi Jesús.
23283	MAT 4:5	Yukan ti kuaꞌan tuku jaꞌuꞌu un jiin ya ichi ñuu Jerusalén, ja kuu maa ñuu ii, ti ni kaa ya xini veñuꞌun kaꞌnu Israel,
23284	MAT 4:6	ti ni kachi tuku jaꞌuꞌu un jiin ya: ―Nu ndixia ra ja Seꞌe Yandios kuu ra, ti skanakava maa ra undi nuu ñuꞌun un, chi siaꞌan yoso nuu tutu: Na taꞌu Yandios jniñu nuu ángel ya ja na koto ya roꞌo. Ti nakindaꞌa ya roꞌo jiin ndaꞌa ya, nava tu tuji sɨꞌɨn ra nuu ni ɨɨn yuu. Kachi tutu, ni kachi jaꞌuꞌu un.
23285	MAT 4:7	Ti ni kachi tuku Jesús: ―Tuu, chi suꞌva yoso nuu tutu Yandios: “Koto maa keꞌe ga ra maa jitoꞌo ra Yandios”, kachi tutu ―ni kachi Jesús.
23286	MAT 4:8	Yukan ti kuaꞌan tuku jaꞌuꞌu un jiin Jesús xini ɨɨn yuku sukun xaan, ti yukan ni xnaꞌan nuu ya taka ñuu ka iyo nuu ñuyɨvɨ jiin taka ndajniñu vii ja iyo nuu,
23288	MAT 4:10	Yukan na ti ni kachi Jesús: ―Kuxio nuu ri roꞌo jaꞌuꞌu, chi suꞌva kachi nuu tutu Yandios: “Chiñuꞌun nuu maa ɨɨn ni ya kunukuachi ra nuu”, kachi tutu ―ni kachi Jesús.
23290	MAT 4:12	Ti yukan ni niꞌin Jesús jnuꞌun Juan, chaa skuanducha un, ja kande da vekaa. Ti nu ni jini ya jnuꞌun un, ni kee ya ti kuaꞌan ya ichi ñuu Galilea.
23292	MAT 4:14	Ti yukan ni kundaa nava ni chaa profeta Isaías nuu tutu na janaꞌan:
23293	MAT 4:15	Ñuu Zabulón jiin ñuu Neftalí, ja kuu ɨɨn ichi kuaꞌan yajni yuꞌu mar, ichi nuu kaña ndikandii yucha Jordán, ti ñuu Galilea nuu kanchuku yɨvɨ ja tu ka kuu yɨvɨ Israel.
23294	MAT 4:16	Yɨvɨ ka iyo kuachi kanchuku ñuu un, kanchuku i nanu nuu ñuñaa kuɨtɨ, chi tu ka jini i jnuꞌun Yandios. Ti yɨvɨ kanchuku nanu ndatɨ ñujiꞌi, ni ndinchaa ɨɨn ñuꞌun nuu i. Chi nu na nakuni ndaa i jnuꞌun ya, ti kuu i nanu ja ni ka ndundijin nduchi i. Siaꞌan ni kachi profeta Isaías.
23295	MAT 4:17	Undi kɨvɨ un ni kejaꞌa Jesús xndaku ya, ti kachi ya: ―Nakani ini nuu kuachi ra naa ra, chi ja ni jaa kɨvɨ ja taꞌu Yandios jniñu nuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ ―ni kachi ya.
23297	MAT 4:19	ti ni kachi Jesús jiin da: ―Kundikun ruꞌu naa ra, na choꞌo. Ja ni ka jnɨɨ xaan ra chāká, ko vijna ruꞌu, na xnaꞌan ri roꞌo nasa nastutu ra yɨvɨ. Ti xnaꞌan ra yɨvɨ un maa jnuꞌun Yandios ja na kandixia i ruꞌu ―ni kachi Jesús.
23301	MAT 4:23	Kuaꞌan Jesús nɨ ñuu Galilea, kuaꞌan ya xnaꞌan ya nuu yɨvɨ ini taka veñuꞌun yɨvɨ Israel ja na kutuꞌva yɨvɨ un jnuꞌun Yandios. Xnaꞌan ya nuu yɨvɨ nava taꞌu Yandios jniñu, ti suni kenchaa ya taka nuu kueꞌe ka jnaꞌan yɨvɨ.
23302	MAT 4:24	Taka yɨvɨ ñuu Siria ni ka niꞌin i jnuꞌun Jesús, ti ni ka janchaka i taka yɨvɨ ka jnaꞌan taka nuu kueꞌe nuu ya, jiin taka yɨvɨ ka jnaꞌan tachi xaan, jiin yɨvɨ ka jnaꞌan kueꞌe jiyɨꞌɨ, jiin yɨvɨ tɨkuku un. Ti ni saꞌa Jesús tajna i.
23303	MAT 4:25	Kuaꞌa yɨvɨ ñuu Galilea ni ka ndikun ya, yɨvɨ ñuu Decápolis, yɨvɨ ñuu Jerusalén, jiin ñuu Judea, jiin yɨvɨ taka ñuu ka kendo ichi nuu kaña ndikandii yucha Jordán.
23304	MAT 5:1	Nu ni jini Jesús yɨvɨ kuaꞌa un, ti kuaꞌan ya xini ɨɨn yuku, ti yukan ni nukoo ya. Ti yukan ni ka ndututu yɨvɨ ka skuaꞌa jiin ya.
23306	MAT 5:3	Ti ni kachi Jesús: ―Na kachi ri ja kandichi Yandios jiin yɨvɨ ka iyo jnuꞌun kuiꞌya ini sɨkɨ ja ni ka nakani ini i. Ni ka nakani ini i ja tu ni iyo ni ɨɨn jniñu vaꞌa i nuu Yandios. Ti sɨkɨ yɨvɨ un chi jandaa kuu ja kɨvɨ i ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i. Ti jandaa kuu ja kɨvɨ i ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu.
23307	MAT 5:4	Kachi ri ja kandichi Yandios jiin yɨvɨ ja ka iyo jnuꞌun kuiꞌya ini sɨkɨ kuachi i, ti kuaꞌa Yandios jnuꞌun ndee ini nuu i.
23308	MAT 5:5	Kachi ri ja kandichi Yandios jiin yɨvɨ vita ini, ti niꞌin i ñuꞌun ni chisojnuꞌun Yandios.
23309	MAT 5:6	Kachi ri ja kandichi Yandios jiin yɨvɨ ka ñukuu ini maa ya ti ka jandatu i jniñu taꞌu ya, ti ka saꞌa i taka nava kuni ya, chi maa ya chindee i ja na siuku i.
23310	MAT 5:7	Kachi ri ja kandichi Yandios jiin yɨvɨ ka kundaꞌu ini jnaꞌan, ti suni kundaꞌu ini Yandios maa i.
23311	MAT 5:8	Kachi ri ja kandichi Yandios jiin yɨvɨ ka iyo ndoo añu, ti kuaꞌa ya taꞌu i ja kunchuku i jiin ya.
23312	MAT 5:9	Kachi ri ja kandichi Yandios jiin yɨvɨ saꞌa ja na kukuee kunchuku yɨvɨ naa i, chi nakinseꞌe Yandios maa i.
23313	MAT 5:10	Suni kachi ri ja kandichi Yandios jiin yɨvɨ ka jito uꞌu yɨvɨ maa i sɨkɨ ja ka jika ndaa i ichi Yandios. Kandichi Yandios jiin yɨvɨ ya un, ti jandaa kuu ja kɨvɨ i ñuu nuu taꞌu maa ya jniñu.