23214	MAT 1:1	Ican ihya cuví sɨvɨ ñáyɨvɨ vachi ra Jesucristo tata. Tata ra David ta tata ra Abraham cuví chi ra.
23215	MAT 1:2	Sehe ra Abraham cuví chi ra Isaac, sutu ra Jacob. Ta sehe ra Jacob cuví chi ra Judá ta yañi ra.
23216	MAT 1:3	Ta sehe ra Judá chihin cu Tamar cuví chi ra Fares ta ra Zara. Ta sehe ra Fares cuví chi ra Esrom sutu ra Aram.
23217	MAT 1:4	Ta sehe ra Aram cuví chi ra Aminadab sutu ra Naasón. Ta sehe ra Naasón cuví chi ra Salmón.
23218	MAT 1:5	Ta sehe ra Salmón chihin cu Rahab cuví chi ra Booz. Ta sehe ra Booz chihin cu Rut cuví chi ra Obed, sutu ra Isaí.
23219	MAT 1:6	Ta sehe ra Isaí cuví chi rey David. Ta sehe rey David chihin ñaha cha cuvi̱ ñasɨhɨ ra Urías cuví chi ra Salomón.
23220	MAT 1:7	Ta sehe ra Salomón cuví chi ra Roboam sutu ra Abías. Ta sehe ra Abías cuví chi ra Aza.
23221	MAT 1:8	Sehe ra Aza cuví chi ra Josafat, sutu ra Joram. Ta sehe ra Joram cuví chi ra Uzías.
23222	MAT 1:9	Sehe ra Uzías cuví chi ra Jotam, sutu ra Acaz. Ta sehe ra Acaz cuví chi ra Ezequías.
23223	MAT 1:10	Sehe ra Ezequías cuví chi ra Manasés, sutu ra Amón. Sehe ra Amón cuví chi ra Josías.
23224	MAT 1:11	Sehe ra Josías cuví chi ra Jeconías ta yañi ra. Cacacu̱ ra quɨvɨ catɨɨ̱n ra ñuu Babilonia chi ñu Israel, cuahan coyo ñu cua sacuvi ñu tyiño nuu ñu.
23225	MAT 1:12	Cha yaha cuan, ta chicoo sehe ra Jeconías, ta ican cuví ra Salatiel sutu ra Zorobabel.
23226	MAT 1:13	Ta sehe ra Zorobabel ican cuví chi ra Abiud sutu ra Eliaquim. Ta sehe ra Eliaquim cuví chi ra Azor.
23227	MAT 1:14	Ta sehe ra Azor cuví chi ra Sadoc sutu ra Aquim. Ta sehe ra Aquim cuví chi ra Eliud.
23228	MAT 1:15	Ta sehe ra Eliud cuví chi ra Eleazar sutu ra Matán. Ta sehe ra Matán cuví chi ra Jacob.
23229	MAT 1:16	Ta ra Jacob cuví sutu ra José yɨɨ cu María. Ican ña cuví sɨhɨ ra Jesús ra cuví Cristo, o cuñí chi catyí, ra cha saquichi Nyoo vatyi cuví ra rey cuenda yo.
23230	MAT 1:17	Ra Abraham chicoo̱ uchi cumi tahan tata ra nyacua nya cacu̱ ra David. Ta ra David chicoo̱ uchi cumi tahan tata ra nyacua nya quɨvɨ tɨɨ̱n ñu Babilonia chi ñu Israel. Ta nyacua nya quɨvɨ cuan chicoo̱ uchi cumi ca tahan tata ñu nyacua nya quɨvɨ cacu̱ ra Cristo.
23231	MAT 1:18	Tyehe caa cacu̱ ra Jesucristo: Cha yaha̱ cundaa tyiño cha cutandaha cu María, sɨhɨ ra Jesús, chihin ra José. Ta cha ni cumañi ca coo ñu chihin tahan ñu, chicoho̱n sehe ña, soco cha cuenda maa Tatyi Ii Nyoo.
23232	MAT 1:19	Ta ra José ra cua cuvi yɨɨ ña, cuví ra noo ra vaha. Ta ña cuñí ra cuhva ra tɨcahan nuu chi ña, yucuan chaha tyaa̱ ra cuhva cha sandoo xehe ra chi ña.
23233	MAT 1:20	Ta cha nɨ ri ca cha chicá xiñi ra tyicuan caa, tuvi̱ noo ángel Sutu Mañi yo nuu ra nu quixí ra. Ta nyehe̱ ra ñumahna ta catyí ángel cuan chi ra tyehe caa: ―Yoho José, tata ra David cuvún. Ma caca iñun quehun chi cu María cuvi ña ñasɨhun, vatyi sehe ña cha cua cacu, cuenda Tatyi Ii Nyoo cuví.
23234	MAT 1:21	Ta cha yaha cacu cha lee cuan, cusacunañun chi cue: Jesús. Tyicuan caa cunañi ra vatyi cusacacu ra chi ñáyɨvɨ chihin cuatyi ñu.
23235	MAT 1:22	Tandɨhɨ ihya cuvi̱ tacuhva nachino cava tuhun cha caha̱n Sutu Mañi yo chihin yuhu ra cacuvi̱ profeta ra ta cha naha, ra cachahá cuenda tuhun cahán ra.
23236	MAT 1:23	Ta catyi̱ ra tyehe caa: Ñaha tyivaa cha ta coo ca rayɨɨ chi, cucohon sehe ña. Ta coo noo sehe ña. Ta cunañi cue: Emanuel. Ta sɨvɨ cuan cuñí chi catyí: “Nyoo nyaá ra chihin yo.” Catyí ángel cuan chi ra José chichi ñumahna.
23237	MAT 1:24	Cuhva cha nducachi̱ iñi ra José, sacuvi̱ ra tari cuhva catyi̱ ángel cuan chi ra. Ta quehe̱n ra chi cu María vatyi cuvi ña ñasɨhɨ ra.
23238	MAT 1:25	Soco ña chiyo̱ ra chihin ña cha numi ri. Nyacua nya cha yaha̱ cacu̱ sehe ña. Ta sacunañi̱ ra chi cue: Jesús.
23239	MAT 2:1	Cacu̱ ra Jesús noo ñuu cha nañí Belén. Ta ñuu cuan nyaá chi nu cuví Judea. Ta rey Judea cuan nañí ra Herodes. Tyicuan ta chaa̱ coyo suhva ra nya ñuu Jerusalén. Quichi̱ coyo ra ityi nu caña ñanyii. Ta ra cachiñi tuñi xaan cacuví ra.
23240	MAT 2:2	Ta candaca̱ tuhun ra chi ñáyɨvɨ tyehe caa: ―¿Nya nyaá ra cuvi rey cuenda ñu Israel? Vatyi ityi nu caña ñanyii nyehe̱ ndi tiñoo cha chaha̱ cuenda tyi cacu̱ ra ityi ihya. Ta vachi ndi vachi sacahnu ndi chi ra ―cacatyí ra.
23241	MAT 2:3	Ta quɨvɨ cha chito̱ rey Herodes tuhun cuan cutyoño cuñí ra. Ta tyicuan caa tucu tandɨhɨ ñáyɨvɨ ñuu Jerusalén cuan.
23242	MAT 2:4	Tyicuan ta cana̱ ra Herodes chi tandɨhɨ ra cacuví nuu chi tata sutu ta ra casacuahá ley vehe ñuhu. Ta ndaca̱ tuhun ra chi ra, nya maa maa tahán chi cacu ra Cristo.
23244	MAT 2:6	Ta yoho ñuu Belén ityi Judá, vasɨ ñuu luhlu ri cuvún cha nuu ñuu nahnu ca iyó ityi Judá nu nyaún. Soco cahnu ca cucuvun vatyi Belén chiña cucacu minoo ra cunyaca ñaha. Ta cusaha cumi ra chi ñu Israel ñáyɨvɨ cuende. Tyicuan caa catyí nu tutu Nyoo, ―cacatyí ra cuan chi ra Herodes.
23245	MAT 2:7	Tyicuan ta cana̱ xehe ra Herodes chi ra chiñi tuñi cuan, ta ndaca̱ tuhun ra chi ra ñáá cuhva ta ñáá quɨvɨ caña̱ tiñoo cuan.
23246	MAT 2:8	Tyicuan ta tachi̱ ra chi ra nya ñuu Belén, ta catyí ra chi ra: ―Cua̱han ndo, ta ndu̱cu tuhun vaha ndo tuhun cha lee cuan. Ta tatu nañihi ndo chi cue, ta qui̱chi catyi ndo chii, tacuhva vatyi cuhun tucu yuhu cusacahni chi cue ―catyí ra Herodes chi ra.
23247	MAT 2:9	Cha yaha̱ cachiñi ra chiñi tuñi cuan cha catyi̱ ra Herodes, caquehen ra ityi ta cuahan coyo ra. Ta tiñoo cha canyehe̱ ra ityi nu cañá ñanyii cuan, cuahan tɨ ityi nuu ra. Ta chicuɨñɨ̱ tɨ maa maa sɨquɨ nu catuví cha lee cuan.
23248	MAT 2:10	Ta cuhva cha canyehe̱ ra chiñi tuñi cuan tyi chicuɨñɨ̱ tiñoo cuan, sɨɨ xaan cacuñi̱ ra.
23249	MAT 2:11	Ta caquɨhvɨ̱ ra chichi vehe nu catuví cha lee cuan. Ta cananyehe̱ ra chi cue chihin cu María sɨhɨ cue. Ta chicuɨñɨ chɨtɨ ra vatyi sacahnu ra chi cue. Tyicuan ta canuña̱ ra yuhu caja cha canyisó ra. Ta catava̱ ra regalo cha cuví xuhun cuaan, ta cutu vixi chahán, ta ndutya vixi chahán cha nañí mirra. Ta cachaha̱ ra chi cue.
23250	MAT 2:12	Yaha̱ cuan ta cataha̱n ra ñumahna ta cutuñi iñi ra vatyi ña tahán chi canayaha ra ityi nu nyaá ra Herodes, yucuan chaha sɨɨn ca ityi cuanuhu coyo ra.
23251	MAT 2:13	Cha yaha̱ cuahan coyo ra chiñi tuñi cuan, tyicuan ta noo ángel Sutu Mañi yo tuvi̱ nuu ra José chichi ñumahna. Ta catyí ra chi ra: ―Ndɨ̱cuita, que̱hen chi ra lee ihya, ta chi sɨhɨ ra, ta cuhun ndo nya Egipto. Ta yucuan cu̱nyaa ndo nyacua nya sacote chi ndo. Vatyi ra Herodes cunanducu ra chi cha lee ihya vatyi cahñi ra chi cue.
23252	MAT 2:14	Tyicuan ta ndɨcuita̱ ra José cha cuaa cuan. Ta quehe̱n ra chi cha lee cuan ta chi sɨhɨ cue. Ta cuahan ñu nya Egipto.
23253	MAT 2:15	Ta yucuan chinyaa̱ ñu nyacua nya cha chihi̱ ra Herodes. Tyehe caa cuvi̱ tacuhva na chino cava tuhun cahán Nyoo cha tyaa̱ ra profeta ta cha naha. Tyehe caa catyí ra: “Nya ñuu Egipto cane̱ chi Sehi”, catyí ra.
23254	MAT 2:16	Cha tuvi̱ iñi ra Herodes vatyi ra cachiñí tuñi cuan sandavi̱ ñaha ra chi ra, nduxaa̱n vavaha ra. Ta tachi̱ ra tyiño na cacahñi ra chi ra cuatyaa cha iyó ñuu Belén cuan ta ndaha ñuu ñandɨhɨ, ra cuatyaa cha nɨ cacu nyacua nya cha uvi cuiya. Tyicuan caa sacuvi̱ ra vatyi nandichi̱ xiñi ra vatyi tyicuan tahan cuiya ra Jesús tari cuhva catyi̱ ra chiñi tuñi cuan chi ra.
23256	MAT 2:18	Tyacú noo ndusu ñuu Ramá, cha chacú chaa ñáyɨvɨ, ta iyo tahan ñu. Ta ican cuví ñáyɨvɨ tata cu Raquel, ñáyɨvɨ Israel, chacú chaa ñu cha cuenda sehe ñu. Soco ña cuñí ñu cha naquehen ndahvi ñu chi ñu cha cuenda cha cachihi̱ sehe ñu, catyí chi nuu tutu Nyoo.
23257	MAT 2:19	Soco cha yaha̱ cha chihi̱ ra Herodes, tyicuan ta tuvi̱ tucu noo ángel cha tachi̱ Sutu Mañi yo nuu ra José nu quixí ra ñuu Egipto. Ta catyí ra chi ra:
23258	MAT 2:20	―Ndɨ̱cuita ta que̱hen chi cha lee chiña, ta chi sɨhɨ cue. Ta cua̱nuhu ndo nya ñuu Israel, vatyi cha chihi̱ ra nducu̱ cahñi chi cue.
23259	MAT 2:21	Tyicuan ta ndɨcuita̱ ra José, ta quehe̱n ra chi cha lee cuan ta chi sɨhɨ cue. Ta cuanuhu̱ coyo ñu nya Israel.
23260	MAT 2:22	Soco quɨvɨ chito̱ ra José vatyi ra Arquelao cuví ra rey tyiño nuu sutu ra, ra Herodes, nya Judea, nayuhvi̱ ra ta ña cuñí ra cuhun ra yucuan. Ta vatyi sacoto̱ Nyoo chi ra chichi ñumahna, yucuan chaha cuanuhu ñu nya Galilea.
23261	MAT 2:23	Cha chaa̱ ñu yucuan, cuahan ñu nya ñuu Nazaret, cua coo ñu. Ta yucuan chiyo̱ ñu. Tyehe caa cuvi̱ tacuhva chino cava tuhun cha cahán Nyoo, cha catyaa̱ ra profeta ta cha naha. Vatyi catyi̱ ra tyi ra Jesús ra ñuu Nazaret cucunañi ra.
23262	MAT 3:1	Quɨvɨ cuan ra Juan ra sacondutyá chi ñáyɨvɨ cuahan ra noo chiqui ndɨɨ ityi Judea. Ta quichaha̱ cahan ra tuhun Nyoo chihin ñu.
23263	MAT 3:2	Ta catyí ra: ―Ndu̱ uvi iñi ndo cuatyi ndo vatyi cha yatyin nyaá Nyoo ra cua cunyaca ñaha añima yo.
23264	MAT 3:3	Ican tuhun ra Juan ihya cuví cha tyaa̱ ra Isaías ra cuvi̱ profeta Nyoo ta cha naha. Tyehe caa tyaa̱ ra: Chiñí yo cha caná chaa noo ra noo nu chiqui ndɨɨ ta catyí ra: “Tari sanduvahá ndo noo ityi, tyicuan caa sa̱nduvaha ndo añima ndo, vatyi cua quichi Sutu Mañi yo. Nu̱ña ndo noo ityi ndoo chi ra naquɨhvɨ ra añima ndo.”
23265	MAT 3:4	Ta ra Juan ñihnó ra sahma chino̱ chihin ixi camellu. Ta sincho ra, ñɨɨ cuví. Ta maa maa ri pinchi chachí ra ta tyañuñu cuhu chihí ra.
23266	MAT 3:5	Ñáyɨvɨ ñuu Jerusalén ta tandɨhɨ ñu ñuu cha nyicú Judea, ta ñu ca iyó yatyin ri ityi yuvi cahnu Jordán cuan, quichi coyo ñu, quichi̱ tyasoho ñu tuhun cahán ra.
23267	MAT 3:6	Ta cha yaha̱ nahma ñu cuatyi ñu, ra Juan sacondutya̱ ra chi ñu yuvi cahnu Jordán cuan.
23268	MAT 3:7	Soco ra Juan nyehe̱ ra vatyi cuaha xaan ra fariseo, ra quichahá xaan ley vehe ñuhu, ta cuaha xaan ra saduceo, caquichi̱ coyo ra vatyi condutya ra. Ta catyí ra chi ra: ―¡Nyoho, tari noo tata coo xaan cuví ndo! ¿Yóó cha sacoto̱ chi ndo vatyi chihin cha condutya ri ndo ta ma tachi tuñi ca Nyoo chi ndo? Ña ndicha.
23269	MAT 3:8	Co̱o ndo noo cha quetuví vaha tyi ndicha cha ndu uvi iñi ndo cuatyi ndo.
23270	MAT 3:9	Ta ma cuyaa ndo catyí ndo vatyi tata ra Abraham vachi ndo. Vatyi nyacua nya chihin yuu ihya ta cuví savaha Nyoo ñáyɨvɨ tata ra Abraham.
23271	MAT 3:10	Tari yutun cha ña chahá chɨtɨ, tyicuan caa cuví ndo. Vatyi ña sacuví ndo tari cuhva cuñí Nyoo. Ta yutun cha ña chahá chɨtɨ, cahnya ñáyɨvɨ chi tun. Ta cahmi ñu chi tun. Tyicuan caa tucu nyoho, cuhun ndo nu cayú ñuhu.
23272	MAT 3:11	Cha ndicha vatyi yuhu sacondutyé chi ñáyɨvɨ chihin ndutya, tari noo seña vatyi cha ndu̱ uvi iñi ñu cuatyi ñu. Soco cha yaha sacondutya yuhu chihin ndutya, vachi inga ra cusacondutya chi ñáyɨvɨ chihin Tatyi Ii Nyoo ta chihin ñuhu̱ ihñi. Iyó ca tunyee iñi chi maa ra ta ñima ca yuhu. Ta ni cha cuise ndichan ra ta ña nañe, vatyi cahnu xaan ca ra cuví ra.
23273	MAT 3:12	Tari noo ra cha cua naquehen vaha trigo ta natyihi vaha ra chichi yaca ta mihin cahmi ra, tyicuan caa cuví maa Sutu Mañi yo chihin yo. Tatu chinó iñi yo chi ra cunaquehen vaha ra chi yo. Ta cunyicu yo chihin ra. Soco tatu ña chinó iñi yo chi ra cutyihi ra chi yo anyaya nu cayu ñuhu̱ cha ma ndahva ca maa ―catyí ra Juan.
23274	MAT 3:13	Tyicuan ta quita̱ ra Jesús Galilea ta chaa̱ ra yuvi cahnu Jordán nu ñohó ra Juan, vatyi cuñí ra cha sacondutya ra Juan chi ra.
23275	MAT 3:14	Cha xihna ri ña cuñi̱ ra Juan sacondutya ra chi ra, ta quichaha̱ catyi ra chi ra Jesús tyehe caa: ―Yoho cuñún cha sacondutye chuun, soco ña tahán chi cha sacondutya yuhu chuun. Maun tahán chi sacondutyon chii ―catyí ra.
23276	MAT 3:15	Soco ra Jesús catyí ra chi ra: ―Cha vityin, na cuvi chi cuhva catyi̱ yuhu chuun. Vatyi cuñí chi cha sacuvi yo tandɨhɨ cha cuñí Nyoo ―catyí ra chi ra Juan. Tyicuan ta ndoo̱ ra Juan vaha.
23277	MAT 3:16	Cha yaha̱ ri condutya̱ ra Jesús ta quita̱ ra chichi ndutya. Ta nuña ri andɨvɨ, ta ra Jesús nyehe̱ ra yoso caa vachi noó Tatyi Ii Nyoo, tari noo paloma, ta chaa̱ chi sɨquɨ ra.
23278	MAT 3:17	Tyicuan ta tyacu noo ndusu ityi andɨvɨ, ta catyí chi tyehe caa: ―Ican ra ihya cuví Sehi, ra cuñí xain chi. Ta sɨɨ xaan cuñí chihin ra ―catyí ndusu cuan.
23279	MAT 4:1	Tyicuan ta Tatyi Ii Nyoo chinyaca̱ chi ra Jesús noo chiqui ndɨɨ, tacuhva nducu nyehe cuihna chi ra.
23280	MAT 4:2	Ña chachi̱ ra uvi xico quɨvɨ ta uvi xico ñuu. Ta yaha̱ cuan ta chaa̱ soco chi ra.
23281	MAT 4:3	Tyicuan ta tuhva̱ cuihna chi ra, vatyi cuñí ra nducu nyehe ra chi ra. Ta catyí ra chi ra: ―Tatu ndicha cha Sehe Nyoo cuví chuun, sa̱nanduvi pan yuu ihya ―catyí cuihna chi ra Jesús.
23282	MAT 4:4	Soco ra Jesús nacaha̱n ra ta catyí ra: ―Tuhun Nyoo catyí chi tyehe caa: “Ñima chihin cha cachi ri ñáyɨvɨ ta conyito ñu. Conyito tucu añima ñu chihin tuhun cahán Nyoo” ―catyí ra Jesús chi cuihna cuan.
23283	MAT 4:5	Tyicuan ta chinyaca̱ cuihna cuan chi ra Jesús nya ñuu Jerusalén. Ta sandaa̱ cuan chi ra xiñi vehe ñuhu cahnu cuan.
23284	MAT 4:6	Ta catyí cuan chi ra: ―Tatu ndicha cha Sehe Nyoo cuvún, sa̱ndupehla nyacua nya nu sucun ihya ta nyacua nya nu ñuhú. Vatyi nyaá nu catyí chi nu tutu Nyoo tyehe caa: “Nyoo cusaquichi ra ángel, quichi saha cuenda chuun. Cunaquehen ra chuun chihin ndaha ra ta ma cuhva ra cha taxin chahun chihin yuu” ―catyí cuihna cuan chi ra.
23285	MAT 4:7	Ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra: ―Soco catyí tucu chi nu tutu Nyoo tyehe caa: “Ma nducu nyehun chi Sutu Mañi yo Nyoo” ―catyí ra Jesús chi cuihna.
23286	MAT 4:8	Tyicuan ta chinyaca̱ tucu cuihna cuan chi ra noo yucu sucun. Ta sañaha̱ cuan tandɨhɨ cha cahnu cuví nu nyacá ñaha rey ta ra cuví tyiño chi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱.
23287	MAT 4:9	Ta catyí cuihna cuan chi ra tyehe caa: ―Yuhu cuhve tandɨhɨ maa ihya chuun, tatu yoho ta cuɨñɨ chɨtun nui ta sacahnun chii ―catyí cuan chi ra.
23288	MAT 4:10	Tyicuan ta nacaha̱n ra Jesús ta catyí ra chi cuihna cuan: ―Ca̱nyaha chuun nui, yoho cuihna. Vatyi tuhun cahán Nyoo nyaá chi nu tutu ta catyí chi tyehe caa: “Noo ri chi maa Nyoo sa̱cahnu yo. Ta ɨɨn ri chi maa ra qui̱chaha yo.”
23289	MAT 4:11	Tyicuan ta cuahan cuihna cuan, ta ndoo̱ ra Jesús, ta chaa̱ coyo ángel ta tyinyee̱ ra chi ra.
23290	MAT 4:12	Quɨvɨ cha chito̱ ra Jesús vatyi ra Juan ñohó ra vehe caa, cuahan ra nya Galilea.
23291	MAT 4:13	Soco ña ndoo̱ ra ñuu Nazaret, nu chahnu̱ ra. Cuahan ra cua coo ra nya ñuu Capernaum, noo ñuu cha nyaá yatyin ri yuhu miñi, cha nyaá yatyin ñuhú cuenda ra Zabulón chihin ñuhú ra Neftalí.
23292	MAT 4:14	Tyehe caa cuvi̱ tacuhva chino cava tuhun cha tyaa̱ ra Isaías nu tutu Nyoo ta cha naha. Catyí chi tyehe caa:
23293	MAT 4:15	Ñuhú ra Zabulón ta ñuhú ra Neftalí cha nyaá yuhu miñi inga chiyo yuvi cahnu Jordán, cha cuví Galilea nu iyó ñu ñima ñu Israel cuví.
23294	MAT 4:16	Chinyicu̱ añima ñu nu ñaa iñi vatyi chinyaca̱ ñaha ra ña vaha chi ñu chihin tuhun chihi, soco sandundichín ñuhu̱ Sutu Mañi yo añima ñu nu nyicú ñu, catyí ra Isaías.
23295	MAT 4:17	Nyacua nya quɨvɨ cuan, ta quichaha cahan ra Jesús tuhun Nyoo chihin ñáyɨvɨ, ta catyí ra chi ñu: ―Ndu̱ uvi iñi ndo cuatyi ndo vatyi yatyin ri nyaá Nyoo ra cua cunyaca ñaha añima ndo ―catyí ra Jesús chi ñáyɨvɨ.
23296	MAT 4:18	Ra Jesús chicá noo ra yuhu miñi cha nañí Tyañuhu Galilea cuan. Ta nanyehe̱ ra chi uvi tahan ra chihin yañi ra, ra Simón cha nañí tucu Pedro, ta ra Andrés. Ra catɨɨ́n tiyaca cacuví ra. Ta cacañí ra yuhva ra nu ndutya.
23297	MAT 4:19	Tyicuan ta quichaha̱ catyi ra Jesús chi nɨnduvi ra tyehe caa: ―Cu̱nyicon ndo chii. Ta yuhu cusacuvi vatyi tari ñihí ndo tiyaca, tyicuan caa cuñihi ndo anima ñáyɨvɨ (ta cutava ndo chi ñu nu quiñi caa na quɨhvɨ ñu cuenda Nyoo) ―catyí ra Jesús chi ra.
23298	MAT 4:20	Caa cuhva ri cuan casandoo̱ ra yuhva ra ta cuahan coyo ra chihin ra Jesús.
23299	MAT 4:21	Chiin ri ca chica̱ ra Jesús ityi nuu ca ta nanyehe̱ ra chi uvi ca ra chihin yañi ra, ra Jacobo ta ra Juan. Sehe ra Zebedeo cacuví chi ra. Canyicú ra chichi noo canoa chihin sutu ra canaquicú ra yuhva ra. Ta cana̱ ra Jesús chi ra.
23300	MAT 4:22	Ta caa cuhva ri cuan casandoo̱ ra canoa cuan ta chi sutu ra, ta cuahan coyo ra chihin ra.
23301	MAT 4:23	Cuahan ra Jesús chicá noo ra tandɨhɨ ñuu cha nyicú Galilea sañahá ra chichi vehe ñuhu tahan tahan ñuu. Cahán ra tuhun vaha yoso caa nyacá ñaha Nyoo añima yo. Ta sanduvaha̱ ra chi ñu cuhví chihin tandɨhɨ ri nuu cuehe cha iyó chi ñu.
23302	MAT 4:24	Cachitó tandɨhɨ ñáyɨvɨ ñuu cha nyicú Siria tuhun ra Jesús. Ta quichi̱ nyaca ñu tandɨhɨ ñu cuhví chi ra: tandɨhɨ ñu sɨɨn sɨɨn cuehe tahán. Ta suhva ñu yɨhɨ́ tatyi ña vaha chi ñu. Ta yɨhɨ́ ñu, yɨhɨ́ cuehe chihi tañi chi ñu. Ta yɨhɨ́ ñu ña cuví nacanda ñu. Ta ra Jesús sanduvaha̱ ra chi tandɨhɨ ñu.
23303	MAT 4:25	Cuaha xaan ñáyɨvɨ nyicón chi ra Jesús: ñáyɨvɨ iyó ñuu cha nyicú Galilea, ñáyɨvɨ iyó ndɨ uchi ñuu Decápolis, ñáyɨvɨ iyó ñuu cha nyicú Judea, ta ñáyɨvɨ iyó inga chiyo yuvi cahnu Jordán ñandɨhɨ.
23304	MAT 5:1	Cuhva cha nyehe̱ ra Jesús tyi cuaha xaan ñáyɨvɨ, ndaa̱ ra noo nuu yucu. Ta chicunyaa̱ ra yucuan. Tyicuan ta ñu nyicón chi ra chicunyicu̱ ñu nɨcachico nu nyaá ra.
23306	MAT 5:3	―Tandɨhɨ ri ñu cha chitó vatyi chiñuhú Nyoo chi ñu, sɨɨ xaan cucuvi chi ñu, vatyi tahán chi vatyi cunyaca ñaha Nyoo añima ñu.
23307	MAT 5:4	’Ta tandɨhɨ ri ñu nducuihya iñi vityin cha catyi cuatyi ñu, sɨɨ xaan cucuvi chi ñu. Vatyi cusanaa Nyoo cha cuihya iñi ñu.
23308	MAT 5:5	’Tandɨhɨ ri ñu cha ña cahnu sahá chi, sɨɨ xaan cucuvi chi ñu, vatyi cuquehen cuenda ñu ñuhu ñayɨvɨ̱ cha catyi̱ Nyoo tyi cuhva ra chi ñu.
23309	MAT 5:6	’Ta tandɨhɨ ri ñu cuñí xaan sacuvi cuhva catyí Nyoo, sɨɨ xaan cucuvi chi ñu, vatyi Nyoo cutyinyee ra chi ñu tacuhva cuvi sacuvi ñu.
23310	MAT 5:7	’Ta tandɨhɨ ri ñu cha iyó tucahnu iñi chi, sɨɨ xaan cucuvi chi ñu, vatyi Nyoo, cucoo tɨcahnu iñi chi ra chihin ñu.
23311	MAT 5:8	’Ta tandɨhɨ maa ñu ndundɨɨ̱ añima saha̱ Nyoo, sɨɨ xaan cucuvi chi ñu, vatyi ñu cuan, cunyehe ñu chi Nyoo.
23312	MAT 5:9	’Ta ñu nducú cuhva cha coo taxi ri ñáyɨvɨ chihin Nyoo sɨɨ xaan cucuvi chi ñu, vatyi Nyoo, cucatyi ra tyi sehe ra cuví chi ñu.
23313	MAT 5:10	’Ta tandɨhɨ ñu cha tasɨ cuñí nyehe ñáyɨvɨ chi ñu cha catyi cha sacuví ñu tari cuhva catyí Nyoo, sɨɨ xaan cuvi chi ñu, vatyi nyacá ñaha Nyoo añima ñu.
23314	MAT 5:11	’Na cusɨɨ cuñi ndo tatu cahán ña vaha ñáyɨvɨ sɨquɨ ndo. Ta sanyehé ñu tɨndoho chi ndo. Ta tavá ñu cuaha cuendu sɨquɨ ndo cha catyi yuhu.
23315	MAT 5:12	Na cusɨɨ cuñi ndo vatyi tatu tyehe caa sacuví ñu chihin ndo, sɨɨ xaan cucuvi chi ndo, vatyi cahnu xaan ta tyaquɨ xaan cha cutahan chi chi ndo, nachaa ndo andɨvɨ. Vatyi suri tyicuan caa chinyacuvi̱ tucu ñu cha ña vaha chihin ra cacuvi̱ profeta cuenda Nyoo ta cha naha.
23316	MAT 5:13	’Nyoho cha chinó iñi ndo chii, tari ñɨɨ vaha cuví ndo. Soco tatu ñɨɨ, ta ndɨhɨ cha uhva, ma sacu uhva ca chi cha cachi yo. Ña vaha ca ñɨɨ cuan. Tyicuan ta sacuita yo. Ta cuañi ñáyɨvɨ sɨquɨ chi.