23233	MAT 1:20	Mɛ̱nte di̱ n'yomfɛ̱ni̱ te ja ngue da̱ 'yørbʉya, nu̱'mø mi̱ n'a̱ha̱, bi̱ nu̱ n'na rá̱ anxɛ Oja̱ 'mø mi̱ n'ui̱. Bi 'yɛ̱mbi̱: ―Ague José rá̱ mbom'mɛto'i ra̱ David, oguí su̱ guí̱ mmɛ'a̱ ni̱ xisu ra̱ Ma̱ya. Porque nu̱'a̱ rá̱ ba̱si̱ ha̱'a̱, gue'a̱ ra̱ Espíritu Santo bi japi bi hya̱ rá̱ ba̱si̱.
23234	MAT 1:21	Nu̱na̱ ra̱ Ma̱ya, di̱ m'mʉ'a̱ n'na rá̱ ts'ʉnt'ʉ 'nɛ̱ gdi hu̱ti̱ ngue ra̱ Jesús. Porque nu̱ná̱, guehna̱ da̱ ya̱nyø ja̱'i̱ ja yø ts'oqui na̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23236	MAT 1:23	“Nu̱'a̱ n'na ra̱ hmu̱te xisu da̱ hya̱ rá̱ ba̱si̱ ngue dra̱ ts'ʉnt'ʉ. Nu̱'mø bi̱ m'mʉi, di hu̱ ngue ra̱ Emanuel”, bi 'yɛ̱na̱. A nu̱na̱ ra̱ Emanuel i̱ nne da̱ ma̱ ngue ya 'daua di 'bʉhmʉ Oja̱.
23240	MAT 2:2	Bi 'yännbʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: ―¿Hapʉ 'bʉhra̱ 'uɛne nu̱'a̱ bi̱ mi̱hya, nu̱na̱ rá̱ da̱st'abi yø judio? Porque nu̱p'ʉ ni̱ bøxyadi dá̱ handähe n'na ra̱ da̱sø, gue'a̱ ra̱ hmɛ̱ya'a̱ ngue ya bi̱ mi̱. A nu̱yá, nná̱ ɛ̱hɛ̱ ga̱ tha̱nnehe ya ―bi 'yɛ̱na̱.
23243	MAT 2:5	Nu̱ya bi t'ørpa̱ ra̱ nt'änni̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱mbra̱ Herodes: ―Nu̱p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Belén ngue ra̱ häi Judea ja di̱ mi̱p'ʉ. Porque gue'a̱ ra̱ hya̱ bi 'yotrá̱ pønga̱hya̱ Oja̱'a̱, bi 'yɛ̱na̱:
23244	MAT 2:6	“Nu̱p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Belén ngue ra̱ häi Judea, ma̱n'na ta̱te'a̱ ngue gätho yø da̱ni̱hni̱ ja'a̱ ra̱ häi'a̱. Porque ja da̱ pømp'ʉ n'na ra̱ da̱st'abi nu̱'a̱ di̱ ma̱ndagui̱'ʉ ma̱ ja̱'i̱ ngue yø judío”.
23246	MAT 2:8	Mi̱ xifi hanja p'ʉya, nu̱na̱ ra̱ Herodes bi 'yɛ̱mbi̱: ―Ni̱ mähä Belén, bá̱ homhmʉ ra̱ 'uɛne asta̱ gue'mø guá̱ ti̱mhmʉ. Nu̱'mø guá̱ ti̱mhmʉ p'ʉya, gdí 'yɛ̱hmi̱ ua ngue guí xicjʉ njua̱ni̱, n'namhma̱ ngue 'nɛ̱qui̱ ga̱ mma ngue ga̱ ma tha̱nne ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23251	MAT 2:13	Mi̱ ma ya yø n'yohʉ, nu̱'a̱ n'na rá̱ anxɛ Oja̱ bi̱ nu̱ ra̱ José 'mø mi̱ n'a̱ha̱ ngue bi̱ n'yɛ̱mbi̱: ―Da̱mi̱ nangui̱ n'na zihma̱ntho, guí sixra̱ 'uɛne co 'nɛ̱hrá̱ mamá. Gui 'dagui, i̱ map'ʉ ja ra̱ häi Egipto. Ja bá̱ m'mʉp'ʉ asta̱ gue'mø ga̱ xi'i ngue guá̱ pengui̱. Porque nu̱yá, ra̱ Herodes da̱ hyonna̱ 'uɛne ngue da̱ hyo ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23253	MAT 2:15	Ja bá̱ m'mʉp'ʉ asta̱ gue'mø mi̱ du̱ ra̱ Herodes. Ngu̱na̱ bi̱ nja para ngue di̱ nja ya yø hya̱ bi bɛ̱nnba̱bi̱ rá̱ pønga̱hya̱ Oja̱ da̱ ma̱ ngue bi 'yɛ̱na̱: “Ga̱ ma si ma̱ Ts'ʉnt'ʉ bí 'bʉ'a̱ Egipto”, bi 'yɛ̱n'Oja̱.
23256	MAT 2:18	“Nu̱p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Ramá bi t'øde ngue ja̱njua̱ni̱ ngue ya̱ du̱mmʉi n'na ra̱ xisu, 'nɛ̱ zoni̱. Guehna̱ ra̱ Raquel i zoni̱ ngue xi thopyø ba̱si̱. 'Nɛ̱ hi̱mbi̱ ne xtí̱ nhojpa̱bi̱ rá̱ mmʉi porque ya gä xi du̱ yø ba̱si̱”.
23258	MAT 2:20	―A nu̱yá, da̱mi̱ sixra̱ ts'ʉnt'ʉ conná̱ mamá, i̱ map'ʉ ja ra̱ häi Israel. Porque ya bi du̱ ra̱ Herodes nu̱na̱ mi̱ nne xta̱ hyo ra̱ ts'ʉnt'ʉ ya ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23261	MAT 2:23	Mi̱ zømp'ʉ ja ra̱ häi Galilea, bi̱ m'mʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Nazaret. Ngu̱na̱ bi 'yøt'e para ngue di̱ nja ya yø hya̱ xi̱ ma̱nyø pønga̱hya̱ Oja̱ ngue bi 'yɛ̱na̱: “Nu̱ná̱, di hu̱tyø ja̱'i̱ ngue ra̱ mmɛ̱ngu̱ Nazaret”.
23263	MAT 3:2	Bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: ―Da̱mi̱ 'bä'ni̱ mmʉihʉ, gui hyɛhmʉ p'ʉ ra̱ nts'o gni̱ 'yohʉ. Porque ya da̱ guehyø pa jap'ʉya da̱ 'yu̱ Oja̱ ngue di̱ ma̱nda ua ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23264	MAT 3:3	Nu̱na̱ ra̱ Xuua guehna̱ bi̱ ma̱nna̱ pønga̱hya̱ Isaías 'mø mi̱ nya̱ ngue bi 'yɛ̱na̱: “Da̱ t'øde te da̱ ma̱n'a̱ n'na nc'ɛ̱i̱ da̱ ma̱nna̱ hya̱ p'ʉ ja ra̱ da̱po ngue da̱ 'yɛ̱na̱: Da̱mi̱ nsähʉ ya, porque ya bá̱ ɛ̱p'ʉ ra̱ Hmu̱, da̱ 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱”.
23268	MAT 3:7	Mi̱ nu̱ ra̱ Xuua ngue ma̱ndøngu̱ dyø judío 'bʉp'ʉ ni̱ 'yɛ̱hɛ̱ di xixya̱bi̱. 'Bʉp'ʉ yø fariseo, 'bʉp'ʉ yø saduceo. Bi 'yɛ̱mbʉya: ―Guí øthʉ tengu̱tho øtyø c'ɛ̱ya̱ ngue 'da'mø bá̱ ɛ̱p'ʉ ra̱ sibi. Xiya, ¿hague gni̱ pa̱hmʉ ngue bá̱ ɛ̱p'ʉ ra̱ nda̱te castigo di̱ nja?
23272	MAT 3:11	A nu̱gui̱, ma̱jua̱ni̱ ngue nu̱ya yø ja̱'i̱ i̱ mma̱ ngue da̱ hyɛp'ʉ ra̱ nts'o, guehya da̱di xixya̱bi̱ conna̱ dehe ya. Pɛ bá̱ ɛ̱p'ʉ ma̱n'na da̱ 'yøtra̱ nxixya̱ conna̱ sibi 'mø bi ha̱'a̱hʉ ra̱ ts'ɛdi ra̱ Espíritu Santo. Nu̱na̱, ma̱n'na ta̱te na̱ ngue nu̱gä. ¿Hapʉ gue ga̱ sʉcä tengu̱ na̱?
23275	MAT 3:14	Pɛ ra̱ Xuua hi̱ngui̱ nne xtí xixya̱bi̱ ra̱ Jesús. Bi 'yɛ̱mbi̱: ―Nu̱gä go dí̱ nnegä ngue gui xixya̱gui̱, 'nɛ̱ go gni̱ 'yɛ̱hɛ̱ ngue ga̱ xixya̱'i̱ ya ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23276	MAT 3:15	Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ Xuua: ―Da̱mi̱ ne ngue gui xixya̱gui̱, porque jatho ga̱ øt'ui'a̱ te gä di̱ ma̱nda Oja ―bi 'yɛ̱mbi̱. Ja̱na̱ngue ra̱ Xuua bi xixya̱bi̱ ra̱ Jesús.
23278	MAT 3:17	Bi t'ø p'ʉya ngue bá̱ nya̱ Oja̱ ma̱ya̱, bi 'yɛ̱na̱: ―Nu̱na̱ 'bʉcua ya, guehna̱ ma̱ Ts'ʉnt'ʉ da̱di̱ ma̱di̱. A nu̱yá, ja̱njua̱ni̱ ngue ja ga̱mpähä conná̱ nguehna̱ ―bi 'yɛ̱na̱.
23281	MAT 4:3	Ra̱ zithu̱ p'ʉya bi guarbʉ 'bähra̱ Jesús. Bi hyonnbi̱ ha di 'yøtra̱ ts'oqui, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Nu̱'mø ngue gue'e rá̱ Ts'ʉnt'ʉ'i Oja̱, da̱mi̱ 'yøt'e ngue yø do janʉ da̱ gohi di̱ nthu̱hmɛ̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23282	MAT 4:4	Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbra̱ zithu̱: ―Nu̱p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro, nt'ot'i p'ʉ ra̱ hya̱ ngue ɛ̱na̱: “Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ hi̱nda̱ ne da̱ 'yøde te mma̱n'Oja̱, ma̱da̱gue'a̱ da̱ zi ra̱ hmɛ̱ ra̱ ja̱'i̱, pɛ ya hi̱nda̱ zä di̱ m'mʉi”.
23284	MAT 4:6	Bi 'yɛ̱mbi̱: ―Nu̱'mø gue'e rá̱ Ts'ʉnt'ʉ'i Oja̱ ya, da̱mi̱ nsäcua ya. Porque nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ra̱ hya̱ ngue ɛ̱na̱: “Nu̱na̱ Oja̱, da̱ pɛnhyø anxɛ ngue da̱ mä'i. Da̱ 'yøt'e ngue njana̱te gdi søt'a̱ häi, n'namhma̱ ngue hi̱ndi̱ ʉn'na̱ ni̱ gua yø do” ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23285	MAT 4:7	Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbra̱ zithu̱: ―Xquet'a̱ nt'ot'i ra̱ hya̱ p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ngue nu̱na̱ Oja̱, hi̱njonda̱ zännbi̱ te da̱ 'yøt'e para ngue da̱ fa̱di̱ ngue'mø ma̱jua̱ni̱ te mma̱ ogue hi̱n'na̱.
23287	MAT 4:9	Bi 'yɛ̱mbi̱: ―Nu̱ te gä guí handya, gä ga̱ 'da'i ngue'mø gui̱ nda̱ntyøhmu̱ gui tha̱nnegui ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23288	MAT 4:10	Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: ―Da̱mi̱ 'uegue grá̱ zithu̱. Porque nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ngue hønt'a̱ ra̱ Hmu̱ Oja̱ ja ngue da̱ ma ntha̱nne, hi̱njom ma̱n'na.
23293	MAT 4:15	“Nu̱'ʉ yø mmɛ̱ngu̱ p'ʉ ja ra̱ häi Zabulón, 'nɛ̱'ʉ yø mmɛ̱ngu̱ p'ʉ ja ra̱ häi Neftalí, guehya yø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ jonna̱ nenzabi, 'nɛ̱'ʉ rá̱ m'mʉp'ʉ ma̱n'na nguadi ra̱ da̱the Jordán, 'nɛ̱p'ʉ ja ra̱ häi Galilea, ja jap'ʉ n'na ra̱ xɛqui ngue 'bʉhyø ja̱'i̱ hi̱ngyø judío.
23294	MAT 4:16	Nu̱ya yø ja̱'i̱ ya mi̱ 'bʉ 'bɛxu̱i̱, pɛ nu̱yá, ya bi̱ nu̱ xa̱nho ra̱ nyot'i ya. Guehya yø ja̱'i̱ ɛ̱ntho ya xi du̱, pɛ nu̱yá, ya bi yorpa̱bi̱ ra̱ nyot'i ya”, bi 'yɛ̱na̱.
23295	MAT 4:17	Ya bi dʉ'mi̱ bi xihra̱ hya̱ yø ja̱'i̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Da̱mi̱ 'bä'ni̱ mmʉi ngue gui hyɛhmʉ p'ʉ ra̱ nts'o gni̱ 'yohʉ. Ya da̱ guehyø pa ja p'ʉya da̱ 'yu̱ Oja̱ ngue di̱ ma̱nda ua ya.
23297	MAT 4:19	Mi̱ nu̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Ma ga̱ mmähä n'yø. Ya hi̱ngyø hua̱ guí thɛui ya, sinoque ga̱ xän'na̱ui ha gdi thɛui yø ja̱'i̱ ya ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23306	MAT 5:3	―Ra̱ mmɛ̱nthi̱ di̱ nthɛui yø ja̱'i̱ nu̱ya ɛ̱ntho hyoya, porque ti̱nyø mmʉi ngue di 'bɛhra̱ nho. Porque guehya yø ja̱'i̱ da̱ zo rá̱ 'yɛ Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ ya.
23324	MAT 5:21	Ya xcá̱ 'yøhmʉ yø hya̱ bi sännba̱bi̱ yø ndiua ma̱nja̱m'mø ngue bi t'ɛ̱mbi̱: “'Yo grá̱ hyote. A nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ngue di̱ nhote, jatho da̱ tha̱spa̱ ra̱ güɛnda ngue da̱ ma ra̱ castigo”, bi t'ɛ̱mbi̱.
23330	MAT 5:27	Ya xcá̱ 'yøhmʉ ra̱ hya̱ bi sännba̱bi̱ yø ja̱'i̱ ngue bi t'ɛ̱mbi̱: “'Yo grá̱ 'yots'om'mäi”.
23334	MAT 5:31	Ya xcá̱ 'yøhmʉ ya yø hya̱ bi sännba̱bi̱ yø ja̱'i̱ 'mø yø pa xa̱ thogui ngue bi t'ɛ̱mbi̱: “Nu̱ to da̱ ne da̱ 'yɛnná̱ xisu, i jatho da̱ nangra̱ sʉcua̱ ngue ra̱ nxu̱ni̱”.
23336	MAT 5:33	Ya xcá̱ 'yøhmʉ ya yø hya̱ bi sännba̱bi̱ yø ndiua 'mø yø pa xa̱ thogui ngue bi t'ɛ̱mbi̱: “Nu̱'mø guí ɛ̱xhʉ ntestigo Oja̱ ngue ma̱jua̱ni̱ di̱ nja'a̱ ra̱ hya̱ guí̱ mma̱mhmʉ, ya ja ts'ɛditho ngue gui 'yøthʉ'a̱ te ra̱ hya̱ ga̱di ya̱rpa̱ ni̱ mmi̱c'ɛi̱hʉ ngue di̱ nja”.
23341	MAT 5:38	Ya xcá̱ 'yøhmʉ yø hya̱ bi sännba̱bi̱ yø ja̱'i̱ 'mø yø pa xa̱ thogui ngue bi t'ɛ̱mbi̱: “Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ hya̱mba̱ rá̱ dä rá̱ mmi̱c'ɛ̱i̱ui, xquet'a̱ da̱ tha̱mba̱bi̱ rá̱ dä. Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ 'yøjpa̱ yø ts'i rá̱ mmi̱c'ɛ̱i̱ui, xquet'a̱ da̱ t'øjpa̱ yø ts'i”.
23346	MAT 5:43	Ya xcá̱ 'yøhmʉ'ʉ yø hya̱ bi sännba̱bi̱ yø ja̱'i̱ 'mø yø pa xa̱ thogui ngue bi t'ɛ̱mbi̱: “Da̱mi̱ ma̱hni̱ amigohʉ. A nu̱'ʉ sʉ'a̱hʉ, 'yo ga̱di̱ ma̱hmʉ'ʉ”, bi t'ɛ̱mbi̱.
23349	MAT 5:46	A nu̱'mø ngue hønt'ʉ to di̱ ma̱'a̱hʉ ga̱di̱ ma̱hmʉ, ¿ndana̱ ra̱ nho di̱ nɛ̱qui̱ ngue guí øthʉ 'mø? Conque asta̱ yø ngʉthäi njap'ʉ.
23350	MAT 5:47	Xi'mø ngue hønt'ʉ ni̱ amigo ga̱di zɛnguahʉ, ¿ndana̱ ra̱ nho guí øthʉ 'mø? Porque xquet'a̱ njap'ʉ yø ja̱'i̱ hi̱ngui̱ pa̱ Oja̱.
23378	MAT 6:27	Xiya, xi ra̱ ja̱'i̱ tu̱ rá̱ mmʉi ngue hi̱ngui̱ hɛ̱ts'i̱, ¿ua da̱ zä di̱ nte ma̱n'na doyʉni̱ ngue'a̱ ga̱ nhɛ̱ts'i̱?
23382	MAT 6:31	Ja̱na̱ngue nu̱yá, 'yo ma̱thoguitho di tu̱ ni̱ mmʉihʉ ngue sä gui 'yɛ̱mhmʉ: “¿Te 'bɛ'a̱ ga̱ sihʉ ya, o gue te 'bɛ'a̱ ga̱ hehʉ ya?” gui 'yɛ̱mhmʉ.
23388	MAT 7:3	¿Hanja yø ja̱'i̱ ngue ja xa̱ngu̱ yø ts'oqui, guehya nne da̱ hya̱spa̱ ra̱ güɛnda yø ja̱'i̱ ngue ts'ʉdyø ts'oqui ja ya? Tengu̱tho 'mø guí xihni̱ cu̱ ngue oxra̱ häi rá̱ dä, pɛ nu̱'i̱ p'ʉya, ra̱ biga di o ni̱ dä.
23389	MAT 7:4	Ya hi̱nda̱ zä gui 'yɛ̱mni̱ cu̱: “Ague n'yø, tø ga̱ ha̱hmi̱ ra̱ häi o ni̱ dä”, gui 'yɛ̱mbi̱. A nu̱'i̱ p'ʉya, hi̱n ga̱di̱ u̱nna̱ güɛnda ngue ra̱ biga oxni̱ dä.
23407	MAT 7:22	Nu̱'mø bi zønna̱ pa da̱ tha̱spa̱ ra̱ güɛnda yø ja̱'i̱, xa̱ndøngu̱ yø ja̱'i̱ da̱ 'yɛ̱ngui̱: “Grá̱ hmu̱, grá̱ hmu̱. Xquet'a̱ 'nɛ̱cähe dá̱ xicähe yø ja̱'i̱ te'o'i. 'Nɛ̱ conni̱ thu̱hu̱ dá̱ øthegähe yø ja̱'i̱ mi̱ n'youi yø ts'onthi̱. 'Nɛ̱ conni̱ thu̱hu̱ dá̱ øt'ähe xa̱ngu̱ yø milagro”, da̱ 'yɛ̱ngui̱.
23408	MAT 7:23	Nu̱'mø dá̱ tha̱cä p'ʉya, ga̱ ɛ̱mbi̱: “Da̱mi̱ 'uemhmʉ ua dí 'bʉcä, porque hi̱mma̱ amigo'a̱hʉ. Porque høndra̱ nts'o xquí̱ n'yohʉ”, ga̱ ɛ̱mbi̱.
23416	MAT 8:2	Bi guat'a̱ n'na ra̱ n'yohʉ mi̱ hɛ̱mbra̱ ts'o'ya p'ʉya. Bi̱ nda̱ntyøhmu̱ p'ʉ 'bʉhra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Ague grá̱ hmu̱, nu̱'mø guí̱ nne gui 'yørca̱ ra̱ ma̱te gui 'yøthegui, nu̱gä dí pa̱di̱ ngue da̱ zägui ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23417	MAT 8:3	Ra̱ Jesús bi dots'i conná̱ 'yɛ, bi 'yɛ̱mbʉya: ―A̱há̱, dí̱ nne ga̱ øthe'i. Da̱ zä'i ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. Høntho bi̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱, nu̱na̱ ra̱ därquɛ̱hi̱ mi̱ 'ya rá̱ do'yo, 'bexpi zä ha mi̱ hɛ̱mbi̱.
23418	MAT 8:4	Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ n'yohʉ mi̱'ʉ: ―Nu̱yá, 'yo to guí xifi te dá̱ øt'a̱'i̱ ya. 'Be ni̱ ma ya, sømp'ʉ 'bʉhra̱ mmäcja̱. Da̱ nu̱ ngue ya bi zä'i. Da̱mi̱ 'yøtra̱ 'bøt'e tengu̱tho bi̱ ma̱nda ra̱ Moisés ngue da̱ 'yøtyø ja̱'i̱ 'mø bi zä ra̱ 'ya hɛ̱mbi̱. Ja̱na̱ngue da̱ ba̱di̱ gätho yø ja̱'i̱ ngue ya bi zä'i.
23420	MAT 8:6	Bi 'yɛ̱mbi̱: ―Ague grá̱ hmu̱, nu̱'a̱ n'na ra̱ ts'ʉnt'ʉ di̱ mpɛp'ʉ ja ma̱ ngu̱, sä ra̱ nda̱te ngue tu̱ gä rá̱ do'yo ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23421	MAT 8:7	Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ n'yohʉ äpra̱ ma̱te: ―Ga̱ mmagä p'ʉ 'mø, ga̱ ma øthegä ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23422	MAT 8:8	Nu̱'a̱ ra̱ capita p'ʉya, ma̱hømbi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: ―Pɛ ague grá̱ hmu̱, 'yo ga̱di̱ n'ʉni̱. Nu̱gä hi̱mma̱ nsä'be ngue guí cʉrbʉ ja ma̱ ngu̱. A nu̱yá, høntho da̱mi̱ ma̱nya ngue da̱ zä ra̱ ts'ʉnt'ʉ dí xi'i, ya dí pa̱di̱ ngue da̱ zä ra̱ n'ʉ hɛ̱mbi̱.
23423	MAT 8:9	Porque nu̱gui̱ xquet'a̱ 'bʉi to 'bɛt'o ngue di̱ ma̱ndagui̱. A nu̱gä p'ʉya, xquet'a̱ dí si ma̱ soldado da̱di̱ ma̱nda. Nu̱'mø dí xi'a̱ n'na ra̱ soldado ngue ha da̱ ma, i pap'ʉ dí ɛt'i. Ogue ga̱ ɛ̱mbi̱: “Bi 'yɛ̱cua”, ra̱ soldado p'ʉya bá̱ ɛ̱p'ʉ. Ogue ma̱ hmi̱qui̱, ga̱ 'bɛpi te da̱ mɛfi, ra̱ hmi̱qui̱ øt'e te dí xifi.
23424	MAT 8:10	Nu̱na̱ ra̱ Jesús mi̱ 'yøde te xihra̱ capita, di 'yøtho te sifi. Bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱ n'youi p'ʉya: ―Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ ngue hi̱njonni̱ judío di pøni̱ ngue gdi ti̱nnbä rá̱ nt'ɛ̱c'ɛ̱i̱ tengu̱ ga̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gä na̱ ra̱ n'yohʉ na̱.
23427	MAT 8:13	Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ capita mi̱ nya̱ui: ―Ni̱ ma ni̱ ngu̱ ya. Nu̱'a̱ ra̱ hya̱ guí ɛ̱c'ɛ̱i̱ ngue da̱ zä ga̱ øt'e, ya bi̱ nja ya. Ngu̱ ra̱ ora bi̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱, 'bexpi zä ra̱ ts'ʉnt'ʉ mi̱'ʉ.
23431	MAT 8:17	Mi̱ nja na̱ ra̱ hya̱ na̱, ya bi̱ nja'a̱ te ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ pønga̱hya̱ Isaías ngue bi 'yɛ̱na̱: “Nu̱ te gäma̱ n'ʉ gmi̱ hɛ̱mphʉ, gä bi hya̱qui hapʉ mi̱'ʉ”, bi 'yɛ̱na̱.
23433	MAT 8:19	Nu̱'a̱ n'na ra̱ xännba̱te ngue ra̱ ley bi guarbʉ 'bähra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Ague grá̱ xännba̱te, nu̱gä dí̱ nne ga̱ mmɛ hapʉ gdí̱ ma ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23434	MAT 8:20	Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mp'a̱ ya̱ui: ―Yø haho ja yø 'bido hapʉ säya. Yø ts'ints'ʉ ja yø 'bafi hapʉ säya. Pɛ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, hi̱n'yʉ rá̱ ngu̱ hapʉ di̱ n'oxi.
23435	MAT 8:21	Pɛ nu̱'a̱ n'na nc'ɛ̱i̱ rá̱ xädi bi 'yɛ̱mbi̱: ―Ague grá̱ hmu̱, da̱mi̱ 'dacra̱ nt'ɛ̱di̱ ngue 'be da̱ du̱ ma̱ papá, ga̱ ägui, ya ga̱ mɛ p'ʉya ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23436	MAT 8:22	Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Ma ga̱ mmɛhma̱. Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ ɛ̱ntho ya xa̱ ndu̱ ngue hi̱ngui̱ pa̱ Oja̱, gue'ʉ da̱ 'yähyø mmi̱ndu̱ui'ʉ.
23439	MAT 8:25	Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya, bá̱ äp'ʉ bí̱ a̱ha̱, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Ague grá̱ Hmu̱, da̱mi̱ ya̱nje. Ya ja ngue da̱ thu̱nt'a̱ mbonthe ra̱ barco. Ya ga̱ tu̱hʉ ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23440	MAT 8:26	Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø xädi: ―¿Hanja ngue guí su̱hʉ? ¿Ua hi̱nguí̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ ngue ga̱ fäxa̱hʉ? ―bi 'yɛ̱mbi̱. Mi̱ nangra̱ Jesús, bi hɛjpa̱bi̱ ra̱ nda̱hi̱ 'nɛ̱hyø fʉnthe. Mi̱ hɛjpi, 'bexpi̱ nsäya.
23441	MAT 8:27	Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya, di 'yøtho te bi̱ nja. Di̱ n'yɛ̱mbi̱ n'na ngu̱ n'na: ―¿Te'o ni̱ n'yohʉ na̱ n'yø? Asta̱ ra̱ nda̱hi̱ 'nɛ̱hra̱ dehe ɛ̱c'ɛ̱i̱ 'mø bi zofo ―di̱ n'yɛ̱mbi̱.
23443	MAT 8:29	Mi̱ nu̱ ra̱ Jesús, bi̱ mʉhra̱ mafi. Bi 'yɛ̱mbi̱: ―Ague Jesús, rá̱ Ts'ʉnt'ʉ'i Oja̱, ¿hanja ngue ga̱di̱ nthi̱nt'ua dí̱ 'bʉcähe? Porque tobe hi̱ngui̱ sønna̱ pa ngue gui pɛnnga̱he ra̱ castigo ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23445	MAT 8:31	Nu̱'ʉ yø ts'onthi̱ bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: ―Nu̱'mø guí̱ nne ngue ga̱ hɛcähe ua ya yø n'yohʉ 'bʉcua, pɛ da̱mi̱ 'dacje ra̱ nt'ɛ̱di̱ ngue ga̱ cʉt'ähe yø mmʉi yø ts'ʉdi bí 'yonʉ ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23446	MAT 8:32	Ra̱ Jesús bi̱ u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱ yø ts'onthi̱, bi 'yɛ̱mbi̱: ―I̱ mähä nʉ bí 'bʉhyø ts'ʉdi 'mø. Ja̱na̱ngue nu̱'ʉ yø ts'onthi̱ bi hyɛp'ʉ yø n'yohʉ mi̱ n'youi, i̱ ncʉrbʉ ja yø mmʉi yø ts'ʉdi. Yø ts'ʉdi p'ʉya, bi gʉ ra̱ 'dihi, bi̱ nhyørbʉ ja ra̱ zabi. Gä ja bi ja̱rbʉ ra̱ dehe.
23450	MAT 9:2	Mi̱ zømp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱, bá̱ thu̱nnba̱bi̱ n'na nc'ɛ̱i̱ bá̱ oxrá̱ fi̱di̱ ngue tu̱dyø gua. Mi̱ nu̱ ra̱ Jesús te øtyø ja̱'i̱ bá̱ du̱ ra̱ därquɛ̱hi̱, i pa̱di̱ ngue ɛ̱c'ɛ̱i̱ yø ja̱'i̱ ngue da̱ zä da̱ 'yøthe ra̱ därquɛ̱hi̱. Bi 'yɛ̱mbra̱ därquɛ̱hi̱ p'ʉya: ―Ague ts'ʉnt'ʉ'i, 'yo tu̱ ni̱ mmʉi, ya dá̱ pu̱n'na̱ ni̱ ts'oqui ya ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23451	MAT 9:3	Nuna̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ Jesús, mi̱ 'yøhyø xännba̱te ngue ra̱ ley, bi̱ mbøcuɛ. Bi 'yɛ̱mp'ʉ ja yø n'yomfɛ̱ni̱: “Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ 'bʉcua, thenma̱hya̱ Oja̱ na̱ co nu̱'a̱ ra̱ hya̱ i̱ mma̱”.
23452	MAT 9:4	Pɛ ra̱ Jesús i pa̱tho te mbɛ̱nya yø n'yohʉ mbøcuɛ, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Nu̱na̱ ra̱ hya̱ gá̱ bɛ̱mhmʉ ya, hi̱nga̱ ja rá̱ njap'ʉ na̱.
23453	MAT 9:5	Nu̱gä dá̱ xihra̱ n'yohʉ 'bʉcua, dí ɛ̱mbi̱: “Ya dá̱ pu̱n'na̱ ni̱ ts'oqui ya”. Pɛ nu̱yá, hi̱ndi̱ nɛ̱qui̱ xa̱nho ngue'mø bi̱ mpu̱nnbi̱ ogue hi̱n'na̱. Pɛ nu̱'mø ga̱ ɛ̱mbi̱: “Da̱mi̱ nangui̱, gui ca̱xni̱ fi̱di̱, gui̱ mma”, ga̱ ɛ̱mbi̱, nu̱'mø ngue bi̱ n'yo p'ʉya, ya guí pa̱hmʉ xa̱nho ngue ja ma̱ ts'ɛdi.
23454	MAT 9:6	A nu̱yá, da̱mi̱ pa̱hmʉ ya ngue ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, ja rá̱ ts'ɛdi ua ja ra̱ xi̱mhäi ngue di pu̱nnba̱ yø ts'oqui yø ja̱'i̱. Bi 'yɛ̱mbra̱ n'yohʉ xa̱n'ʉ p'ʉya: ―Da̱mi̱ nangui̱, ca̱xni̱ fi̱di̱, ni̱ ma ni̱ ngu̱.
23457	MAT 9:9	Mi̱ ma ra̱ Jesús, ni̱ nthop'ʉ ja rá̱ oficina n'na ra̱ n'yohʉ ni̱ hu̱ ngue ra̱ Mateo, nu̱na̱ jʉmba̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ yø ja̱'i̱ ja te pä. Mi̱ nu̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Ma ga̱ mmɛ n'yø, ga̱ øt'e ngue ma̱ xädi'i ―bi 'yɛ̱mbi̱. Ra̱ Mateo p'ʉya, bi zop'ʉ rá̱ oficina ngue bi̱ mɛ ra̱ Jesús.
23459	MAT 9:11	Yø fariseo p'ʉya mi̱ nu̱ te øtra̱ Jesús, bi 'yørpa̱bi̱ ra̱ nt'änni̱'ʉ yø xädi, bi 'yɛ̱mbi̱: ―¿Hanja ni̱ xännba̱tehʉ ngue 'dap'ʉ si̱hmɛ̱hʉ yø ngʉthäi co 'nɛ̱hyʉ mi̱'da yø ja̱'i̱ ja xa̱ngu̱ yø ts'oqui? ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23460	MAT 9:12	Mi̱ 'yøhra̱ Jesús te sipyø xädi, bi 'yɛ̱mp'ʉ di̱ ya̱hni̱: ―Nu̱ya yø ja̱'i̱ di hyɛ̱nni̱, guehya ni̱ 'yɛ̱hra̱ 'yøthe ya. Pɛ yø ja̱'i̱ xa̱nzaqui, hi̱nga̱ gue'ʉ ni̱ 'yɛ̱'ʉ.
23461	MAT 9:13	Da̱mi̱ xähmʉ te ni̱ bønyø hya̱ nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ngue ɛ̱na̱: “Dí̱ nnegä ngue di̱ nja ni̱ nhuɛ̱ca̱tehʉ, porque guehna̱ ma̱n'natho di̱ mu̱ui na̱ ngue yø 'bøt'e guí ørca̱hʉ”, ɛ̱n'Oja̱. A nu̱gä, dá̱ ɛ̱hɛ̱ ngue gue'ʉ yø ja̱'i̱ ja yø ts'oqui ga̱ xifi da̱ hyɛp'ʉ ra̱ nts'o ga̱ 'yo, hi̱nga̱ gue'ʉ yø ja̱'i̱ ɛ̱na̱ ngue ya 'yo xa̱nho dá̱ ɛ̱hɛ̱ ga̱ nzofo ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23462	MAT 9:14	Nu̱'ʉ yø xädi ra̱ Xuua bi guarbʉ 'bähra̱ Jesús. Bi 'yɛ̱mbi̱: ―¿Hanja ni̱ xädi ngue hi̱ngui̱ ɛtyø mmʉi? Conque nu̱gähe 'nɛ̱hyø fariseo ɛ̱mmɛ̱i̱ dí ɛ'ma̱ mmʉigähe ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23463	MAT 9:15	Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbya ya̱ui: ―Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ ts'ofo ngue da̱ nu̱ ra̱ ntha̱ti̱, hi̱ngui̱ 'bʉ ndu̱mmʉi ngue da̱ 'yɛtyø mmʉi mɛ̱nte 'dap'ʉ 'bʉhmʉ ra̱ novio. Njarbʉtho ma̱ xädigä ya, hi̱ngui̱ ɛtyø mmʉi ngue 'daua dí̱ n'yo'be. Pɛ bá̱ ɛ̱p'ʉ ra̱ pa ngue da̱ ziga̱gui̱ ma̱ nsʉi'be. Nu̱'a̱ ra̱ pa'a̱ p'ʉya, mfa̱di̱ ngue da̱ zä da̱ 'yɛtyø mmʉi ya ma̱ xädi 'mø.
23466	MAT 9:18	Mɛ̱nte ra̱ Jesús bi xihyø ja̱'i̱ ya yø hya̱ ya, bi zø'a̱ n'na ra̱ n'yohʉ 'bɛt'o ngue yø judío. Bi̱ nda̱ntyøhmu̱ p'ʉ 'bähra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Nu̱ ma̱ t'i̱xu̱ ɛxa̱ ja bi̱ du̱, pɛ nu̱'mø guí̱ mma, gui japni̱ 'yɛ p'ʉ ja rá̱ do'yo, ma̱høndi̱ m'mʉi.
23469	MAT 9:21	I ɛ̱n'a̱ mbo rá̱ mmʉi: “Nu̱'mø ga̱ thärpa̱bi̱ rá̱ he ra̱ Jesús, da̱ zägui”, bi 'yɛ̱na̱.
23470	MAT 9:22	Mi̱ dädi, 'bexpi 'bätra̱ Jesús ngue bi hyɛ̱tra̱ xisu. Bi 'yɛ̱mbʉya: ―Ague t'i̱xu̱, da̱ hyu̱ ni̱ mmʉi. Ya bi zä'i ngue gá̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱ ngue da̱ zä'i comma̱ ts'ɛdi ―bi 'yɛ̱mbi̱. 'Bexque'a̱ bi zä ra̱ n'ʉ mi̱ hɛ̱mbra̱ xisu.
23472	MAT 9:24	Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: ―Da̱mi̱ pømhmʉ ua. Nu̱na̱ ra̱ hmu̱te 'bʉcua, hi̱ngui̱ tu̱ na̱, i a̱tho na̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. Pɛ nu̱ya yø ja̱'i̱ ya̱ui ra̱ Jesús, i̱ thentho, porque pa̱di̱ ngue ya xi du̱ ra̱ hmu̱te.
23475	MAT 9:27	Ma̱mbá̱ ɛ̱p'ʉ ja ra̱ ngu̱ na̱ ra̱ Jesús, nu̱p'ʉ ja ra̱ 'yu̱ bi dɛnni̱ yoho yø xädä. Ni̱ mafi, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Ague rá̱ mbom'mɛto'i ra̱ David, da̱mi̱ huɛ̱ga̱'be.
23476	MAT 9:28	Mi̱ yʉrbʉ ja rá̱ ngu̱ ra̱ Jesús, bi guatyø xädä. Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: ―¿Ua guí ɛ̱c'ɛ̱i̱ui ngue da̱ zä ga̱ øt'ä na̱ te guí xicui ya? Yø xädä p'ʉya bi 'yɛ̱mbi̱: ―A̱há̱ grá̱ Hmu̱, dí ɛ̱c'ɛ̱i̱'be ngue da̱ zä gui 'yøt'e ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23477	MAT 9:29	Bi̱ macyø 'yɛ ra̱ Jesús ngue bi därpa̱ yø dä yø xädä. Bi 'yɛ̱mbi̱: ―Ngue guí ɛ̱c'ɛ̱i̱ui ngue da̱ zä ga̱ øthe'a̱ui, da̱ zä'a̱ui ya.
23478	MAT 9:30	Nu̱'ʉ yø xädä p'ʉya 'bexpi̱ nzø yø dä. Pɛ ra̱ Jesús di hɛjpi ngue hi̱nte da̱ ma̱, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Ma̱n'nan'yo mi̱ 'yøt'e ngue guí̱ mma̱mmi̱ te dá̱ øt'a̱ui ya ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23481	MAT 9:33	Nu̱na̱ ra̱ Jesús bi japra̱ ts'onthi̱ ngue bi hyɛp'ʉ ra̱ ja̱'i̱ n'youi. Bi zä bi̱ nya̱ ra̱ gone. Pɛ yø ja̱'i̱ bi̱ nu̱ te bi̱ nja, di 'yøtho, di̱ n'yɛ̱mbi̱: ―Nu̱na̱ te dá̱ nu̱hʉ bi̱ nja ya, mɛ̱nte yø pa xa̱ thogui hi̱njongui̱ pøni̱ ngue da̱ ngu̱'a̱ da̱ 'yøt'ua ja ra̱ häi Israél.
23482	MAT 9:34	Pɛ yø fariseo bi 'yɛ̱na̱: ―Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ 'bʉcua, i øthe yø ja̱'i̱ n'youi yø ts'onthi̱, porque gue'a̱ ra̱ zithu̱ yø hmu̱ yø ts'onthi̱ i fäts'i te øt'e ―bi 'yɛ̱na̱.
23485	MAT 9:37	Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø xädi: ―Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, ngue xa̱ngu̱ ra̱ 'bɛfi i ja, pɛ yø mɛfi zi yohotho 'bʉi.
23491	MAT 10:5	Nu̱ya 'dɛ'ma̱ yoho yø xädi ra̱ Jesús, bi 'yɛt'i ngue da̱ ma̱nna̱ hya̱. Rá̱ mʉdi bi 'yɛ̱mbi̱: ―'Yo gni̱ mähä p'ʉ ja rá̱ m'mʉhyø ja̱'i̱ hi̱ngyø judío. 'Nɛ̱ 'yo guí cʉthʉ p'ʉ ja yø hni̱ni̱ ja'a̱ ra̱ ra̱ häi Samaria.
23498	MAT 10:12	Nu̱'mø gá̱ cʉthʉ mbo ra̱ ngu̱, gui 'yɛ̱mhmʉ: “Oja̱ di ja̱pyø ja̱'i̱ 'bʉcua”.
23531	MAT 11:3	Mi̱ zømp'ʉ ha 'bʉi, bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: ―¿Ua gue'e na̱ ra̱ Cristo mi̱ ja ngue dá̱ ɛ̱hɛ̱ di̱ nda̱st'abi, ua gue ga̱ tø'mähe ma̱n'na? ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23532	MAT 11:4	Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbya ya̱ui: ―Ni̱ mɛ ya, bá̱ xihmi̱ ra̱ Xuua'a̱ te ra̱ hya̱ gá̱ nu̱ui bi̱ nja. Xihmi̱ ya yø hya̱ gá̱ 'yøhmi̱ dí̱ mma̱ngä.
23535	MAT 11:7	Mi̱ mengyø m'mɛnhni̱ ra̱ Xuua, nu̱na̱ ra̱ Jesús bi dʉ'mi̱ bi c'a̱nnba̱bi̱ yø ja̱'i̱ na̱ ra̱ Xuua. Bi 'yɛ̱mbi̱: ―¿Te'o gá̱ ma guá̱ nu̱hʉ p'ʉ bí ja ra̱ da̱po? ¿Ua guá̱ nu̱hʉ n'na ra̱ n'yohʉ hi̱ngui̱ nzaqui rá̱ mmʉi, ɛ̱ntho n'na ra̱ zafani̱ 'mø a̱nna̱ nda̱hi̱?
23536	MAT 11:8	Xi'mø ngue hi̱n'na̱, ¿te'o guá̱ nu̱hʉ 'mø? ¿Ua guá̱ nu̱hʉ n'na ra̱ n'yohʉ ngue he ra̱ hoga̱ u̱lu? Pɛ guí pa̱hmʉ ngue yø ja̱'i̱ he ra̱ hoga̱ u̱lu, guep'ʉ ja yø ngu̱ yø da̱st'abi 'bʉi.
23537	MAT 11:9	Pɛ xi'mø hi̱nga̱ gue'a̱ guá̱ nu̱hʉ'a̱, ¿te'o guá̱ nu̱hʉ 'mø? ¿Ua guá̱ nu̱hʉ n'na rá̱ pønga̱hya̱ Oja̱? Ma̱jua̱ni̱ ngue gue'a̱ rá̱ pønga̱hya̱ Oja̱ guá̱ nu̱hʉ. Pɛgue ta̱te na̱, ngue gätho mi̱'da yø pønga̱hya̱ xa̱ m'mʉi.
23538	MAT 11:10	Nu̱na̱ ra̱ Xuua guehna̱ rá̱ m'mɛnhni̱ Oja̱ mma̱mp'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro na̱, ngue ɛ̱na̱: “Nu̱gä ga̱ ɛt'ä ma̱ m'mɛnhni̱, di̱ m'mɛt'o p'ʉ gdi̱ ma. Gue'a̱ di hoqui hapʉ ja ngue gui thogui”, bi 'yɛ̱na̱.
23545	MAT 11:17	“Dá̱ pixt'ähe ra̱ xithi ngue xqui̱ nnɛ̱hmʉ, pɛ hi̱ngá̱ nnɛ̱hmʉ. Dá̱ tu̱t'a̱he yø thu̱hu̱ ngue yø thu̱ndu̱mmʉi, pɛ hi̱ngá̱ nzomhmʉ”, bi 'yɛ̱mbi̱.
23549	MAT 11:21	―Hague ngu̱ ra̱ castigo da̱ thohyø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Corazín. Hague ngu̱ ra̱ castigo da̱ thohyø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Betsaida. Porque hi̱mbi̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱ 'mø mi̱ nu̱ yø milagro dá̱ ørbʉ ha 'bʉi. A nu̱'mø xta̱ nnu̱ yø milagro yø ja̱'i̱ mi̱ 'bʉp'ʉ ja yø nyogui hni̱ni̱ Tiro 'nɛ̱p'ʉ Sidón, n'na zihma̱ntho xta̱ hyɛp'ʉ ra̱ nts'o ma̱ni̱ n'yo yø ja̱'i̱. Xti̱ n'yʉxyø 'bospi 'nɛ̱ xta̱ hye yø he nu̱'a̱ he yø ja̱'i̱ 'mø 'bʉ ndu̱mmʉi.
23553	MAT 11:25	Ma̱n'na ra̱ ora p'ʉya, ra̱ Jesús bi 'yɛ̱na̱: ―Ma̱ Papá'i, da̱di ja ma̱mma̱di̱'i̱, grá̱ Hmu̱ p'ʉ ma̱hɛ̱ts'i̱, grá̱ Hmu̱ ua ja ra̱ xi̱mhäi. Porque yø ja̱'i̱ ɛ̱na̱ ngue yø ba̱mhya̱, i ɛ̱na̱ ngue ti̱ni̱ xa̱nho yø mmʉi hanja ra̱ hya̱, pɛ gá̱ 'ya̱jpa̱bi̱ ya yø hya̱ ya. Gá̱ japi ngue go bi ba̱hya yø ja̱'i̱ ngue yø 'yøde tengu̱tho yø ba̱si̱ ngue yø 'yøde.
23555	MAT 11:27	Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: ―Nu̱'a̱ ma̱ Papá, bi däqui gätho yø cosa ngue ga̱ ma̱nda. Hi̱njongui pøni̱ ngue da̱di̱ mpa̱hmi̱ xa̱nho'a̱ rá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱, sinoque hønsɛ'a̱ rá̱ Papá di̱ mpa̱hmi̱. Hi̱njongui pøni̱ ngue da̱di̱ mpa̱hmi̱'a̱ ra̱ Papá, sinoque hønsɛ'a̱ rá̱ Ts'ʉnt'ʉ di̱ mpa̱hmi̱. Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ neprá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱ ngue da̱ ba̱di̱ te'o na̱ rá̱ Papá, da̱ zä da̱ ba̱di̱.
23560	MAT 12:2	Mi̱ nu̱ yø fariseo te øtyø xädi ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Nu̱ ni̱ xädi gue di̱ mpɛfi. Conque mma̱mp'ʉ ja ra̱ ley ngue nu̱'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya, hi̱ngui̱ sä ngue to di̱ mpɛfi ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23561	MAT 12:3	Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Xi'mø mi̱ zʉhra̱ thu̱hu̱ n'na ndi̱ ra̱ David, co 'nɛ̱'ʉ mi̱ n'youi, ¿ua hi̱nja̱m'mø ga̱di xähmʉ p'ʉ ha nt'ot'i'a̱ te bi 'yøt'e?
23563	MAT 12:5	¿Ua hi̱n ga̱di xähmʉ te mma̱mp'ʉ ja ra̱ ley, ngue yø mmäcja̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱, nu̱'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya di̱ mpɛfi, pɛ hi̱nda̱ t'ɛ̱mbi̱ ngue ra̱ ts'oqui øt'e ngue njap'ʉ?
23565	MAT 12:7	Pɛ hi̱ngui̱ ti̱nni̱ mmʉihʉ hanja'a̱ te ra̱ hya̱ nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ngue ɛ̱na̱: “Dí̱ nnegä ngue di̱ nja ni̱ nhuɛ̱ca̱tehʉ, porque guehna̱ ma̱n'natho di̱ mu̱ui'a̱ ngue yø 'bøt'e guí ørca̱hʉ”, i ɛ̱na̱. Porque nu̱'mø di ja ni̱ nhuɛ̱ca̱tehʉ, nuya yø ja̱'i̱ hi̱n tema̱ hya̱ øt'e, hi̱ngui̱ 'yɛ̱mphʉ ngue ja yø ts'oqui 'mø.
23568	MAT 12:10	Nu̱p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱, mi̱ 'bʉp'ʉ n'na ra̱ n'yohʉ xi 'yotrá̱ 'yɛ̱. Yø ja̱'i̱ honi̱ ha di di̱nnba̱bi̱ ra̱ Jesús ngue da̱ ma ma̱ ya̱pi, ja̱na̱ngue bi 'yørpa̱bi̱ ra̱ nt'änni̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: ―¿Ua guí ɛ̱mbi̱ ngue ja ra̱ nt'ɛ̱di̱ da̱ t'øthe n'na ra̱ därquɛ̱hi̱ 'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya?
23569	MAT 12:11	Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: ―¿Teni̱ 'bɛ'a̱ gui 'yøthʉ 'mø gdi sihʉ n'na ra̱ dɛ'yo, 'nɛ̱ da̱ zop'ʉ ja ra̱ ots'i 'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya? Ua̱ngui̱ 'bexque'a̱ guá̱ jʉts'i n'nahma̱ntho, ma̱da̱gue'a̱ ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya.
23571	MAT 12:13	Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ n'yohʉ mi̱'ʉ rá̱ 'yɛ: ―Da̱mi̱ majni̱ 'yɛ ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. Ra̱ n'yohʉ p'ʉya bi̱ macrá̱ 'yɛ, pɛ 'bexpi zä rá̱ 'yɛ mi̱ 'ʉ. Bi gohi tengu̱tho ja'a̱ ma̱n'na rá̱ 'yɛ.
23576	MAT 12:18	“Nu̱na̱ 'bʉcua ya, guehna̱ ma̱ mɛfi ya xtá̱ huanhni̱. Ɛ̱mmɛ̱i̱ da̱di̱ ma̱di̱. Co nu̱ná̱, i ja ga̱mpähä. Ga̱ japi ngue di̱ n'youi ra̱ Espíritu Santo ya, n'namhma ngue di ha̱tra̱ ts'ɛdi te da̱ 'yøt'e. Guehna̱ da̱ xihyø ja̱'i̱ hi̱ngyø judío na̱, ngue nu̱na̱ Oja̱, da̱ hya̱spa̱ ra̱ güɛnda te ga̱ 'yo yø ja̱'i̱.
23579	MAT 12:21	Gätho yø ja̱'i̱ 'bʉ'a̱ nxi̱mhäi p'ʉya da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ ngue gue'a̱ da̱ ya̱n'a̱”.
23581	MAT 12:23	Gä di 'yødyø ja̱'i̱ bi̱ nu̱ te øtra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: ―Pɛ guehna̱ rá̱ mbom'mɛto ra̱ David ja ngue di thojpa̱bi̱ rá̱ 'bɛfi na̱, uague hi̱nga̱ guehna̱.
23582	MAT 12:24	Mi̱ 'yøhyø fariseo na̱ te ra̱ hya̱ mma̱nyø ja̱'i̱, bi 'yɛ̱na̱: ―Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ i hma̱, i øthe yø ja̱'i̱ n'youi yø ts'onthi̱, pɛ gue gue'a̱ ra̱ zithu̱ rá̱ hmu̱ yø ts'onthi̱ fäts'i ngue njap'ʉ.
23583	MAT 12:25	Pɛ ra̱ Jesús, gä pa̱di̱ tema̱ hya̱ mbɛ̱nyø ja̱'i̱, bi 'yɛ̱mbʉya: ―Xip'ʉ ha di̱ ma̱nda n'na ra̱ da̱st'abi, nu̱'mø di̱ ndu̱nhyø ja̱'i̱, hi̱nja̱m'mø da̱ zä da̱ zɛhyø hya̱. Xip'ʉ ja n'na ra̱ hni̱ni̱ ogue ja n'na ra̱ ngu̱, nu̱'mø di̱ nsʉhyø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ, di̱ n'uɛ̱ni̱.
23585	MAT 12:27	Guí ɛ̱mhmʉ ngue ra̱ zithu̱ fäxqui ngue dí øthegä yø ja̱'i̱ n'youi yø ts'onthi̱. A nu̱'mø ngue ngu̱'a̱, xi ni̱ mmi̱judíohʉ tɛnna̱ hya̱ guí xännba̱tehʉ, ¿ua ra̱ zithu̱ fäx'mø øthe yø ja̱'i̱ n'youi yø ts'onthi̱? A nu̱yá, ja di̱ nɛ̱qui̱ p'ʉya ngue guí ya̱ xädähʉ, hi̱nguí̱ pa̱di̱ te guí mma̱mhmʉ.
23596	MAT 12:38	Nu̱ 'da yø fariseo conyø xännba̱te ngue ra̱ ley bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: ―Ague grá̱ xännba̱te, dí̱ nne ga̱ nnu̱gähe ha gdi 'yøt'a̱ n'na ra̱ milagro para ngue da̱ fa̱di̱ te'o'i ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23597	MAT 12:39	Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Nu̱ yø ja̱'i̱ 'bʉhya, ja yø ts'oqui ngue hi̱ngui̱ pa̱ Oja̱, 'bet'o äcyø milagro da̱ nu̱, ja da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱. Pɛ hi̱n tema̱ milagro ga̱ øt'e ngue da̱ nu̱ yø ja̱'i̱. Nu̱'a̱ da̱ nøpa̱ hmɛ̱ya yø ja̱'i̱ ya, gue'a̱ te bi thohra̱ pønga̱hya̱ Jonás.
23602	MAT 12:44	“Ga̱ pengä p'ʉ ja ma̱ ngu̱ dá̱ pøni̱”, i ɛ̱na̱. Nu̱'mø bá̱ pengbʉya, da̱ di̱nnba̱bi̱ rá̱ mmʉi ra̱ ja̱'i̱ ngue hi̱njongui̱ 'bʉp'ʉ, tengu̱tho n'na ra̱ ngu̱ ngue ma̱hoqui xa̱nho, i̱ njoqui.
23605	MAT 12:47	Hi̱ndi̱ 'bɛdi to bi xihra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Ni̱ mamá 'nɛ̱ ni̱ n'yohʉ 'bäcua thi. I̱ nzo'i ngue gui̱ nya̱ui 'na̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23606	MAT 12:48	Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱ntho: ―Ma ga̱ xi'a̱hʉ ndana̱ ma̱ mamá, ndana̱ ma̱ n'yohʉ ―bi 'yɛ̱na̱.
23607	MAT 12:49	Bi macyø 'yɛ p'ʉya, bi 'yu̱hyø xädi, bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱ di̱ mäts'i: ―'Bʉcua ya yø ja̱'i̱ di̱ nnøpe ngue ma̱ mamá, di̱ nnøpe ngue ma̱ n'yohʉ.
23608	MAT 12:50	Porque nuya yø ja̱'i̱ di ho da̱ 'yørpa̱bi̱ rá̱ pähä ma̱ Papá bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱, guehya ɛ̱ntho ma̱ n'yohʉ, ogue ma̱ nju̱, ogue ma̱ mamá ―bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱.
23611	MAT 13:3	Xa̱ngu̱ yø hya̱ bi xännba̱bi̱ yø ja̱'i̱, honi̱ te gui hyɛjpa̱ yø hya̱ xifi. Ngu̱na̱ n'na ra̱ hya̱ bi hyɛqui, bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: ―N'na ra̱ n'yohʉ bi̱ ma da̱ ponna̱ trigo.
23617	MAT 13:9	A nu̱yá, di̱ nja ni̱ gu̱ ngue gui 'yøhmʉ na̱ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä ya ―bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱.
23618	MAT 13:10	Ra̱ Jesús bi guatyø xädi, bi 'yɛ̱mbi̱: ―¿Hanja ngue guí honi̱ te gni̱ hyɛjpa̱ yø hya̱ guí xihyø ja̱'i̱?
23619	MAT 13:11	Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø xädi: ―Nu̱ya yø hya̱ hi̱ngui̱ fa̱di̱ ha di̱ ma̱nda Oja̱ yø ja̱'i̱, nu̱na̱ Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ i̱ nne na̱ ngue da̱ di̱nni̱ mmʉihʉ hanja ya yø hya̱ ya. Pɛ nu̱'ʉ mi̱'da yø ja̱'i̱, hi̱nda̱ di̱nyø mmʉi ya yø hya̱ ya.
23622	MAT 13:14	Nu̱ te øtyø ja̱'i̱, ya bi̱ nja'a̱ ra̱ hya̱ bi 'bɛt'o ra̱ pønga̱hya̱ Isaías ngue bi 'yɛ̱na̱: “Yø ja̱'i̱ da̱ 'yøde hanja ra̱ hya̱, pɛ hi̱nda̱ di̱nyø mmʉi hanja ra̱ hya̱ da̱ 'yøde. Nu̱ te da̱ nu̱ yø ja̱'i̱, hi̱nda̱ di̱nyø mmʉi yø ja̱'i̱ hanja'a̱ te da̱ nu̱.
23623	MAT 13:15	Porque nu̱ya yø ja̱'i̱ ya, i̱ njot'i yø n'yomfɛ̱ni̱. Ɛ̱ntho xa̱ ngotyø gu̱ ngue hi̱ngui̱ nne da̱ 'yøhra̱ hya̱. Ɛ̱ntho xa̱ ts'a̱ntyø dä ngue hi̱ngui̱ nne da̱ hyɛ̱t'a̱ te ja ngue da̱ hyɛ̱ti̱. Porque hi̱ngui̱ nne da̱ di̱nyø mmʉi hanja ra̱ hya̱, 'nɛ̱ hi̱ngui̱ nne di 'bätyø mmʉi ngue da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱, n'namhma̱ ngue ga̱ pu̱nnba̱bi̱ yø ts'oqui”, ɛ̱n'Oja̱.
23632	MAT 13:24	Ra̱ Jesús bi hyoni̱ te gui hyɛjpa̱bi̱ n'na ra̱ hya̱ bi xihyø ja̱'i̱. Bi 'yɛ̱mbi̱: ―Nu̱ua ja ra̱ xi̱mhäi di̱ ma̱nda Oja̱, ja nnøpe ngue rá̱ hua̱hi̱ ua Oja̱ bi thu̱hra̱ hoga̱ hmu̱dä.
23635	MAT 13:27	Mi̱ nu̱ yø hmi̱qui̱ ra̱ mmɛ̱hui̱ te ja ra̱ hua̱hi̱, bi̱ ma bá̱ xihra̱ hmu̱. Bi 'yɛ̱mbi̱: “Ague grá̱ Hmu̱, nu̱'mø ma̱ tu̱hmʉ ni̱ hua̱hi̱, xa̱nho ra̱ hmu̱dä dá̱ tu̱hmʉ. ¿Hanja ngue n'youi yø paxi ra̱ trigo ya'mø?” bi 'yɛ̱mbi̱.
23636	MAT 13:28	Ra̱ hmu̱ p'ʉya bi 'yɛ̱mbyø hmi̱qui̱ ya̱ui: “Gue'a̱ ma̱ nsʉigä'be bi du̱'ʉ yø paxi guí̱ mma̱mmi̱ ya”. Yø hmi̱qui̱ p'ʉya bi 'yɛ̱mbra̱ hmu̱: “¿Ua guí̱ nne ga̱ ma xat'ähe yø paxi n'youi ra̱ trigo?” bi 'yɛ̱mbi̱.
23637	MAT 13:29	Pɛ ra̱ hmu̱ bi 'yɛ̱na̱: “Hi̱n'na̱. Ogui xathʉ yø paxi n'youi ra̱ trigo, porque nu̱'mø gá̱ xathʉ yø paxi, 'nɛ̱hra̱ trigo da̱ c'ʉts'i.
23638	MAT 13:30	Da̱mi̱ hyɛmhma̱ui hma̱ 'dap'ʉ di̱ nte asta̱ gue'mø bi thɛts'i. Ga̱ xicä yø mɛfi ngue da̱ ga̱cyø paxi, da̱ 'yøtyø tu̱t'i̱, da̱ t'u̱di̱. Nu̱'a̱ ra̱ trigo p'ʉya, da̱ 'bɛspʉ ja ra̱ njʉtrigo'a̱”.
23639	MAT 13:31	Ma̱hømbi̱ hyoni̱ te gui hyɛjpa̱ yø hya̱ xihyø ja̱'i̱ ra̱ Jesús. Bi 'yɛ̱mbi̱: ―Ma ga̱ xän'na̱hʉ ha di̱ njap'ʉ di̱ nxa̱ndyø ja̱'i̱ da̱ zo rá̱ 'yɛ Oja̱ ya. N'na ra̱ n'yohʉ bi du̱p'ʉ ja rá̱ hua̱hi̱ n'na zihmu̱dä ra̱ mostasa.
23641	MAT 13:33	Ma̱hømbi hyonna̱ Jesús te gui hyɛjpa̱ mi̱'da yø hya̱ bi xihyø ja̱'i̱. Bi 'yɛ̱mbi̱: ―Nu̱'a̱ di̱ nxa̱ndyø ja̱'i̱ da̱ zo rá̱ 'yɛ Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱, gui̱ nhyɛjpa̱bi̱ tengu̱tho ra̱ íxi 'mø bi japi hyu̱ t'ɛ̱ni̱ ra̱ hojʉni̱ n'na ra̱ xisu, asta̱ gue'mø di ixqui gä ra̱ jʉni̱.
23643	MAT 13:35	Ngu̱na̱ bi 'yøt'e, porque mi̱ jatho ngue di̱ nja ya yø hya̱ bi̱ ma̱nná̱ pønga̱hya̱ Oja̱ ngue bi 'yɛ̱na̱: “Ga̱ honi̱ te gdá̱ hyɛjpa̱ yø hya̱ ga̱ xihyø ja̱'i̱. Ga̱ xicä yø ja̱'i̱ yø hya̱ hi̱ngui̱ fa̱di̱ hanja asta̱ gue'mø ma̱mbá̱ nhohra̱ xi̱mhäi”, bi 'yɛ̱na̱.
23644	MAT 13:36	Mi̱ juadi bi̱ n'yɛ̱hmi̱ yø ja̱'i̱ ra̱ Jesús, bi 'yʉt'a̱mbo rá̱ ngu̱ p'ʉya. Bi guatyø xädi, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Da̱mi̱ xicje te ga̱ mbønya yø hya̱ gá̱ hyɛqui ngue yø mi̱hyu̱ui ra̱ trigo bi thu̱p'ʉ ja ra̱ hua̱hi̱.
23645	MAT 13:37	Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø xädi: ―Nu̱'a̱ bi̱ du̱hra̱ hoga̱ hmu̱dä, gue'a̱ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱'a̱.
23659	MAT 13:51	Bi 'yänyø ja̱'i̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: ―¿Ua ti̱ni̱ xa̱nho ni̱ mmʉihʉ ya yø hya̱ dá̱ ma̱ngä ya, uague hi̱n'na̱? ―bi 'yɛ̱mbi̱. Yø ja̱'i̱ p'ʉya bi 'yɛ̱na̱: ―A̱há̱, grá̱ Hmu̱, ti̱nma̱ mmʉigähe hanja ra̱ hya̱ guí̱ mma̱nya ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23660	MAT 13:52	Ra̱ Jesús ma̱hømbi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: ―Nu̱ ra̱ xännba̱te ngue ra̱ ley, nu̱'mø da̱ gohi ngue ma̱ xädi, ma̱'da'yo di xädi ha di zo rá̱ 'yɛ Oja̱, ya ma̱n'na xa̱ngu̱ yø hya̱ da̱ ba̱di̱. Da̱ gohi tengu̱tho n'na ra̱ n'yohʉ xa̱ngu̱ te pɛspʉ ja rá̱ ngu̱, jap'ʉ yø cosa ngue yø nyogui, xi̱mmi̱ jap'ʉ yø cosa ngue ma̱'da'yo.
23662	MAT 13:54	Mi̱ zømp'ʉ Nazaret ja ra̱ hni̱ni̱ bá̱ nte. Bi̱ map'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ ngue bí xännba̱ ra̱ hya̱ yø ja̱'i̱. Nu̱ya yø ja̱'i̱ bi 'yøde hanja ra̱ hya̱ bi̱ ma̱, gä di 'yøtho, di̱ n'yɛ̱mbi̱: ―¿Hague go ga̱ mba̱'a̱ te ra̱ hya̱ pa̱hna̱? ¿Hague ga̱ nzä øtyø milagro?
23664	MAT 13:56	Yø nju̱ p'ʉya, gä 'dadua ra̱ hni̱ni̱ dí 'bʉhmʉ. Xina̱, ¿hapʉ go bá̱ ha̱'a̱ te ra hya̱ xännba̱te na̱? ―di̱ n'yɛ̱mbyø ja̱'i̱.
23665	MAT 13:57	Ja̱na̱ngue yø ja̱'i̱ ɛ̱mbi̱ ngue to bi zä ma̱n'yohʉ na̱ ra̱ Jesús. Hi̱ngui̱ ørpa̱tho ma̱su̱ yø ja̱'i̱ te xifi. Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: ―Gätho yø pønga̱hya̱ Oja̱ n'nanni̱ ni̱ 'yɛ̱hɛ̱, gä hnu̱ ma̱nsu̱. Pɛ nu̱'ʉ yø mmɛ̱ngu̱hʉ yø pønga̱hya̱, hi̱ngui̱ nnu̱ ma̱nsu̱. Ni̱ xi̱nga̱ gue'ʉ to 'bʉp'ʉ ja rá̱ ngu̱ ra̱ pønga̱hya̱ di̱ nnu̱ ma̱nsu̱.
23668	MAT 14:2	Ra̱ Herodes bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱ ja yø 'bɛfi p'ʉ ha 'bʉi: ―Nu̱gä dí ɛ̱na̱ ngue xpi bɛ̱nna̱te'a̱ ra̱ Xuua mi̱ øtra̱ nxixya̱. Ja̱na̱ngue sä øtyø milagro ―bi 'yɛ̱na̱.
23670	MAT 14:4	Nu̱na̱ ra̱ Xuua xi 'yɛ̱mbra̱ Herodes: “Hi̱n'yʉ ra̱ nt'ɛ̱di̱ guí̱ m'mʉhmi̱ ni̱ 'bɛpo”, xi 'yɛ̱mbi̱.
23673	MAT 14:7	Ra̱ Herodes bi 'yɛ̱mbra̱ hmu̱te: “Nu̱'mø tema̱ cosa gui 'yäqui, nu̱gä ga̱ 'da'i”, bi 'yɛ̱mbi̱.
23674	MAT 14:8	Ra̱ hmu̱te p'ʉya bi̱ ma bá̱ änná̱ mamá te 'bɛ'a̱ da̱ 'yädi. Mi̱ xihrá̱ mamá te da̱ 'yäp'ʉ ya, bi̱ ma ra̱ hmu̱te, bi 'yɛ̱mbra̱ Herodes: “Da̱mi̱ 'dacrá̱ ya̱ ra̱ Xuua nu̱na̱ mi̱ 'yøtra̱ nxixya̱, dá̱ o ra̱ mohi”, bi 'yɛ̱mbi̱.
23681	MAT 14:15	Nu̱'mø ya ni̱ ma di̱ nde p'ʉya, nu̱'ʉ yø xädi ra̱ Jesús bi guarbʉ 'bäi, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Ya bi̱ nde, 'nɛ̱ nu̱ua dí 'bʉhmʉ ra̱ da̱po ua. Da̱mi̱ 'yɛ̱hyø ja̱'i̱ n'namhma̱ da̱ map'ʉ bí ja yø hni̱ni̱, da̱ dänsɛ ra̱ hmɛ̱ da̱ zi ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23682	MAT 14:16	Bi 'yɛ̱mbyø xädi ra̱ Jesús: ―Hi̱ngui̱ ja ngue da̱ ma yø ja̱'i̱ da̱ täi te da̱ zi. Da̱mi̱ u̱nhnʉ ra̱ hmɛ̱ da̱ zi yø ja̱'i̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23683	MAT 14:17	Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya bi 'yɛ̱mbi̱: ―Pɛ høndi cʉt'a yø thu̱hmɛ̱ dí ha̱gähe, 'nɛ̱ yoho yø hua̱.
23684	MAT 14:18	Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø xädi: ―Bí 'dacjʉ ua yø thu̱hmɛ̱ conyø hua̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23692	MAT 14:26	Nu̱'mø ni̱ ma da̱ zømp'ʉ 'bʉhyø xädi, mi̱ hyandi̱ ngue mmap'ʉ ni̱ 'yo ma̱xøts'e ra̱ dehe. Bi zu̱ p'ʉya. Nu̱'a̱ ga̱ nzu̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱na: ―Bá̱ ɛ̱cua ra̱ nda̱hi̱.
23693	MAT 14:27	Pɛ ra̱ Jesús bi zofo 'bexque'a̱, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Go guecä, 'yoguí su̱hʉ ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23694	MAT 14:28	Ra̱ Bɛdu p'ʉya bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: ―A nu̱'mø ngue gue'e grá̱ Hmu̱, da̱mi̱ 'yøt'e ngue da̱ zä ga̱ n'yogä ma̱xøts'e ra̱ dehe. Ga̱ søngä p'ʉ ga̱rá̱ ɛ̱hɛ̱.
23695	MAT 14:29	Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: ―Gue bá̱ 'yo 'mø ―bi 'yɛ̱mbi̱. Ra̱ Bɛdu p'ʉya bi ga̱p'ʉ ja ra̱ barco, ni̱ 'yo ma̱xøts'e ra̱ dehe ngue da̱ zømp'ʉ bá̱ ɛ̱hra̱ Jesús.
23696	MAT 14:30	Pɛ nu̱'a̱ ga̱ 'yo ra̱ nda̱hi̱, i tønhni̱, bi̱ nsu̱ p'ʉya. 'Bexpi̱ mʉdi bi yʉ'a̱ mbonthe. Xøgue rá̱ mafi bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: ―Ague grá̱ Hmu̱, da̱mi̱ jʉxca̱gui̱.
23697	MAT 14:31	'Bexpi̱ macrá̱ 'yɛ ra̱ Jesús, bi gʉts'i. Bi 'yɛ̱mbi̱: ―Ague n'yø, ¿hanja ngue guí yobɛ̱ni̱? Gue zits'ʉtho guí ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱.
23699	MAT 14:33	Nu̱ya mi̱ o ra̱ barco p'ʉya bi̱ nda̱ntyøhmu̱ p'ʉ 'bähra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Ma̱jua̱ni̱ ngue gue'e rá̱ Ts'ʉnt'ʉ'i Oja̱.
23704	MAT 15:2	―¿Hanja ni̱ xädi ngue fɛstho ra̱ hya̱ bi zoga̱hʉ yø ndiua? Porque hi̱ngui̱ pecra̱ ts'oqui ja yø 'yɛ, ngue di̱ nxʉ'yɛ hante di̱ nsi̱hmɛ̱.
23705	MAT 15:3	Mi̱ da̱hra̱ Jesús, xquet'a̱ bi 'yørpa ra̱ nt'änni̱ ya ya̱ui, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Da̱ gue'a̱hʉ, xiya yø hya̱ di̱ ma̱nda Oja̱, ¿hanja ngue guí fɛsthohʉ, ngue nu̱ya yø hya̱ xcá̱ sänsɛhʉ, gue'a̱ ga̱di ja ndu̱mmʉi guí øthʉ'a̱?
23706	MAT 15:4	Porque Oja̱ bi xihyø ja̱'i̱, bi 'yɛ̱mbi̱: “Da̱mi̱ su̱ ni̱ papá, da̱mi̱ su̱ ni̱ mamá”. Ma̱hømbi 'yɛ̱mbi̱: “Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ zanná̱ papá, ogue da̱ zanná̱ mamá, i ja ngue di̱ njapra̱ castigo 'nɛ̱ da̱ tho”, bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱ Oja̱.
23707	MAT 15:5	Pɛ ya xcá̱ xännba̱hʉ yø ja̱'i̱ ngue ra̱ ja̱'i̱ da̱ zä da̱ 'yɛ̱mbra̱ papá ogue rá̱ mamá: “Nu̱gä papá, nu̱gä mamá, ya hi̱nda̱ zä ga̱ 'da'i te guí siui ya. Porque nu̱ te gä dí pɛts'i, guehna̱ Oja̱ da̱di̱ u̱nni̱”.
23710	MAT 15:8	“Nu̱ya yø ja̱'i̱ 'bʉcua, nu̱'mø bi̱ nya̱, xøgue ɛ̱na̱ ma̱jua̱ni̱ ngue nnu̱ ma̱nsu̱gui̱. Pɛ hi̱mma̱ jua̱ni̱ ngue yø mmʉi ga̱ nda̱nnegui.
23711	MAT 15:9	Ya hi̱nte ni̱ bøntho ngue tha̱nnegui yø ja̱'i̱. Nu̱ te gäma̱ hya̱ xännba̱te, xa̱ngu̱ yø hya̱ xa̱ nzänsɛ ngue ɛ̱mbi̱ di̱ ma̱nda Oja̱”, bi 'yɛ̱n'Oja̱.
23712	MAT 15:10	Ra̱ Jesús bi zonhyø ja̱'i̱, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Da̱mi̱ 'yøhmʉ xa̱nho ya yø hya̱ ga̱ mma̱ngä ya. Da̱mi̱ 'yɛ̱t'a̱mmʉihʉ.
23714	MAT 15:12	Yø xädi ra̱ Jesús bi guarbʉ 'bäi, bi 'yɛ̱mbi̱: ―¿Ua guí̱ pa̱di̱ ngue mbøcuɛ yø fariseo 'mø mi̱ 'yøhna̱ ra̱ hya̱ guí xifi? ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23715	MAT 15:13	Ra̱ Jesús ɛ̱ntho 'mø mi̱ da̱di̱: ―Nu̱'a̱ ma̱ Papágä bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱, nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ hi̱ngui̱ o rá̱ 'yɛ, da̱ zijpʉ ha 'bʉhyø ja̱'i̱.
23717	MAT 15:15	Ra̱ Bɛdu bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: ―Da̱mi̱ xicje te ga̱ mbønya yø hya̱ gá̱ hyɛqui ngue te si ra̱ ja̱'i̱.
23718	MAT 15:16	Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: ―¿Ua xquet'a̱ hi̱ngui̱ ti̱nni̱ mmʉihʉ hanja ya yø hya̱ dí̱ mma̱ngä?
23719	MAT 15:17	¿Ua hi̱nguí̱ pa̱hmʉ ngue nu̱ te gäma̱ cosa si ra̱ ja̱'i̱, mbo rá̱ mmʉi ra̱ ja̱'i̱ ni̱ ma, pɛ pigui te si ra̱ ja̱'i̱?
23724	MAT 15:22	Nu̱p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ bi zønna̱ Jesús, mi̱ 'bʉp'ʉ n'na ra̱ xisu hi̱ngra̱ judío, ma̱rá̱ mmɛ̱ngu̱ p'ʉ ja ra̱ häi Canaán. Bi̱ ma ra̱ xisu p'ʉya, ní̱ mafi, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Ague grá̱ Hmu̱, rá̱ mbom'mɛto'i ra̱ David, da̱mi̱ huɛ̱ga̱gui̱. Nu̱ ma̱ t'i̱xu̱ dí si, n'youi ra̱ ts'onthi̱. Pɛ ɛ̱mmɛ̱i̱ di ʉni̱, da̱mi̱ 'yøthets'ʉ ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23725	MAT 15:23	Pɛ ra̱ Jesús hi̱ngui̱ tha̱tho. Yø xädi p'ʉya bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: ―Da̱mi̱ 'yørpa̱bi̱ nts'ɛdi'a̱ te xi'i, porque ra̱ nxu̱na̱nya̱tho ngue nuɛrca̱hʉ.
23726	MAT 15:24	Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ xisu: ―Nu̱gä bá̱ pɛnga̱gui̱ Oja̱ ngue høndyø judío ga̱ fäts'i. Porque yø judío ɛ̱ntho yø dɛ'yo ya xa̱ n'uɛ̱ni̱, ngue hi̱njongui̱ fädi.
23727	MAT 15:25	Pɛ ra̱ xisu bi guarbʉ 'bähra̱ Jesús ngue bi̱ nda̱ntyøhmu̱, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Ague grá̱ Hmu̱, da̱mi̱ fäxquits'ʉ.
23728	MAT 15:26	Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ xisu ya̱ui: ―Pɛ nu̱'mø ngue 'bet'o go ga̱ fäxa̱'i̱, 'nɛ̱ hi̱ngrá̱ judío, ya sʉtho 'mø da̱ tha̱nnba̱ ra̱ hmɛ̱ yø ba̱si̱, ngue yø fo'yo di t'u̱nni̱.
23729	MAT 15:27	Ra̱ xisu p'ʉya bi 'yɛ̱mbi̱: ―A̱há̱, grá̱ Hmu̱, gue'a̱ guí̱ mma̱. Pɛ yø fo'yo, gue'ʉ yø xɛmhmɛ̱ täp'ʉ ja ra̱ mɛ̱xa̱ si̱hmɛ̱ yø hmu̱ si'ʉ.
23730	MAT 15:28	Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ xisu ya̱ui: ―Ague grá̱ xisu, guí ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱ xa̱ndønho ngue da̱ zä di̱ nja'a̱ te guí̱ mma̱. Ja̱na̱ngue di̱ nja ya. Nu̱'a̱ rá̱ t'i̱xu̱ ra̱ xisu mi̱ n'youi ra̱ ts'onthi̱ p'ʉya, 'bexque'a̱ bi zä.
23734	MAT 15:32	Bi zonhyø xädi ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Da̱di huɛ̱cä yø ja̱'i̱ 'bʉcua, porque ya rá̱ hyu̱ pa 'daua dí 'yohʉ ya. Dí pa̱'a̱ njua̱ni̱ ngue ya hi̱n'yʉ te da̱ zi yø ja̱'i̱. Nu̱gä hi̱ndí̱ nne ga̱ ɛt'i ngue da̱ ma yø ngu̱ 'nɛ̱ hi̱ndi̱ si̱hmɛ̱, porque da̱ güennbʉ ja ra̱ 'yu̱.
23735	MAT 15:33	Nu̱'ʉ yø xädi bi 'yɛ̱mbi̱: ―Pɛ ¿hapʉ go ga̱ ha̱nnba̱hʉ te da̱ zi ya yø ja̱'i̱ 'bʉcua? Porque xa̱ndøngu̱. A nu̱ua dí 'bʉhmʉ, ra̱ da̱po ua.
23736	MAT 15:34	Bi 'yänyø xädi ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: ―¿Hangu̱ yø thu̱hmɛ̱ guí ha̱hʉ 'mø? Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya bi 'yɛ̱mbi̱: ―Høndi yoto yø thu̱hmɛ̱ ja ua, 'nɛ̱ zi yoho yø hua̱.
23743	MAT 16:2	Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: ―Nu̱'mø ngue ra̱ nde, guí ɛ̱mhmʉ: “Xta̱ nho ra̱ tiempo ya, porque ja yø zøgu̱i̱”.
23744	MAT 16:3	Nu̱'mø xu̱di̱ p'ʉya, guí ɛ̱mhmʉ 'mø: “Nu̱ya hi̱ndi̱ ho ra̱ pa ya, porque ra̱ ndu̱hmi̱ ra̱ c'amma̱hɛ̱ts'i̱ ngue ja ra̱ gu̱i̱”, guí ɛ̱mhmʉ. Guí ɛ̱na̱ ngue guí pa̱hmʉ xa̱nho te ga̱ mbøn'a̱ te bí ja ma̱ya̱. Pɛ nu̱ya guí ɛ̱na̱ ngue hi̱nguí̱ pa̱hmʉ te ga̱ mbønya te gäma̱ hya̱ guí̱ nnu̱hʉ yø pa dí 'bʉhmʉ ya.
23747	MAT 16:6	Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø xädi: ―Da̱mi̱ mfähmʉ ya, ma̱mi̱ sihʉ'a̱ ra̱ íxi di u̱nyø fariseo ya, conyø saduceo.
23748	MAT 16:7	Di̱ n'yɛ̱mbi̱ n'na ngu̱ n'na'ʉ yø xädi p'ʉya: ―Rá̱ nzɛgui xicjʉ ya ngue hi̱nxtá̱ ha̱ ra̱ thu̱hmɛ̱ ga̱ sihʉ.
23749	MAT 16:8	Bi ba̱hra̱ Jesús te di̱ nxihyø xädi, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Gue guí ɛ̱na̱ dí xi'a̱hʉ ngue hi̱nxcuá̱ ha̱ ra̱ thu̱mhɛ̱ gui sihʉ. ¿Ua hi̱ngui̱ 'yo ni̱ mmʉihʉ na̱ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä 'mø? Masque ma̱di̱ zits'ʉ guí ɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ.
23750	MAT 16:9	¿Ua hi̱ngui̱ 'yo ni̱ mmʉihʉ ya yø hya̱ dí̱ mma̱ngä? ¿Ua hi̱nguí̱ mbɛ̱mhmʉ'a̱ te guí̱ nnu̱hʉ p'ʉ nná̱ mähä? Xi'mø ra̱ pa ngue høndi cʉt'a nthu̱hmɛ̱ i̱ nsi̱hmɛ̱ cʉt'a ma̱hua̱hi̱ ma̱'yohʉ, ¿ua hi̱nguí̱ mbɛ̱mhmʉ njammi̱ canasta yø thu̱hmɛ̱ bi bongui̱?
23751	MAT 16:10	Xi'mø ra̱ pa ngue høndi yoto yø thu̱hmɛ̱ i̱ nsi̱hmɛ̱ goho ma̱hua̱hi̱ ma̱'yohʉ, ¿ua hi̱nguí̱ mbɛ̱mhmʉ njammi̱ canasta yø thu̱hmɛ̱ bi bongui̱?
23752	MAT 16:11	¿Hanja ngue hi̱ngui̱ 'yo ni̱ mmʉihʉ ngue hi̱ngra̱ thu̱hmɛ̱ dí̱ mma̱ ngue dí xi'i ngue guí mfähmʉ ngue ra̱ íxi di u̱nyø fariseo 'nɛ̱hyø saduceo?
23754	MAT 16:13	Nu̱p'ʉ ja ra̱ xɛqui ja ra̱ hni̱ni̱ Cesarea ngue Filipos, mi̱ zømp'ʉ ra̱ Jesús. Bi 'yänyø xädi p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Nu̱gä drá̱ N'yohʉ dá̱ ɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, ¿te'o ɛ̱nyø ja̱'i̱ ngue guecä? ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23755	MAT 16:14	Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya bi 'yɛ̱mbi̱: ―'Bʉ i'da yø ja̱'i̱ ɛ̱mbi̱ ngue gue'e grá̱ Xuua gmi̱ øtra̱ nxixya̱. Mi̱'da yø ja̱'i̱ p'ʉya, ɛ̱mbi̱ ngue gue'e grá̱ Elías. Mi̱'da p'ʉya, ɛ̱mbi̱ ngue grá̱ Jeremías. Mi̱'da p'ʉya, ɛ̱mbi̱ ngue 'bʉi toni̱ pønga̱hya̱ Oja̱.
23756	MAT 16:15	Ra̱ Jesús ma̱hømbi 'yɛ̱mbyø xädi: ―Xi'a̱hʉ p'ʉya, ¿te'ogä p'ʉ gni̱ bɛ̱mhmʉ ngue guecä?
23757	MAT 16:16	Mi̱ da̱hra̱ Bɛdu, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Nu̱'i̱, gue'e grá̱ Cristo, rá̱ Ts'ʉnt'ʉ'i Oja̱ nu̱na̱ ma̱jua̱ni̱ ngue 'bʉi.
23758	MAT 16:17	Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: ―Ra̱ mmɛ̱nthi̱ gá̱ nthɛui grá̱ Simu̱, rá̱ ts'ʉnt'ʉ'i Jonás. Porque hi̱njonni̱ ja̱'i̱ bi bɛ̱n'na̱'i̱ ra̱ hya̱ guí̱ mma̱, sinoque guesɛ na̱ ma̱ Papá bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ bi ja'i̱ gá̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱.
23763	MAT 16:22	Ra̱ Bɛdu p'ʉya, bi zica̱ n'nanni̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Ague grá̱ Hmu̱, 'yo da̱ ne Oja̱ ngue da̱ ngu̱'a̱ gui thogui.
23764	MAT 16:23	Mi̱ 'bätra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbra̱ Bɛdu: ―Da̱mi̱ 'uegue, rá̱ mɛfi'i ra̱ zithu̱. Porque nu̱'i̱ guí orca̱thogui. Hi̱nga̱ gue'a̱ rá̱ ts'änni̱ Oja̱ so ni̱ mmʉi di̱ nja. Sinoque gue'a̱ te yø hya̱sɛ yø ja̱'i̱ so ni̱ mmʉi di̱ nja.
23765	MAT 16:24	Bi 'yɛ̱mbyø xädi ra̱ Jesús: ―Nu̱ to nne da̱ dɛnngui̱, hi̱ngui̱ sä ngue da̱ zänsɛ te da̱ n'yo. Hi̱nha di gohrá̱ mmʉi, ma̱da̱gue'a̱ da̱ thop'ʉ ja ra̱ pont'i̱.
23773	MAT 17:4	Ra̱ Bɛdu bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: ―Ague grá̱ Hmu̱, ya xa̱nho ngue dí 'bʉhmʉ ua. Xiya, ¿ua guí̱ nne ga̱ høcähe hyu̱ yø t'ʉnni̱gu̱, n'na'i̱, n'na ra̱ Moisés, n'na ra̱ Elías? ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23774	MAT 17:5	Tobe ya̱dra̱ Bɛdu 'mø mi̱ go'mra̱ gu̱i̱ p'ʉ ha 'bʉi. Xøgue di yoxni̱ ra̱ gu̱i̱. Bi 'yø p'ʉya ngue nu̱p'ʉ ja ra̱ gu̱i̱ ja bá̱ nya̱p'ʉ Oja̱, bi 'yɛ̱na̱: ―Nu̱na̱ 'bʉcua ya, guehna̱ ma̱ Ts'ʉnt'ʉ da̱di̱ ma̱di̱. Co nu̱na̱ ya i ja ga̱mpähä. Nu̱ya yø hya̱ da̱ ma̱nna̱ ya, da̱mi̱ 'yɛ̱t'a̱mmʉihʉ ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23776	MAT 17:7	Nu̱p'ʉ ha 'boni̱, bi guatra̱ Jesús. Bi dots'i n'na ngu̱ n'na, bi 'yɛ̱mbi̱: ―Da̱mi̱ nangüi̱, 'yo guí̱ nsu̱ui ―bi 'yɛ̱mbi̱.
23778	MAT 17:9	Ya bá̱ 'yo ngue ní̱ ga̱p'ʉ ja ra̱ ngua̱ni̱ p'ʉya. Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø xädi: ―'Yo to gui xifi te gá̱ nu̱ui ya, asta̱ gue'mø bi hnu̱ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ ngue di bɛ̱nna̱te.
23779	MAT 17:10	Nu̱ya yø xädi ra̱ Jesús bi 'yänna̱ n'na ra̱ hya̱, bi 'yɛ̱mbi̱: ―¿Hanja na̱ ra̱ hya̱ mma̱nyø xännba̱te ngue ra̱ ley, ngue ra̱ Elías ɛ̱mbi̱ ngue jatho da̱ 'bɛt'o hante ngue da̱ ɛ̱hra̱ Cristo?
23780	MAT 17:11	Mi̱ da̱hra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: ―Ma̱jua̱ni̱ ngue ra̱ Elías mi̱ jatho ngue rá̱ mʉditho da̱ ɛ̱hɛ̱ da̱ xihyø ja̱'i̱ ngue di̱ nsä.
23784	MAT 17:15	―Ague grá̱ hmu̱, nu̱ ma̱ ts'ʉnt'ʉ dí si n'youi ra̱ n'ʉ ngue ra̱ ataque, ja̱njua̱ni̱ ngue di ʉni̱. Nu̱'mø bi gʉ, høt'a̱ sibi, ja'mø hørbʉ ja ra̱ dehe. Da̱mi̱ huɛ̱ga̱gui̱ ma̱ ts'ʉnt'ʉ, gui 'yøthe ts'ʉ.
23786	MAT 17:17	Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱ gätho yø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ: ―¿Asta̱ nja̱m'mø da̱ zønna̱ pa gui 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ? ¿Ua guí ɛ̱na̱ ngue ha̱ngu̱ ra̱ pa ga̱ sɛt'a̱hʉ? Bá̱ si ua ra̱ ts'ʉnt'ʉ, ga̱ øthegä ―bi 'yɛ̱mbi̱.