23221	MAT 1:8	Asa ìiri íipidenáté Josafat. Josafat ìiri íipidenáté Joram. Joram ìiri íipidenáté Uzías.
23235	MAT 1:22	Càité ángel icàlidaca José iríni macáita ichàbáanápinátéwa càide iyúwaté profeta icàlidáanáté Dios itàacái wenàiwicanái irí.
23236	MAT 1:23	Bàaluitécáiná Dios yàasu profeta íimacaté nalí Dios inùmalìcuíse: “Abéechúa mànacàu càmíichúacáwaca iimá asìali yáapicha, udéerìcupinácawa. Imusúapinácawa uícha abéeri sùmài, namàníiripiná íipidená Emanuel”, íimacaté yái profetaca. (Yái íipidená Emanuel íimáanáca: “Dioscata wáapicha”).
23243	MAT 2:5	Yá náimaca Herodes irí: —‍Belén ìyacàlená néenipináca imusúa iicá èeri, Judea yàasu cáli íinata, yácáináté Dios yàasu profeta itànàaca càiri tàacáisi Dios inùmalìcuíse bàaluité. Dios íimacaté:
23244	MAT 2:6	‘Pía, Belén ìyacàlenáca, Judea yàasu cáli íinatéeri ìyaca, caináwanáca pía áiba yàcalé íicha canánama ìyéeyéica Judea yàasu cáli íinata, yácáiná Nacuèriná imusúapinácawa Belén ìyacàlená irìcu icuèripiná nùasu wenàiwica, níái Israel itaquénáinámica’, càité itànàaca tàacáisi yái profetaca Dios inùmalìcuíse —‍náimaca.
23253	MAT 2:15	Nàyacaté néré àta Herodes yéetácatalétatéwa. Ináté macáita ichàbacawa càide iyúwaté Dios yàasu profeta icàlidáanáté tàacáisi Dios inùmalìcuíse: “Numáidaca Nuìriwa yàacaténáwa Egipto yàasu cáli íicha”, íimacaté yái Diosca.
23255	MAT 2:17	Càité ichàbacawa càide iyúwaté profeta Jeremías itànàanáté tàacáisi Dios inùmalìcuíse. Jeremías íimacaté:
23256	MAT 2:18	“Náicháanípiná cachàini manuísíwata níái Ramá ìyacàlená mìnanáica, Raquel itaquénáinámica. Náicháanípináca, máiní achúmaca nawàwa néenibe íinináwa. Canácata yáaliméeripiná isíimáidaca níawa, néenibemi yéetácáináwa náicha”, íimacaté yái profetaca Jeremías.
23261	MAT 2:23	Nàanàacaté Galilea yàasu cáli néré, yá nàacawa nàyacaténá Nazaret ìyacàlená irìcu. Nàyacaté néré càide iyúwaté profetanái íimáanáté Jesús ìwali. Profeta íimacaté náimáanápináté Jesús ìwali Nazaret ìyacàlená néeséericani.
23264	MAT 3:3	Yái Juan el Bautista, yácata yái asìalica profeta Isaías itànèericaté tàacáisi iináwaná ìwali Dios inùmalìcuíse. Isaías itànàacaté yái tàacáisica: “Abéeri asìali icàlidapiná nalíwani cachàiníiri iyú manacúali yùucubàa càináwàiri. Càipiná íimaca nalí: ‘Càide iyúwa wenàiwicanái ichùnìacaalí àyapu Náiwacali irípináwa, càitacué nacái iwàwacutácué pichùnìaca píiwitáisewa Wacuèriná Dios irípiná, pitàidacaténácué cayábéeri iyúni. Pichùnìacué píiwitáisewa yéewacaténá idàbaca yéewáidacuéca pìyaca machacàníiri iyú càide iyúwa iwàwáaná’, càipiná íimaca”, càité itànàaca tàacáisi yái profeta Isaíasca.
23268	MAT 3:7	Quéwa Juan iicáca manùbéeyéi fariseo, saduceo nacái manùba nàanàaca yàatalé ibautizácaténá nía, yá Juan yáalíacawa càmitaté nawènúada náiwitáisewa báawéeri íicha báisíiri iyú, íná Juan yàalàaca nía cachàiníiri iyú. Iima nalí: “¡Píacué, càiyéide iyúwa àapi iculále! Manuíri yùuwichàacáisi yàanàapiná mesúnamáita, yùuwichàidacaténá wenàiwicanái. Piyúunáidacuéca píalimáaná pichúuliacawa íicha, yái yùuwichàacáisica, pibautizácaalícáitawa, éwitacué càmicáaníta piwènúada píiwitáisewa báisíiri iyú pibáyawaná íichacuéwa. ¡Càmitacué nucàlida pirí càiri chìwái!
23282	MAT 4:4	Quéwa Jesús íimaca irí: —‍Càmíirita. Dios itàacái profeta itànèericaté íimaca walí: ‘Picácué wáináidawa yàacàsi ìwali Dios íicha. Néese iwàwacutácué weebáidaca macáita iyúwa Dios íimáaná yéewanápiná wàyaca machacàníiri iyú’, íimaca yái Dios itàacáica —‍íimaca yái Jesúsca, càmicáináté iwàwa imànica wawàsi meedá irípináwa Dios íiwitáise iyú.
23284	MAT 4:6	Néese Satanás yáalimáidaca Jesús imàníinápiná ibáyawanáwa. Satanás íimaca Jesús irí: —‍Dios Iiricáiná pía, pipisìawa templo íicha cáli íinatalépiná, yácáiná Dios yàasu profeta itànàacaté Dios itàacái piináwaná ìwali. Profeta íimacaté: ‘Dios ichùulìapináca yàasu ángelnáiwa nacùanápiná pía. Namichàidapiná nacái píawa nacáapi iyúwa ipíchaná pinúa píawawa íba iwéré’, càité profeta itànàaca Dios itàacái piináwaná ìwali —‍íimaca yái Satanásca.
23285	MAT 4:7	Néese Jesús íimaca Satanás irí: —‍¡Càmíiri! Dios itàacái profeta itànèericaté íimaca nacái walí: ‘Picá píalimáida piicáwa Picuèriná Dioswa asáisí icùacaalí pía’, càité profeta itànàaca Dios itàacái —‍íimaca yái Jesúsca.
23288	MAT 4:10	Jesús íimaca irí: —‍¡Càmíiri! Pìawa nuícha, Satanás. Càmita nùa picàaluíniná, yácáiná Dios itàacái profeta itànèericaté íimaca walí: ‘Iwàwacutá pìaca Picuèriná Dios icàaluínináwa. Iwàwacutá nacái pìaca abéerita Dios iyéininá’, càité itànàaca yái profetaca —‍íimaca yái Jesúsca.
23291	MAT 4:13	Quéwa càmita iyamáawa Nazaret ìyacàlená irìcu, néese yàacatéwa ìyacaténá Capernaum ìyacàlená irìcu, ìyéerica Galilea icalìsaniná idùlepiré, Zabulón itaquénáinámi yàasu cáli íinata, Neftalí itaquénáinámi yàasu cáli nacái.
23292	MAT 4:14	Jesús imànicaté cài yéewacaténá macáita ichàbacawa càide iyúwa profeta Isaías itànàanáté tàacáisi Jesús iináwaná ìwali. Isaías íimacaté Dios inùmalìcuíse:
23293	MAT 4:15	“Píacué israelita ìyéeyéica Zabulón itaquénáinámi yàasu cáli íinata, Neftalí itaquénáinámi yáapicha, yái cáli ìyéerica abéemàalé Jordán inanába íicha, Galilea icalìsaniná idùlepiré, alé càmíiyéi israelita ìyacataléca, Galilea yàasu cáli.
23315	MAT 5:12	Casíimáicué piwàwa, piyanídacué nacáiwa manuísíwata, yácáiná Dios imàacapinácué pirí cawèníiri manuísíwata pìanàapinácaalícué chènuniré. Casíimáicué piwàwa, nàawirináimicáiná namànicaté báawéeri Dios yàasu wenàiwica profetanái irí, níái pipíchaléeyéimicuéca íibaidéeyéicaté Dios irípiná càide iyúwacué pìyáaná”, íimaca yái Jesúsca.
23320	MAT 5:17	Jesús íimaca: “Picácué píináidawa nùanàaca numáalàidacaténá tàacáisi profeta Moisés itànèericaté Dios inùmalìcuíse, nía nacái profetanái icàlidéeyéicaté tàacáisi Dios inùmalìcuíse. Picácué cài píináidacawa nùwali. Càmita nùanàa numáalàidacaténá yái tàacáisica. Néese nudéca nùanàaca numànicaténá càide iyúwa íimáanáca yái tàacáisica icàlidéerica nuináwaná ìwali.
23321	MAT 5:18	Péemìacué cayábani: Máiní cachàiníiricani yái Dios itàacái bàaluisàimica profeta Moisés, áibanái profeta nacái natànèericaté Dios inùmalìcuíse. Macáita ichàbapinácawa càide iyúwaté Dios itàacái íimáaná. Aiba èeriwa Dios imáalàidapiná capìraléeri cáli, yá nacái èeriquéi. Quéwa canácatáita yúucawa yái itàacái bàaluisàimica, ibatàa abéeri letra achúméeríina piná, canácatáita imáalàawa. Macáita ichàbapináwa càiwade iyúwaté Dios itàacái íimáaná.
23322	MAT 5:19	Máinícáiná cachàiníirica macái tàacáisi natànèericaté Dios inùmalìcuíse, íná iwàwacutá wenàiwica neebáidaca macáitani. Canácata canéeri iwèni tàacáisi. Aibacaalí càmíiri yeebáida abéeri tàacáisi natànèericaté, càmicaalí nacái yéewáida áibanái neebáidáanápiná yái tàacáisica, yá canáca yéewanáwa iwàlùacawa Dios ìyacàle irìculé icùacatalé macáita chènuniré. Quéwa cawinácaalí yeebáidéerica yái tàacáisi Moisés, profetanái nacái natànèericaté Dios inùmalìcuíse, yá yéewáidacaalí wenàiwica neebáidáanápináni, yásí máiníiripiná cáimiétacanéeri yái wenàiwicaca Dios ìyacàle irìcu icùacataléca macáita chènuniré.
23323	MAT 5:20	Níara yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu, nía nacái fariseoca nacàlidaca naináwaná ìwaliwa namàníinása macáita machacàníiri iyú càide iyúwa Dios ichùulìaná namànica. Báisíta namànica madécaná. Quéwa núumacué pirí: Iwàwacutácué pimànica càide iyúwa Dios iwàwáaná máiní cachàiníwanái náicha níái yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu, náicha nacái fariseonáica. Càmicaalícué pimàni máiní cachàiníwanái náicha, yá càmitacué yéewa Dios yéenibeca pía, Dios icùacaténácué pía”, íimaca yái Jesúsca.
23324	MAT 5:21	Jesús íimaca: “Pidécuéca péemìaca néewáidaca pía càide iyúwaté profeta Moisés íimáanáté Dios inùmalìcuíse. Iimacaté pìawirináimi irí: ‘Picá pinúa wenàiwica. Pinúacaalí wenàiwica, yá iwàwacutá péetácawa pibáyawaná ìwalíisewa’, íimacaté yái Moisésca.
23325	MAT 5:22	Siùcade núumacué pirí àniwa áibacaalí calúa iicáca áiba wenàiwica, yásí yéetápinácawa ibáyawaná ìwalíisewa. Aibacaalí itàaní báawéeri iyú áiba wenàiwica irí, yásí Dios yùuwichàida báawanamani, càide iyúwa Junta Suprema israelita íiwacanánái nàuwichàidáaná cabáyawanéeri wenàiwica. Aibacaalí icuísa íichawa áiba wenàiwica báawéeri iyú, yásí Dios yùuwichàidacani infierno irìcu, yái quichái càmíirica ichacàwa càiripinéerita ìyaca.
23326	MAT 5:23	“Piwàwacaalí pité ofrenda altar néré pìacaténá Dios icàaluíniná, yá cayábéeriquéi pimàníináca cài. Quéwa ipíchawáise pìaca Dios icàaluíniná, píináidawa cayába asáisí cawàwanáta pimànicaalíté báawéeri áiba wenàiwica irí. Pimànicaalíté báawéeri áiba irí, yá pìacàatétawa yàatalé ipíchawáise pìaca Dios icàaluíniná. Yá pisutá wenàiwica íicha wawàsi imàacáanápiná iwàwawa íicha yái báawéerica pimàníiricaté irí. Néese píalimá pìaca Dios icàaluíniná matuíbanáiri iyú. Càmicaalí cài pimàni, yá caná iwèni Dios iicáca yái pìanáca icàaluíniná.
23332	MAT 5:29	“Iná piwàwacaalí pimànica pibáyawanáwa pituí yéewápuwáiséechúa iyúwa, piicáanápiná wawàsi càmíirica Dios iwàwa piicáca, néese piúca píichawa píiwitáise báawéeriwa, ipíchaná pimànica pibáyawanáwa, càide iyúwa wenàiwica imusúadacaalí íichawa ituíwa, ipíchaná imànica ibáyawanáwa ituí iyúwa. Càita nacái iwàwacutá piúcaca píichawa píiwitáise báawéeriwa, yéewanápiná pidènìaca picáucawa càmíiri imáalàawa, ipíchaná nacái Dios yúucaca pía infierno irìculé, yái manuíri quicháica.
23333	MAT 5:30	Càita nacái piwàwacaalí pimànica pibáyawanáwa picáapi yéewápuwáiséechúa iyúwa, néese piúca píichawa píiwitáise báawéeriwa, ipíchaná pimànica pibáyawanáwa, càide iyúwa wenàiwica iwichùacaalí íichawa icáapiwa ipíchaná imànica ibáyawanáwa icáapi iyúwa. Càita nacái iwàwacutá piúcaca píichawa píiwitáise báawéeriwa, yéewanápiná pidènìaca picáucawa càmíiri imáalàawa, ipíchaná nacái Dios yúucaca pía infierno irìculé, yái manuíri quicháica càmíirica ichacàwa càiripinéerita ìyaca”, íimaca yái Jesúsca.
23397	MAT 7:12	“Iná pimànicué áibanái irí cayábéeri càide iyúwa piwàwáaná namànica pirícué cayábéeri. Pimànicaalícué cài, yásí pimànipinácué machacàníiri iyú càide iyúwaté profeta Moisés ichùulìaná pìawirináimi Dios inùmalìcuíse, càide iyúwaté nacái profetanái natànàaná tàacáisi Dios inùmalìcuíse”, íimaca yái Jesúsca.
23398	MAT 7:13	Néeseté Jesús íimaca nalí: “Píalimáidacué macái pichàini iyúwa peebáidacaténá nulí yéewacaténá nùasu wenàiwicacuéca pía. Càulenáca wenàiwica neebáidaca nutàacái, nawàlùacaténáwa Dios ìyacàle irìculé, càide iyúwa càulenácaalí nawàlùacawa máucuíri capìi inùma irìcubàa. Yácáiná èeri mìnanái íiwitáise báawéeri ìyaca càide iyúwa cáucuíri capìi inùma, cáucuíri àyapu nacái, màulenácatalé manùbéeyéi wenàiwica nàacawa irìcubàa. Quéwa èeri mìnanái íiwitáise báawéeri itéca wenàiwica yéetácáisi irìculé, aléera infierno irìculé. Màulenáca nàyaca càide iyúwa èeri mìnanái íiwitáise ìyáaná chái èeri irìcu, íná yéewa manùbéeyéi nàyaca èeri mìnanái íiwitáise ìwali càide iyúwa manùbéeyéi nawàlùacaalíwa cáucuíri capìi inùma irìcubàa, cáucuíri àyapu nacái.
23414	MAT 7:29	Jesús yéewáidacáiná nía càide iyúwa wenàiwica idènièrica Dios íiwitáise icàlidacaténá tàacáisi Dios inùmalìcuíse. Càmita yéewáida nía càide iyúwa néewáidáaná, níara yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu Dios itàacái ìwali, yái tàacáisi profeta Moisés itànèericaté.
23418	MAT 8:4	Jesús íimaca irí: —‍Péemìa cayába. Picá picàlida áibanái iríni, nuchùnìaná pía. Néese pìawa caquialéta sacerdote yàatalé píasáidacaténá iicá píimamiwa, yáalíacaténáwa cayábaca pía picháuná íichawa. Pité nacái ofrenda profeta Moisés ichùulièricaté wenàiwica namàacáanápiná Dios irí nachùnìacaalíwa lepra íicha, yéewacaténá macái wenàiwica yáalíacawa cayábaca pía —‍íimaca yái Jesúsca.
23431	MAT 8:17	Iná Jesús imànica càide iyúwaté profeta Isaías icàlidáanáté tàacáisi Dios inùmalìcuíse. Isaías íimacaté Dios yàasu wenàiwica ìwali: “Ichùnìaca wía, wía machawàaquéeyéica, yeedáca wáicha uláicái”, íimacaté yái profeta Isaíasca.
23459	MAT 9:11	Néese fariseonái naicáca nía, íná náimaca walí, wía Jesús yéewáidacaléca: —‍Yái yéewáidéericuéca pía, ¿cáná iyáa iyáacaléwa náapicha níái yeedéeyéica wáicha plata romanonái yàasu gobierno irípiná, nía nacái cabáyawanéeyéica wenàiwicaca? —‍náimaca.
23460	MAT 9:12	Quéwa Jesús yéemìacani, yá íimaca fariseonái irí: —‍Péemìacué comparación: Máuláicacaalí wenàiwica, yá càmita nawàwacutá abéeri ichùnièripiná nía. Quéwa áibanái idènièyéica uláicái nawàwacutácani, yái ichùnièripináca nía. Càita nacái wenàiwica íináidéeyéica mabáyawanáca, càmita nacutá abéeri ichùnièripiná náiwitáise nabáyawaná íichawa. Quéwa áibanái wenàiwica yáaliéyéiwa cabáyawanáca, níata icutáca abéeri iwènúadéeripiná náiwitáise báawéeri íicha.
23461	MAT 9:13	Càmitacué péewáidawa cayába Dios itàacái ìwali. Pìacué péewáidacawa càinácaalí íimáaná yái tàacáisi profeta itànèericaté Dios inùmalìcuíse. Dios íimacaté: ‘Ewitacué pinúacáaníta madécaná pipìrawa iyúwa sacrificio pìacaténácué nucàaluíniná, càicáaníta caná iwèni meedá nuicáca culto pimàníiricuéca càmicaalícáwa piicáca áibanái wenàiwica ipualé, piyúudàacaténácué nía’, íimaca yái Diosca. Iná cayábaca nàwacáidáyacacawa nùatalé níái cabáyawanéeyéica, nuicácaténá napualé. Càmicáiná nùanàa numáidacaténá wenàiwica íináidéeyéica mabáyawanáca, néese nudéca nùanàaca numáidacaténá wenàiwica yáaliéyéiwa cabáyawanáca nawènúadáanápiná náiwitáisewa nabáyawaná íichawa —‍íimaca yái Jesúsca.
23462	MAT 9:14	Néeseté Juan el Bautista yéewáidacalénái nàanàaca Jesús yàatalé. Yá nasutáca néemìawa Jesús. Náimaca irí: —‍Wamàacaca wáichawa wayáacaléwa manùba yàawiría, fariseonái nacái, wasutácaténá wíawawa Dios íicha manuísíwata. ¿Cáná càmita namàaca náichawa nayáacaléwa, níái péewáidacaléca, nasutácaténá níawawa Dios íicha? —‍náimaca.
23465	MAT 9:17	Càita nacái càmita wadé wàucùaca wàlisài uva ituní éwisàimi íimamisi irìculé. Wamànicaalí cài, yásí uva ituní idàbaca isáacawa dàchidàchiwaca inànìacubàa, néese éwisàimi íimamisi icacanácawa, càmicáiná yáalimá imulacàacawa yàacawa. Yá yúucacawa wáicha macáita uva ituníca, íimamisi nacái. Iná wàucùaca wàlisài uva ituní wàlisài íimamisi irìculé. Yásí wacùaca nía cayába, yái uva ituníca, íimamisi nacái. Càita nacái nuéwáidacalénái yeebáidéeyéica nutàacái wàlisài, càmita nàya càide iyúwa fariseonái yàasu bàaluisàimi tàacáisi íimáaná”, íimaca yái Jesúsca.
23482	MAT 9:34	Quéwa abénaméeyéi fariseo náimaca Jesús ìwali: —‍Demonio íiwacalináquéi idacùaca íiwitáise yái asìalica Jesús. Iná yéewa yúucaca demonio wenàiwica íicha demonio íiwacaliná íiwitáise iyú —‍náimaca Jesús ìwali.
23489	MAT 10:3	yá nacái Felipe; Bartolomé nacái; Tomás nacái; núa nacái Mateo, núa yái yeedéericaté plata nuénánái judío íichawa Roma ìyacàlená yàasu gobierno irípiná; yá nacái Santiago, yái Alfeo ìirica; Tadeo nacái;
23514	MAT 10:28	Picácué cáalu pía èeri mìnanái íicha yáaliméeyéica inúacuéca pía quéwa càmitacué náalimá nanúacuéca piwàwa cáuri. Néese, iwàwacutácué cáaluca pía Dios íicha, yái yáaliméerica yeedácuéca picáuca, yúucacaténácué pía nacái infierno irìculé, yái quichái càmíirica ichacàwa càiripinéerita ìyaca.
23527	MAT 10:41	Aibacaalí wenàiwicanái yeebáida Dios yàasu profeta itàacái, namànicaalí nacái profeta irí cayábéeri profeta icàlidacáiná nalí Dios itàacái, yásí Dios yàapiná nalí cawèníiri càiride iyúwa Dios yàaná cawèníiri yàasu profeta iríwa. Aibanái wenàiwica neebáidacaalí itàacái cayábéeri íiwitáise, namànicaalí nacái irí cayábéeri cayábacáiná íiwitáise, yásí Dios yàapiná nalí cawèníiri càiride iyúwa Dios yàaná cawèníiri cayábéeri íiwitáise irí.
23537	MAT 11:9	Néese pìacuécawa bàaluité manacúali yùuculé càináwàiri piicácaténáté profeta icàlidéerica tàacáisi Dios inùmalìcuíse. Báisíta profetacani, yái Juanca, quéwa máiníiri cachàinica áibanái profeta íicha canánama.
23538	MAT 11:10	Yái Juanca, yácata yáara nacàlidéericaté ìwali tàacáisi Dios inùmalìcuíse. Dios yàasu profeta itànàacaté tàacáisi Dios íiméericaté Iiri iríwa. Dios íimacaté: ‘Nuchùulìapiná pipíchalé nùasu wenàiwicawa icàlidéerica nutàacáiwa. Yá yàapinácawa pipíchalé yàalàacaténá wenàiwica nachùnìanápiná náiwitáisewa yéewanápiná natàidaca pía cayába pìanàacaalíwa nàatalé’, íimacaté yái Diosca.
23541	MAT 11:13	Macái tàacáisi profetanái icàlidéericaté Dios inùmalìcuíse, áiba tàacáisi nacái Dios ichùulièricaté profeta Moisés itànàanápiná, macáita yái tàacáisica icàlidacaté walíni càinácaalí iyú Dios icùanápináté yàasu wenàiwicawa. Càité nacàlidaca Dios itàacái àta Juan el Bautista yàanàacatalétaté.
23542	MAT 11:14	Cawàwanátacué píalimá peebáidaca yái tàacáisica: Juan el Bautista, yácata profeta Elías nacáiri, yái iwàwacutéericaté yàanàaca ipíchawáise israelita icuèrinápiná yàanàaca.
23562	MAT 12:4	David iwàlùacatéwa Dios yàasu manuíri capìima íimamisíiri irìculé, yái israelitanái isutácatáipiná Dios íicha. Yá iyáaca pan namàníiricaté Dios irí ofrenda piná sacerdotenái iyáapiná. Ewita Dios imàacacáaníta níawamita sacerdotenái iyáaca yái panca, càicáaníta càmitaté yùuwichàida David, nía nacái asìanái yèepuníiyéicatéwa yáapicha, máapicáináté nía, ínáté catúulécanáca Dios iicáca nía.
23563	MAT 12:5	Pidécuéca piimáichaca nacái áiba tàacáisi profeta Moisés itànèericaté Dios inùmalìcuíse. Moisés íimacaté sacerdotenái càmita namàni nabáyawanáwa éwita náibaidacáaníta templo irìcu sábado wayamáidacatáicawa. Máiní iwàwacutáca náibaidaca Dios irípiná templo irìcu namànicaténá macáita càide iyúwa Dios iwàwáaná. Cachàinica templo sábado íicha iwàwacutácáiná wenàiwica nàaca Dios icàaluíniná èeri imanùbaca, sábado nacái.
23565	MAT 12:7	Càmitacué péemìa càinácaalí íimáaná áiba tàacáisi profeta Oseas itànèericaté Dios inùmalìcuíse. Dios íimacaté: ‘Ewitacué pinúacáaníta madécaná pipìrawa iyúwa sacrificio pìacaténácué nucàaluíniná, càicáaníta caná iwèni meedá nuicáca yái culto pimàníiricuécasa nulí càmicaalícáwa piicáca áibanái ipualé, piyúudàacaténá nía’, íimaca yái Diosca. Báisícaalícué péemìacaté càinácaalí íimáaná yái tàacáisicatá, yá càmitacué picháawàa naináwaná ìwali báawéeri iyútá, níái nuéwáidacaléca càmíiyéica imàni ibáyawanáwa.
23568	MAT 12:10	Iyacaté néeni abéeri asìali icáapi ituwièricawa íicha. Abénaméeyéi fariseo naicáidaca Jesús irí naicácaténá asáisí imànicaalípináté áiba wawàsi náaliméerica nacháawàaca iináwaná ìwali ìwalíise, fariseonái náimacáináté íibaidacalésicani yái Jesús ichùnìanáca wenàiwicanái. Iná nasutáca néemìawani, náalimáidacaténá naicáwani. Yá náimaca Jesús irí: —‍Wawàwa wáalíacawa càinácaalí píináidacawa. ¿Dios imàacasica wachùnìaca cáuláiquéeyéi wenàiwica sábado irìcu wayamáidacatáicawa? —‍náimaca náalimáidaca naicáwa Jesús.
23572	MAT 12:14	Quéwa fariseonái namusúacanacáitawa judíonái yéewáidacàalu íicha, yá nadàbacaté náináidacawa càinápinácaalíté iyú náalimáaná nanúaca Jesús.
23575	MAT 12:17	Càité Jesús imànica càide iyúwaté profeta Isaías icàlidáanáté tàacáisi Jesús iináwaná ìwali Dios inùmalìcuíse. Dios íimacaté:
23582	MAT 12:24	Néese fariseonái néemìacáináni, yá náimaca nalí: “Yái asìali Jesúsca idènìaca Beelzebú íiwitáise, yái demonio íiwacalináca. Iná yéewa Jesús yúucaca demonio wenàiwica íicha Beelzebú íiwitáise iyú”, náimaca Jesús ìwali.
23583	MAT 12:25	Jesús yáalíacawa náináidáanáwa. Iná íimaca fariseonái irí: “Péemìacué comparación: Wenàiwicanái ipéliacaalí íipunitawáaca, yásí nàasu cáli imáalàacawa. Càita nacái yàcalé mìnanái, áibanái néenánái nacái napéliacaalí náipunitawáaca, néese càmita náalimá nàyaca náapichawáaca.
23591	MAT 12:33	Jesús íimacaté fariseonái irí: “Péemìacué comparación: Cayábéeri àicu yàaca walí cayábéeri yàacàsi. Báawéeri àicu idènìaca ìyacanáwa báawéeri. Càita wáalíacawa macái àicu ìwali. Càita nacái píalimácué píalíacawa nùwali piicácáiná càinácaalí numànica.
23596	MAT 12:38	Néeseté abénaméeyéi fariseo, áibanái nacái yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu náimaca Jesús irí: —‍Pía, yéewáidéerica wenàiwica, wawàwa waicáca pimànica wawàsi càmíirica wenàiwica idé imànica —‍náimaca.
23597	MAT 12:39	Jesús íimaca nalí: —‍Píacué báawéeyéica íiwitáise, píacué nacái iwènúadéeyéica íiwitáisewa Dios íicha, pidécuéca pisutáca nuícha numàníinápiná piicá yái càmíirica wenàiwica idé imànica, quéwa càmita numànicué pirí càiri wawàsi. Numàacacáita piicáca numàníinápiná càide iyúwaté profeta Jonás ìyáanáté.
23599	MAT 12:41	Níara càmíiyéica israelita ìyéeyéicaté Nínive ìyacàlená irìcu namichàapinácawa yéetácáisi íicha èeri imáalàacaalípináwa Dios yùuwichàidacaalípiná báawéeyéi wenàiwica. Nabàlùapináwa Dios íipunita yéewacaténá Dios icàlidaca naináwaná ìwali, càinácaalí báawéeri namàníiricaté. Píacué israelita ìyéeyéica siùcade pimichàapinácué nacáiwa. Yásí Nínive ìyacàlená mìnanáimi nacháawàacuéca piináwaná ìwali, bàaluitécáiná Nínive mìnanái nawènúadaca náiwitáisewa Dios irípiná néemìacáináté profeta Jonás icàlidaca nalí tàacáisi Dios inùmalìcuíse. Néese, éwita nùyacáaníta pèewibàa siùcade, núa cachàiníirica íiwitáise profeta Jonás ichàini íicha, càicáaníta càmitacué peebáida nulí. Iná cabáyawanácuéca Dios iicáca pía.
23622	MAT 13:14	Iná nàyaca càide iyúwaté profeta Isaías icàlidáaná tàacáisi Dios inùmalìcuíse. Dios íimacaté israelitanái irí: ‘Ewitacué péemìacáaníta mamáalàacata piùwi iyúwa, càicáanítacué canácatáita píalíapinácuéwa càinácaalí íimáaná. Ewitacué piicácáaníta madécaná wawàsi pituí iyúwa, càicáanítacué canácatáita píalíapináwa càinácaalí íimáaná yái piiquéericuéca’, íimaca yái Diosca.
23625	MAT 13:17	Péemìacué cayába, madécaná profetanái, áibanái nacái cayábéeyéi íiwitáise nawàwacaté naicáca núa, yái piiquéericuéca, quéwa càmitaté naicá núa. Nawàwacaté nacái néemìaca yái nutàacái péemièricuéca, quéwa càmitaté néemìani”, íimaca yái Jesúsca.
23643	MAT 13:35	Jesús yéewáidaca nía cài imànicaténá càide iyúwaté Dios yàasu profeta icàlidáanáté tàacáisi Jesús inùmalìcuíse. Yáté Jesús íimaca: “Nucàlidapiná nalíwani comparación iyúwa; nucàlidapiná nalí manùba wawàsi ìwali, càmíiyéicáwa wenàiwica yéemìa iináwaná ìwali, Dios idàbacatáiseté èeriquéi àta siùca nacáide”, íimaca.
23665	MAT 13:57	Ináté càmita nawàwa neebáidaca Jesús itàacái. Quéwa Jesús íimaca nalí: —‍Batéwa macái wenàiwica naicáca profeta cáimiétaquéeri iyú icàlidéerica tàacáisi Dios inùmalìcuíse. Níawamita yàasu cáli néeséeyéi, yéenánái nacái, icapèe irìcuíyéi nacái, níawamita càmita nawàwa neebáidaca itàacái. Càita nacái nùasu cáli néeséeyéi, nuénánái nacái, nucapèe irìcuíyéi nacái, càmita nawàwa neebáidaca nutàacái —‍íimaca yái Jesúsca.
23671	MAT 14:5	Yá rey Herodes iwàwacaté inúaca Juan isíimáidacaténá yàacawéetúawa Herodías, quéwa cáaluca Herodes iicáca wenàiwicanái iiquéeyéicaté Juan iyúwa profeta itàaníirica Dios inùmalìcuíse.
23672	MAT 14:6	Quéwa áiba èerité rey Herodes imànica manuíri fiesta iwàwalicaténá yàasu èeriwa asáicatáicaténi. Yá Herodías íidu iwàlùacawa asìanái iyáacàalu irìculé. Yá ulabàaca báawéeri iyú abéechúata asìanái yàacuésemi naicácaténá úa, níái asìanái rey Herodes imáidéeyéica fiesta néré. Herodes iicácáiná ulabàaca, yá usíimáidaca Herodes iwàwa manuísíwata.
23703	MAT 15:1	Abénaméeyéi yéewáidéeyéi wenàiwica templo irìcu nàanàacaté Jerusalén ìyacàlená néese. Nàwacáidáyacacawa fariseonái yáapicha. Néese macáita nàacawa Jesús yàatalé, yá nasutáca néemìawani. Náimaca Jesús irí:
23707	MAT 15:5	Quéwa píacué fariseoca péewáidacuéca wenàiwica cayábacasa cài náimaca náaniri iríwa, náatúa irí nacáiwa: ‘Càmita núalimá nuyúudàaca pía; nudéca nucùaca Dios irípináni, yái nuèripinámica pirí, íná canáca nulí cayába nuyúudèeripiná iyú pía’, cài náimaca nasèenái iríwa.
23708	MAT 15:6	Càita péewáidacuéca wenàiwica càmitasa iwàwacutá nayúudàaca náaniriwa, náatúa nacáiwa idécanáami cài náimaca nasèenái iríwa. Iná píacué fariseoca píasáidacuéca piúcaca píichawa Dios itàacái pimànicaténácué iyúwa píiwitáise íimáaná meedá.
23709	MAT 15:7	¡Píacué pucháibéeyéica íiwitáise meedá! Profeta Isaías icàlidacatécué pìwali machacàníiri iyú Dios inùmalìcuíse. Dios íimacaté:
23714	MAT 15:12	Néese wía Jesús yéewáidacaléca wàacawa yàatalé. Yá wáimaca irí. —‍¿Càmitasica píalíawa máiní báawaca fariseonái néemìaca yái píimáanáca? —‍wáimaca.
23716	MAT 15:14	Picácué píináidawa piwàwawa fariseonái itàacái ìwali. Níacata matuíyéi íiwitáise meedá, càmíiyéi yáalíawa báisíiri tàacáisi, íná càmita náalimá néewáidaca wenàiwica machacàníiri iyú Dios ìwali. Néewáidacáita áibanái càmíiyéi yáalíawa, íná càica níade iyúwa matuíri itéerica áiba matuíri. Néese pucháibanama náuwàacawa utàwi irìculé. Càita nacái níara fariseoca naméeràidaca áibanái càmíiyéi yáalíawa —‍íimaca walí yái Jesúsca.
23722	MAT 15:20	Yái báawéeri wawàsica wenàiwicanái imàníirica, yácata casaquèerica imànica wenàiwica íiwitáise Dios íicha; néese, càmicaalí wamàni culto nacáiri wáibáaná wacáapiwa éeréeri iyú càide iyúwa fariseo íiwitáise íimáaná ipíchawáise wayáaca wayáacaléwa, càmita casacàa imànica wáiwitáise Dios íicha —‍íimaca yái Jesúsca.
23742	MAT 16:1	Néeseté abénaméeyéi fariseo nàacawa Jesús yàatalé saduceonái yáapicha. Yá nadàbaca natàaníca Jesús yáapicha, càmíiyéi yeebáida Dios néeséericani yái Jesúsca. Yá nawàwacaté náalimáidaca naicáwani imànicaténá áiba wawàsi náaliméerica nacháawàaca iináwaná ìwali ìwalíise. Yá nasutáca íicha imàníinápiná naicá áiba wawàsi ichàini iyúwa, áiba wawàsi càmíirica wenàiwica idé imànica, yáasáidacaténá báisíiri iyúcani Dios néeséericatani.
23745	MAT 16:4	Píacué báawéeyéica íiwitáise, píacué nacái iwènúadéeyéica íiwitáisewa Dios íicha, pidécuéca pisutáca nuícha numàníinápiná piicá yái càmíirica wenàiwica idé imànica, quéwa càmita numànicué pirí càiri wawàsi. Numàacapinácué piicá abéerita numàníiná càide iyúwaté profeta Jonás ìyáanáté”, íimaca yái Jesúsca. Néese Jesús yèepùacawa náicha.
23747	MAT 16:6	Yá Jesús íimaca walí: —‍Péemìacué cayába comparación: Piicácué píichawa fariseonái yàasu levadura, saduceonái yàasu levadura nacái —‍íimaca yái Jesúsca.
23752	MAT 16:11	¿Cánácué càmita píalíawa càmita nutàaní pan ìwali? Péemìacué comparación: Piicácué píichawa fariseonái yàasu levadura, saduceonái yàasu levadura nacái, ipíchanácué báawaca namànica píiwitáise nacái —‍íimaca yái Jesúsca.
23753	MAT 16:12	Ináté átata wáalíacawa Jesús càmita yàalàa wía pan yàasu levadura íichaná. Néese yàalàaca wía íichaná yái fariseonái yàasu tàacáisi cachìwéerica, saduceonái yéewáidáaná nacái. Yái tàacáisi néewáidéerica iyú wenàiwica, càicanide iyúwa levadura. Càide iyúwa levadura imàníiná ibàacanéeri iyú, imàacaca macáita íbesi inísàacawa, càita nacái fariseonái, saduceonái nacái néewáidaca wenàiwica nachìwa iyúwa, quéwa ibàacanéeri iyúta. Wenàiwicanái càmita náalíawa cachìwéerica nàasu tàacáisi. Càita fariseonái iméeràidaca madécaná wenàiwica Dios íicha namànicaténá nabáyawanáwa.
23755	MAT 16:14	Yá wáimaca irí: —‍Abénaméeyéi íimaca pìwali Juan el Bautistamicasa pía, náimacáiná Juan idécasa icáucàacawa. Aibanái íimaca profeta Elíascasa pía, yèepuèricasa yàanàaca àniwa, yái profeta Dios íiméericaté ìwali ibànùanápináté àniwani. Aibanái íimaca profeta Jeremíascasa pía, imichèericasawa yéetácáisi íicha, càmicaalí nacái, náimaca áiba profetaca pía nacái, itàaníiricaté Dios inùmalìcuíse bàaluité —‍wáimaca.
23772	MAT 17:3	Yáta níái máisiba wéenáca ìyéeyéica néré naicáca profeta Moisés, profeta Elías nacái natàaníca Jesús yáapicha.
23779	MAT 17:10	Néese Jesús yéewáidacalénái máisiba nasutáca néemìawani. Náimaca irí: —‍Níara yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu náimaca iwàwacutáanása profeta Elías yèepùa yàanàaca quéechacáwa aléi èeri irìculé àniwa ipíchawáise israelita icuèrinápiná yàanàaca, yái wacuèrináca Dios ibànuèripináca walí. ¿Cáná yéewa cài náimaca, níái yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu? —‍náimaca.
23780	MAT 17:11	Néese Jesús icàlidaca nalí Juan el Bautistami iináwaná ìwali: —‍Báisíta, iwàwacutácaté profeta Elías nacáiri yàanàaca quéechatécáwa. Yá iwènúadaca wenàiwicanái íiwitáise Dios irípiná àniwa, yéewanápiná néemìaca itàacái yái israelita icuèrinápináca Dios ibànuèrica nalí.
23781	MAT 17:12	Quéwa núumacué pirí abéeri profeta Elías nacáirimi idéca yàanàaca, yái Juan el Bautistamica, quéwa càmitaté náalía ìwali Elías nacáiricaténi. Yáté namànica irí báawéeri càide iyúwaté nawàwáaná. Càita nacái núa, asìali Dios néeséerica, nùuwichàapinácawa namànicaalípiná nulí báawéeri —‍íimaca yái Jesúsca.
23802	MAT 18:6	Jesús íimaca: “Aibacaalí iméeràidaca nùasu wenàiwica namànicaténá nabáyawanáwa, níái púubéeyéica yeebáidéeyéica nutàacái, yásí Dios yùuwichàidapiná manuísíwatani. Cayába cachàini irítáni yéetácaalíwatá ipíchawáise iméeràidaca sùmanái. Aibanái idacùacaalí manuíri íba icanápi ìwalíise, náucacaténáni manuíri úni yáaculé isawíacaténáwa, yásí ìisicùmacawa. Quéwa ìyacaalí mamáalàacata chái èeri irìcu, néese iméeràidacaalí sùmanái namànicaténá nabáyawanáwa, yá máiní cachàiníwanái yùuwichàapinácawa áibanái íicha infierno irìcu. Iná cayába cachàini irítáni yéetácaalíwatá ipíchawáise iméeràidaca púubéeyéi.
23804	MAT 18:8	“Iná piwàwacaalí pimànica pibáyawanáwa picáapi iyúwa, pìabàli iyú nacáiwa pìanápináwa aléera càmicatalé Dios iwàwa pìacawa, yá piúca píichawa píiwitáise báawéeriwa, ipíchaná pimànica pibáyawanáwa, càide iyúwa wenàiwica iwichùacaalí icáapiwa, yàabàli nacáiwa, ipíchaná imànica ibáyawanáwa icáapi iyúwa, yàabàli iyú nacáiwa. Càita nacái iwàwacutá piúcaca píichawa píiwitáise báawéeriwa, yéewanápiná pidènìaca picáucawa càmíiri imáalàawa, ipíchaná nacái Dios yúucaca pía infierno irìculé, yái manuíri quicháica, càmíirica ichacàwa, càiripinéerita ìyaca.
23805	MAT 18:9	Piwàwacaalí pimànica pibáyawanáwa pituí iyúwa, piicáanápiná wawàsi càmíirica Dios iwàwa piicáca, yá piúca píichawa píiwitáise báawéeriwa, ipíchaná pimànica pibáyawanáwa, càide iyúwa wenàiwica imusúadacaalí ituíwa, ipíchaná imànica ibáyawanáwa ituí iyúwa. Càita nacái iwàwacutá piúcaca píichawa píiwitáise báawéeriwa, yéewanápiná pidènìaca picáucawa càmíiri imáalàawa, ipíchaná nacái Dios yúucaca pía infierno irìculé, yái manuíri quicháica”, íimaca walí yái Jesúsca.
23834	MAT 19:3	Néese abénaméeyéi fariseo nàacawa Jesús yàatalé náalimáidacaténá naicáwani itàaníinápiná báawéeri iyú yéewanápiná nacháawàaca iináwaná ìwali itàacái ìwalíise. Yá nasutáca néemìawani: —‍¿Pimàacasica asìali imàacaca íichawa íinuwa àta càinácaalí wawàsi ìwalíise iwàwéerica imàacaca úa meedá? —‍náimaca náalimáidaca naicáwa Jesús.