23217	MAT 1:4	Arampa wawanmi karan Aminadab; Aminadabpa wawanmi karan Naasón; Naasonpa wawanmi karan Salmón;
23229	MAT 1:16	Jacobpa wawanmi karan Mariapa qosan José. Mariañataqmi karan Jesuspa mamitan; Jesustan runakunaqa Cristowan suticharanku. [Nota: Cristoqa “Salvador” ninantan nin].
23239	MAT 2:1	Jesusqa Belén llaqtapin naceran. Chay Belén llaqtaqa Judea provinciamanmi perteneceran. Chay tiempopin hatun kaq rey Herodes gobiernasharan Judea provinciapi. Hinaqtinmi ancha yachayniyoq reyes magos runakuna, intipa lloqsimunan lawmanta, Jerusalén llaqtaman hamuranku. [Nota: Chay Jerusalén llaqtaqa Israel nación llaqtapa capitalninmi karan; hinaspapas Judea provinciamanmi perteneceran].
23240	MAT 2:2	Hinaspan paykunaqa Jerusalén llaqtapi tapukuranku: —¿Maypitaq kay Israel nación llaqtapa reyninri nacerun? Noqaykun intipa lloqsimunan lawpi qoyllurninta rikuramuyku. Chaymi hamushayku chay naceq wawata adoranaykupaq, nispanku.
23241	MAT 2:3	Chay yachayniyoq reyes magos runakunapa nisqanta uyarispanmi, rey Herodespas hinallataq Jerusalén llaqtapi tiyaq llapallan runakunapas anchata preocupakuranku huk rey nacesqanwan. [Nota: Chay nacemuq reyqa manan rey Herodespa familianmantachu karan. Chayraykun Herodesqa preocupakuran chay nacemuq rey paypa rantinta gobiernaq haykunanmanta. Chaymi Jerusalén llaqtapi runakunapas preocupakullarankutaq chay reykuna guerrapi peleaqtinku nishu ñak'ariy kananmanta].
23246	MAT 2:8	Saynata tapuruspanmi, rey Herodesqa, chay yachayniyoq reyes magos runakunata Belén llaqtaman mandaspa, khaynata niran: —Belén llaqtaman rispaykichisyá, alli-allinta averiguamuychis chay wawa nacesqanmanta. Wawata tariruspaykichisqa, kutimuspayá noqaman willawankichis, noqapas rispay chay wawata adoramunaypaq, nispa. [Nota: Rey Herodesqa saynatan niran, chay nacemuq wawata wañuchiyta munasqanrayku].
23261	MAT 2:23	Galilea provinciaman chayaruspankuñataqmi, Nazaret sutiyoq llaqtaman riranku chaypi tiyanankupaq. (Chay Nazaret llaqtaqa Galilea provinciamanmi perteneceran). Saynapin Diosmanta willakuq profetakunapa ñawpaqtaraq khayna nisqanku cumplikuran: “Diosmanta Hamuq Salvadortaqa ‘Nazaret llaqtayoqmi’, ninqakun”, nispanku.
23270	MAT 3:9	Amayá niychishchu: “Noqaykuqa ñawpaq abueloyku Abrahampa mirayninmanta kasqaykuraykun salvasqa kasaqku”, nispachu. [Nota: Saynataqa piensaranku Diospi Abraham anchata confiasqanraykun]. —Ichaqa noqan nisqaykichis, sichus Dios munanman chayqa, Abrahammanta miramuq runakunamanmi kay rumikunatapas tukurachinman.
23272	MAT 3:11	Noqaqa unullawanmi qankunataqa bautizaykichis huchaykichismanta wanakusqaykichisrayku. Aswanqa hukraqmi hamushan noqamanta aswan más atiyniyoq. Chaymi noqaqa paypa husut'anllantapas mana apanaypaq hinachu kani. Paymi Diospa Santo Espiritunta qosunkichis qankunapi kananpaq; hinallataq bautizasunkichispas ninawan hina.
23275	MAT 3:14	Ichaqa Juanñataqmi Jesusta bautizayta mana munaspa, khaynata niran: —Noqan necesitashani qan bautizawanaykitaqa, ¿chaychu qanri noqawan bautizachikunaykipaq hamushankirí? nispa.
23291	MAT 4:13	Hinaspan chay Galilea provincia ukhupi Nazaret llaqtapi kasqanmanta, Capernaúm llaqtaman Jesusqa riran, chaypi tiyananpaq. Chay Capernaúm llaqtaqa karan Galilea laguna qochapa ladonpin, saynallataq Zabulón hinallataq Neftalí tiyasqanku lawpin. [Nota: Zabulonwan hinallataq Neftaliywanqa karan, ñawpaq Israel nación llaqtapi chunka ishkayniyoq ayllunkunamanta ishkaynin kaq ayllukunan].
23293	MAT 4:15	“Galilea laguna qochapa ladonpi kaq Zabulonwan sutichasqa allpapi tiyaq runakuna, hinallataq Jordán mayupa chimpanpi Neftaliywan sutichasqa allpapi tiyaq runakuna. Qankunapa tiyasqaykichis Galilea provincia allpapin tiyashanku huk law nacionniyoq ashka runakuna [Isaías 9.1-2].
23297	MAT 4:19	Hinaspan Jesusqa paykunata khaynata niran: —Hamuychis noqawan kushka purinaykichispaq. Noqan qankunaman yachachisqaykichis, imaynan challwata challwankichis, saynallatataq runakunatapas huñunaykichispaq, nispa.
23300	MAT 4:22	Hinaqtinmi Jacoboqa wawqen Juanpiwan, papankuta hinallataq botenkutapas kasqan ratolla saqespa, Jesusta qatikuranku. [Nota: Jacobopa huknin sutinmi karan Santiago].
23316	MAT 5:13	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Qankunaqa kay pachapin kachi hina kankichis. Kachi q'aymayaruqtinqa, ¿imapaqñataq chay kachiri valenman? Manan ni imapaqpas valenmanñachu. Aswanqa wikapanallapaqñan valen. Hinaqtinmi runakunapas saruchakunku, nispa. [Nota: Allin kachiqa Diospi allinta creespa Diosta qatikuq runakunamanmi rikch'akun. Ichaqa q'aymayaq kachiñataqmi rikch'akun Diospi creeshaspa mana kasukuq runakunaman].
23325	MAT 5:22	Noqan ichaqa niykichis: Pipas runamasinpaq phiñakuspa cheqnikuqqa juzgasqan kanqa. Runamasin k'amiqñataqmi juzgadopi juzgasqa kanqa. Hinallataq runamasinta maldeciqpas, nina rawraq infiernomanmi wiñaypaq wikch'uyusqa kanqa.
23331	MAT 5:28	Noqan ichaqa niykichis: pipas huk warmita qawapayaspa sonqollanpipas munapayanman chayqa, ñan sonqonpiqa waqllirukunña.
23335	MAT 5:32	Noqan ichaqa niykichis: Sichus casado qari, warmin mana waqllikushaqtin, t'aqakunman chayqa, warmintan waqllikuy huchaman tanqashan. Ichaqa casado qariqa t'aqakunmanmi, sichus warmin huk qariwan waqllirukuqtinqa. Saynallataqmi pipas chay divorciasqa warmiwan casarakuspaqa, ishkayninkun waqllikuy huchapi kashanku, nispa.
23337	MAT 5:34	Noqan ichaqa niykichis: Qankunaqa amapunin juramentotaqa imaraykupas ruwankichishchu. Aman juramentotaqa ruwankichishchu hanaq pacharaykuqa; chayqa Diospa tiyananmi.
23342	MAT 5:39	Noqan ichaqa niykichis: Pipas mana allinta qankunapa contraykichispi ruwanqaku chayqa, qankunapas amayá paykuna hinallataqchu ruwaychis. Sichus pipas phaña uyaykipi takasuqtiykiqa, aswanyá lloq'e uyaykitawan kutirichiy.
23347	MAT 5:44	Noqan ichaqa niykichis: Enemigoykichis runakunata khuyakuychis; {bendeciychis maldecisuqniykichis runakunata; allin kaqta ruwaychis cheqnisuqniykichis runakunapaq;} hinallataq Diosmanta mañapuychis cheqnispa qatikachasuqniykichis runakunapaqpas.
23356	MAT 6:5	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Qankunaqa Diosman orakuspaykichisqa amayá ishkay uya runakuna hinachu orakuychis. Paykunaqa runakuna rikunallanpaqmi orakunku, Diosmanta yachachina sinagoga wasikunapi, hinallataq calle esquinakunapipas sayaykuspa. Noqan ichaqa cheqaqtapuni niykichis: saynata orakuspaqa ñan paykunaqa premionkuta chashkirunkuña; chay premionkuqa runakunapa alabasqanmi. Chaymi paykunaqa Diosmanta manaña ni ima premiotapas chashkinqakuñachu.
23390	MAT 7:5	¡Ishkay uya runa! ¿Manachu aswan primertaqa ñawiykipi rakhu kaq k'aspitaraq orqokuwaq? Chayta ruwaspan allinta rikunki, wawqeykipa ñawinpi ishuta orqonaykipaqqa. [Nota: “Ñawipi ishuqa” rimashan chikallan huchamantan. “Ñawipi rakhu k'aspiñataqmi” rimashan nishu millay hatun huchakunamanta].
23409	MAT 7:24	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Noqapa yachachisqaykunata uyarispa kasukuq runaqa, huk yachayniyoq runamanmi rikch'akun. Paymi wasinta ruwananpaq pampata t'oqospa, rumi hawapi cimientota hatarichin.
23422	MAT 8:8	Chaymi chay soldadokunapa jefenqa niran: —Señorlláy, ¿pitaq noqari kani wasiyman haykunaykipaqrí? Noqaqa manan merecenichu wasiyman rinaykipaqqa. Ichaqa kunan rato qan rimarillaqtiykin, serviqniyqa sanoyanqa.
23461	MAT 9:13	Qankunaqa riychisyá, hinaspa yachamuychis ima ninantas Bibliapi nishan chayta. Diosmi khaynata niran: “Manan munanichu animalkunata wañuchispa sacrificio ofrendata q'oshñichimuwanaykichistaqa. Aswanqa munani khuyapayakuq kanaykichistan”, nispa. Noqaqa hamurani manan justo tukuq runakunata waqyaqchu, aswanqa huchayoq runakunata salvaqmi, saynapi huchankuta saqespanku, noqata qatikuwanankupaq, nispa.
23462	MAT 9:14	Bautizaq Juanpa discipulonkunan Jesusman hamuspa tapuranku: —Noqaykupas hinallataq fariseo religionniyoq runakunapas ayunaykun. Ichaqa qanpa discipuloykikunari, ¿imanaqtintaq mana ayunankuchú? nispanku.
23465	MAT 9:17	Saynallataqmi manaraq poqosqa vinotaqa mana ni pipas hich'anmanchu thanta odrekunamanqa. Ichaqa chay vino poqoruspanmi chay thanta odrekunataqa phatarachinman. Hinaspan vinopas usunman, hinallataq odrekunapas manaña ni imapaqpas valenmanñachu. Chaymi manaraq poqosqa vinotaqa mosoq odrekunaman hich'ana, saynapi odrepas hinallataq vinopas mana perdenanpaq, nispa. [Nota: Mana poqosqa vinon rikch'akun Jesuspa yachachisqankunaman. Poqosqa vinoñataqmi rikch'akun Israel nacionniyoq runakunapa ñawpaq mana valeq costumbrenkunaman. Chaymi Diospa palabrankunamanqa costumbrenchiskunataqa mana yapananchishchu].
23477	MAT 9:29	Saynata contestaqtinkun, Jesusqa chay ishkaynin ñawsakunapa ñawinkunata llamiykuspa niran: —Noqapi confiasqaykichisraykun sanoyachisqaykichis, nispa.
23501	MAT 10:15	Cheqaqtapunin niykichis, chay llaqtakunaqa, juicio p'unchaw chayamuqtinmi, Sodoma llaqtamantapas hinallataq Gomorra llaqtamantapas aswan mastaraq castigasqa kanqaku, nispa. [Nota: Sodoma llaqtapi hinallataq Gomorra llaqtapi tiyaq runakunaqa nishu huchasapa runakunan karanku. Génesis 18].
23502	MAT 10:16	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Noqan qankunataqa mandashaykichis huchasapa runakunapa kasqanman, imaynan ovejakunatapas kachayushayman yarqasqa atoqkunapa kasqanman hinata. Chayraykuyá qankunaqa chay huchasapa runakuna ukhupiqa, mach'aqway hina yachaysapa hinallataq paloma hina sumaq llamp'u sonqoyoq kaychis.
23509	MAT 10:23	Saynallataq, sichus kay llaqtapi runakuna qankunata wañuchisunaykichispaq qatikachasunkichis chayqa, huk law llaqtamanyá ayqekuychis. Noqaqa cheqaqtapunin niykichis, qankuna kay Israel nación llaqtakunapi puriyta manaraq tukushaqtiykichismi, noqa Diosmanta Hamuq Runaqa kutimusaq.
23511	MAT 10:25	Aswanmi chay discipuloqa procuranan chay yachachiqnin maestron hina kayta. Saynallataq chay sirviente runapas procuranan chay patronnin hina kayta. Ichaqa imaynan noqatapas kay runakunaqa demoniokunapa jefen Beelzebú nispa k'amiwaranku. Saynallatataqmi qankunatapas, imaynataraqchá k'amisunkichis, noqapi creesqaykichisrayku, nispa. [Nota: Patronpas hinallataq yachachikuq maestropas Jesusmi. Discipulowan hinallataq sirvientewanñataqmi Jesucristopi creeqkuna kanchis].
23520	MAT 10:34	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Noqaqa kay pachamanqa hamurani manan hawkalla kawsanaykichispaqchu. Aswanmi noqaqa hamurani, qankuna noqapi creeqtiykichis, runakuna qankunapa contraykichispi kanankupaqmi.
23538	MAT 11:10	Bautizaq Juanmantan Dios Taytayqa niwaranña khaynata: “Noqan mandamusaq willakuqniyta, qanpa ñawpaqniykita rispa willamunanpaq. Paymi ñanta allichaq hina, runakunata allinta yachachinqa, chayamuqtiyki sumaqta chashkisunaykikupaq”, nispa [Malaquías 3.1].
23547	MAT 11:19	Noqa Diosmanta Hamuq Runa hamuspaytaqmi ichaqa mikhuni, hinallataq vinotapas tomani. Chayta rikuspaykichishñataqmi qankunaqa noqamanta rimankichis khaynata: “Payqa mikhuysapan, vinotapas tomakuspan mach'akun. Hinaspapas llapallan impuesto cobraqkunapa, hinallataq huchasapa runakunapapas amigonmi”, nispaykichis. Ichaqa yachaychisyá Diosta kasukuq runaqa imapas ruwasqanpin reqsichikun, nispa. [Nota: Jesucristopa enemigon runakunaqa manan contentochu karanku, Bautizaq Juanpa ruwasqanwanpas nitaq Señorninchis Jesucristopa ruwasqanwanpas. Chaymi paykunaqa saynata rimaranku Bautizaq Juanpa contranpi hinallataq Jesucristopa contranpipas].
23555	MAT 11:27	Jesusqa nillarantaqmi chaypi kaq runakunamanpas khaynata: —Dios Taytaymi tukuy imakunata noqaman entregawaran. Hinaspapas noqataqa manan pipas reqsiwanchu, aswanqa Taytallaymi. Manataqmi Dios Taytaytaqa ni pipas reqsinchu. Aswanqa noqa wawallanmi paytaqa reqsini. Noqan runakunatapas akllani, paykunapas Dios Taytayta noqa hina reqsinankupaq.
23557	MAT 11:29	Noqawan kushka puriychis; hinaspa noqamanta yachaychis. Noqaqa sumaq llamp'u sonqoyoq, hinallataq pacienciayoq humilde runan kani. Chaymi noqapi creespaykichis qankunaqa samayta tarinkichis.
23558	MAT 11:30	Noqapa yachachisqaykunaqa mana huk llasaq yugo hinachu, aswanqa samp'allan. Chayraykun yachachisqaykunaqa manan sasachu kasukunaykichispaqqa, nitaqmi llasa q'epi hinapashchu apayta mana atinaykichispaqqa, nispa.
23578	MAT 12:20	Payqa manan dañotaqa astawanqa ruwanqachu k'irisqaña kaq runakunataqa. Nitaqmi wañuchinqachu wañuypa patallanpiña kaq runakunatapas. (Aswanmi mana kallpayoq runakunatapas kallpanchanqa). Hinallataqmi mana allin ruwaq runakunata vencenqa. Hinaspan cheqaq justiciata ruwanqa.
23586	MAT 12:28	Noqaqa Diospa Santo Espiritunpa atiyninwanmi demoniokunataqa runakunamanta qarqoni. Chaymi niykichis, cheqaqtapunin Diospa sumaq gobiernanan p'unchawqa ña qankunamanqa chayaramunña.
23587	MAT 12:29	Kunan nisqaykichis, huk kallpasapa runapa wasinmanta imantapas qechuyta munaspari, ¿imatataq ruwanan chay kallpasapa runatarí? Primertan chay kallpasapa runataqa vencespa alli-allinta chaqnanan. Saynata chaqnaruspañan chay runapa wasinpi imankunatapas qechunqa. [Nota: Chay kallpasapa runaqa diablon. Ichaqa chay kallpasapa runata chaqnaqñataqmi Jesucristo. Señorninchis Jesucristoqa diablomanta aswan más kallpayoqmi. Chaymi payqa diablota chaqnaspa diablopa atiyninmanta librawanchis].
23590	MAT 12:32	Noqa Diosmanta Hamuq Runapa contraypi rimaqkunatapas Diosqa perdonanqan. Ichaqa Santo Espiritupa contranpi ofendespa rimaqkunataqa manan perdonanqachu, ni kunan tiempopipas nitaq qepa tiempopipas.
23599	MAT 12:41	Nínive llaqtapi tiyaq runakunan, Diosmanta willakuq profeta Jonás willakuqtin, huchankuta saqespanku Diosman kutirikuranku. Chaymi juicio p'unchaw chayamuqtinqa, chay Nínive llaqtapi tiyaq runakunapas kawsarimuspanku, qankuna fariseo religionniyoq runakunapa contraykichispi rimanqaku, Dios castigasunaykichispaq. Saynataqa rimanqaku, qankunaman kay allin willakuykunata willashaqtiypas, huchaykichismanta mana wanakusqaykichisraykun. Noqaqa Jonasmantapas aswan más importanten kaypiqa kashani.
23603	MAT 12:45	Saynata tarispanmi, chay demonioqa kutispa mashkamun paymanta aswan más millay qanchis demoniokunata. Hinaspan chay demoniokunata pusayukuspa kutimun, chay runapa sonqonman haykuspa, chaypi tiyanankupaq. Chaymi chay runapa vidanqa ñawpaq vidanmantapas aswan más millaymanraq tukupun. Saynallataqmi kay tiempopi kawsaq runakunawanpas pasanqa, sichus paykuna huchankumanta mana wanakunqakuchu chayqa, nispa. [Nota: Chay runapa “illaq sonqonqa” kasharan, chaypi Santo Espíritu mana tiyasqanraykun].
23623	MAT 13:15	Kay runakunapa sonqonqa rumiyasqan kashan. Chaymi mana entiendenkupashchu. Paykunaqa ñawinkutan ch'illminku ama rikuq tukunankupaq. Ninrinkutan tapakunku mana uyarinankupaq. Sichus paykuna rikunkuman, uyarinkuman, entiendenkuman, hinallataq noqapi creenkuman chayqa, chay millay kawsayninkumantan noqaqa perdonaspay salvayman”, nispa [Isaías 6.9-10 Septuaginta].
23640	MAT 13:32	Kay mostazapa mukhunqa llapallan mukhukunamantapas aswan más uchuychallan; ichaqa wiñaruspantaqmi huertapi wakin plantakunamantapas aswan más hatunkaray. Chaymi pichinkukunapas hamuspanku ramankunapi thapachakunku, nispa. [Nota: Kay mostaza mukhuqa yachachiwanchis, imaynan kay mostaza mukhupas ch'ulla mukhullamanta hatunta wiñaspa ashkata rurun, saynallataqmi Diospi creeq runakunapas ch'ullallamanta ashkaman tukunku].
23641	MAT 13:33	Jesusqa huk willakuywanmi runakunaman yachachillarantaq khaynata: —Runakunata Dios gobiernayta qallarisqanqa rikch'akun chikallan levadurata huk warmi ashka harinaman churasqanwanmi. Hinaqtinmi chay levaduraqa chay masata poqochimuspan ashkaman tukuchin, nispa. [Nota: Saynallataqmi Diosta kasukuq runakunapas chay levadura hina chikallan kashaspankupas, chay poqosqa masa hina ashkaman tukunqaku].
23652	MAT 13:44	—Runakunata Dios gobiernayta qallarisqanqa rikch'akun, chakrapi pakasqa kaq tapaw qorimanmi. Chay tapaw qorita huk runa tariruspanmi, kaqmanta taparun. Hinaspan kusikuspa, chaylla ripuspa, tukuy ima kaqninkunata venderamuspa, qolqentin kaqmanta kutimun, chay chakrata rantinanpaq. (Saynataqa ruwan, chay chakrapi tarisqan tapaw qoriwan qepakunanraykun), nispa. [Nota: Chay ancha valorniyoq tapaw qoriqa rikch'akun Jesusmanmi].
23654	MAT 13:46	Chay negociante runaqa huk allin valorniyoq alaja perlata tariruspanqa, rispanmi tukuy imaymana kaqninkunata vendemuspa kutimun, hinaspan chay ancha sumaq valorniyoq alaja perlata rantin, nispa. [Nota: Kay valorniyoq alaja perlaqa yachachiwanchis, Diospa sumaq gobiernasqanpas ancha valorniyoq kasqantan. Chaymi Jesucristopi creeq runakunaqa, Diosta mashkananchis, kay pachapi tukuy imamantapas aswan mastaraq].
23660	MAT 13:52	Chaymi Jesusqa paykunata niran: —Pipas leykunata allinta yachaq, hinallataq Diospa sumaq gobiernasqanmantapas allinta entiendeq runaqa, huk wasipa dueñonmanmi rikch'akun. Paymi wasinpi waqaychasqan kaqkunamanta, ñawpaq tiempomanta kaq qorikunata hinallataq kay tiempopi kaq qorikunatawan orqomun, nispa. [Nota: “Ñawpaq tiempomanta kaq qorikunaqa” Antiguo Testamentopi Diosmanta willakuq ñawpaq profetakunapa willakusqanmi. “Kay tiempopi kaq qorikunañataqmi” Jesuspa yachachisqankuna. Chay ishkaynin yachachikuykunaqa ancha allinpunin yachanapaq].
23662	MAT 13:54	Hinaspan Jesusqa wiñasqan Nazaret llaqtaman chayaruspa, Diosmanta yachachina sinagoga wasipi yachachiran. Chaypi yachachisqanta uyarispankun, runakunaqa admirasqallaña, khaynata niranku: —Kay runari, ¿maypitaq kay yachachisqankunatari yacharamun? ¿Imaynanpitaq milagrokunatapas ruwanrí? nispanku.
23681	MAT 14:15	Tardeyamushaqtinñan Jesuspa discipulonkunaqa ashuykamuspa, khaynata niranku: —Nishu tardeñan kashan. Aswanyá kay llapallan runakunataqa despedipullayña, enteron muyuriqninchispi llaqtakunaman rinankupaq, hinaspa chaykunapi mikhunata mashkaspa rantikamunankupaq. Kaypiqa ch'inñeq desierto lugarpin kashanchis, nispanku.
23683	MAT 14:17	Hinaqtinmi Jesuspa discipulonkunaqa niranku: —Noqaykupaqa kashan pishqa t'antawan, hinallataq ishkay (kankasqa) challwallapiwanmi, nispanku.
23688	MAT 14:22	Chaymantan Jesusqa discipulonkunata kamachiran khaynata: —Qankunaqa boteman wichaspa laguna qochapa chimpanman ñawpashaychis. Noqaqa llapallan runakunata despediruspayñan hamusaq, nispa.
23693	MAT 14:27	Chaymi Jesusqa paykunata niran: —¡Noqan kani! ¡Ama mancharikuychishchu! Aswan kallpanchakuychis, nispa.
23734	MAT 15:32	Jesusmi discipulonkunata waqyaspa niran: —Noqaqa khuyapayanin kay llapallan runakunataqa. Paykunaqa kinsa p'unchawñan noqawan kushka kashanku. Ichaqa manataqmi ni imankupas kanchu paykuna mikhunankupaqqa. Chaymi noqaqa mana munanichu wasinkuman yarqasqa kutipunankutaqa. Yanqan paykunaqa ñan risqankupi yarqaymanta desmayarunkuman, nispa.
23745	MAT 16:4	¡Huchasapa mana allin ruwaq runakuna! Qankunaqa noqapi creenaykichispaqmi, milagro ruwanaytaraq mañakuwashankichis. Ichaqa manan ni ima milagrotapas Diosqa rikuchisunkichishchu. Aswanqa Diosmanta willakuq profeta Jonasta imachus pasaran, chay hinallatan noqawan imas pasasqantapas rikunkichis, nispa. [Nota: Jesusqa kaypin comparasharan, imaynan profeta Jonaspas kinsa p'unchaw hinallataq kinsa tuta ima huk hatunkaray challwapa wiksanpi karan, saynallataqmi Jesuspas p'ampasqa karan kinsa p'unchaw hinallataq kinsa tuta ima]. Saynata niruspanmi, Jesusqa paykunata saqespa pasapuran.
23752	MAT 16:11	¿Imanaqtintaq qankunari mana entiendewankichishchú? Noqaqa manan t'antamantachu rimapayashaykichis. Aswanqa fariseo religionniyoq runakunapa, hinallataq saduceo religionniyoq runakunapa levaduranmanta cuidakunaykichispaqmi rimapayashaykichis, nispa.
23754	MAT 16:13	Jesusqa Filipo sutiyoq lugarpi kaq Cesarea llaqtapa cercanman chayaruspanmi, discipulonkunata tapuran: —Noqa Diosmanta Hamuq Runari, ¿pitaq kani runakunapaqrí? nispa.
23759	MAT 16:18	Chaymi noqapas niyki, qanqa kanki “Pedron” nispa. Kay sutiykiqa “rumi” ninantan nin. Noqaqa rumi hawapin iglesiaytaqa hatarichisaq. (Chay iglesiayqa noqapi creeqkunan kanku). Hinaspapas paykunataqa manan diablopas nitaq wañuypas chinkachiytaqa atinqachu.
23762	MAT 16:21	Chaymantapachan Jesusqa discipulonkunaman willayta qallariran khaynata: —Noqaqa Jerusalén llaqtamanmi risaq. Chaypin kay Israel nación llaqtapi kamachiq jefekuna, sacerdotekunapa jefenkuna, hinallataq leykunamanta yachachiq runakunapas, noqa Diosmanta Hamuq Runataqa, anchata ñak'arichiwaspanku, wañuchiwanqaku. Ichaqa saynata wañuchiwaqtinkupas, kinsa p'unchawmantan noqaqa kawsarinpusaq, nispa.
23770	MAT 17:1	Chaykuna rimasqanmanta soqta p'unchaw pasaruqtinmi, Jesusqa discipulon Pedrota, Jacobota, hinallataq Jacobopa wawqen Juantawan pusayukuspa, huk orqoman riran, chaypi paykunalla kanankupaq. [Nota: Jocobopa huknin sutinmi karan Santiago.]
23782	MAT 17:13	Chayta uyarispankun kinsantin discipulonkunaqa, chayraq cuentata qokuranku, Bautizaq Juanmanta Jesús rimasqanta. [Nota: Profeta Eliasmi ñawpaq tiempopi runakunata waqyaran Diosman kutirikunankupaq, saynallatataqmi Bautizaq Juanpas Salvadorta chashkinankupaq runakunata waqyaran. Chayraykun Jesusqa niran: “Chay profeta Elías suyasqaykichisqa Bautizaq Juanmi karan”, nispa].
23785	MAT 17:16	Noqaqa ñan apamuraniña discipuloykikunamanqa; ichaqa manan paykunaqa sanoyachiyta atirankuchu, nispa.
23791	MAT 17:22	Jesusqa Galilea provincia llaqtapi discipulonkunapiwan kushka kashaspankun, paykunata niran: —Noqa Diosmanta Hamuq Runataqa, cheqniwaqniy runakunan hap'iwaspanku entregawanqaku.
23796	MAT 17:27	Ichaqa chay impuesto cobraqkuna ama phiñakunankupaqyá, laguna qochaman rispayki, anzueloykiwan challwata challwamuy. Hinaspa primer kaq challwa hap'isqaykipa siminta kichariy. Chay challwapa siminpin tarinki huk qolqeta. Hinaspa chay qolqewan chay impuesto cobraqkunaman pagamuy, noqapa impuesto paganayta, hinallataq qanpa impuesto paganaykitawan ima, nispa. [Nota: Ñawpaq Israel nación llaqtapiqa, costumbrenkuman hinan, templota mantenenankupaq llapallan chay Israel nacionniyoq runakunaqa huk impuestota pagaranku. Chay clase impuestomantan rimashan Mateo 17.24].
23797	MAT 18:1	Chay p'unchawkunapin discipulonkunaqa Jesusman ashuyuspa, khaynata tapuranku: —¿Pitaq Diospa sumaq gobiernasqanpiri más importante runari kanqa? nispanku. [Nota: Jesuspa discipulonkunaqa paytukusqa kaspankun saynataqa tapuranku].
23802	MAT 18:6	Jesusqa nillarantaqmi: —Noqapi chayllaraq creeq runakunata, pipas huchaman urmachinqa chayqa, ancha castigasqan kanqa. Chayraykun chay runapaqqa aswan allin kanman, huk hatun molino rumita kunkanman wataruspa, lamar qochaman wikch'uyamuy.
23807	MAT 18:11	{Noqa Diosmanta Hamuq Runaqa, huchankupi chinkasqa runakunata salvaqmi hamurani}, nispa.
23818	MAT 18:22	Hinaqtinmi Jesusqa contestaran: —Manan qanchis kutillatachu Diospi creeqmasiykitaqa perdonanayki, aswanqa qanchis chunkata qanchis kutikaman, nispa. [Nota: Kay versiculoqa khayna ninantan nin: Noqanchisqa tukuy tiempon dispuesto kananchis perdonananchispaq].
23825	MAT 18:29	Chaymi chay pachaq qolqe debeq runaqa, debesqan runapa ñawpaqninpi qonqoriyukuspa, ruegakuran khaynata: “Ama hina kaychu, huk tiempochatawan suyayukuway. Noqaqa llapachallan debesqaytan pagapusqayki”, nispa.
23858	MAT 19:27	Hinaqtinmi Pedroqa Jesusta niran: —Noqaykuqa tukuy imaykutapas saqemuspaykun qanwan kushka purishayku. Chayri, ¿ima premiotataq noqaykuri chashkisaqkú? nispa.
23873	MAT 20:12	Hinaspan chay uvas chakrayoq runata, khaynata niranku: “Kay qepallataña hamuq runakunaqa huk horallan llank'arunku. Chayri, ¿imanaqtintaq paykunamanri noqaykuman hina iguallata pagarapunkí? Noqaykuqa enteron p'unchawmi ruphaypipas pisipaspa llank'arayku. Sayna ruwasqaykiqa manan allinchu”, nispanku.
23875	MAT 20:14	Saynaqa chay pagoykita chashkikapuspa ripuy. Noqaqa imaynan huk p'unchaw jornalta qanman pagapushayki, saynallatataqmi kay qepallataña hamuq runakunamanpas, pagapuyta munani.
23879	MAT 20:18	—Noqanchisqa Jerusalén llaqtamanmi rishanchis. Chaypin noqa Diosmanta Hamuq Runaqa entregasqa kasaq, sacerdotekunapa jefenkunaman, hinallataq leykunata yachachiq runakunaman ima. Paykunan acusawanqaku “wañuchun”, nispanku.
23883	MAT 20:22	Hinaqtinmi Jesusqa contestaspa niran: —Qankunaqa manan yachankichishchu ima mañakusqaykichistapas. Noqaqa anchatan ñak'arisaq. Ichaqa, ¿qankuna atiwaqchishchu noqa hina ñak'ariyta? nispa. Hinaqtinmi paykunañataq niranku: —Arí, atisaqkun, nispanku.
23906	MAT 21:11	Chaymi Jesuswan kushka hamuq runakunaqa contestaranku: —Payqa Galilea provinciapi kaq Nazaret llaqtayoq Jesusmi, hinaspapas Diosmanta willakuq profetan, nispanku.
23919	MAT 21:24	Hinaqtinmi Jesusqa contestaran: —Noqapas kunanmi qankunata tapullasqaykichistaq. Sichus qankuna contestawankichis chayqa, noqapas nisqaykichismi, ima atiywansi kaykunata ruwani chayta.
23922	MAT 21:27	Chaymi paykunaqa Jesusta contestaranku khaynata: —Manan yachaykuchu, nispanku. Hinaqtinmi Jesuspas nillarantaq: —Noqapas manan nisqaykichishchu ima atiywansi kaykuna ruwasqaytaqa, nispa.
23936	MAT 21:41	Chaymi llapallan chaypi uyariq runakunaqa contestaranku khaynata: —Chay runakunataqa mana khuyapayaspan wañuchinqa, millay yana alma runakuna kasqankurayku. Hinaspan chay uvas chakrantaqa huk runakunamanñataq arrendanqa, saynapi tupaqnin cosechata tiempollanpi qopunankupaq, nispa. [Nota: chay chakrayoq dueñoqa, Dios Taytan. Chay chakrayoqpa wawanñataqmi, Señorninchis Jesucristo. Dueñopa serviqninkuñataqmi, Diosmanta willakuq profetakuna. Chakrata arrendaq runakunañataqmi, fariseo religionniyoq runakuna. Saynata comparaspanmi Jesucristoqa yachachiran].
23939	MAT 21:44	{Chaymi pi runapas chay rumi hawaman urmayuspaqa, ñut'usqa kanqa. Saynallataqmi pi runapa hawanmanpas chay rumi urmayuspaqa, kutasqa aychaman hinaraq chay runataqa tukuchinqa}, nispa. [Nota: Chay albañilkunapa mana munasqanku rumiqa, Jesucriston].
23955	MAT 22:14	Ichaqa ashkallañan Diospi creenankupaq invitasqa runakunaqa kashanku. Aswanqa chikallanmi akllasqa runakunaqa kanku”, nispa. [Nota: fiestaman invitachimuq reyqa, Dios Taytan. Casarakuq qariqa, Jesucriston. Fiestaman mana hamuy munaq runakunaqa, Jesucristopi mana creey munaq Israel nacionniyoq runakunan. Fiestaman tukuy clase huchasapa hamuq runakunaqa, Jesucristopi llapallan creeq runakunan. Hinallataq fiestapi mana allin cambiasqa runaqa, manan wakcha runachu karan; aswanqa Jesucristota mana respetaq runan karan].
23973	MAT 22:32	“Noqan kani Abrahampa, Isaacpa, hinallataq Jacobpa Diosnin”, nispa. Paykunaqa wañusqa kashaspankupas, Diospaqqa kawsashankun. Chayraykun Diosqa llapallan wañusqa runakunapapas Diosnin, paykunapa almanku kawsasqanrayku. Saynallataqmi Diosqa kawsaq runakunapapas Diosnin, nispa. [Nota: Diosqa paypi creespa wañuq runakunapa Diosninmi, hinallataq Salvadornin ima. Saynallataqmi Diospi mana creeq runakunapapas Diosnin, ichaqa manan Salvadorninchu].
23986	MAT 22:45	Hinaspapas kikin rey Davidpunin niran: “Señorlláy”, nispa. Chayri, ¿imanaqtintaq Diosmanta Hamuq Salvadorqa ñawpaq rey Davidpa mirayninmanta kanman? nispa. [Nota: Davidpa mirayninmantan nacenan karan Diosmanta Hamuq Salvador Cristoqa. Chayta yachaspanmi Davidqa ña niranña: “Señorlláy” nispa. Saynataqa niran, Diosmanta Hamuq Salvadorqa, paymanta más atiyniyoq kananta yachaspanmi].
23996	MAT 23:9	Hinaspapas qankunaqa amayá kay pachapiqa ni pi (yachachikuq) runatapas ninkichishchu: “Taytay” nispaqa. Qankunapa cheqaq Dios Taytaykichisqa ch'ullallan. Payqa hanaq pachapin kashan. [Nota: Kay textopi “Taytay” nisqanqa manan rimashan kay pachapi papanchismantachu. Aswanqa rimashan Diospa sutinta oqarispa “Padre” nispa kay pachapi sutichakuq runakunamantan].
24000	MAT 23:13	Ay, ¡imaynaraq kankichis ishkay uya fariseo religionniyoq runakuna, hinallataq leykunata yachachiq runakunapas! Qankunaqa manan dejankichishchu runakuna Diospa gobiernasqan sumaq glorianman haykunantaqa. Nitaqmi qankunapas haykunkichishchu, nitaq wakintapas haykunanta munankichishchu. {
24011	MAT 23:24	¡Runakunata pusaq ñawsakuna! ¡Qankunaqa tomanaykichisman urmaykuq ch'uspichatapas suysunkichismi. Caballomantapas aswan más hatunkaray camello animaltan ichaqa, enterollanta millp'unkichis! [Nota: Israel nacionniyoq runakunapaqqa ch'uspipas, hinallataq camello animalpas mana mikhuna animalkunan karanku, leypi prohibisqa kasqanrayku. Chay ch'uspiwanmi Jesusqa comparachiran uchuy kaq kamachikuy leykunata; chay camello animalwantaqmi Jesusqa comparachiran hatun kaq kamachikuy leykunata. Paykunan Moisespa leyninkunamanta chay ch'uspi hina uchuy kamachikuykunata allinta cumplinankupaq preocupakuranku. Ichaqa chay camello hina hatun kamachikuykunata cumplinankupaqtaqmi mana preocupakurankuchu].
24021	MAT 23:34	Noqan mandamusaq qankunaman Diosmanta willakuq profetakunata, ancha yachayniyoq runakunata, hinallataq Diosmanta yachachiq runakunatapas. Ichaqa paykuna hamuqtinmi, wakintaqa qankuna wañuchinkichis, otaq cruzkunaman chakatankichis. Wakintataqmi sinagoga wasikunapi p'anankichis. Wakintañataqmi llaqtan-llaqtan qatikachankichis.
24024	MAT 23:37	Jerusalén llaqtata qawarispanmi Jesusqa niran: —Ay, ¡Jerusalén llaqtapi tiyaq runakuna! ¡Qankunan Diosmanta willakuq profeta runakunata wañuchirankichis! ¡Saynallataqmi qankunaqa Diospa mandamusqan runakunatapas rumiwan p'anashaspalla wañuchirankichis! ¡Noqaqa maytan munarani qankuna huñuykuyta, imaynan huk wallpapas chiwchichankunata raphran ukhupi huñuykun chay hinata! Ichaqa manan munarankichishchu huñuykunaytaqa.