23229	MAT 1:16	Jacobpa wawanmi karan Mariapa qosan José. Mariañataqmi karan Jesuspa mamitan; Jesustan runakunaqa Cristowan suticharanku. [Nota: Cristoqa “Salvador” ninantan nin].
23239	MAT 2:1	Jesusqa Belén llaqtapin naceran. Chay Belén llaqtaqa Judea provinciamanmi perteneceran. Chay tiempopin hatun kaq rey Herodes gobiernasharan Judea provinciapi. Hinaqtinmi ancha yachayniyoq reyes magos runakuna, intipa lloqsimunan lawmanta, Jerusalén llaqtaman hamuranku. [Nota: Chay Jerusalén llaqtaqa Israel nación llaqtapa capitalninmi karan; hinaspapas Judea provinciamanmi perteneceran].
23241	MAT 2:3	Chay yachayniyoq reyes magos runakunapa nisqanta uyarispanmi, rey Herodespas hinallataq Jerusalén llaqtapi tiyaq llapallan runakunapas anchata preocupakuranku huk rey nacesqanwan. [Nota: Chay nacemuq reyqa manan rey Herodespa familianmantachu karan. Chayraykun Herodesqa preocupakuran chay nacemuq rey paypa rantinta gobiernaq haykunanmanta. Chaymi Jerusalén llaqtapi runakunapas preocupakullarankutaq chay reykuna guerrapi peleaqtinku nishu ñak'ariy kananmanta].
23246	MAT 2:8	Saynata tapuruspanmi, rey Herodesqa, chay yachayniyoq reyes magos runakunata Belén llaqtaman mandaspa, khaynata niran: —Belén llaqtaman rispaykichisyá, alli-allinta averiguamuychis chay wawa nacesqanmanta. Wawata tariruspaykichisqa, kutimuspayá noqaman willawankichis, noqapas rispay chay wawata adoramunaypaq, nispa. [Nota: Rey Herodesqa saynatan niran, chay nacemuq wawata wañuchiyta munasqanrayku].
23270	MAT 3:9	Amayá niychishchu: “Noqaykuqa ñawpaq abueloyku Abrahampa mirayninmanta kasqaykuraykun salvasqa kasaqku”, nispachu. [Nota: Saynataqa piensaranku Diospi Abraham anchata confiasqanraykun]. —Ichaqa noqan nisqaykichis, sichus Dios munanman chayqa, Abrahammanta miramuq runakunamanmi kay rumikunatapas tukurachinman.
23291	MAT 4:13	Hinaspan chay Galilea provincia ukhupi Nazaret llaqtapi kasqanmanta, Capernaúm llaqtaman Jesusqa riran, chaypi tiyananpaq. Chay Capernaúm llaqtaqa karan Galilea laguna qochapa ladonpin, saynallataq Zabulón hinallataq Neftalí tiyasqanku lawpin. [Nota: Zabulonwan hinallataq Neftaliywanqa karan, ñawpaq Israel nación llaqtapi chunka ishkayniyoq ayllunkunamanta ishkaynin kaq ayllukunan].
23300	MAT 4:22	Hinaqtinmi Jacoboqa wawqen Juanpiwan, papankuta hinallataq botenkutapas kasqan ratolla saqespa, Jesusta qatikuranku. [Nota: Jacobopa huknin sutinmi karan Santiago].
23316	MAT 5:13	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Qankunaqa kay pachapin kachi hina kankichis. Kachi q'aymayaruqtinqa, ¿imapaqñataq chay kachiri valenman? Manan ni imapaqpas valenmanñachu. Aswanqa wikapanallapaqñan valen. Hinaqtinmi runakunapas saruchakunku, nispa. [Nota: Allin kachiqa Diospi allinta creespa Diosta qatikuq runakunamanmi rikch'akun. Ichaqa q'aymayaq kachiñataqmi rikch'akun Diospi creeshaspa mana kasukuq runakunaman].
23390	MAT 7:5	¡Ishkay uya runa! ¿Manachu aswan primertaqa ñawiykipi rakhu kaq k'aspitaraq orqokuwaq? Chayta ruwaspan allinta rikunki, wawqeykipa ñawinpi ishuta orqonaykipaqqa. [Nota: “Ñawipi ishuqa” rimashan chikallan huchamantan. “Ñawipi rakhu k'aspiñataqmi” rimashan nishu millay hatun huchakunamanta].
23465	MAT 9:17	Saynallataqmi manaraq poqosqa vinotaqa mana ni pipas hich'anmanchu thanta odrekunamanqa. Ichaqa chay vino poqoruspanmi chay thanta odrekunataqa phatarachinman. Hinaspan vinopas usunman, hinallataq odrekunapas manaña ni imapaqpas valenmanñachu. Chaymi manaraq poqosqa vinotaqa mosoq odrekunaman hich'ana, saynapi odrepas hinallataq vinopas mana perdenanpaq, nispa. [Nota: Mana poqosqa vinon rikch'akun Jesuspa yachachisqankunaman. Poqosqa vinoñataqmi rikch'akun Israel nacionniyoq runakunapa ñawpaq mana valeq costumbrenkunaman. Chaymi Diospa palabrankunamanqa costumbrenchiskunataqa mana yapananchishchu].
23501	MAT 10:15	Cheqaqtapunin niykichis, chay llaqtakunaqa, juicio p'unchaw chayamuqtinmi, Sodoma llaqtamantapas hinallataq Gomorra llaqtamantapas aswan mastaraq castigasqa kanqaku, nispa. [Nota: Sodoma llaqtapi hinallataq Gomorra llaqtapi tiyaq runakunaqa nishu huchasapa runakunan karanku. Génesis 18].
23511	MAT 10:25	Aswanmi chay discipuloqa procuranan chay yachachiqnin maestron hina kayta. Saynallataq chay sirviente runapas procuranan chay patronnin hina kayta. Ichaqa imaynan noqatapas kay runakunaqa demoniokunapa jefen Beelzebú nispa k'amiwaranku. Saynallatataqmi qankunatapas, imaynataraqchá k'amisunkichis, noqapi creesqaykichisrayku, nispa. [Nota: Patronpas hinallataq yachachikuq maestropas Jesusmi. Discipulowan hinallataq sirvientewanñataqmi Jesucristopi creeqkuna kanchis].
23547	MAT 11:19	Noqa Diosmanta Hamuq Runa hamuspaytaqmi ichaqa mikhuni, hinallataq vinotapas tomani. Chayta rikuspaykichishñataqmi qankunaqa noqamanta rimankichis khaynata: “Payqa mikhuysapan, vinotapas tomakuspan mach'akun. Hinaspapas llapallan impuesto cobraqkunapa, hinallataq huchasapa runakunapapas amigonmi”, nispaykichis. Ichaqa yachaychisyá Diosta kasukuq runaqa imapas ruwasqanpin reqsichikun, nispa. [Nota: Jesucristopa enemigon runakunaqa manan contentochu karanku, Bautizaq Juanpa ruwasqanwanpas nitaq Señorninchis Jesucristopa ruwasqanwanpas. Chaymi paykunaqa saynata rimaranku Bautizaq Juanpa contranpi hinallataq Jesucristopa contranpipas].
23587	MAT 12:29	Kunan nisqaykichis, huk kallpasapa runapa wasinmanta imantapas qechuyta munaspari, ¿imatataq ruwanan chay kallpasapa runatarí? Primertan chay kallpasapa runataqa vencespa alli-allinta chaqnanan. Saynata chaqnaruspañan chay runapa wasinpi imankunatapas qechunqa. [Nota: Chay kallpasapa runaqa diablon. Ichaqa chay kallpasapa runata chaqnaqñataqmi Jesucristo. Señorninchis Jesucristoqa diablomanta aswan más kallpayoqmi. Chaymi payqa diablota chaqnaspa diablopa atiyninmanta librawanchis].
23603	MAT 12:45	Saynata tarispanmi, chay demonioqa kutispa mashkamun paymanta aswan más millay qanchis demoniokunata. Hinaspan chay demoniokunata pusayukuspa kutimun, chay runapa sonqonman haykuspa, chaypi tiyanankupaq. Chaymi chay runapa vidanqa ñawpaq vidanmantapas aswan más millaymanraq tukupun. Saynallataqmi kay tiempopi kawsaq runakunawanpas pasanqa, sichus paykuna huchankumanta mana wanakunqakuchu chayqa, nispa. [Nota: Chay runapa “illaq sonqonqa” kasharan, chaypi Santo Espíritu mana tiyasqanraykun].
23640	MAT 13:32	Kay mostazapa mukhunqa llapallan mukhukunamantapas aswan más uchuychallan; ichaqa wiñaruspantaqmi huertapi wakin plantakunamantapas aswan más hatunkaray. Chaymi pichinkukunapas hamuspanku ramankunapi thapachakunku, nispa. [Nota: Kay mostaza mukhuqa yachachiwanchis, imaynan kay mostaza mukhupas ch'ulla mukhullamanta hatunta wiñaspa ashkata rurun, saynallataqmi Diospi creeq runakunapas ch'ullallamanta ashkaman tukunku].
23641	MAT 13:33	Jesusqa huk willakuywanmi runakunaman yachachillarantaq khaynata: —Runakunata Dios gobiernayta qallarisqanqa rikch'akun chikallan levadurata huk warmi ashka harinaman churasqanwanmi. Hinaqtinmi chay levaduraqa chay masata poqochimuspan ashkaman tukuchin, nispa. [Nota: Saynallataqmi Diosta kasukuq runakunapas chay levadura hina chikallan kashaspankupas, chay poqosqa masa hina ashkaman tukunqaku].
23652	MAT 13:44	—Runakunata Dios gobiernayta qallarisqanqa rikch'akun, chakrapi pakasqa kaq tapaw qorimanmi. Chay tapaw qorita huk runa tariruspanmi, kaqmanta taparun. Hinaspan kusikuspa, chaylla ripuspa, tukuy ima kaqninkunata venderamuspa, qolqentin kaqmanta kutimun, chay chakrata rantinanpaq. (Saynataqa ruwan, chay chakrapi tarisqan tapaw qoriwan qepakunanraykun), nispa. [Nota: Chay ancha valorniyoq tapaw qoriqa rikch'akun Jesusmanmi].
23654	MAT 13:46	Chay negociante runaqa huk allin valorniyoq alaja perlata tariruspanqa, rispanmi tukuy imaymana kaqninkunata vendemuspa kutimun, hinaspan chay ancha sumaq valorniyoq alaja perlata rantin, nispa. [Nota: Kay valorniyoq alaja perlaqa yachachiwanchis, Diospa sumaq gobiernasqanpas ancha valorniyoq kasqantan. Chaymi Jesucristopi creeq runakunaqa, Diosta mashkananchis, kay pachapi tukuy imamantapas aswan mastaraq].
23660	MAT 13:52	Chaymi Jesusqa paykunata niran: —Pipas leykunata allinta yachaq, hinallataq Diospa sumaq gobiernasqanmantapas allinta entiendeq runaqa, huk wasipa dueñonmanmi rikch'akun. Paymi wasinpi waqaychasqan kaqkunamanta, ñawpaq tiempomanta kaq qorikunata hinallataq kay tiempopi kaq qorikunatawan orqomun, nispa. [Nota: “Ñawpaq tiempomanta kaq qorikunaqa” Antiguo Testamentopi Diosmanta willakuq ñawpaq profetakunapa willakusqanmi. “Kay tiempopi kaq qorikunañataqmi” Jesuspa yachachisqankuna. Chay ishkaynin yachachikuykunaqa ancha allinpunin yachanapaq].
23745	MAT 16:4	¡Huchasapa mana allin ruwaq runakuna! Qankunaqa noqapi creenaykichispaqmi, milagro ruwanaytaraq mañakuwashankichis. Ichaqa manan ni ima milagrotapas Diosqa rikuchisunkichishchu. Aswanqa Diosmanta willakuq profeta Jonasta imachus pasaran, chay hinallatan noqawan imas pasasqantapas rikunkichis, nispa. [Nota: Jesusqa kaypin comparasharan, imaynan profeta Jonaspas kinsa p'unchaw hinallataq kinsa tuta ima huk hatunkaray challwapa wiksanpi karan, saynallataqmi Jesuspas p'ampasqa karan kinsa p'unchaw hinallataq kinsa tuta ima]. Saynata niruspanmi, Jesusqa paykunata saqespa pasapuran.
23770	MAT 17:1	Chaykuna rimasqanmanta soqta p'unchaw pasaruqtinmi, Jesusqa discipulon Pedrota, Jacobota, hinallataq Jacobopa wawqen Juantawan pusayukuspa, huk orqoman riran, chaypi paykunalla kanankupaq. [Nota: Jocobopa huknin sutinmi karan Santiago.]
23782	MAT 17:13	Chayta uyarispankun kinsantin discipulonkunaqa, chayraq cuentata qokuranku, Bautizaq Juanmanta Jesús rimasqanta. [Nota: Profeta Eliasmi ñawpaq tiempopi runakunata waqyaran Diosman kutirikunankupaq, saynallatataqmi Bautizaq Juanpas Salvadorta chashkinankupaq runakunata waqyaran. Chayraykun Jesusqa niran: “Chay profeta Elías suyasqaykichisqa Bautizaq Juanmi karan”, nispa].
23796	MAT 17:27	Ichaqa chay impuesto cobraqkuna ama phiñakunankupaqyá, laguna qochaman rispayki, anzueloykiwan challwata challwamuy. Hinaspa primer kaq challwa hap'isqaykipa siminta kichariy. Chay challwapa siminpin tarinki huk qolqeta. Hinaspa chay qolqewan chay impuesto cobraqkunaman pagamuy, noqapa impuesto paganayta, hinallataq qanpa impuesto paganaykitawan ima, nispa. [Nota: Ñawpaq Israel nación llaqtapiqa, costumbrenkuman hinan, templota mantenenankupaq llapallan chay Israel nacionniyoq runakunaqa huk impuestota pagaranku. Chay clase impuestomantan rimashan Mateo 17.24].
23797	MAT 18:1	Chay p'unchawkunapin discipulonkunaqa Jesusman ashuyuspa, khaynata tapuranku: —¿Pitaq Diospa sumaq gobiernasqanpiri más importante runari kanqa? nispanku. [Nota: Jesuspa discipulonkunaqa paytukusqa kaspankun saynataqa tapuranku].
23818	MAT 18:22	Hinaqtinmi Jesusqa contestaran: —Manan qanchis kutillatachu Diospi creeqmasiykitaqa perdonanayki, aswanqa qanchis chunkata qanchis kutikaman, nispa. [Nota: Kay versiculoqa khayna ninantan nin: Noqanchisqa tukuy tiempon dispuesto kananchis perdonananchispaq].
23936	MAT 21:41	Chaymi llapallan chaypi uyariq runakunaqa contestaranku khaynata: —Chay runakunataqa mana khuyapayaspan wañuchinqa, millay yana alma runakuna kasqankurayku. Hinaspan chay uvas chakrantaqa huk runakunamanñataq arrendanqa, saynapi tupaqnin cosechata tiempollanpi qopunankupaq, nispa. [Nota: chay chakrayoq dueñoqa, Dios Taytan. Chay chakrayoqpa wawanñataqmi, Señorninchis Jesucristo. Dueñopa serviqninkuñataqmi, Diosmanta willakuq profetakuna. Chakrata arrendaq runakunañataqmi, fariseo religionniyoq runakuna. Saynata comparaspanmi Jesucristoqa yachachiran].
23939	MAT 21:44	{Chaymi pi runapas chay rumi hawaman urmayuspaqa, ñut'usqa kanqa. Saynallataqmi pi runapa hawanmanpas chay rumi urmayuspaqa, kutasqa aychaman hinaraq chay runataqa tukuchinqa}, nispa. [Nota: Chay albañilkunapa mana munasqanku rumiqa, Jesucriston].
23955	MAT 22:14	Ichaqa ashkallañan Diospi creenankupaq invitasqa runakunaqa kashanku. Aswanqa chikallanmi akllasqa runakunaqa kanku”, nispa. [Nota: fiestaman invitachimuq reyqa, Dios Taytan. Casarakuq qariqa, Jesucriston. Fiestaman mana hamuy munaq runakunaqa, Jesucristopi mana creey munaq Israel nacionniyoq runakunan. Fiestaman tukuy clase huchasapa hamuq runakunaqa, Jesucristopi llapallan creeq runakunan. Hinallataq fiestapi mana allin cambiasqa runaqa, manan wakcha runachu karan; aswanqa Jesucristota mana respetaq runan karan].
23973	MAT 22:32	“Noqan kani Abrahampa, Isaacpa, hinallataq Jacobpa Diosnin”, nispa. Paykunaqa wañusqa kashaspankupas, Diospaqqa kawsashankun. Chayraykun Diosqa llapallan wañusqa runakunapapas Diosnin, paykunapa almanku kawsasqanrayku. Saynallataqmi Diosqa kawsaq runakunapapas Diosnin, nispa. [Nota: Diosqa paypi creespa wañuq runakunapa Diosninmi, hinallataq Salvadornin ima. Saynallataqmi Diospi mana creeq runakunapapas Diosnin, ichaqa manan Salvadorninchu].
23986	MAT 22:45	Hinaspapas kikin rey Davidpunin niran: “Señorlláy”, nispa. Chayri, ¿imanaqtintaq Diosmanta Hamuq Salvadorqa ñawpaq rey Davidpa mirayninmanta kanman? nispa. [Nota: Davidpa mirayninmantan nacenan karan Diosmanta Hamuq Salvador Cristoqa. Chayta yachaspanmi Davidqa ña niranña: “Señorlláy” nispa. Saynataqa niran, Diosmanta Hamuq Salvadorqa, paymanta más atiyniyoq kananta yachaspanmi].
23996	MAT 23:9	Hinaspapas qankunaqa amayá kay pachapiqa ni pi (yachachikuq) runatapas ninkichishchu: “Taytay” nispaqa. Qankunapa cheqaq Dios Taytaykichisqa ch'ullallan. Payqa hanaq pachapin kashan. [Nota: Kay textopi “Taytay” nisqanqa manan rimashan kay pachapi papanchismantachu. Aswanqa rimashan Diospa sutinta oqarispa “Padre” nispa kay pachapi sutichakuq runakunamantan].
24011	MAT 23:24	¡Runakunata pusaq ñawsakuna! ¡Qankunaqa tomanaykichisman urmaykuq ch'uspichatapas suysunkichismi. Caballomantapas aswan más hatunkaray camello animaltan ichaqa, enterollanta millp'unkichis! [Nota: Israel nacionniyoq runakunapaqqa ch'uspipas, hinallataq camello animalpas mana mikhuna animalkunan karanku, leypi prohibisqa kasqanrayku. Chay ch'uspiwanmi Jesusqa comparachiran uchuy kaq kamachikuy leykunata; chay camello animalwantaqmi Jesusqa comparachiran hatun kaq kamachikuy leykunata. Paykunan Moisespa leyninkunamanta chay ch'uspi hina uchuy kamachikuykunata allinta cumplinankupaq preocupakuranku. Ichaqa chay camello hina hatun kamachikuykunata cumplinankupaqtaqmi mana preocupakurankuchu].
24043	MAT 24:17	Wasi patapi kaqkunapas, apurayllaman urayamuspayá ayqekuchunku; amayá imankutapas wasinkumantaqa orqochunkuchu. [Nota: Ñawpaq Israel nación llaqtapi wasikunaqa manan kay llaqtanchiskunapi wasikuna hinachu karan. Chay tiempopi wasi pataqa karan huk ramada hinan].
24176	MAT 26:53	¿Acaso manachu yachankichis, Dios Taytaymanta kunan mañakuqtiy, chunka ishkayniyoq tropa angelninkunata mandamuspa defiendewananmanta? [Nota: Huk tropataqa ashka waranqa angelkunan conforman].
24254	MAT 27:56	Chay warmikunawan kushkan karanku: María Magdalena, Zebedeopa warmin, saynallataq Jacobopa hinallataq Joseypa mamitan María ima. [Nota: María Magdalena nispaqa niranku, Magdala sutiyoq llaqtamanta kasqanraykun].
24343	MRK 2:14	Chaymanta rishaspanmi, Jesusqa Alfeopa wawan Leví sutiyoq runata rikururan. Payqa impuesto cobraq kaspanmi, impuesto cobranan mesapi tiyasharan. Hinaqtinmi Jesusqa payta niran: —Qatikuway, nispa. Chaymi chay Leví sutiyoq runaqa tiyasqanmanta kasqan ratolla sayarispa Jesusta qatikuran. [Nota: Leviypa huknin sutinqa karan Mateo].
24351	MRK 2:22	Saynallataqmi manaraq poqosqa vinotaqa mana ni pipas hich'anmanchu thanta odrekunamanqa. Ichaqa chay vino poqoruspanmi chay thanta odrekunataqa phatarachinman. Hinaspan vinopas usunman, hinallataq odrekunapas manaña ni imapaqpas valenmanñachu. Chaymi manaraq poqosqa vinotaqa mosoq odrekunaman hich'ana, nispa. [Nota: Mana poqosqa vinon rikch'akun Jesuspa yachachisqankunaman. Poqosqa vinoñataqmi rikch'akun Israel nacionniyoq runakunapa ñawpaq mana valeq costumbrenkunaman. Chaymi Diospa palabrankunamanqa costumbrenchiskunataqa mana yapananchishchu].
24384	MRK 3:27	Kunan nisqaykichis, sichus pipas huk kallpasapa runapa wasinmanta imatapas qechuyta munaspaqa, primertan chay kallpasapa runataraq alli-allinta chaqnanan. Hinaspañan chay runapa wasinpi imankunatapas qechuytaqa atinman. [Nota: Chay kallpasapa runaqa, diablon. Chay kallpasapa runata chaqnaqñataqmi, Jesús. Jesusmi Santo Espiritupa atiyninwan diablomanta ashka runakunata qechun, infiernoman ama rinankupaq].
24434	MRK 5:1	Jesusqa discipulonkunapiwan kushkan Galilea laguna qochata chimparanku. Hinaspan Gadara llaqtaman chayaranku. [Nota: Gadara llaqtapa huknin sutinqa Gerasan].
24453	MRK 5:20	Hinaspanmi chay sanoyaq runaqa, Decápolis law llaqtakunaman riran. Hinaspan Jesuspa imayna sanoyachisqanmanta willakachakuran. Hinaqtinmi llapallan uyariq runakunaqa, chay runapa willakusqanwan anchata admirakuranku. [Nota: Decápolis ninanqa chunka llaqtakuna ninanmi].
24520	MRK 6:44	Chaypi mikhuq qarikunaqa pishqa waranqan karanku. [Nota: Chay tiempopiqa yuparanku qarikunallatan. Ichaqa warmikunatawan, hinallataq wawakunatawanqa manan yuparankuchu].
24536	MRK 7:4	Saynallataqmi paykunaqa mercadomanta kutimuspankupas, mana mikhurankuchu ni imatapas, makinkuta manaraq maqllikuspankuqa. Hinaspapas paykunaqa costumbrenkuman hinan vasokunatapas, jarrokunatapas, hinallataq fierromanta ruwasqa cosaskunatapas maqlliranku. {Saynallataq puñunanku camakunatapas t'aqsaranku}. [Nota: Kay makinku maqchikuy costumbretaqa, manan makinku limpio kananpaqchu ruwarankuqa. Aswanqa costumbrenkuman hina allin rikusqa kanallankupaqmi ruwarankuqa].
24562	MRK 7:30	Hinaqtinmi chay warmiqa wasinman ripuspa, ususinta camapi hawkallata tariran, ñak'arichiqnin demonio paymanta lloqsisqanrayku. [Nota: Mesapi mikhuq wawakunaqa Israel nacionniyoq runakunan kanku. Alqokunawantaqmi Jesusqa rikch'anachiran huk law nacionniyoq runakunata. Ichaqa Sirofenicia warmiqa, huk law nacionniyoq kashaspanmi Jesuspi creeran. Chaymi Jesusqa paypa ususinta sanoyachiran].
24620	MRK 9:13	Aswanqa noqan niykichis: Eliasqa ñan hamuranña; ichaqa runakunan paytaqa ñak'arichispa munasqankuta ruwaranku, imaynan Eliasmanta escribisqa Bibliapi kashan hinata, nispa. [Nota: Eliasmanta Jesús rimaspanqa, Bautizaq Juanmantan rimaran].
24754	MRK 12:12	Hinaqtinmi sacerdotekunapa jefenkunaqa, leykunata yachachiq runakunapiwan, hinallataq Israel nación llaqtapi kamachiq runakunapiwan ima cuentata qokuranku, paykunamanta Jesús rimasqanta. Chayraykun paykunaqa Jesusta presochanankupaq hap'iruytapuni munaranku. Ichaqa manataqmi piensasqankuman hina ruwaytaqa atirankuchu, runakunata manchakuspanku. Hinaspan mana ni imatapas ruwayta atispa pasapuranku. [Nota: Chakraqa Diospa obranmi. Chakrapa dueñonqa, Diosmi. Chakra arrendaq runakunaqa, Diosmanta yachachiq sacerdotekuna, hinallataq leymanta yachachiq runakuna iman. Sirviente runakunañataqmi, Diosmanta willakuq profetakuna. Chakrayoqpa wawanñataqmi, Jesucristo].
24936	MRK 15:41	Paykunan ñawpaqtaqa Galilea provincia law llaqtakunapi, Jesusta yanapaspa kushka puriranku. Hinallataqmi ñawpaqtaqa huk warmikunapas Jerusalén llaqtaman Jesuswan kushka hamullarankutaq. [Nota: María Magdalena nispaqa niranku, Magdala sutiyoq llaqtamanta kasqanraykun].
24995	LUK 1:33	Hinaspan Jacobpa mirayninkunata wiñaypaq gobiernanqa; saynapin chay gobiernasqanqa mana ni hayk'aqpas tukukunqachu, nispa. [Nota: Jacobpa mirayninqa Israel nacionniyoq runakunan].
25046	LUK 2:4	Hinaqtinmi Joseypas Nazaret llaqtapi tiyasqanmanta Belén llaqtaman riran censasqa kananpaq. Nazaret llaqtaqa Galilea provinciamanmi perteneceran. Belén llaqtañataqmi Judea provinciaman perteneceran. Chaymi Joseyqa ñawpaq tiempopi rey Davidpa mirayninmanta kasqanrayku Belén llaqtamanqa riran. [Nota: Rey Davidqa Belén llaqtapin naceran].
25064	LUK 2:22	Moisespa escribisqan leyman hinan huk onqokuq warmiqa ch'uyanchakunan karan. Chay ch'uyanchakunan tiempo tukurukuqtinmi, wawa tawa chunka p'unchawniyoq kashaqtin, Joseyqa Mariapiwan wawata aparanku Jerusalén llaqtapi temploman, Diosman dedicanankupaq. [Nota: Moisespa escribisqan leyman hinaqa tawa chunka p'unchawmi onqokuq warmiqa ch'uyanchakunan karan. Chaymantañan temploman rinan karan huchankunamanta Diosman sacrificiota ofrecenanpaq, Levítico 12.1-8]. Chayta ruwaruspañan primer kaq qari wawantaqa Diosman dedicanan karan.
25177	LUK 5:1	Huk p'unchawmi Jesusqa Genesaret sutiyoq laguna qochapa patanpi kasharan. Chaymanmi ashka runakuna huñunakamuranku ñit'i-ñit'iraq Diospa palabranta uyarinankupaq. [Nota: Genesaret laguna qochapa huknin sutinmi karan Galilea laguna qocha].
25203	LUK 5:27	Jesusqa chay mana puriq runata sanoyarachispanmi chay wasimanta ripuran. Rishaspantaqmi impuesto cobraq Leví sutiyoq runata rikuran, Roma llaqtapaq impuesto cobranan puestopi tiyashaqta. Leviytan Jesusqa niran: —Qatikuway, nispa. [Nota: Leviypa huknin sutinqa karan Mateon].
25215	LUK 5:39	Pipas poqosqa vinota malliyuspaqa, manañan munanqañachu mana poqosqa vinotaqa. Aswanmi ninman: —Poqosqa vinon aswan allinqa, nispa. [Nota: Mana poqosqa vinon rikch'akun Jesuspa yachachisqankunaman. Poqosqa vinoñataqmi rikch'akun Israel nacionniyoq runakunapa ñawpaq mana valeq costumbrenkunaman. Chaymi Diospa palabrankunamanqa costumbrenchiskunataqa mana yapananchishchu].
25231	LUK 6:16	Jacobopa wawqen Judas, hinallataq Judas Iscariote ima. Kay Judas Iscarioten Jesusta traicionaran. [Nota: Zelote partidomanta runakunaqa manan munarankuchu Israel nación llaqtankupi Roma llaqtamanta hamuq runakuna kamachinantaqa. Aswanmi munaranku Israel nacionniyoq llaqtamasinku runakuna gobiernanankuta. Chaymi paykunaqa hatariranku, Romamanta kamachikamuq autoridadkunapa contranpi, saynapi Israel nación llaqtankuta defiendenankupaq].
25257	LUK 6:42	Ñawiykipi rakhu k'aspi hina kashaqtinri, ¿imaynataq wawqeykitari niwaq: “Wawqéy, ñawiykipi ishuta orqorusqayki”, nisparí? ¡Ishkay uya runa! ¿Manachu aswan primertaqa ñawiykipi rakhu kaq k'aspitaraq orqokuwaq? Chayta ruwaspan allinta rikunki, wawqeykipa ñawinpi ishuta orqonaykipaqqa, nispa. [Nota: “Ñawipi ishuqa” rimashan chikallan huchamantan. “Ñawipi rakhu k'aspiñataqmi” rimashan nishu millay hatun huchakunamanta].
25309	LUK 7:45	Qanqa wasiykiman chayamuqtiypas manan much'aykuwarankichu. Kay warmin ichaqa wasiykiman haykumusqaymantapacha chakiykunata much'ashan. [Nota: Israel nación llaqtapiqa qarikunapas much'aywanmi saludanakuranku; ichaqa kay llaqtanchiskunapiqa manan saynatachu saludanakunchis].
25340	LUK 8:26	Jesusmi discipulonkunapiwan kushka chayaranku Galilea laguna qochapa chimpan Gadara lugarman. [Nota: Gadara llaqtapa huknin sutinqa Gerasan].
25423	LUK 9:53	Ichaqa, chay Samaria llaqtapi tiyaq runakunaqa, Jesustaqa manan samachiyta munarankuchu, Jerusalén llaqtaman risqanta yacharuspanku. [Nota: Samaria llaqtapi tiyaq runakunaqa, creerankun Samaria llaqtallankupi Diosta yupaychanankupaq. Chaymi Jesustaqa mana samachiyta munarankuchu, Jesusqa Diosta yupaychananpaq Jerusalén llaqtaman risqanrayku].
25433	LUK 10:1	Chaymantan Jesusqa akllaran qanchis chunka ishkayniyoq discipulonkunata. Hinaspan ishka-ishkayta comisionaspa mandaran, may llaqtakunamansi Jesús rinan karan, chay llaqtakunaman paykuna rinankupaq. [Nota: Wakin ñawpaq pergaminokunapin escribisqa kashan qanchis chunka discipulokunamanta; wakinpiñataqmi escribisqa kashan qanchis chunka ishkayniyoq discipulokunamanta].
25445	LUK 10:13	Jesusqa nillarantaqmi: —Ay ¡imaynaraq kankichis Corazín llaqtapi tiyaq runakuna! Ay ¡imaynaraq kankichis Betsaida llaqtapi tiyaq runakuna! Qankunapa llaqtaykichispin ashka milagrokunata ruwarani. Sichus Tiro llaqtapi hinallataq Sidón llaqtapipas chay milagrokunata ruwayman karan chayqa, paykunaqa huchankumanta wanakuspankun rikuchikunkuman karan Diosman kutirikusqankuta, qashqa p'achakunawan p'achakuspanku, hinallataq ushpa hawakunapi tiyaspanku ima. [Nota: Israel nación llaqtapi tiyaq ñawpaq runakunaqa, ushpa hawakunapin tiyaranku, llakisqa kasqankuta runakunawan rikuchikunankupaq].
25496	LUK 11:22	Ichaqa paymanta más kallpayoq runa hamuspanmi, chay kallpayoq runataqa vencenqa. Hinaspan armankunata qechuspa, tukuy kaqninkunatapas amigonkunaman rakinqa. [Nota: Armasqa runaqa, diablon. Ichaqa aswan más kallpayoq runañataqmi, Jesucristo].
25510	LUK 11:36	Sichus enteron cuerpoykichis mana tutayaqpi kaspa, aswan k'anchaypi kanqa chayqa, allintan kawsankichis, imaynan huk mecheropas k'anchayusunkichisman hinata, nispa. [Nota: Mecheroq k'anchayninqa Diospa yachachikuyninmi].
25529	LUK 12:1	Waranqa-waranqantin runakunan Jesuspa muyuriqninpi tanqanakustinraq huñunasqa kasharanku. Hinaqtinmi Jesusqa discipulonkunata khaynata niran: —Qankunaqa fariseo religionniyoq runakunapa levaduranmanta allinta cuidakuychis. Paykunaqa llullakuspan yachachinku ishkay uya runakuna kasqankurayku. [Nota: Levaduraqa rikch'akun ishkay uya runamanmi. Imaynan chikachallan levadurapas, masata ashkaman tukuchin, saynallataqmi ishkay uya kaq runapas, chay ishkay uya kayninta ashka runakunaman contagian].
25596	LUK 13:9	Sichus rurunqa chayqa, allinmi kanqa. Mana ruruqtinmi ichaqa, wit'uchipunki”, nispa. [Nota: Chay mana ruruq higos sach'aqa, Diosta mana kasukuq runakunan kanku].
25606	LUK 13:19	Diosta kasukuq runakunaqa rikch'akun, huk runapa tarpusqan mostaza mukhumanmi. Chay mostazapa mukhunmi hatun sach'aman tukun wiñaspaqa. Chaymi pichinkukunapas ramankunapi thapachakunku, nispa. [Nota: Kay mostaza mukhuqa yachachiwanchis, imaynan kay mostaza mukhupas ch'ulla mukhullamanta hatunta wiñaspa ashkata rurun, saynan Diospi creeq runakunapas ch'ullallamanta ashkaman tukunanchis].
25657	LUK 14:35	Mana salaq kachiqa, manañan ni imapaqpas valenñachu, nitaq chakraman hich'anapaqpas ni wanupaqpas. Aswanqa wikapanallapaqñan valen. Kay yachachikuykunata uyariqqa, kasukuytayá yachachun, nispa. [Nota: Allin kachiqa Diospi allinta creespa Diosta qatikuq runakunamanmi rikch'akun. Ichaqa q'aymayaq kachiñataqmi rikch'akun Diospi creeshaspa mana kasukuq runakunaman].
25695	LUK 16:6	Hinaqtinmi chay debeq runaqa niran: “Ishkay chunka cilindro aceitetan debeshani”, nispa. Chaymi chay mayordomoqa niran: “Kaypin contrato ruwasqayki papelqa kashan. Kunachallan aswan huk contratota ruway chunka cilindro aceitellamantaña”, nispa. [Nota: pachaq barril aceiteqa, ishkay chunka cilindron karan].
25866	LUK 20:18	Ichaqa pipas chay rumi hawaman urmayuspaqa ñut'usqan kanqa. Saynallataqmi pi runapa hawanmanpas chay rumi urmayuspaqa, kutasqa aychaman hinaraq chay runataqa tukuchinqa. [Nota: Chay albañilkunapa mana munasqanku rumiqa, Jesucriston].
25965	LUK 22:32	Noqan ichaqa, Dios Taytaymanta ña mañakuniña, iñiyniyki ama pisiyananpaq, saynapi aswan allinta kallpanchakunaykipaq. Qanqa Simón, noqamantan huk tiempo karunchakuwanki. Ichaqa noqaman kutirinpuspaykiyá noqapi creeqkunata yanapanki, paykunapas noqapi allinta iñinankupaq, nispa. [Nota: Kay Simonqa Jesuspa apostolnin Pedron].
26058	LUK 23:54	Chay p'ampasqanku p'unchawqa viernesmi karan. Chaymi Israel nacionniyoq runakunaqa alistakusharanku samanankupaq sábado p'unchaw yaqaña qallarinanpaq kashaqtin. [Nota: Israel llaqtayoq runakunapaqqa, soqta horas tardeyaykuytan qatiqnin p'unchawqa qallariran asta paqarisnintin soqta horas tardekama].
26117	JHN 1:4	Chay Palabran Kawsayqa; payllataqmi runakunapaqpas huk K'anchay. [Nota: Chay Palabrapas, chay Kawsaypas, hinallataq chay K'anchaypas kikin Señor Jesusmi].
26155	JHN 1:42	Hinaspan Andresqa wawqen Simón Pedrota Jesuspa kasqanman pusaran. Chaymi Jesusqa Simonta rikuruspa niran: —Qanqa Juanpa wawan Simonmi kanki. Kunanmantan qanpa sutiyki kanqa Cefas, nispa. Cefasqa “Pedro” ninantan nin. [Nota: Cefas sutiqa arameo rimaypin karan. Pedro sutiñataqmi griego rimaypi karan. Kay ishkaynin sutikunan “rumi” ninanta nin].
26556	JHN 10:6	Jesusqa chay willakuytan fariseo religionniyoq runakunaman willaran. Ichaqa manataqmi paykunaqa ima ninantas nin chaytaqa entienderankuchu. [Nota: Israel nación llaqtapiqa, oveja michiqqa ovejankunapa ñawpaqnintan rin, saynan asta kunankamapas].
26723	JHN 13:24	Chaymi Pedroqa Jesuspa ancha munakusqan discipulota señascharan, Jesusta khaynata tapunanpaq: “Jesusri, ¿mayqenninchismantataq saynata nishan?” nispa. [Nota: Jesuspa ancha munakusqan discipuloqa kay librota escribiq Juanmi karan].
26869	JHN 18:15	Simón Pedroqa Jesuspa huknin discipulonpiwanmi, Jesusta presota apaqtinku qepanta riranku. Pedrowan riq discipuloqa, sacerdotekunapa jefenwanmi reqsinakuran. Chayraykun Jesusta chay palacio wasipa pationman apayuqtinku, Pedrowan riq discipulopas chayman haykuran. [Nota: Pedrota acompañaq discipuloqa, kay librota escribiq Juanmi karan].
26911	JHN 19:17	Jesusqa chakatanankupaq cruzta wikriyukuspanmi, Calavera nisqa moqo pataman riran. Chay Calavera moqotan hebreo rimaypiqa “Gólgota” nispa suticharanku. [Nota: Chay sutikunaqa “uma tullu lugar”, ninantan nin].
26923	JHN 19:29	Chaypin huk p'uyñupi hunt'a qatqe vinagre kasharan. Chaymi huk k'aspipa puntanman esponjata wataranku. Hinaspan chay vinagreman challpuyuspanku, Jesuspa siminman aypachiranku. [Nota: Chay qatqe vinagreqa, pobre runakunapa tomananpaqmi karan. Chaytan Jesusmanqa ch'akichikuqtin, tomachiyta munaranku].
26936	JHN 19:42	Chay sepulturamanmi cercalla kasqanrayku Jesuspa cuerponta p'ampamunankupaq aparanku. Saynataqa ruwaranku, Israel nacionniyoq runakunapa samananku p'unchaw yaqaña qallarisqanraykun. [Nota: Samana p'unchawqa Israel nacionniyoq runakunapaqqa, soqta horas viernes tardentan qallariran. Tukurantaqmi soqta horas sábado tardenta].
26952	JHN 20:16	Chaymi Señor Jesusqa niran: —¡María! nispa. Chaymi Mariaqa, pay lawman kutirispa, Jesús kasqanta reqsiruran. Hinaspan niran: —¡Raboni! nispa. Chay rimayqa “yachachikuq maestro” ninantan nin. [Nota: Wakin Bibliakunapin ninku: “hebreo rimaypi”, nispa; wakinpitaqmi ninku “arameo rimaypi”, nispa].
27003	ACT 1:11	—Galilea provincia lawmanta runakuna, ¿imanaqtintaq qankunari alto cielota qawashankichís? Imaynan Jesuspa hanaq pachaman ripusqanta kunan rikushankichis, saynallataqmi Jesusqa huk p'unchaw hanaq pachamanta kay pachaman kutimunqa, nispa. [Nota: Chay ishkay yuraq p'achayoq runakunaqa Diospa angelninkunan karanku].
27005	ACT 1:13	Hinaspan apostolkunaqa Jerusalén llaqtaman chayaruspanku, samapakusqanku wasipa altosninman wicharanku. Chaypin karanku: Pedro, Jacobo, Juan, Andrés, Felipe, Tomás, Bartolomé, Mateo, Alfeopa wawan Jacobo, Zelote partidomanta Simón, hinallataq huk Jacobopa wawan Judaspiwan ima. [Nota: Kay Judasqa manan Jesusta traicionaspa wañuq Judas Iscariotechu karan. Aswanqa huk Judasmi].
27095	ACT 4:4	Ichaqa saynata ruwashaqtinkupas, apostolkunapa yachachisqanta uyarispankun, ashka runakuna Jesucristopi creeranku. Chaymi chay p'unchawkunapi Jesucristopi creeq qarikunaqa pishqa waranqa hina karanku. [Nota: Israel nación llaqtapi runakunata yupaspankuqa, manan warmikunata nitaq wawakunatapas yuparankuchu].
27201	ACT 7:16	Chaymantan paykunapa tullunkunaqa, Siquem nisqa lugarman apasqa karan, chaypi p'ampasqa kanankupaq. Chay lugarpi sepulturatan Abrahamqa Hamor sutiyoq runapa wawankunamanta ñawpaqtaraq rantiran. [Nota: Chay Siquem nisqa sutiyoq lugarqa manan Egipto nación llaqtapichu karan. Aswanqa Israel nación allpapin chay Siquem nisqa lugarqa karan].
27219	ACT 7:34	Noqaqa yachanin Egipto nacionpi wawaykunata esclavomanta servichikuqtinku ancha ñak'arisqankutaqa. Hinaspapas noqaqa yachanin ancha sufrisqankutapas, hinallataq waqasqankutapas uyarinin. Chaymi noqaqa kunan paykunata libranaypaq urayamuni. Saynaqa kunanyá alistakuy. Noqan qanta Egipto nacionman mandasqayki”, nispa. [Nota: Husut'a orqokuy costumbreqa karan, Dios respetasqankuta runakunawan rikuchikunankupaqmi].
27379	ACT 11:3	Hinaspan paykunaqa khaynata tapuranku: —Qanri, ¿imanaqtintaq huk law nacionniyoq runakunapa wasinman haykuspa, paykunawan kushkari mikhurankí? nispanku. [Nota: Israel nacionniyoq runakunapa costumbrenkuman hinaqa, manan permitisqachu karan, huk law nacionniyoq runakunawan kushka mikhunankupaqqa].
27495	ACT 14:12	Hinaspan paykunaqa, Bernabeyta diosninkupa sutin Jupiterwan suticharanku. Pablotataqmi, runakunaman rimapayasqanrayku, huknin diosninkupa sutin Mercuriowan suticharanku. [Nota: Jupitertan griego rimaypi niranku Zeus, nispanku. Mercuriotañataqmi griego rimaypi niranku Hermes, nispanku. Chay Grecia nacionniyoq runakunaqa creerankun, chay Jupiterwan sutichasqa diosninku llapallan dioskunamanta aswan más atiyniyoq dios kananpaq. Hinaspapas creellarankutaqmi chay Mercuriowan sutichasqa diosninkupas llapallan dioskunapa partenmanta mensajeta apamuq kananpaq].
27562	ACT 16:10	Chay visionninpi rikusqanta Pablo willawaqtinkun, llapallayku alistakurayku, chay Macedonia provincia lawman viajanaykupaq. Chayman rispaykun noqaykuqa yacharayku, Diosqa kikinpuni chay provincia lawman mandawasqankuta, Jesusmanta allin willakuykunata runakunaman chaypi willamunaykupaq. [Nota: Kay librota escribiq Lucasqa Pablowan kushkan Macedonia provinciaman riran. Chaymi nin: “Llapallayku”, nispa].
27610	ACT 17:18	Saynallataqmi Pabloqa wakin epicurio nisqa yachayniyoq runakunawanpas, hinallataq estoico nisqa yachayniyoq runakunawanpas discutinakullarantaq. Chayta uyarispan wakinninku khaynata niranku: —¿Imatataq riman kay cuento q'epi runarí? nispanku. Wakinñataqmi niranku: —Huk dioskunamantan yachachishan, nispanku. Saynataqa niranku, Pabloqa Jesucristomanta allin willakuykunata, hinallataq qepa tiempoman wañusqakuna kawsarimunanmantawan yachachiqtinmi. [Nota: Epicurio runakunapas hinallataq Estoico runakunapas yachaysapa runakunan karanku. Epicurio runakunaqa, tukuy imamantapas más allinqa kusisqalla kawsaypin creeranku. Estoico runakunañataqmi ichaqa, tukuy imamantapas más allinqa controlakuspa kawsanamanta creeranku].
27648	ACT 18:22	Pabloqa lamar qochapa patanpi kaq Cesarea llaqtaman chayaruspanmi, Jerusalén llaqtaman riran, Señor Jesucristopi creeq runakunata saludaykunanpaq. Chaymantañataqmi Pabloqa viajallarantaq Antioquía llaqtaman. [Nota: Bibliapiqa ishkay llaqtakunan karan “Antioquía” sutiyoq. Kay Antioquía llaqtaqa Siria provincia lawpin karan].
27678	ACT 19:24	Chay ch'aqwataqa Demetrio sutiyoq runan qallarichimuran. Demetrioqa qolqemantan mamacha Artemisapa templon wasichakunata ruwaspa venderan. Hinaspan paypas, hinallataq yanapaqninkunapas ashka qolqeta ganakuranku. [Nota: Chay mamacha diosninkutaqa Griego rimaypin Artemisa sutiwan suticharanku. Latín rimaypiñataqmi Diana sutiwan suticharanku].
27699	ACT 20:5	Paykunan ñawparuspanku, Troas llaqtapiña suyawaranku. [Nota: Kay librota escribiq Lucasqa paykunawan mana rispanmi, Pablowan qepakuran. Chaymi nin: “suyawaranku”, nispa].
27731	ACT 20:37	Hinaqtinmi chaypi kaqkunaqa anchata waqaspa, Pablota abrazaykuspa much'aykuranku. [Nota: Israel nación llaqtapiqa, costumbrenkun karan qaripura uyankupi much'aywan despedinakuy].
27750	ACT 21:18	Paqarisnin p'unchawtaqmi, Pabloqa noqaykuwan kushka (Jesuspa wawqen) Santiagota visitaq riran. Hinaspan tarirayku Jesucristopi creeqkunapa llapallan líder ancianonkunatapas huñunasqata. [Nota: Santiagopa huknin sutinmi karan Jacobo. Payqa Jesuspa wawqenmi karan. Hinaspapas kay Jacoboqa manan Jesuspa apostolnin kaqchu karan].
27929	ACT 27:6	Chaypin soldadokunapa capitannin Julioqa huk barcota tariruran Alejandría llaqtamanta hamuspa Italia nación llaqtaman rishaqta. Hinaspan noqaykutaqa kamachiwaranku, chay barcoman wichaspayku, Italia nación llaqtaman rinaykupaq. [Nota: Chay Italia nación llaqtapin Roma llaqtaqa karan. Hinaspapas chay Roma llaqtaqa chay Italia nación llaqtapa capitalninmi karan].
27978	ACT 28:11	Kinsa killa chay Malta sutiyoq islapi kasqaykumantan, noqaykuqa huk barcoman qespirayku viajeta continuanaykupaq. Chay barcoqa ñawpaqtaraqmi Alejandría llaqtamanta chayamuran; hinaspan paray tiempo pasanankama chay Malta islapi qepakuran. Chay barcopa ñawpaqninpin, ishkay diosninkupa imagennin churasqa karan: “Cástor” hinallataq “Pólux”. [Nota: Cástor hinallataq Poluxqa “Mellizo” ninanmi. Hinaspapas chay Grecia nacionniyoq runakunaqa creerankun barcopi llapallan llank'aqkunapa patronnin kananpaq. Chaymi paykunaqa chay diosninkuman rikch'akuq imagenta barconkuman churaranku, chay diosninku paykunata yanapananpaq].
28173	ROM 7:14	Noqanchisqa yachanchismi, leykunaqa Diospa kamachikuynin kasqanta. Noqan ichaqa, runalla kasqayrayku, kay aycha cuerpoypa munasqanman hina millay huchakunata ruwaspay kawsani. Chaymi noqaqa huchapa kamachisqan esclavo hina kani. [Nota: Ashka yachayniyoq runakunan piensanku khaynata: “Pabloqa kaypiqa rimashan Jesucristopi manaraq creeshaspa, imaynas karan vidan chaymantan. Chayta niruspanñan payqa Romanos 8 yachachiwanchis Jesucristopi creeq runakunapa vidanmanta”, nispanku. Ichaqa wakin yachayniyoq runakunan piensanku khaynata: “Pabloqa Jesucristopi creeshaspapas khayna huchakunata ruwaspan kawsaran”, nispanku].
28236	ROM 9:13	Ichaqa Bibliapipas saynan escribisqa kashan: “Jacobtan munakurani, Esautataqmi mana munakuranichu”, nispa. [Nota: Kaymanta astawan yachanaykipaqqa leey Malaquías 1.1-3. Chaypin nishan “Diosqa akllaran Israel naciontan, manan Edom sutiyoq naciontachu”, nispa. Chay Edom nacionqa Jacobpa wawqen Esaupa mirayninkunamantan formasqa karan].
28256	ROM 9:33	Chaymantan Bibliapipas khayna escribisqa kashan: “Noqaqa Jerusalén llaqtapin hayt'akuspa laq'apakunapaq rumita churani. Pipas chay rumipi hayt'akuspaqa, laq'apakunqan. Ichaqa pipas chay rumipi confiaspaqa, manan engañasqachu kanqa, Diospi confiasqanrayku”, nispa [Isaías 28.16]. [Nota: Chay rumiqa, Jesucriston].
28263	ROM 10:7	Hinaspapas qanqa amayá khaynataqa piensaychu: ¿Pitaq wañusqakunapa kasqanmanri urayunman? nispaqa. Saynatan wakinqa piensanku wañusqakunapa kasqanmanta, Cristota kawsarichimuyta munaspanku. [Nota: Israel nacionniyoq runakunaqa suyasharankuraqmi, Diosmanta hamunanpaq huk Salvadorta. Ichaqa manan munarankuchu Jesuspi creeytaqa, pay chay Salvador kashaqtin. Chaymi Pabloqa nishan: “Chay Salvadorqa ñan hamurunña. Amaña paytaqa mashkaychishñachu”, nispa].
28295	ROM 11:18	Qankunaqa Israel nacionniyoq runakunamantaqa amayá más importante kanaykichispaqchu creekuychis. Aswanqa yachaychisyá, qankuna huk law nacionniyoq runakunaqa, manan aceituna sach'apa saphinchu kankichis chay sach'ata wiñachinaykichispaqqa; aswanqa sach'apa saphinmi qankunataqa wiñachisunkichis, injertasqa ramakunalla kasqaykichisrayku. [Nota: Chay sach'apa saphinqa Israel nacionniyoq runakunapa ñawpaq abuelonkunan karanku].