23231	MAT 1:18	Awinyirra Mary amintiya nyirra-mantani Joseph awarra ngini ngarra nyirra promise api karri wuta arnuka marriti pirimi nanuwanga api awungarri ngarratuwu awarra ngawa-rringani ngini kuriyuwu yini-pangirri (sent) ngini-ngatawa pukwiyi (Holy Spirit) kapi awinyirra Mary, kiyi ngini-ngatawa power awarra pukwiyi yikirimi awinyirra Mary ngini nyirra papuringanta jiyima.
23232	MAT 1:19	Awarra Joseph karluwu yimajawu ngini awarra pukwiyi ngini-ngatawa power yikirimi awinyirra Mary papuringanta api karri yipakuluwunyi awinyirra Mary ngini nyirra waya papuringanta api ngarra amparrimani yuwarimi ngini ngarra nyoni tini yipirrakirayi awinyirra api yimi kangatamiya ngini, “Tani-waya (no matter) nyirra jiyimarrimili nyoni tini api ngiya karluwu ngimata-marruriyi (won't take) awinyirra kapi awuta alawuruwi kapi jurra ngini ngimata-jiyarra awuta ngini nyirra juwuriyi kapi nyoni tini.” Awarra yimi Joseph kangatamiya. Kiyi yimi ngini, “Ngiya karluwu ngimata-kirimi ngiya-mantanga arliranga. Waya juwa nguwutiyarra awinyirra ngini ngiya waya karluwu ngiya-mantanga awinyirra amintiya ngawa wiyi karluwu marriti ngamatami,” yimi Joseph kangatamiya. Ngarra pupuni tini awarra Joseph api ngarra arnuka yuwutimarti ngini arliranga yimata-kirimi awinyirra Mary.
23233	MAT 1:20	Kiyi awarra Joseph yuwuriyi japuja kiyi yipungintayi (thought about) ngarra-mantanga Mary. Api karri ngarra yimajirripi api tirimini yimi (dreamed) ngini yati ngawa-rringani ngini-ngatawa yingumpunila (angel) papi yimi kangatawa api awarra yingumpunila yimi kangatawa, “Aya, Joseph,” yimi. “Ngajiti nimpaja-mwari awinyirra Mary pili awarra ngawa-rringani ngini-ngatawa pukwiyi (Holy Spirit) waya yini-papirraya (came down) kangi nyitawa api ngini-ngatawa power waya yikirimi awinyirra papuringanta. Yita arnuka tini yipirrakirayi awinyirra Mary,” yimi awarra yingumpunila kapi awarra Joseph.
23234	MAT 1:21	Kiyi awarra yingumpunila nyoni ngirramini yipangiraga ngini, “Karri awarra kirijini wiyi arimulungurrumi api nginja awungarri yintanga tayakirayi Jesus pili awarra yintanga Jesus meaning arimi ngini ngarra awarra wiyi awunyawu awarra jirti ngini awuta tiwi pirikirim-ani (the wrong they have done), awuta kapi ngawa-rringani wiyi arimamula (call) awuta ngarra-mamirampi api wuta wiyi yiloti wurumuwu kuriyuwu kangatawa japuja. Api nginja tamarruriyi awinyirra Mary kapi nginjila japuja api nginja wiyi nginja-purnayinga awinyirra Mary,” yimi awarra yingumpunila kangatawa awarra Joseph karri ngarra tirimini yimi (dreamed).
23235	MAT 1:22	Api karri awarra Joseph yipangipari api kuwa yimi awarra ngirramini ngini awarra yingumpunila yipangiraga api yuwuriyi kapi awinyirra Mary kiyi yimarruriyi awinyirra kapi ngatawa japuja amintiya ngarra yiloti ngarra-purnayinga yimamula (called) awinyirra Mary. Wuta karluwu pirimarrimili nanuwanga. Waya juwa karri nyirra-mwarti wiyi (later on) yimulungurrumi api awungarri wuta pirimarrimili. Awarra ngirramini ngini (about) karri awinyirra Mary nyirra-mwarti yimulungurrumi api ngarra ngawa-rringani parlingarri yuwutiyarra awarra ngirramini kangi awarra prophet Isaiah. Api kiyi awarra Isaiah yikirimi kangi ngawa-rringani ngini-ngatawa punkaringini (Old Testament) awarra naki ngirramini ngini, “Nyirra natinga murrukupora angi nyirra arnuka jiyimarrimili awurrini api nyirra wiyi papuringanta ampirimi api nyirra wiyi yati kirijini ampurtiyi. Wuta wiyi wupakirayi yintanga awarra kirijini Immanuel.” Awarra Isaiah yikirimi awarra ngirramini kangi awarra punkaringini. Api awarra yintanga Immanuel meaning arimi ngini, “Awarra ngawa-rringani yini-papirraya (came down) kapi ngawa tiwi api ngawa waya ningani ngawa-rringani ngawiyati ngarimuwu kapi awungarra naki murrakupuni (on the earth).” Awarra ngirramini ngini ngarra awarra Isaiah yikirimi kangi awarra punkaringini api awarra wiyi warntirrana yima (later became true) karri ngawa-yuwuni Jesus yimulungurrumi.
23239	MAT 2:1	Karri awarra kirijini Jesus yimulungurrumi kapi awarra town Bethlehem kapi awarra murrakupuni Judea api awungarruwu kapi nyoni murrakupuni api yingampa wawurruwi pirripakuluwunyi awuranka japalinga ngirri-ngirri jiyimi. Awuta wawurruwi api ngini-wutawa murrakupuni karrampi. Wuta pungintamuwi (clever) pili wuta pirimajawu ngini (about) awinyirra tayikuwa-nga (lots) japalinga. Api karri awuta wawurruwi pirripakuluwunyi awinyirra awuranka japalinga api wuta nimarra pirimajirri, “Ningani yati kirijini waya yimulungurrumi api karri ngarra arikulani arima api ngarra wiyi king arimi,” pirimajirri awuta wawurruwi. Kiyi wuta pirripakuluwunyi awinyirra japalinga juwuja kangi yuwunka (sky) api kiyi pirripapunya awinyirra japalinga pili purru-wutimarti ngini pimata-kuluwunyi awarra kirijini ngini yimulungurrumi. Kiyi awinyirra japalinga juwuriyi kuriyuwu kapi awarra murrakupuni Judea kiyi awungarruwu nyirra juwunjarli (stopped). Karri awuta wawurruwi papi pirimi kapi awarra murrakupuni Judea api wuta purruwuriyi kapi Jerusalem. Awarra Jerusalem yinkitayi kapi Bethlehem. Awungarruwu kapi Jerusalem wuta nimarra pirimi kapi yingampa tiwi kapi japuja pirimi awungaji, api pirimi ngini, “Awungarruwu kapi ngini-ngawula murrakupuni ngawa nginti-pakuluwunyi awinyirra japalinga angi awuranka. Api karri nginti-pakuluwunyi awinyirra japalinga api nimarra ngintiri-majirri ngini, ‘Yati kirijini waya yimulungurrumi ngini ngarra wiyi king arimi api ngawa kularlaga ngawurrami (let's look for) awarra kirijini pili-ngini ngawa ngamata-kuruwarni (thank) ngarra,’ ngintiri-majirri. Api kiyi ngawa nginti-papunya awinyirra japalinga awungarra api kapi naki murrakupuni awinyirra japalinga juwunjarli (stopped). Api maka awarra kirijini ngini ngarra wiyi king arimi kangi nuwa kapi nuwa Jews?” Awuta wawurruwi awarra nanginta pirimi awuta tiwi kapi wuta japuja pirimi kapi Jerusalem. Ngarratuwu awarra King Herod api ngarra alawura yimi kapi awuta Jews awungarruwu kapi awarra murrakupuni Judea karri awarra kirijini Jesus yimulungurrumi awungaji amintiya ngarra japuja yimi kapi Jerusalem. Kiyi karri awarra King Herod yipitingaya (heard) awarra ngirramini ngini awuta wawurruwi pirripangiraga ngini (about) awarra kirijini ngini ngarra wiyi king arimi kapi awuta Jews api awarra King Herod worry yimi pili yimi kangatamiya ngini, “Karri awarra nayi kirijini wiyi arikulani arima api kapinaki Jews arrami wiyi wutimarti ngini ngarra wiyi king yimatami kangi wuta api wuta karluwu wutimarti ngiya ngini king ngimatami,” yimi awarra Herod kangatamiya. Wutatuwu awuta Jews kapi japuja pirimi kapi Jerusalem api wuta pirimakirri pili pirimajirri, “Ngini awarra kirijini wiyi awutimarti ngini king arimi kapi ngawa Jews api awarra Herod wiyi jirti ngirramini apakirayi ngawa,” pirimajirri awuta Jews.
23242	MAT 2:4	Kiyi awarra Herod jingawu yimi kapi awuta priests kapi wuta alawuruwi amintiya awuta scribes ngini wuta pini-matu-wariyi kangatawa. Karri awuta priests amintiya scribes papi pirimi kangi awarra King Herod api ngarra yimi kangi wutawa ngini, “Awi,” yimi. “Awarra ngini nuwa Jews ngimpiri-mamula (call) nuwa-rringani ngini kuriyuwu api ngarra parlingarri yuwuntiyarra nuwa-ampi ngini ngarra wiyi yini-mata-ngirri (would send) awarra Christ awungarra kapi naki murrakupuni (to this earth), awarra ngini ngarra wiyi king arimi kangi nuwa Jews. Api maka awarra murrakupuni kapi wuta parlingarri pirripangiraga ngini ngarra wiyi awungaji arimulungurrumi awarra kirijini?” yimi awarra King Herod kangi awuta priests amintiya awuta scribes.
23243	MAT 2:5	Api wutatuwu awuta priests amintiya awuta scribes pirimi ngini, “Marri kapi Bethlehem,” pirimi. Kiyi wuta pirimi ngini, “Parlingarri ngawa-rringani ngini kuriyuwu nimarra yimi kangi yati tini ngini ngarra prophet api yimi ngini,
23244	MAT 2:6	‘Awarra town Bethlehem kapi Judea api kirijini town amintiya tayikuwapi arikutumunuwi karluwu wurimajawu awarra town api wiyi parlinginari tayikuwapi arikutumunuwi wiyi wurimajawu awarra town pili awungarruwu yati kirijini wiyi arimulungurrumi ngini ngarra wiyi king arimi. Awarra kirijini ngarra wiyi ngatawa amintiya awuta yingampa alawuruwi kapi awarra murrakupuni Judea api wuta karlu-nara. Ngarra awarra king wiyi apamangi awuta tiwi kapi ngiya ngirimamula (call) awuta ngiya-mamirampi, awuta kapi wutiyati wuta-amini ngini ngarra yintanga Israel,’ yimi ngawa-rringani kapi awarra prophet parlingarri. Api kiyi awarra prophet yikirimi (wrote) awarra ngirramini kapi ngawa-rringani ngini-ngatawa punkaringini (Old Testament),” pirimi awuta priests amintiya awuta scribes kangi awarra King Herod.
23245	MAT 2:7	Kiyi awarra King Herod yipangirri (sent) yati tini kangi awuta wawurruwi kapi pirripapunya awinyirra japalinga ngini ngarra awarra tini yini-mata-marruriyi awuta wawurruwi kangatawa. Api awarra tini kuwa yimi kangi awarra King Herod kiyi yiniri-marruriyi awuta wawurruwi kangatawa. Awarra Herod karluwu yuwutimarti yingampa arikutumunuwi ngini wuta pimata-majawu ngini awuta wawurruwi punuwuriyi kangatawa. Kiyi karri wuta papi pirimi kangatawa api awarra Herod nanginta yimi wuta, “Awi,” yimi. “Awungarri nuwa mampara nginti-pakuluwunyi awinyirra japalinga?” yimi awarra Herod kangi wuta. Api kiyi awuta wawurruwi purru-wutiyarra awarra King Herod karri wuta mampara pirripakuluwunyi awinyirra japalinga. Kiyi awarra King Herod yimi kangi wutawa, “Awarra kirijini ngini ngarra ngatawa api ngarra waya yimulungurrumi kapi Bethlehem api nyirru-wariyi awungarruwu kiyi kularlaga nyirrami awarra kirijini,” yimi awarra King Herod kapi awuta wawurruwi. Kiyi yimi ngini, “Karri nuwa wiyi ngumpunyayi awarra kirijini api nuwa wiyi nyirra-kupawurli awungarra kangiya api nyirra-jiyarra ngiya ngini maka japuja arimi awarra kirijini pili ngiya nguwutimarti ngini ngimatu-wariyi kangatawa ngini ngimata-kuruwarni awarra.” Awarra Herod yimi awarra kangi awuta wawurruwi kapi pungintamuwi. Api, awarra King Herod ngarra kunyani yimi ngini yuwutimarti ngini yimata-kuruwarni awarra kirijini.
23247	MAT 2:9	Kiyi awuta wawurruwi kapi pungintamuwi api purrupumwari awarra Herod. Karri wuta papi pirimi kapi turruwuni wuta tuwanga pirripakuluwunyi awinyirra japalinga. Nyirra awinyirra japalinga aringampi juwuja kapi kuriyuwu api wuta tuwanga pirripapunya awinyirra. Karri awinyirra japalinga papi jiyimi kapi awinyirra kurrampali kapi awarra kirijini yimuwu api awungarruwu awinyirra japalinga juwunjarli (stopped).
23248	MAT 2:10	Karri awuta wawurruwi pirripakuluwunyi awinyirra japalinga juwunjarli api wuta kukunari pirimi.
23249	MAT 2:11	Kiyi awuta wawurruwi, karri papi pirimi awungarruwu kapi awinyirra kurrampali api pirripawuriji yilaruwu. Api karri pirripakuluwunyi awarra kirijini amintiya ngarra-naringa api wuta pirripamukuri ngini-wutawa yirrara yimpula kapi yakuluwuni (knelt down) yinkitayi kapi awarra kirijini. Kiyi wuta pirripakirayi awarra kirijini awarra oil ngini pupuni aruwanti amintiya gold amintiya awarra arramu-kamini ngini ngini-ngatawa kumurrupuni aruwanti pupuni (incense). Kiyi wuta purrupumwari awarra kirijini amintiya ngarra-naringa amintiya Joseph.
23250	MAT 2:12	Karri japinamini karri awuta wawurruwi pirimajirripi api wuta tirimini pirimi (dreamed) ngini ngawa-rringani yuwuntiyarra awuta ngini karluwu pimata-kupawurli kapi awarra Herod. Kiyi karri japinari awuta wawurruwi pirripangipari api wuta kuwa pirimi awarra ngirramini ngini ngawa-rringani yipangiraga api wuta purruwuriyi angi nyonga jarrumoka karri pirripakupawurli kapi ngini-wutawa murrakupuni.
23251	MAT 2:13	Karri awuta wawurruwi kapi pungintamuwi (clever) purrupumwari awarra murrakupuni Judea api karri japinamini awarra Joseph yimajirripi api ngarra tirimini yimi (dreamed) ngini yati yingumpunila (angel) yinuwuriyi kangatawa. Kiyi awarra yingumpunila yimi ngini, “Kutupi tami api tamarruriyi nginja-purnayinga Mary amintiya nyirra-mwarti Jesus karrampi kapi nayi murrakupuni Egypt. Kalikali tamakirrimi awungarruwu pili awarra Herod wiyi kularlaga arimi awarra kirijini ngini pajuwani yimata-kirimi ngarra. Api karri nuwa papi ngimpirimi kapi Egypt api tangarima takirimi awungarruwu. Ngiya wiyi tuwanga nguwunu-wuriyi kanginjila kiyi wiyi nguwujiyarra nginja karri nginja wiyi nimpini-majakupawurli (bring back) nginja-purnayinga amintiya nyirra-mwarti awungarra.” Awarra yingumpunila yimi awarra kangi Joseph.
23252	MAT 2:14	Kiyi awarra Joseph yipangipari kutupi yimi kiyi yuwunga ngarra-purnayinga amintiya awarra kirijini kiyi wuta yartipili purrupumwari Bethlehem. Kiyi wuta purruwuriyi awungarruwu kapi Egypt.
23253	MAT 2:15	Api karri awarra Herod nanuwanga yimpangini yimi (still alive) amintiya yimuwu kapi Jerusalem api awarra Joseph amintiya awinyirra Mary amintiya awarra kirijini Jesus purumuwu awungarruwu kapi Egypt.
23254	MAT 2:16	Ngarratuwu awarra King Herod api karri ngarra yipitingaya (heard) ngini awuta wawurruwi kapi wuta pungintamuwi pirripakupawurli kapi ngini-wutawa murrakupuni kapi nyonga jarrumoka api jurrumumi jiyimi angatawa yiminga (became angry) pili wuta karluwu pinipakupawurli kangatawa. Kiyi ngarra yipungintayi (thought about) awarra ngirramini ngini awuta wawurruwi kapi wuta pungintamuwi purru-wutiyarra ngarra ngini karri wuta mampara pirripakuluwunyi awinyirra japalinga. Api ngarra yimi kangatamiya ngini, “Arrami ngarra waya yinkitayi yirrara pakitiringa (years old) awarra kirijini ngini ngarra ngatawa,” yimi kangatamiya. Api kiyi ngarra jingawu yimi kapi yingampa soldiers kapi waki pirimi ngini (for) ngarra kiyi yimi kangi wutawa, “Nyirru-wariyi kapi Bethlehem kiyi kularlaga nyirrami awuta tayikuwapi (all) kakirijuwi kapi jajingaruwi awuta kapi wuta yirrara pakitiringa (years old) amintiya awuta jajingaruwi kapi wuta wurimarnuwa amintiya awuta kapi wuta wurimangapa pularti api karri ngumpunyayi awuta kakirijuwi api pajuwani nyirra-kirimi awuta.” Awarra Herod yimi awarra kangi awuta soldiers. Api awuta soldiers kuwa pirimi awarra ngirramini ngini Herod yipangiraga api kiyi purruwuriyi kapi Bethlehem api piripirni awuta kakirijuwi kapi jajingaruwi.
23257	MAT 2:19	Kiyi awarra Herod ngini ngarra king kapi Judea api ngarra pajuwani yimi. Api awungarri awarra Joseph amintiya awinyirra Mary amintiya awarra kirijini Jesus wuta nanuwanga (still) japuja pirimi awungarruwu kapi Egypt. Kiyi karri japinamini awarra Joseph yimajirripi api tirimini yimi (dreamed) ngini awarra yingumpunila (angel) tuwanga papi yimi kangatawa
23258	MAT 2:20	api yimi ngini, “Aya, Joseph, kutupi tami api tamarruriyi nginja-purnayinga amintiya nyirra-mwarti api tayakupawurli kapi ngini-nginjila murrakupuni Israel, pili awarra Herod ngini ngarra yuwutimarti ngini pajuwani yimata-kirimi awarra niyi kirijini api ngarra waya pajuwani yimi.” Awarra yimi awarra yingumpunila kapi awarra Joseph karri ngarra tirimini yimi.
23259	MAT 2:21	Api kiyi ngarra Joseph kuwa yimi kapi awarra yingumpunila yipangiraga kiyi yimaja-kupawurli awinyirra Mary amintiya nyirra-mwarti kapi awarra murrakupuni Israel.
23260	MAT 2:22	Kiyi karri wuta waya yinkitayi pirripakupawurli kapi Bethlehem kapi awarra murrakupuni Judea api awarra Joseph yipitingaya (heard) ngini awarra Herod ngarra-mirani Archelaus ngarra waya alawura yimi kapi Judea api ngarra awarra Joseph yimakirri. Kiyi awarra yingumpunila (angel) tuwanga papi yimi kangi Joseph karri ngarra tirimini yimi kiyi yimi kangatawa, “Ngajiti nimpaju-wariyi kapi Bethlehem.” Api karri awarra Joseph yipitingaya awarra ngini awarra yingumpunila yipangiraga api ngarra yimarruriyi ngarra-purnayinga amintiya nyirra-mwarti awungarruwu kapi awarra murrakupuni Galilee.
23261	MAT 2:23	Awungarruwu kapi Galilee wuta purruwuriyi kapi awarra town Nazareth kiyi awungarruwu wuta yiloti japuja pirimi. Karri ngawa-yuwuni Jesus japuja yimi kapi awarra town Nazareth api awarra ngirramini ngini ngarra ngawa-rringani parlingarri yuwuntiyarra awuta prophets ngini awarra Christ wiyi japuja arimi kapi Nazareth api awarra ngirramini awungarri warntirrana yima (came true). Yingampa tiwi pirimani ngini awuta arikutumunuwi kapi japuja pirimi kapi Nazareth api wuta karluwu wutawa api wiyi yingampa tiwi pirimi ngini ngawa-yuwuni Jesus ngarra karluwu ngatawa.
23262	MAT 3:1	Awarra John ngini ngarra-naringa awinyirra Elizabeth karri ngarra arikulani yimi api wuta pirimamula (called) awarra John the Baptist. Kiyi ngarra yuwuriyi kapi awarra murrakupuni Judea awungarruwu kapi karri-kuwapi japuja pirimi. Kiyi tayikuwapi tiwi purruwuriyi kangatawa api ngarra yuwuntiyarra awuta ngini ngarra ngawa-rringani ngirramini
23263	MAT 3:2	api yimi ngini, “Awi, nuwa putuputuwu nyirra-kiray-amiya awarra jirti ngini nuwa ngintiri-kirim-ani (the wrong you've done) ngini karluwu tuwanga nginti-matami awungani pili ngawa-rringani waya yinkitayi ngawa-alawura arimi amintiya wiyi apamangi ngawa arikutumunuwi.” Ngarra awarra yipangiraga awarra John the Baptist kapi awuta tiwi.
23264	MAT 3:3	Ngarra parlingarri ngawa-rringani yuwutiyarra awarra prophet Isaiah ngirramini ngini (about) awarra John the Baptist api awarra Isaiah yikirimi (wrote) awarra ngirramini kapi ngawa-rringani ngini-ngatawa punkaringini (Old Testament). Ngarra karluwu awarra Isaiah yimajawu awarra John the Baptist ngarra yintanga api yikirimi (wrote), “Yati tini wiyi japuja arimi awungarruwu kapi karri-kuwapi tiwi japuja wurimi api tayikuwapi tiwi wiyi wuriyi awungarruwu kapi ngarra japuja awarra tini. Kiyi awarra tini wiyi jingawu arimi kangi wutawa api awuntiyarra awuta tiwi ngini, ‘Yati ngini ngarra alawura waya yinkitayi awunu-wuja api ngawa pupuka ngamata-kirimi (should make) awinyirra jarrumoka angi ngarra wiyi apapunya. Tulimiyinga ngamata-kirimi awinyirra jarrumoka.’ Ngarra wiyi awarra tini awarra ngirramini awuntiyarra awuta tiwi,” yikirimi awarra Isaiah kangi awarra punkaringini.
23265	MAT 3:4	Awinyirra kuluji angatawa John the Baptist api awinyirra kamuli murrula (camel hair ones) amintiya angatawa wulirrima (belt) api awarra mipurra (leather one). Yinkiti ngini yuwapa api yingwati amintiya grasshoppers.
23266	MAT 3:5	Tayikuwapi arikutumunuwi purruwuriyi kapi awarra John the Baptist pili wuta purru-wutimarti ngini pimata-pitingaya (hear) ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini. Yingampa (some) awuta tiwi japuja pirimi awungarruwu kapi Jerusalem. Wutatuwu yingampa japuja pirimi kapi yingampa (other) towns awungarruwu kapi awarra arikulani murrakupuni Judea. Amintiya wutatuwu yingampa japuja pirimi awungarruwu kapi awarra murrakupuni yinkitayi kapi awinyirra makatinga Jordan. Api awuta tayikuwapi purruwuriyi kapi awarra John the Baptist.
23267	MAT 3:6	Kiyi awuta tiwi karri piri-pitingaya (heard) awarra ngirramini ngini John the Baptist yipangiraga api putuputuwu pirripakiray-amiya awarra jirti ngini wuta pirikirim-ani (the wrong they did) api purru-wutiyarra awarra John the Baptist awarra jirti ngini pirikirim-ani. Karri purru-wutiyarra awarra John the Baptist awarra jirti api wuta awungarri nimarra pirimi makirrana. Api kiyi awarra John the Baptist baptise yikirimi awuta.
23268	MAT 3:7	Kiyi tayikuwapi alawuruwi purruwuriyi kapi awarra John the Baptist. Wuta pirimamula (called) awuta alawuruwi Pharisees amintiya scribes. Api karri wuta papi pirimi kangi awarra John the Baptist api ngarra yimi kangi wutawa, “Nuwa nginingaji taringuwi,” yimi, “pili awuta taringuwi karri yikwani awunu-wuja api wuta kalikali wurimakirrimi. Api nuwatuwu awanuwanga kalikali ngimpiri-makirrimi kangilawa ngini ngiya baptise ngimata-kirimi nuwa pili nuwa arrami ngimpiri-makirri awarra yikwani kapi ngarra maputiti japuja.
23269	MAT 3:8	Kayi,” yimi awarra John the Baptist kapi awuta alawuruwi, “Putuputuwu nyirra-kiray-amiya awarra jirti ngini nuwa ngintiri-kirim-ani (the wrong you have done) api ngarra wiyi ngawa-rringani putuputuwu apakirayi (forgive) nuwa. Kiyi nyirra-mwari awarra jirti ngini nuwa ngintiri-kirim-ani (the wrong you have done) api papurajuwi tiwi nyirrama. Api karri ngawa-rringani apakuluwunyi ngini nuwa papurajuwi ngintirima api ngarra awungarri wiyi arimajawu ngini nuwa waya ngimpapunya angatawa pupuka jarrumoka.”
23270	MAT 3:9	Amintiya nuwa kapi nuwa alawuruwi manya ngimpirimi ngini, “Ngawa-rringani puranji yimuwu awarra ngawa-amini Abraham ngini parlingarri yimuwu api awarra (for that reason) ngawa waya rayiti (alright). Nuwa alawuruwi awarra manya ngimpirimi api nuwa ngajiti awarra nimarra ngimpajami. Tayakuluwunyi anaki waranga kapi yakuluwuni. Ngini ngawa-rringani awutimarti api ngarra mirrikili (miracle) yimata-kirimi api ngarra yirrija-kirimi (can make) anaki waranga awarra Abraham ngarra-mamirampi. Api nuwa ngajiti ngimpajami ngini nuwa waya rayiti (alright) pili nuwa-amini Abraham.” Ngarra awarra yipangiraga John the Baptist kapi awuta alawuruwi.
23271	MAT 3:10	Kiyi yimi kapi awuta alawuruwi, “Awarra ngawa-rringani waya yinkitayi apakirayi jirti ngirramini (trouble) kangi nuwula kapi nuwa jajiruwi. Ngarra awarra ngawa-rringani nginingaji awarra tini ngini apamangi awinyirra purinjirringa angi ampini kuruti (fruit). Api awinyirra purinjirringa angi nyirra jirti kuruti ampini api awarra tini arimajingipa (chops down) awinyirra purinjirringa api kiyi awunyawu awinyirra kangi yikwani. Ngarra awarra ngawa-rringani nginingaji awarra tini ngini awunyawu awinyirra jiringa purinjirringa kangi yikwani pili ngarra wiyi awunyawu nuwa kapi jajiruwi kapi awarra yikwani kapi ngarra maputiti japuja.” Ngarra awarra yipangiraga awarra John the Baptist kapi awuta alawuruwi.
23274	MAT 3:13	Kiyi ngawa-yuwuni Jesus yipumwari awarra murrakupuni Galilee api kiyi ngarra yuwuriyi kapi awinyirra makatinga Jordan. Karri ngarra waya awungarruwu api yuwuriyi kapi awarra John the Baptist api yimi kangatawa, “Aya mantani, baptise takirimi ngiya.”
23275	MAT 3:14	Api John the Baptist yimi ngini, “Karluwu,” yimi, “pili nginja nginjila api ngiya karluwu ngilawa api nginja baptise jimata-kirimi ngiya,” yimi John the Baptist kapi ngawa-yuwuni.
23276	MAT 3:15	Api ngawa-yuwuni yimi ngini, “Ngawa-rringani awutimarti ngawa tiwi ngini ngamatu-wariyi kanginjila ngini nginja baptise jimata-kirimi ngawa api nginja baptise jimata-kirimi ngiya. Ngarra awarra ngawa-rringani awutimarti ngawa ngini kuwa ngamatami awarra ngini-ngatawa ngirramini. Tayikuwa-ni (all) ngawa-rringani ngirramini kuwa ngawurrami (must obey),” yimi ngawa-yuwuni. Api yimi John the Baptist ngini, “Manya.” Kiyi baptise yikirimi ngawa-yuwuni awungarruwu kapi makatinga Jordan.
23277	MAT 3:16	Api awarra ngawa-yuwuni karri yipapurti kapi warta (river bank) api awungarri awarra yirrakunga yimakanya (split open) api ngawa-yuwuni yipakuluwunyi kuriyuwu api awungarruwu yipakuluwunyi ngawa-rringani ngini-ngatawa pukwiyi (Holy Spirit) ngini yini-papirraya kangarra. Nginingaji mwapurawayi (dove bird) yini-papirraya.
23278	MAT 3:17	Kiyi ngawa-rringani nimarra yimi kapi kuriyuwu api yimi ngini, “Niyi awarra ngiya-mirani,” yimi ngawa-rringani. Kiyi yimi ngini, “Ngiya puranji ngurumuwu awarra amintiya kukunari ngirimi kangatawa,” yimi ngawa-rringani kapi kuriyuwu.
23279	MAT 4:1	Kiyi ngawa-rringani ngini-ngatawa pukwiyi (Holy Spirit) yimarruriyi ngawa-yuwuni Jesus awungarruwu kapi awarra murrakupuni kapi karri-kuwapi wurumuwu awungaji pili awungarruwu awarra maputiti yuwutimarti ngini nimarra yimatami kapi ngawa-yuwuni ngini jirti yimata-kirimi (to do wrong).
23280	MAT 4:2	Ngarra awungaji ngawa-yuwuni yimuwu 40 wumunga (days). Ngarra arnuka awungarri yuwapa yinkiti api ngarra wiyi (later on) paruwani yimi.
23281	MAT 4:3	Kiyi ngarra awarra maputiti yinuwuriyi kapi ngawa-yuwuni yimi ngini, “Aya,” yimi. “Awarra ngatawa ngini ngarra japuja kuriyuwu awarra ngini nginja nimpiri-mamula (call) ngarra nginja-rringani api mirrikili (miracle) takirimi api tajiyarra anaki waranga ngini kirritawuni yimatama (to become).” Ngarra awarra yimi maputiti pili ngarra yimajawu ngini ngawa-yuwuni waya paruwani.
23282	MAT 4:4	Api ngawa-yuwuni yimi ngini, “Karluwu,” yimi, “pili ngarra Moses parlingarri yikirimi (wrote) kangi ngawa-rringani ngini-ngatawa punkaringini (Old Testament) naki ngirramini ngini ngiya-rringani yipangiraga api yimi ngiya-rringani ngini awarra yinkiti ngini ngawa arikutumunuwi ngawapa api ngawa awarra yimpanguwi ngarimuwu. Api ngarra arnuka wangata yinkiti arikirimi ngawa yimpanguwi. Yita ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini tayikuwa-ni (all) awarra ngirramini api ngini ngawa kuwa ngarimi awarra ngirramini api awarra ngirramini wiyarri yimpanguwi arikirimi ngawa. Ngarra arnuka wangata yinkiti arikirimi ngawa yimpanguwi,” yimi ngawa-yuwuni kapi awarra maputiti.
23283	MAT 4:5	Kiyi ngarra maputiti yimarruriyi ngawa-yuwuni kapi Jerusalem kapi awinyirra arikulanga jurra (temple) angi-wutawa Jews. Awungarruwu kapi awinyirra jurra awarra maputiti yimarruriyi ngawa-yuwuni kuriyuw-amini kapi awinyirra jurra.
23284	MAT 4:6	Kiyi maputiti yimi ngini, “Kutupi tami kapi yakuluwuni,” yimi. “Ngajiti nimpaja-makirri pili awarra ngatawa ngini ngarra japuja kuriyuwu awarra ngini nginja nimpiri-mamula (call) ngarra nginja-rringani api ngarra wiyi apamangi nginja. Parlingarri wuta papaluwi pirikirimi (wrote) ngini-ngatawa ngirramini kangi awarra punkaringini ngini, ‘Nuwa kapi kuwa ngimpirimi ngini-ngatawa ngirramini awarra ngatawa ngini ngarra japuja kuriyuwu api ngarra wiyi awuntiyarra awuta angeluwi ngini wupamangi nuwa nginingaji karri nuwa waya yinkitayi pirlamarri (by accident) ngimpiri-pirn-amiya kapi waranga api awuta angeluwi wiyi wupamanipayi (lift you up) nuwa api awinyirra waranga arnuka ampiri-pirni nuwa malapwara.’ Parlingarri awuta papaluwi pirikirimi (wrote) awarra ngirramini kangi punkaringini,” yimi maputiti kapi ngawa-yuwuni.
23285	MAT 4:7	Api yimi ngawa-yuwuni, “Ngiya arnuka kutupi ngimatami kapi yakuluwuni pili awarra Moses nyoni awarra ngirramini parlingarri yikirimi kangi awarra punkaringini, awarra ngirramini ngini ngiya-rringani yuwuntiyarra ngarra ngini, ‘Nuwa arikutumunuwi ngajiti ngimpaja-jiyarra ngiya ngini ngimata-wani nuwa (I have to help you),’ yimi ngiya-rringani. Awarra Moses awarra ngirramini parlingarri yikirimi kapi awarra punkaringini,” yimi ngawa-yuwuni Jesus kapi awarra maputiti.
23286	MAT 4:8	Kiyi awarra maputiti yimarruriyi ngawa-yuwuni kuriyuwu kapi jupunyini (hill). Kuriyuw-amini awarra jupunyini. Awungarruwu maputiti yimi kangi awarra ngawa-yuwuni, “Tayakuluwunyi nayi tayikuwa-ni (all) murrakupuni. Awungarruwu tayikuwapi arikutumunuwi wurumuwu api yingampa awuta arikutumunuwi wuni yingarti kunawuni amintiya wurumuwu kapi warntirrana pupuka kurrampali,” yimi maputiti.
23287	MAT 4:9	“Api ngini nginja nimpamukuri ngini-nginjila yirrara yimpula kapi yakuluwuni kangiya amintiya ngini nginja nimpiri-kuruwarni (thank) ngiya api ngiya wiyi ngipakirayi nginja awarra nayi yingarti murrakupuni amintiya awinyirra anayi pupuka kurrampali.” Ngarra awarra yimi maputiti kapi ngawa-yuwuni.
23288	MAT 4:10	Kiyi ngawa-yuwuni yimi kapi maputiti, “Tuwariyi. Ngiya arnuka ngimata-kuruwarni (thank) nginja pili ngarra Moses parlingarri yikirimi kapi awarra punkaringini awarra naki ngirramini ngini ngarra ngiya-rringani yipangiraga api yikirimi (wrote) ngini, ‘Nyirra-kuruwarni (thank) ngiya pili ngiya alawura ngirimi kangi nuwa. Amintiya waki nyirrami ngini (for) ngiya. Karri-kuwani nyoni,’ yimi ngiya-rringani. Api nginja tuwariyi maputiti,” yimi ngawa-yuwuni.
23289	MAT 4:11	Kiyi awarra maputiti yuwuriyi api wuta angeluwi pini-papirraya (came down) kangi ngawa-yuwuni api pirripamangi ngarra.
23295	MAT 4:17	Kiyi ngawa-yuwuni Jesus kularlaga yimi kapi awarra murrakupuni Galilee api awungarruwu ngarra yuwuntiyarra awuta arikutumunuwi ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini. Ngarra yimi kapi awuta, “Nyirra-mwari awarra jirti ngini nuwa waya ngintiri-kirim-ani (the wrong you've done) kiyi nyirra-punya ngawa-rringani angatawa jarrumoka. Ngawa-rringani waya yinkitayi alawura arimi kangi nuwa arikutumunuwi kapi nuwa wiyi ngimpapunya angatawa jarrumoka amintiya ngarra wiyi warntirrana apamangi nuwa.” Ngarra awarra yimi ngawa-yuwuni kapi awuta arikutumunuwi.
23301	MAT 4:23	Ninkiyi ngawa-yuwuni Jesus kularlaga yimi kapi awarra arikulani murrakupuni Galilee. Awungarruwu ngarra yipawuriji yilaruwu kapi yingarti kirijinga jurra angi-wutawa Jews (synagogues) api ngarra yuwuntiyarra awuta arikutumunuwi ngawa-rringani ngini-ngatawa pupuni ngirramini awarra ngirramini ngini ngawa-rringani yuwutimarti ngini wuta-alawura yimatami amintiya ngini yimata-mangi awuta. Karri ngawa-yuwuni yuwunyayi tiwi kapi wuta purunjuwi api kuta kaminawuti (whatever) jana purruwuni ngarra pupuwi yikirimi awuta.
23302	MAT 4:24	Awuta arikutumunuwi kapi piri-pitingaya (heard) awarra ngirramini ngini ngawa-yuwuni yipangiraga amintiya pirripakuluwunyi ngarra ngini pupuwi yikirimi awuta tiwi kapi purunjuwi api wuta wiyi (later on) awuta arikutumunuwi purru-wuntiyarra yingampa arikutumunuwi ngini (about) ngawa-yuwuni. Api wiyi tayikuwapi arikutumunuwi kapi awarra nyoni murrakupuni Syria ngini karrampi api wuta wiyarri piri-pitingaya awarra ngirramini ngini (about) ngawa-yuwuni api wuta pirimarruriyi kangatawa wuta-ngirimipi amintiya wuta-mamanta kapi wuta purunjuwi. Awuta tiwi kapi wuta pirimarruriyi kangatawa api wuta yingampa yingarti walawala (pain). Wutatuwu yingampa purruwuni maputirruwi yilaruwu kangi wutawa purnikapa. Yingampa awuta tiwi pirripakupuraj-ani kapi yakuluwuni kiyi yingarti pulingiya amintiya yingampa awuta tiwi api wuta karrawungana amintiya wuta karluwu pirrija-ngulimayi (couldn't walk) amintiya ngini-wutawa kurumuta waya yuwunjarli (stopped). Api karri awuta arikutumunuwi pirimarruriyi kangi ngawa-yuwuni awuta tayikuwapi tiwi kapi wuta jana api ngarra ngawa-yuwuni pupuwi yikirimi awuta.
23303	MAT 4:25	Tayikuwapi tiwi pirripapunya ngawa-yuwuni. Yingampa awuta japuja pirimi kapi Galilee. Kiyi yingampa japuja pirimi kapi Decapolis amintiya yingampa awuta japuja pirimi kapi Jerusalem kiyi nyoni murrakupuni kapi awarra arikulani murrakupuni Judea amintiya yingampa awuta japuja pirimi kapi awarra murrakupuni maringarruwu kapi awinyirra makatinga Jordan. Awuta tayikuwapi pirripapunya ngawa-yuwuni Jesus.
23304	MAT 5:1	Kiyi ngawa-yuwuni yipakuluwunyi awuta tayikuwapi arikutumunuwi kapi pirripapunya ngarra awungarruwu kapi Galilee api yimi kangatamiya “Ngiya wiyi ngipapurti kuriyuwu kapi nginaki jupunyini (hill) api awungarruwu nguwuntiyarra ngiya-mamanta ngini-ngilawa ngirramini.” Kiyi ngarra yipapurti kuriyuwu kapi jupunyini kiyi yimuwu awungarruwu. Kiyi awuta tayikuwapi ngarra-mamanta kapi pirripapunya ngawa-yuwuni api punuwuriyi kangatawa
23305	MAT 5:2	kiyi ngawa-yuwuni yuwuntiyarra awuta awarra naki ngirramini, yimi ngini.
23306	MAT 5:3	“Arramukuta yingampa nuwa nimarra ngimpirimi nuwulamiya ngini, ‘Ngiya arnuka pupuni tini api ngiya nguwutimarti ngawa-rringani ngini yimata-wani (to help) ngiya ngini warntirrana kuwa ngimatami ngini-ngatawa ngirramini.’ Api kapi nuwa awarra ngimpangiraga kapi nuwulamiya api ngawa-rringani wiyi amanu-wani nuwa. Ngarra wiyi awanuwanga apamangi nuwa api nuwa wiyi kukunari ngimpirimi.” Ngarra awarra yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.
23307	MAT 5:4	Kiyi ngawa-yuwuni yimi kangi wutawa, “Karri nuwa putuputuwu apalamiya (are sorry) kangi nuwula ruwuti api ngarra wiyi ngawa-rringani amanu-wani nuwa api nuwa wiyi awungarri kukunari ngimpirimi kangi nuwulamiya nuwa awuta kapi puranji ngumpuru-muwu ngawa-rringani.” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.
23308	MAT 5:5	Kiyi ngawa-yuwuni yimi kangi wutawa, “Kapi nuwa arnuka ngimpangirrajamiya amintiya awanuwanga arnuka ngimpakirayi jirti ngirramini (angry talk) kapi nuwa-mamanta api nuwa awuta wiyi kukunari kangi nuwulamiya pili nuwa wiyi ngumpuru-muwu kangiya kapi ngiya murrakupuni.” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni.
23309	MAT 5:6	Kiyi ngawa-yuwuni yimi ngini, “Kapi nuwa ngimpitimarti ngini warntirrana pupuwi nginti-mata-ma (to become) api awarra ngawa-rringani wiyi amanu-wani (help) nuwa ngini pupuwi tiwi nginti-mata-ma api kiyi nuwa wiyi awungarri kukunari ngimpirimi kangi nuwulamiya.” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.
23310	MAT 5:7	Kiyi ngawa-yuwuni yimi ngini, “Kapi nuwa ngimpamangi nuwa-mamanta amintiya putuputuwu ngimpakirayi awuta api nuwa wiyi kukunari ngimpirimi pili ngawa-rringani wiyi amant-amangi nuwa amintiya putuputuwu amant-akirayi nuwa.” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.
23311	MAT 5:8	Kiyi yimi ngawa-yuwuni ngini, “Nuwa kapi warntirrana papurajuwi tiwi api karluwu ngimpiri-mamuliya papurajuwi api nuwa awuta wiyi ngimpakuluwunyi ngawa-rringani kapi ngatawa japuja api wiyi nuwiyati tangarima awungarruwu amintiya nuwa wiyi awungarri kukunari ngimpirimi.” Awarra yipangiraga ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.
23312	MAT 5:9	Kiyi ngawa-yuwuni yimi ngini, “Karri nuwa-mamanta wuru-warr-ajirri (fight) api nuwa kapi ngumpuriyi kapi awuta nuwa-mamanta api kiyi ngumpuru-wani (help) awuta ngini wuta arnuka pimata-warr-ajirri api ngawa-rringani wiyi apangiraga kangi nuwa, ‘Ngiya-mamirampi nuwa.’ Api nuwa wiyi awungarri kukunari kangi nuwulamiya,” yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.
23313	MAT 5:10	Kiyi yimi ngawa-yuwuni ngini, “Nuwa kapi wuta yingampa wupakirayi nuwa jirti ngirramini (trouble) amintiya pokayini wurimi kangi nuwula pili nuwa warntirrana ngimpapunya ngawa-rringani jarrumoka api nuwa kukunari nyirrami pili ngawa-rringani wiyi amant-amangi nuwa.
23314	MAT 5:11	Wuta yingampa wiyi tongwayi wurimi nuwa amintiya awanuwanga wiyi wuripirni nuwa pili nuwa warntirrana kuwa ngimpirimi ngini-ngilawa ngirramini. Kiyi wuta wiyi kunyani wurimi ngini (about) nuwa. Api karri wuta awarra jirti ngirramini wupakirayi nuwa api ngajiti kuwa ngimpajami awarra.
23315	MAT 5:12	Waya juwa kukunari nyirrami pili ngawa-rringani wiyi amant-akirayi nuwa yingarti arramu-kaminawuti ngini pupuni kapi ngatawa tangarima kuriyuwu. Awarra jirti ngirramini (trouble) ngini awuta yingampa tiwi wupakirayi nuwa api nuwa karluwu wangata awarra jirti ngirramini pili awuta prophets kapi parlingarri purumuwu api yingampa tiwi awanuwanga pirripakirayi jirti ngirramini kapi awuta prophets.” Ngarra awarra yimi ngawa-yuwuni kapi awuta tayikuwapi ngarra-mamanta.
23316	MAT 5:13	Kiyi ngawa-yuwuni Jesus yimi kapi awuta tayikuwapi ngarra-mamanta, “Nyoni nginaki ngirramini nguwutiyarra nuwa ngini karri awuta arikutumunuwi wupamukuri awarra salt kapi kumapora purnikapa api awarra purnikapa arnuka wiyi punipani. Api nuwa awuta kapi kuwa ngimpirimi ngini-ngilawa ngirramini api nuwa nginingaji awarra salt pili nuwa ngumpuru-wani (help) nuwa-mamanta ngini wuta karluwu jajiruwi pimatami. Api awarra salt karri jirti arimi api ngawa karluwu tuwanga pupuni ngamata-kirimi (can't make) awarra salt api ngawa karluwu ngamata-mukuri (shouldn't put) awarra jirti salt kapi awarra kumapora purnikapa pili awarra jirti salt karluwu yimata-kirimi (can't make) awarra purnikapa ngini karluwu punipani yimatami. Waya juwa ngawunyawu awarra jirti salt kapi yakuluwuni api ngaparingina awarra salt karri ngapangulimayi. Api nuwa kapi kuwa ngimpirimi ngini-ngilawa ngirramini api ngini nuwa arnuka ngumpuru-wani (help) nuwa-mamanta ngini pupuwi pimatami api nuwa nginingaji awarra jirti salt.” Ngarra awarra yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.
23317	MAT 5:14	Kiyi yimi ngawa-yuwuni ngini, “Nyoni nginaki ngirramini nguwutiyarra nuwa ngini (about) awinyirra kurrampali angi tayinti ampirimi kuriyuwu kapi jupunyini (hill). Karri japinamini awarra light ngirri-ngirri arimi yilaruwu kangi awinyirra kurrampali api ngawa arikutumunuwi kapi ngarimuwu kapi yawuni (down) api ngawa ngapakuluwunyi awarra light pili awinyirra kurrampali tayinti ampirimi kuriyuwu kapi awarra jupunyini. Api nuwa kapi kuwa ngimpirimi ngini-ngilawa ngirramini api nuwa nginingaji awarra light pili karri nuwa ngumpuru-wani (help) nuwa-mamanta api wuta tayikuwapi wupakuluwunyi nuwa.” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.
23318	MAT 5:15	Kiyi yimi ngawa-yuwuni ngini, “Karri ngawa jurrumumi ngarikirimi light api ngawa karluwu ngaripujirra (cover up) awarra light. Waya juwa ngapamukuri awarra light kuriyuwu yilaruwu kapi angawula kurrampali api awarra light ngirri-ngirri arimi kapi ngawa tiwi kapi ngarimuwu kapi awinyirra kurrampali.
23319	MAT 5:16	Api nyirru-wariyi kapi nuwa-mamanta api nyirra-wani (help) awuta api kiyi nuwa wiyi nginingaji awarra light ngimpirimi pili yingampa tiwi wiyi wupakuluwunyi nuwa ngini ngumpuru-wani awuta nuwa-mamanta api awuta yingampa wiyi nimarra wurimi ngini, ‘Ngawa-rringani pupuni pili ngarra awunu-wani awuta papurajuwi tiwi ngini wunu-wani wuta-mamanta.’ Wuta wiyi awuta yingampa tiwi awarra wupangiraga karri wupakuluwunyi nuwa ngini ngumpuru-wani nuwa-mamanta.” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni kapi awuta ngarra-mamanta kapi pirripapunya ngarra.
23326	MAT 5:23	Kiyi ngawa-yuwuni Jesus nyoni nginaki ngirramini yipangiraga kapi awuta tayikuwapi ngarra-mamanta, “Ngini yati kapi nuwa jirti ngirramini (trouble) nimpakirayi nginja-mantani api ngini nginja-mantani angatawa yiminga jurrumumi ampirimi (becomes angry) kangi nginja api nanginta tami awarra nginja-mantani ngini putuputuwu apakirayi (forgive) nginja. Api ngini nginja nimpiri-marruriyi kunawuni kapi angawula jurra ngini nimpakirayi awarra kunawuni kapi ngawa-rringani api ngini karri nginja awungaji kangi jurra api nimpiri-pungintayi (remember) ngini nginja jirti jiyikirimi kapi nginja-mantani api ngajiti nimpaja-marruriyi awarra kunawuni yilaruwu kapi jurra.
23327	MAT 5:24	Pakinya tuwariyi kapi awarra nginja-mantani ngini nginja jirti jiyikirimi kangatawa api nanginta tami awarra ngini putuputuwu yimata-kirayi nginja. Api ngini ngarra awarra nginja-mantani arimi ngini, ‘Waya manya’ api tayakupawurli kapi jurra api tamarruriyi awarra kunawuni yilaruwu kapi jurra kiyi tayakirayi awarra kunawuni kapi ngawa-rringani.” Awarra yimi ngawa-yuwuni kapi awuta tiwi. Kiyi yimi kangi wutawa, “Nuwa ngajiti ngimpaja-kirayi kunawuni kapi ngawa-rringani karri awuta nuwa-mamanta nanuwanga wuni jirti ngirramini (trouble) kangi nuwula.” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni.
23330	MAT 5:27	Kiyi ngawa-yuwuni nyoni ngirramini yimi kapi awuta tayikuwapi ngarra-mamanta, “Nuwa ngimpiri-majawu awarra ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini ngini, ‘Nuwa ngajiti pokayini ngimpajami ngini ngarra nyoni tini ngarra-purnayinga.’ Ngarra ngawa-rringani awarra yipangiraga,” yimi ngawa-yuwuni. Kiyi yipangiraga ngini, “Ngiyatuwu ngirimi ngini karri nuwa ngimpakuluwunyi angi ngarra nyoni tini ngarra-purnayinga api ngini nuwa awungarri ngimpirimi kangi nuwulamiya ngini, ‘Ngiya nguwutimarti awinyirra,’ api jirti awarra pili ngarra awarra nginingaji nuwa warntirrana pokayini ngimpirimi awinyirra tinga angi ngarra nyoni tini ngarra-purnayinga. Amintiya ngini nuwa maminikuwi ngimpakuluwunyi nyonga tinga nyirra-purnayi api ngini nuwa awungarri ngimpirimi kangi nuwulamiya ngini, ‘Ngiya nguwutimarti awarra,’ api jirti awarra pili awarra nginingaji nuwa warntirrana pokayini ngimpirimi awarra tini ngini nyirra nyonga tinga nyirra-purnayi.” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.
23332	MAT 5:29	Kiyi yimi ngawa-yuwuni ngini, “Ngini nuwa ngimpakuluwunyi nyoni tini ngarra-purnayinga api ngini nuwa ngimpitimarti awinyirra api yartipili nyirra-jiyarri (put your head down) pili ngini (if) nuwa karluwu ngimpa-jiyarri amintiya ngini nuwa ngimpakuluwunyi-la (keep looking at) awinyirra tinga api nuwa arrami wiyi warntirrana ngimpiri-marrimili awinyirra angi nyoni tini ngarra-purnayinga. Api awarra jirti api nuwa wiyi arrami ngumpuriyi kapi ngarra maputiti japuja (hell).
23333	MAT 5:30	Amintiya ngini nuwa ngimpitimarti ngini nginti-mata-wuningiya (touch) nyoni tini ngarra-purnayinga amintiya nyonga tinga nyirra-purnayi api ngajiti awungani ngimpajami. Nyirra-mwari awarra tini ngarra-purnayinga amintiya nyonga tinga nyirra-purnayi pili arrami nuwa wiyi mitaya ngimpirimi awarra tini ngarra-purnayinga amintiya nyonga tinga nyirra-purnayi api ngini nuwa warntirrana mitaya ngimpirimi awinyirra tinga amintiya awarra tini api nuwa wiyi arrami ngumpuriyi kapi ngarra maputiti japuja (hell).” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni kangi awuta tayikuwapi ngarra-mamanta.
23334	MAT 5:31	Kiyi ngawa-yuwuni Jesus nyoni nginaki ngirramini yimi kapi awuta tayikuwapi ngarra-mamanta, yimi ngini, “Nuwa ngimpiri-majawu awarra ngirramini (law) ngini-ngatawa Moses ngini (that) awuta wawurruwi kapi wutimarti ngini pimata-mwari wuta-purnayuwi api wuta awuta pakinya pimata-kirimi (should write) kapi punkaringini (paper) ngini wuta waya arnuka wuta-purnayuwi awuta maminikuwi api kiyi wuta pimata-kirayi awarra punkaringini kapi awuta maminikuwi. Ngarra awarra Moses parlingarri yuwuntiyarra awarra ngirramini (law) kapi ngawa-maninguwi
23335	MAT 5:32	api ngiyatuwu ngirimi ngini awinyirra tinga angi nyirra arnuka pokayini jiyimi nyoni tini api nyirra-purnayi arnuka yimata-mwari (should not leave) awinyirra pili ngini (if) ngarra apumwari awinyirra api nyirra wiyi arramukuta nyoni tini arimarrimuwu awinyirra api jirti awarra pili ngarra awarra tini ngini yipumwari ngarra-purnayinga api ngarra awarra yikirimi awinyirra yimpalinya ngini juwunga nyoni tini. Amintiya awarra nyoni tini awanuwanga jirti arikirimi (does wrong) pili ngarra arimarrimuwu nyoni tini ngarra-purnayinga.” Ngarra awarra yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.
23341	MAT 5:38	Kiyi ngawa-yuwuni Jesus yipangiraga nyoni nginaki ngirramini kapi awuta tayikuwapi ngarra-mamanta, “Nuwa ngimpiri-majawu ngini papaluwi purru-wuntiyarra awuta tiwi awarra naki ngirramini ngini ngawa-rringani yipangiraga ngini, ‘Ngini nuwa ngimpiri-pirni nyoni tini kangatawa pijara awarra nyoni tini api ngini awarra nyoni tini ngini-ngatawa pijara papi awunirimi (comes out) api nuwa wiyi ngumpuwariyi kapi majatawi angi-wutawa kurrampali api awungarruwu kapi angi-wutawa kurrampali awuta majatawi wiyi papi wuniri-mamiyi (take out) ngini-nuwula pijara,’ yimi ngawa-rringani. Kiyi tuwanga yimi, ‘Awanuwanga ngini nuwa ngimpiri-pirni nyoni tini kangatawa yirruputara api ngini awarra nyoni tini ngini-ngatawa yinkana papi awunirimi api wuta wiyi wuri-marruriyi nuwa kapi majatawi angi-wutawa kurrampali api awungarruwu kapi angi-wutawa kurrampali awuta majatawi wiyi papi wuniri-mamiyi (take it out) ngini-nuwula yinkana.’ Awarra ngirramini yimi ngawa-rringani parlingarri api awuta papaluwi purru-wuntiyarra awuta tiwi awarra ngirramini (law),” yimi ngawa-yuwuni. Kiyi ngawa-yuwuni tuwanga yimi ngini, “Api ngiyatuwu ngirimi, ngini (if) yati tini aripirni nuwa api nyirra-mwari awarra jirti ngirramini (trouble). Api ngini ngarra aripirni nuwa yatuwani (one side) kapi nuwa yirrikilingapa api ngini awutimarti ngini tuwanga yimata-pirni nuwa api nyirra-jiyarra awarra ngini, ‘Tapirni ngiya kurrukola (other side) kapi ngiya yirrikilingapa.’ Nuwa awarra nimarra nyirrami kapi awarra tini,” yimi ngawa-yuwuni kangi ngarra-mamanta.
23345	MAT 5:42	Kiyi nyoni ngirramini yimi ngini, “Awuta tiwi kapi nanginta wurimi nuwa kuta kamini ngini wutimarti api nyirra-kirayi awuta awarra kuta kamini. Amintiya ngini wurimi kangi nuwa, ‘Ngiya pakinya awarra ngini nginja nimpini,’ api nuwa nyirra-kirayi (give) awarra kangi wutawa,” yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.
23346	MAT 5:43	Kiyi ngawa-yuwuni Jesus nimarra yimi kapi ngarra-mamanta nyoni nginaki ngirramini, “Nuwa ngimpiri-majawu awarra ngirramini ngini awuta papaluwi parlingarri pirripangiraga kapi awuta arikutumunuwi. Wuta pirlamarruwi awuta papaluwi api pirimi ngini, ‘Awuta tiwi kapi jirti wurumuwu ngawa api ngawa awanuwanga jirti ngawurra-muwu (must hate) awuta api wuta wangata pupuni ngawurra-muwu (must love) kapi pupuni wurumuwu ngawa.’ Awuta papaluwi kapi pirlamarruwi awarra pirripangiraga,
23347	MAT 5:44	api ngiyatuwu nimarra ngiyimami (going to say) ngini ngawa-rringani ngini kuriyuwu puranji arimuwu tayikuwapi (everyone),” yimi ngawa-yuwuni. Kiyi yimi ngini, “Awarra ngawa-rringani parlingarri yikirimi warnarringa api arikirimi awinyirra warnarringa ngini ngirri-ngirri ampirimi kangi awuta tiwi kapi jajiruwi amintiya kapi wuta pupuwi. Awanuwanga arikirimi pakitiringa ngini apawuliyi (come down) kapi awuta tiwi kapi jajiruwi amintiya awuta kapi pupuwi,” yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta. Kiyi yimi ngini, “Nuwa awanuwanga puranji nyirra-muwu tayikuwapi (everyone). Kapi jirti wurumuwu nuwa api nuwa puranji nyirra-muwu awuta tiwi. Api awuta kapi tongwayi wurimi nuwa api nanginta nyirrami ngawa-rringani ngini yimata-mangi awuta. Api ngini nuwa puranji ngumpuru-muwu tayikuwapi amintiya ngini nanginta ngimpirimi ngawa-rringani ngini yimata-mangi awuta kapi tongwayi wurimi nuwa api ngarra ngawa-rringani wiyi arimi kangi nuwa, ‘Ngiya-mamirampi nuwa,’ arimi.” Ngarra awarra ngawa-yuwuni yipangiraga kapi ngarra-mamanta.
23349	MAT 5:46	Kiyi yimi ngawa-yuwuni kangi wutawa, “Ngini nuwa puranji ngumpurumuwu awuta kapi pupuni wurumuwu nuwa api ngini nuwa waya juwa awuta puranji ngumpuru-muwu api ngarra ngawa-rringani karluwu yimata-mamula (won't call) nuwa papurajuwi. Awuta wawurruwi kapi waki wurimi ngini (for) awuta Roman alawuruwi api nanginta wurimi ngawa Jews awarra kunawuni ngini tax api nuwa ngimpirimi ngini wuta jajiruwi awuta tiwi api wuta awuta waya juwa puranji wurumuwu kapi puranji wurumuwu awuta. Api nuwa ngajiti awungani ngimpajami nginingaji wuta. Nuwa puranji nyirra-muwu tayikuwapi,” yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.
23350	MAT 5:47	Kiyi ngawa-yuwuni yimi kangi wutawa ngini, “Ngini nuwa nimarra ngimpirimi kapi nuwa-ngirimipi api ngini karluwu nimarra ngimpirimi kapi yingampa api ngarra awarra jirti. Wuta awungani wurimi (do that) awuta kapi arnuka kuwa wurimi ngawa-rringani. Nuwa ngajiti awungani ngimpajami nginingaji wuta. Yita nuwa nimarra nyirrami kapi tayikuwapi tiwi.
23351	MAT 5:48	Nuwa warntirrana pupuwi nyirrami (must be) nginingaji ngawa-rringani ngini kuriyuwu,” yimi ngawa-yuwuni kapi awuta tayikuwapi ngarra-mamanta kapi pirripapunya ngarra.
23352	MAT 6:1	Kiyi awarra ngawa-yuwuni Jesus nyoni ngirramini yipangiraga kapi awuta tayikuwapi ngarra-mamanta api yimi ngini, “Yingampa arikutumunuwi kapi wuri-mamuliya pupuwi api wuta wutimarti wuta-mamanta ngini pimata-kuluwunyi awuta karri wuta wurikirimi ngini pupuni (do good things), nginingaji karri wupakirayi yinkiti amintiya kunawuni kapi awuta kapi paruwani-la. Wuta awuta wupawuriji yilaruwu kapi jurra kapi tayikuwapi tiwi mimpa wurimi amintiya arrami wuriyi kapi jarrumoka pili wutimarti awuta tayikuwapi tiwi ngini pimata-kuluwunyi awuta ngini wupakirayi yinkiti kapi awuta paruwani-la, pili wuta wutimarti awuta tayikuwapi ngini pimata-mamula (call) awuta papurajuwi. Api naki awarra warntirrana ngini ngarra ngawa-rringani karluwu yimata-mamula (won't call) papurajuwi awuta kapi wuri-mamuliya pupuwi pili wuta wupangirrajamiya karri wupakirayi awarra yinkiti kapi awuta kapi paruwani-la. Nuwa ngajiti awungani ngimpajami nginingaji awuta kapi wuri-mamuliya pupuwi.
23354	MAT 6:3	Api nuwatuwu karri nuwa ngimpakirayi yinkiti amintiya kunawuni kapi awuta kapi paruwani-la api nyirra-kirayi awarra yinkiti amintiya kunawuni kangi wutawa karri karri-kuwapi wupakuluwunyi nuwa. Ngajiti worry ngimpajami ngini wuta yingampa tiwi karluwu wupakuluwunyi nuwa karri nuwa ngimpakirayi awarra yinkiti amintiya kunawuni kapi wuta paruwani-la pili ngarratuwu ngawa-rringani wiyi apakuluwunyi nuwa api wiyi apakirayi nuwa arramu-kamini ngini pupuni.” Ngarra awarra yimi ngawa-yuwuni kapi awuta tayikuwapi ngarra-mamanta.
23356	MAT 6:5	Kiyi ngawa-yuwuni nyoni ngirramini yipangiraga kapi awuta tayikuwapi ngarra-mamanta, “Awuta kapi wuri-mamuliya papurajuwi api karri wuta pray wurimi kapi ngawa-rringani api wuta awuta tayinti wurimi yilaruwu kapi jurra amintiya kapi jarrumoka api awungarruwu pray wurimi pili wuta wutimarti ngini tayikuwapi pimata-pitingaya (hear) awuta. Tani-waya (no matter) awuta tayikuwapi tiwi kapi wupakuluwunyi awuta wiyi wurimi ngini wuta awuta papurajuwi api ngarratuwu ngawa-rringani karluwu ari-pitingaya (listen to) awuta kapi wupangirrajamiya karri wuta pray wurimi kangatawa. Api nuwa ngajiti awungani ngimpajami nginingaji awuta kapi wuri-mamuliya papurajuwi.
23357	MAT 6:6	Api nuwatuwu karri pray ngimpirimi api nyirra-muwu nuwa wangatamiya kiyi pray nyirrami kapi ngawa-rringani kangi nuwula punyipunyi. Ngawa karluwu ngapakuluwunyi awarra ngawa-rringani api ngarra apakuluwunyi ngawa awungarruwu kapi ngawa pray ngarimi kangatawa api ngarra wiyi ari-pitingaya (hear) ngawa amintiya wiyi warntirrana apamangi ngawa,” yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.
23358	MAT 6:7	Kiyi ngawa-yuwuni yimi ngini, “Awuta kapi karluwu kuwa wurimi ngawa-rringani api wuta awuta karri pray wurimi kapi awuta kapi wuta wurimamula (call) kapi-wutawa gods api wuta nimarra wurimi yingarti ngirramini ngini awarra karri-kamini sense. Wuta awuta amparrimani ngini kapi-wutawa gods warntirrana wuri-pitingaya (hears) awuta karri wuta yinukuni (for long time) pray wurimi kangi wutawa.
23359	MAT 6:8	Api nuwatuwu karri nuwa pray ngimpirimi kapi ngawa-rringani ngini kuriyuwu api ngajiti yinukuni pray ngimpajami awarra-wanga-la (same) ngirramini nginingaji awuta yingampa (other) arikutumunuwi pray wurimi kangi kapi-wutawa gods. Yita ngarra awarra ngawa-rringani arimajawu awarra kuta kamini ngini ngawa ngawutimarti (need) karri ngawa karluwu nanginta ngarimi ngarra nanuwanga,” yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.
23360	MAT 6:9	Kiyi yimi ngini, “Karri nuwa nimarra ngimpirimi kapi ngawa-rringani ngini kuriyuwu api naki awarra ngirramini nyirrami kangatawa, Ngirringani ngini kuriyuwu, takirimi ngajingawula ngari-pungintayi (think about) nginja pili nginja warntirrana nginjila amintiya warntirrana pupuni.
23361	MAT 6:10	Ngawa ngawutimarti nginja ngini alawura nimpirimi kapi tayikuwapi (all) arikutumunuwi. Amintiya ngawutimarti tayikuwapi ngini kuwa ngarimi nginja nginingaji awuta kapi wurumuwu kuriyuwu kangi nginjila kuwa wurimi nginja.
23362	MAT 6:11	Amintiya ngawa ningani ngunta-luwapa yinkiti.
23363	MAT 6:12	Kiyi ngawa putuputuwu nguwunt-akirayi kapi jirti wurumuwu ngawa api nginja awanuwanga ngawaputuputuwu ngunta-luwapa awarra ngini ngawa jirti ngintiri-kirim-ani.
23364	MAT 6:13	Amintiya ngirringani, karri maputiti awutiyarra ngawa ngini jirti ngarikirimi api tawani ngawa ngini karluwukuwa ngarimi awarra maputiti. Amintiya tayamangi ngawa karri awarra maputiti apakirayi ngawa jirti ngirramini.” Ngarra ngawa-yuwuni awarra yipangiraga kapi awuta ngarra-mamanta karri ngarra yuwuntiyarra awuta ngini wuta awungani (that way) pray pimatami kapi ngawa-rringani.
23365	MAT 6:14	Kiyi yimi ngawa-yuwuni kangi wutawa, “Ngini nuwa putuputuwu ngimpakirayi awuta tiwi kapi jirti wurikirimi kangi nuwa api ngarratuwu awarra ngawa-rringani wiyi awanuwanga putuputuwu apakirayi nuwa awarra ngini nuwa jirti ngintiri-kirim-ani.
23366	MAT 6:15	Api ngini nuwa karluwu putuputuwu ngimpakirayi awuta tiwi kapi jirti wurikirimi kangi nuwa api ngarratuwu ngawa-rringani wiyi karluwu putuputuwu yimata-kirayi (won't forgive) nuwa.” Awarra yimi ngawa-yuwuni kapi awuta tayikuwapi ngarra-mamanta.
23370	MAT 6:19	Kiyi ngawa-yuwuni nyoni ngirramini yuwuntiyarra awuta tayikuwapi ngarra-mamanta, “Karri nuwa nanuwanga ngumpuru-muwu awungarra kapi naki murrakupuni (on this earth) api nuwa ngajiti nuwulamiya jilikari ngimpaja-kirimi yingarti arramu-kaminawuti ngini pupuni amintiya yingarti kunawuni pili awarra arramu-kaminawuti wiyi jirti arima nginingaji ngini wulimirri (iron) api awarra wiyi wawuti arimi (go rusty) amintiya awarra ngini-nuwula yinkiti amintiya kunawuni api wuta yingampa tiwi wiyi mitaya wurimi awarra. Amintiya karri nuwa jilikari ngimpiri-kirimi yingarti kuluji api kuta kamini awarra wiyi arikirimi yangamini kangi awinyirra kuluji. Kayi, ngini nuwa jilikari ngimpiri-kirimi awarra yingarti arramu-kaminawuti kapi awungarra naki murrakupuni api jirti awarra pili nuwa wiyi yimpaja ngimpiri-pungintayi (think about) awarra arramu-kaminawuti. Waya juwa nyirra-wani (help) yingampa (other) arikutumunuwi api karri ngawa-rringani apakuluwunyi nuwa ngini ngimpiri-wani awuta api ngarra wiyi jilikari arikirimi kuriyuwu arramu-kaminawuti ngini pupuni api wiyi apakirayi nuwa awarra arramu-kaminawuti. Api kiyi nuwa wiyi ngimpiri-pungintayi (think about) ngawa-rringani japuja amintiya wiyi ngimpitimarti ngini nginti-matu-wariyi awungaji pili awarra arramu-kaminawuti ngini ngawa-rringani wiyi apakirayi nuwa awungarruwu kapi ngarra japuja.” Ngarra awarra yimi ngawa-yuwuni kapi awuta tayikuwapi ngarra-mamanta.
23375	MAT 6:24	Kiyi ngawa-yuwuni Jesus nyoni ngirramini yimi kapi awuta tayikuwapi ngarra-mamanta, “Nuwa karluwu waki nginti-matami ngini (for) yuwurrara alawuruwi pili nuwa wiyi puranji ngumpuru-muwu yati amintiya kuwa ngimpirimi awarra. Kiyi ngarratuwu nyoni alawura api nuwa wiyi karluwu puranji nginti-mata-muwu awarra api wiyi karluwu kuwa nginti-matami awarra. Awanuwanga nuwa yingampa manya ngimpirimi ngini nuwa-alawura ngawa-rringani ngini kuriyuwu api nuwa waya juwa ngimpiri-pungintayi (think about) kunawuni. Ngini nuwa warntirrana ngimpitimarti ngawa-rringani ngini alawura yimatami kangi nuwa api nuwa ngajiti puranji ngimpaja-muwu awarra kunawuni,” yimi ngawa-yuwuni.
23382	MAT 6:31	Amintiya ngarra yimi ngini, “Ngajiti yimpaja nimarra ngimpajami kangi nuwulamiya ngini, ‘Ngawa awungana ngamatama pili ngawa karri-kamini yinkiti amintiya kukuni amintiya kuluji.’ Api ngajiti awarra nimarra ngimpirimi nuwulamiya.
23383	MAT 6:32	Awuta tiwi kapi karluwu kuwa wurimi ngawa-rringani ngini kuriyuwu api wuta awuta yimpaja yatari wurimi yinkiti amintiya kukuni amintiya kuluji. Api nuwatuwu ngajiti awungani ngimpajami nginingaji awuta pili ngarra ngawa-rringani arimajawu awarra kuta kamini ngini nuwa ngimpitimarti (need) api ngarra wiyi apakirayi nuwa awarra ngini nuwa ngimpitimarti.