23214	MAT 1:1	⸤Isirele yembomanga ou pulu pulu anda kolepa⸥ Eporayamo kinie pe yandopa ⸤enonga ye nomi kingi awili⸥ Depisi kinie elone Yesusi Kirasi kalko lsingili mele isipe:
23229	MAT 1:16	Jekopone Josepo merimu. Josepo Maria menu. Josepone Maria ou naa lipili Maria yu ambolango olona mondopa molorumu. Pe ambo yeselo moloringili kinie Mariane Yesusi merimu. ⸤Pulu Yemone “Eno nokopa kondomba ye nomi te lipu mundumbo.” ou nimbe mako torumu yemo pe Yesusi aku yemo omba molorumu kulu⸥ yunge imbi te pea sikulie ‘Kirasimu’. niringila.
23230	MAT 1:17	Eporayamo kinie Eporayamone yandopa yandopa kalopa lipe Depisi kalopa lipe terimu yema ⸤Yesusinge⸥ anda kolepa tene-po on moloringi. Pe Depisini yandopa yandopa ou Bepillono yembomane Juda yembo mare ka siku Bepillono anjo naa mengo pangi anda kolepa tene-pola moloringi. Bepillono ka siku mengo puringi kinie pe yandopa ye nomi Kirasimu kinie kalko lsingi ye tene-pola moloringi.
23233	MAT 1:20	Josepo aku sipe konopu lipe mundupe molopili Awilimunge angello tene Josepo uru kumbu sipelie nimbendo: “Josepo, ye nomi kingi Depisini kolopa lsimu yemo, Mini Kake Telimuni Maria ulu te terimu kulu yu ambolangomo olana mondolemo kene yu linindu pipili naa kolko li.” ⸤nirimu.⸥
23243	MAT 2:5	Enone yundu ningendo: “Kolea Judia sukundu Betellieme taonona yu menge. Pulu Yemone ungu umbu tondorumume pilipe yemboma nimbe sirimu ye ⸤Maikane⸥ pe aku sipe wendo ombamondo ou nimbe boku torumu akune molemo kanumu. Yuni nimbendo:
23253	MAT 2:15	‘Erote kolomba kinie kelepo ulkendo pumolo.’ ningu ou Isipi anjo moloringi. Aku teringimunge Pulu Yemone ungu umbu tondorumume pilipe yemboma nimbe sirimu ye tene ulu te pe wendo ombá ou nirimu mele kamu wendo orumu. Akumu isipe: “Pulu Yemone nimbendo: “Nanga kangomondo “Kolea Isipi munduku siye kolko wendo ou.” nirindu.” nirimu.”. nimbe kanu ye ⸤Osiane⸥ nirimu kanumu.
23261	MAT 2:23	akune lierimu Nasarete taonona pupe molorumu kulu Pulu Yemone ungu umbu tondorumume pilku yemboma ningu siringi yemane ⸤Yesusi kinie⸥ ulu te pe wendo ombá ou niringi mele kamu wendo orumu. Enone ningendo: “Yembomane “Yu Nasarete taono ye te.” ninge.” niringi kanumu.
23262	MAT 3:1	⸤Yesusi Nasarete taonona we molopili⸥ No Lindeli Jono omba kolea Judia disiriki sukundu kolea ku lieline opa-ungu nimbelie nimbendo:
23264	MAT 3:3	Kanu yemo ⸤ou naa molopili paa koronga ou⸥ Pulu Yemone ungu umbu tondorumume pilipe yemboma nimbe sirimu ye Aisayane Pulu Yemonga ungu te nimbe sipe boku torumu. Kanu ungumu isipe: “Kolea ku lieline yembo tenga kerena ungu te nimbendo: “Awilimu ombá aulkemo teko mimi tendaa. Yu ombá aulke kangama toko sumbi siee.” nikimu.”. nirimu. ⸤Aisayane Jonone paa pe temba mele ou aku sipe nimbe panjipe boku torumu.⸥
23268	MAT 3:7	Yuni ⸤Juda yembomanga ye awili⸥ Parisime kinie Sadusime kinie awisili no lingendo oringi kanopalie nirimumuni, eno iri topalie nimbendo: “Kolo topa yemboma tepa kenjeli wambiyemonga waloma, Pulu Yemo mumindili kolomba walemonga nawene “Eno talopa leko paa.” nimu kinie eno ‘Pulu Yemone naa tepa kenjepili.’ ningu ‘No liemili.’ ningu okomeleye?
23272	MAT 3:11	Nane ulu pulu kerime siye kolko konopu alowa telemele yemboma sike no lindilio. Nalo te na akilipe ombámo yuni ⸤Pulu Yemonga⸥ Mini Kake Telimu kinie tepemo kinie eno lindimbe ⸤linge⸥.. Ina akilipe ombá yemo yunge tondolomo paa olandopa, nanga tondolomo paa maniendopa. Na yu-kinie manda molo. Yembo awilimenga kongono keri teli kendemande yembomane sike enonga awilimenga kongono keri tendengendo kimbu su wendo lindilimele nalo na akilipe ombámonga kimbu su wendo lindimbo kanu kongonomo paa olandopa mele nane tendembo kapola naa telka, ⸤na ye paa keri⸥.
23279	MAT 4:1	Yesusi ⸤no lsimu kinie Pulu Yemonga Minimu yu-kinie omba molopalie nirimumuni,⸥ Minimu yuni ‘⸤Kurumenga nomi⸥ depelemone yu kondi topili.’ nimbe Yesusi kolea ku lieline meli purumu.
23281	MAT 4:3	Kanu kinie ⸤kuru⸥ kondi toli ⸤Setene⸥ ombalie yundu nimbendo: “Nu Pulu Yemonga Malo liemo ikoume ‘Pillawa kaloli a liepili.’ ni.” nirimu.
23284	MAT 4:6	yundu nimbendo: “Nu Pulu Yemonga Malo liemo nu lipe tapondomba kene pou ningu manie pu.” ⸤nirimu.⸥ “Pulu Yemonga bokumuni nimbendo: ‘Pulu Yemone yunge angellomane ‘Nu ongo nokangi.’ nimbé. Enone nu ‘Kou tene kepe naa topili.’ ningu nu enonga kimene oko polko linge.’ nimbe molemo kanumu. Aku sipe nirimu kene pilkulie aku siku tei.” nirimu.
23290	MAT 4:12	Kanu kinie ⸤No Lindeli⸥ Jono ka siku ka ulkena panjeringi kinie pilipelie Yesusi kelepa kolea Gallilli disirikindu yando omba
23292	MAT 4:14	⸤Kapeniame taonona pupe molorumumunge⸥ koronga-ou Pulu Yemone ungu umbu tondorumume pilipe yemboma nimbe sirimu ye Aisayane ulu te pe wendo ombá ou nirimu mele kamu wendo orumu. Aisayane nimbendo:
23293	MAT 4:15	“Sepullanone kalopa lsimu yemboma pelemele koleamo kinie, Napatallaine kalopa lsimu yemboma pelemele koleamo kinie, nomune pulimo aulkemo no Jodane nekendo lemo koleamo kinie, kolea Gallilli wikindu yembo lupe awisili molemele koleamo kinie, aku koleamanga molemele yemboma ⸤paa sumbulu toline molemele.⸥
23295	MAT 4:17	⸤Kapeniame omba molorumu⸥ kanu walemonga Yesusini yemboma pulu polopa ungume nimbe sipelie nimbendo: “Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa nokomba walemo nondopa wendo ombá tekemo kene ⸤‘Pulu Yemo yuni nokomba yembomanga talapena sukundu molamili.’ ningu⸥ ulu pulu keri telemelema munduku siye kolko konopu alowa teaa.” nirimu.
23313	MAT 5:10	“Pulu Yemone “Teaa.” nilimo ulu sumbi nilime teko molemelemonga yembo lupemane eno mindili silimele ⸤akumunge⸥ Pulu Yemo enonga ye nomi kingimu molombamonga eno malo.
23315	MAT 5:12	⸤Yembomane eno aku siku mele telemelemonga⸥ eno mulu koleana punge kinie kanune Pulu Yemone eno mele kalopa kondomba kene konopu paa awili teko siku konopu peanga pepili molayo. Yembomane kinié eno mindili silimele mele aku siku eno naa molangi koro ou Pulu Yemone ungu umbu tondorumume pilku yemboma ningu siliku andoringi yemboma we yembomane eno kepe mindili siringila kanumu.” ⸤nirimu.⸥
23316	MAT 5:13	“Eno ma koleana yembomanga api kusa mele molemele. ⸤Akumu mele peanga⸥ nalo yu songo naa temba kinie ‘Yu kelepa songo tepili.’ nimbu ulu te manda temoloye? Yu kongono temba tondolo te altopa naa pembamonga we topo ltemolo kinie yemboma kimbu kongono teko andoko kambilinge kinie papu.
23319	MAT 5:16	Aku sipe mele ‘Olione ulu peangama telemolo mele yembomane kanokolie olionga Lapa, mulu koleana molemomo, kapi niengi.’ ningu enonga pa telemomone yemboma kanangi, pa tendangi.” ⸤nirimu.⸥
23320	MAT 5:17	“Nane ‘Pulu Yemonga ungu manema ⸤Mosisini⸥ bokune torumu ungume kinie Pulu Yemone ungu umbu tondorumume pilku yemboma ningu siringi yemane bokune toringi ungume kinie ‘manie pupili.’ nimbé okomo.’ ningu naa piliengi! Nane ‘Kanu ungume kamu manie pupili.’ nimbo naa okoro. ‘Aku ungumenga ungu pulu pelemoma kamu wendo opili.’ nimbo okoro.
23323	MAT 5:20	Nane eno nimbu sikiru: Parisime kinie Pulu Yemonga ungu manemanga pulume pilku mane silimele yema kinie enone ulu sumbi nilime telemele ulumenga olandopa eno we yembomane naa tengi liemo, Pulu Yemo ye nomi kingi molopa yembo nokolemo talapena sukundu eno paa naa puku molonge. ⸤Kanu yemane ungu manema pilkulie telemele mele lupe. Pulu Yemone kanopa ulu sumbi nilime nimbe kanolemo mele lupe.⸥” ⸤nirimu.⸥
23324	MAT 5:21	“Koro-ou ⸤Mosisini⸥ anda kolepalimendo ungu mane te sirimumu eno pilimele. Kanu ungu manemo isipe: “Eno yemboma toko naa kondangi. Yembo topa kondomba yembomo mongo limbe, ⸤kote pilimele yembomane⸥ yu kote tendekolie mongo liku singe.” nirimu kanumu.
23329	MAT 5:26	Nane nundu paa sike nimbu sikirumu: Nu ka ulkena wendo onindu pundu paa pali tokolie mindi wendo onimu. We manda wendo naa oni.” ⸤nirimu.⸥
23330	MAT 5:27	“⸤Ou Mosisini⸥ ungu mane te sirimumu eno pilimele. Kanu ungu manemo isipe: ‘Ambo ye pulime ye lupema kinie wa ulu kerinele naa teko, ye ambo lilime ambo lupema kinie wa ulu kerinele naa teangi.’ nirimu kanumu.
23331	MAT 5:28	Nalo kinié nane eno ⸤kanu ungu manemonga ungu pulumu⸥ inimbu sikiru: Ye tene ambo te kanopalie ‘Yu pea tapu topo pelembelanje papu.’ konopu lemo akumu konopu sukundu ambomo kinie kamu wa ulu kerinele telemo.
23334	MAT 5:31	“⸤Ou Mosisini⸥ ungu mane te sipelie nimbendo: “Ye tene yunge ambomondo ‘Kamu pupili.’ nimbe makorombando ambomo “Kamu pu.” nimbé mele pepá te topa ambomo sipelie yundu “Kamu pu.” nimbe aku tepili.” nirimu kanumu.
23335	MAT 5:32	Nalo nane kinié eno nimbu sikiru: Ye puli ambo te ye te kinie wa ulu kerinele naa tepili yunge yemone yu makoropa “Kamu pu.” nimu liemo ‘Wa ulu kerinele teli ambomo molopili.’ nimbe aku telemo. “Pu.” nimbe makorolemo ambomo pe ye tene yu limo kinie kanu yemo kepe wa ulu kerinele telemola.” ⸤nirimu.⸥
23336	MAT 5:33	“Koro-ou ⸤Mosisini⸥ anda kolepalimendo ungu mane te pea sirimumu eno pilimele. Kanu ungu manemo isipe: “‘Paa sike tembo.” ningu, ningu panjiku mi lenge ungumu pulue naa tangi. Awilimundu “Paa sike tembo.” ningu, ningu panjiku mi lenge mele paa sike aku siku teangi.’ nirimu kanumu.
23340	MAT 5:37	Ulu te sike teni liemo sumbi siku “Tembo.” nieni. Naa teni liemo “Naa tembo.” nieni. Ulu kerimenga pali ulu pulumu pelemo ⸤kuru⸥.muni ambolemo yembomane mindi ungu sulu teko niliku puku mi lemele.” ⸤nirimu.⸥
23341	MAT 5:38	“⸤Ou Mosisini⸥ ungu mane te sirimumu eno pilimele. Kanu ungu manemo isipe: “Yembo tene yembo tenga mongomo topa akumbe kinie yunge mongomo toko akundengila. Yembo tene yembo tenga ungú topa langomba kinie yunge ungú toko langondangila.” nirimu kanumu.
23344	MAT 5:41	⸤Romo ami⸥ ye tene nu ambolopalie “Nuni na liku tapondoko mako tenga ⸤nanga melema mendani⸥ pambili.” nimbé kinie mako tenga pea yu we liku tapondoko melema mendeko pani.
23345	MAT 5:42	“Melte si.” nimbe mawa temba yembomo mawa temba melemo we sieni. “Kou te pundu anjiku si.” nimbé yembomo “Molo.” naa nieni.” ⸤nirimu.⸥
23346	MAT 5:43	“⸤Ou Mosisini⸥ ungu mane te sirimumu eno pilimele. Kanu ungu manemo isipe: “Opa lkerayemo konopu mondoko, opa puluemo kanoko keri kanani.” nirimu kanumu.
23349	MAT 5:46	“Eno konopu mondolemele yemboma mindi konopu mondolemele kinie Pulu Yemone kanopa peanga kanombaye? ⸤Romo gapomano⸥ kou takisi limele yembo ⸤kerime⸥ kepe anjo yando akula telemele kene ⸤eno kanoko keri kanolemele yemboma pea konopu mondonge kinie peanga⸥..
23351	MAT 5:48	Akumunge ⸤Mosisini sirimu ungu manema we pilku naa teko,⸥ enonga Lapa mulu koleana molemo ye paa sumbi nilimu molemo mele eno aku siku yembo sumbi nilime molangi.” ⸤nirimu.⸥
23352	MAT 6:1	⸤Yesusini ungu mare nimbe molopalie ungu mare pea nimbendo:⸥ “‘Yembomane ‘Olio yembo paa peangama. Ulume paa tepo kondolemolo.’ ningu kanangi.’ ningu yemboma kanoko molangi enonga ulu peangama paa naa teangi. Aku siku tenge kinie yembomane eno kapi ninge. Kanu kapi ninge ungume enonga mele kalolimu lingemonga enonga mulu koleana molemo Lapamone eno mele naa kalomba.
23353	MAT 6:2	“⸤Enonga mulu koleana molemo Lapamone aku siku tenge yemboma mele naa kalomba⸥ kene enone yembo koropa pulime kondo kolko ‘Lipu tapondamili.’ ningu kou mone te singendo ‘Temolo mele yembomane kanangi.’ ningu, ru ningu melte naa siengi. Topele mapele toli yemane ‘Na yembomane kapi niengi.’ ningu yemboma maku toko Pulu Yemonga ungumu pilieli ulkemanga kinie aulkemanga kinie we yembo awisilini mongone kanangi yembo koropama liku tapondolemele. Aku yemane telemele mele enone aku siku naa teangi. Nane enondo paa sike nimbu sikiru: Aku telemelemonga eno yembomane kapi nilimele ungume enonga mele kalolimu koronga limele.
23355	MAT 6:4	Kanu kinie yembomane naa kanangi, tenge mele yembo te naa ningu sikulie koropa puli yembo te liku tapondonge kinie enonga ⸤mulu koleana molemo⸥ Lapamone lopi teko telemele ulume kanolemomone eno mele kalomba.” ⸤nirimu.⸥
23357	MAT 6:6	Nalo eno Pulu Yemo kinie ungu ningendo enonga suluminiana sukundu puku nambune sikulie kanu lopi teli koleana enonga ⸤mulu koleana molemo⸥ Lapa naa kanolemele yemo-kinie ungu nieyo. ⸤Yu akune molemo.⸥ Aku tenge kinie enonga ⸤mulu koleana molemo⸥ Lapa lopi teko telemele ulume kanolemomone eno pe mele kalomba.
23359	MAT 6:8	Enonga ⸤mulu koleana molemo⸥ Lapamo ou mawa naa teangi eno molo tolemo melema yuni pilipe kanolemo kene kanu yembomane telemele mele aku siku naa teangi.
23364	MAT 6:13	Olio ‘Ulu tene kondi topili.’ naa ningu ulu kerimenga pali ulu pulumu pelemo ⸤kuru⸥.muni ‘olio naa ambolopili.’ ningu yunge kíne wendo liyo. (Nu koleama kinie melemanga pali ye nomi kingimu molko, tondolo olandopamo nu-kinie pepa, nu imbi paa olandopa molopa nu-kinie pa tondolo-tepa tepili alieli molko mindi pulino kene aku sipe tepili.)” ningu aku siku Pulu Yemo kinie niengi.
23366	MAT 6:15	Nalo yembomane eno teko kenjinge ulume ‘We manie naa pupili.’ ningu siye naa kolongi liemo enonga ⸤mulu koleana molemo⸥ Lapamone enonga ulu pulu kerime ‘Manie naa pupili.’ nimbe siye naa kolombala.” ⸤nirimu.⸥
23368	MAT 6:17	“Nalo eno langi naa nongo mi toko we molongendo ‘We yembomane na aku tekero mele naa kanangi. Tatane manjipe kanopili.’ ningu we yembomane kanonge ulume naa teangi. Aku tenge kinie enonga ⸤mulu koleana molemo⸥ Lapa lopi teko telemele ulume kanolemomone eno mele kalomba.” ⸤nirimu.⸥
23370	MAT 6:19	“Ya ma koleana mele nosilimelema urelo tepa koka molo lkurinia melemane ongo teko kenjiku, wa lili yema ongo melema wa limele kene ‘⸤ya mana⸥ kamako molopo mele kande kandema lipu nosiemili.’ ni naa niengi.
23371	MAT 6:20	Aku naa tekolie mulu koleana melema urelo naa tepa koka molo lkurinia meltene omba tepa naa kenjipe, wa lili yema ongo wa naa limele kene eno mulu koleana ⸤pe pungemonga⸥ ‘mele kande kande pe limoloma ou liepili.’ ningu ya ma koleana ulu peangama teko molangi.
23372	MAT 6:21	Enonga nosilimele melema lemo kolea akune eno konopuni pilku konopu mondoko molemele kene ⸤‘mulu koleana mindi melema liepili.’ ningu molangi.” nirimu⸥.
23374	MAT 6:23	Nalo nunge mongomo keri lemba kinie nunge kangi pali sumbulu topili andoni. Kanu kinie nunge kangine pateli pembamo alowa tepa sumbulu tomba kinie akumu paa kamu sumbulu tomba.” ⸤nirimu.⸥
23376	MAT 6:25	“Akumunge nane eno ⸤tenge mele⸥ nimbu siembo. ‘Kangikundu molopo kondamili.’ ningu konopu awisili liku naa mundengi. Langi nongemonga kepe no nongemonga kepe mulumbale pakongemonga kepe akumenga konopu awisili liku munduku naa molangi. Eno kapola molonge mele ulu pulumu langi kinie mulumbale kinie mindiye?
23380	MAT 6:29	nalo pillawa sindime molemele mele olandopa, ⸤ye nomi kingi⸥ Sollomono kongono awisili tepalie wale paa peangama pakopa a nirimu mele maniendopa.
23382	MAT 6:31	“⸤Pulu Yemone kerama kinie era sindime kinie aku we melema aku sipe nokolemo⸥ kene eno konopu awisili liku mundukulie ‘Esi, langi te tena lipu nomolonje?’; molo ‘No tena kolopo nomolonje?’; molo ‘Wale pakoli tena lipu pakomolonje?’ ningu pilku naa molangi.
23384	MAT 6:33	⸤Eno langi nongemanga kinie mulumbale pakongemanga kinie konopu naa liku munduku,⸥ Pulu Yemo ye nomi kingi molopa yemboma nokolemo ulume kinie yu kanopa kake telemo kanolemo ulume kinie melema kinie ‘Kumbi lepo teambo.’ konopu leko molangi. Aku tenge kinie yuni we melema kepe eno simbe.
23385	MAT 6:34	Yuni aku temba kene ‘Opali nambe-embonje?’ ningu kinié konopu awisili liku naa mundengi. Opalimunge langi molo melema aku opali, kiniémonga langi molo melema kinie, opalimunge kinie, liku tere leko naa piliengi! Enamanga yu mele mele umbunema pelemo pembama kanu enamanga mindi. Kinié umbune wendo ombáma kinie, opali talou umbune wendo ombámanga kinie, tere leko konopu liku naa mundengi.” ⸤nirimu.⸥
23386	MAT 7:1	⸤Yesusini ungu mare nimbe molopalie ungu mare pea nimbendo:⸥ “Enone anjo yemboma ⸤telemele ulume⸥ apurunge kinie aku sipe ⸤Pulu Yemone⸥ eno telemele mele yando apurumbela. Enone anjo yembomane telemele mele apuruku kanokolie “Teko kenjikimili. Tekemele mele Pulu Yemone kanopa keri kanopili.” ninge mele ⸤Pulu Yemone⸥ aku sipe eno apurumbe. Aku temba kene ‘⸤Pulu Yemone⸥ olio ulu telemoloma naa apuropili.’ ningu enone yemboma telemele ulume naa apurengila.
23390	MAT 7:5	Topele mapele toli yembomo, nuni nunge mongona lemo unjo awilimu ou wendo likulie pe kanoko kondoko angenanga mongona lemo nurupulumu manda wendo lindení.” ⸤nirimu.⸥
23391	MAT 7:6	“‘Pulu Yemonga’ nilimele melema liku owa naa sieme. Nombalie pe topele topa eno nombanje kene aku naa teangi. Enonga mele peangama kongi angilimbena toko naa mundengi. Kimbuni kambilimbenje kene aku naa teangi.” ⸤nirimu.⸥
23392	MAT 7:7	“⸤Lapa, mulu koleana molemo yemo⸥ melema mawa teko “Si.” niengi. Aku tenge kinie melema sike simbe linge. ⸤Lapa molemona⸥ melema korangi. Aku tenge kinie melema sike kanoko linge. Ulke kerepulune angilku “Sukundu wamili.” niengi. Aku ninge kinie “Sukundu waa.” nimbe nambune tondomba.
23396	MAT 7:11	Pe eno konopu keri pepili molemele yembomane aku siku enonga ambolangoma mele peangama silimele liemo enonga Lapa mulu koleana molemomone “Melema si.” ningu mawa tenge yemboma mele peangama paa olandopa naa simbeye? ⸤Paa simbemo.⸥
23397	MAT 7:12	Akumunge, ‘Yembomane nu-kinie teangi.’ konopu leno mele nuni anjo yemboma aku siku teani. ‘Aku teangi.’ nikinu ulumuni Mosisini Pulu Yemonga ungu mane sirimu bokune torumumenga pulumu kinie, Pulu Yemone ungu umbu tondorumume pilku yemboma ningu siringi yemane bokune toringi ungumenga pulumu kinie, lipe tere lepa nilimo kene aku siku anjo yando yemboma-kinie teko kondangi.” ⸤nirimu.⸥
23399	MAT 7:14	Nalo alieli konde molopa kondopa mindi puli koleana pulimo kerepulumu paa kanga, yunge aulkemo paa tengepea teli kangamo lemo kolo yemboma akune pungendo mindili silimelemonga yembo telu telu ningu mindi aku aulkemo kanokolie pulimele. Aku telemele kene eno kanu kerepulu kangamonga pangi.” ⸤nirimu.⸥
23401	MAT 7:16	Kanu kolo toli yemboma ongo ulu tengema kanokolie, ‘Eno sike kolo tolime.’ ningu kanonge. ‘Amu namili.’ ningu akeme manda olko toko nolemelaye? Molo ‘Me te namili.’ ningu silipu manda akuku nolemelaye? Paa molo. ‘Amu lupe akeme lupela, me lupe silipu lupela.’ ningu kanolemele. ⸤Aku siku mele Pulu Yemone sike ungu umbu tondolime pilku yemboma sike ningu silimele mele lupe, Pulu Yemone ungu umbu naa tondolime yemboma kolo toko ningu silimele mele lupela ningu kanonge.⸥ Unjoma mongo tolemo kinie kanokolie ‘Ime nomolo lemo. Ime naa nomolo lemo.’ ningu kanoko imbi silimele kanumu.
23418	MAT 8:4	Kanu kinie Yesusini yundu altopa nimbendo: “Nuni ya ulu tekeromo yembo telurindu kepe paa naa niyo. Sumbi siku puku Pulu Yemo popo tondoli yemo nunge kangimu liku ora siku, ‘Na altopo kangi peanga liepili molkoro kene.’ ningu Mosisini “Tei.” nimbe panjerimu mele pilku liku tenindu “Pulu Yemo popo toko kalko sie.” nirimu mélemo liku Pulu Yemo popo tondoli yemondo “Kalondou.” ningu yu sieni. Pe yembomane nu kanokolie ‘Yu sike kangi peanga liepili molemo.’ ningu piliengi kene nikiru mele isili-ou te-pou.” nirimu. ⸤“Aku siku teni kinie yembomane nu kanoko keri naa kanonge, nu altoko we yemboma molemelena manda telune puku moloni.” nirimu.⸥
23422	MAT 8:8	⸤Aku nirimu kinie pilipelie⸥ ami ye wane anderete nokorumu yemone yundu topondopa nimbendo: “Awilimu, na ye kerimu mele molio, nu nanga ulkena oni kinie kapola naa temba. Na ye tene kepe nokopa molemo, yunge ungumu pilipu lipu telio. Nane kepe ami ye mare nokopo molio. Kanu yemanga tendo “Pu.” nilio kinie yu pulimo. Molo tendo “Ou.” nilio kinie yu olemo. Molo nanga kongono tendeli kendemande yembo tendo “I siku tei.” nilio kinie yu aku sipe telemo kanumu. Aku sipela, nuni ungu te we nini kinie nanga kendemande yemo konde pumbe kene nuni we ni.” nirimu.
23426	MAT 8:12	Nalo Pulu Yemone ‘yunge yemboma’ nimbe mako torumu ⸤Isirele⸥ yemboma yu nokopa molemo koleana puku molemela yemboma yuni topa makoropa sumbulu toline mundumbe. Kanune paa mindili nongolie kola teko pereko molonge.” nirimu.
23428	MAT 8:14	⸤Kanu kinie⸥ Yesusi Pitanga ulkena sukundu ombalie Pitanga kolepa ambomo kuru topa kangi norumu kulu aniembo lierimu kanopalie,
23432	MAT 8:18	⸤Walse⸥ Yesusi ⸤nomu Gallilli kélona molopili⸥ yembo awisili liku maku toko yu liku makapu teko moloringi kanopalie nirimumuni, ⸤lombili andolimendo⸥ “Nomune nekendo pamili waa.” nirimu.
23433	MAT 8:19	⸤Nalo ou naa pupe we angiliepili⸥ Pulu Yemonga ungu manemanga pulume pilipe mane sirimu ye te yu angilierimune omba yundu nimbendo: “Ungu Mane Silimu, nu puni koleamanga pali nu lombili ombó.” nirimu.
23434	MAT 8:20	⸤Aku nirimu kinie⸥ Yesusini yundu nimbendo: “Pílie! Owa takerama ulke pelemelemanga pelemele; kerama enonga mi takolemelemanga pelemele, nalo Manie Omba Mana Ye A Lierimu Yemonga pelemo kolea te naa lemo ⸤kene, nu ‘Yu lombili pupulie kapola naa molombo.’ ningu pilkulie na lombili wani. We naa wani.⸥” nirimu.
23435	MAT 8:21	Kanu kinie yu lombili andorumu ye tene yundu nimbendo: “Awilimu, nu kamu lombili wambo mangali ou pupu nanga lapamo ⸤kinie pea molambo. Pe yu kolomba kinie⸥ ono tepolie nu lombili ombó.” nirimu.
23436	MAT 8:22	Nalo Yesusini yundu nimbendo: “⸤Nanga ungumu naa pilku⸥ yembo kololi ⸤none teli⸥ yembomane yembo kolongema ono teangi. Nalo nu na lombili ou.” nirimu.
23437	MAT 8:23	Aku nimbelie ⸤nomu Gallilli nekendo pumbendo⸥ nona andoli sipi tenga sukundu purumu kinie yu lombili andolime yu lombili sukundu puringila.
23438	MAT 8:24	Kanu kinie ⸤nomune punge puringi kinie⸥ poporome awili te nomune torumu. Aku terimu-ne nomumu apisipe ola ombalie sipimu lipe aki tomba terimu nalo Yesusi we uru perimu.
23440	MAT 8:26	Yu ⸤makilipelie⸥ enondo nimbendo: “‘Pulu Yemone olio nokomba.’ ningu konopu tondolo naa pekemo yema, eno nambemune mini-wale mundukumiliye?” nirimu. Aku nimbelie ola molopa poporomemo kinie nomumu kinie iri torumu. Kanu kinie poporomemo topa kelepa nomumu lope naa tepa paa we lierimu.
23441	MAT 8:27	⸤Yuni terimu mele kanokolie⸥ yemane mini-wale mundukulie ningendo: “Apa! Iyemo nambolka yerenje? Poporomemone kepe nomumuni kepe yunge ungumu pilku liku kelkembele.” niringi.
23442	MAT 8:28	Kanu kinie yu ⸤lombili andolime kinie pea⸥ nomu nekendo pupe kolea Gadara puringi kinie kanu kolea Gadara ye talo, konopune kuru molorumu yeselo, yembo ono koleana wendo ongolo yu molorumune oringili. Elo paa enge ningulu yemboma tongele teringilimunge we yemboma elo peringili koleana ‘Elone eno tongele.’ ningu aulkena ongo naa puringi.
23444	MAT 8:30	Akune anjopa kolea tenga umbu kongi awisili ímu nongo moloringi ⸤kanokolie⸥
23446	MAT 8:32	yuni enondo nimbendo: “Kapola, akune pangi.” nirimu kanu kinie ⸤kurume⸥ kanu yeselonga konopune wendo ongolie kongi akune moloringimenga konopune puku moloringi kinie kanu kongime pali kekelepa toko lkisiku puku kopona pukue toko nomune suku puku no wangoringi.
23447	MAT 8:33	⸤Ulu akume wendo orumu kinie kanokolie⸥ kongi tapu teko moloringi yema talopa leko pukulie niringimuni, taonona puku akune moloringi yemboma enonga kongime terimu mele kepe kurume konopune moloringi yeselo terimu mele kepe temane toko siringi.
23449	MAT 9:1	Kanu kinie Yesusi altopa nona andoli sipi tenga sukundu pupelie nirimumuni, nomu ⸤Gallilli⸥ yakondo omba yunge kolea ⸤Kapeniame taono⸥ orumu.
23450	MAT 9:2	Yu ⸤Kapeniame kelepa⸥ omba molorumune ye marene kimbu ki kolopa pora sirimu ye te taropola teko mengo oringi. Enone ‘Yesusini iyemo manda tepa konde limbe.’ ningu pilkulie yu mengo oringi, Yesusini kanopa pilipelie kimbu ki kolopa pora sirimu yemondo nimbendo: “Nanga kangomo, nunge konopu waengo nipili. Nunge konopune ulu pulu keri terinu pelemoma manie pupili, mundupu siye kolkoro.” nirimu.
23458	MAT 9:10	Pe Yesusi Mateyunge ulkena langi nomba molorumu kinie kou takisi lili yema kinie, ⸤Juda ye awilimene⸥ “ulu pulu kerime teli ye” ⸤niringi⸥ wema kinie awisili ongo Yesusi kinie yu lombili andoli yema kinie eno pea manie molko langi noringi.
23459	MAT 9:11	⸤Eno aku siku telune langi nongo moloringi kulu⸥ Parisi yemane kanokolie yu lombili andolimendo walsiku pilkulie ningendo: “Enonga ungu mane sili yemo kou takisi lili yema kinie ulu pulu kerime teli ye wema kinie eno-kinie yu nambemune langi pea nokomeleye?” niringi.
23462	MAT 9:14	Pe ⸤No Lindeli⸥ Jono lombili andoringi yema Yesusi molorumune ongolie yundu walsiku pilkulie ningendo: “Olio kinie Parisi yema kinie olio alieli langi mi topo naa nolemolo nalo nu lombili andolime aku siku naa telemele akumu nambemune naa telemeleye?” niringi.
23463	MAT 9:15	⸤Aku siku niringi kinie pilipelie⸥ Yesusini topondopa enondo ⸤ungu iko te topa yu-kinie ulu te wendo ombá mele nimbelie⸥ nimbendo: “Ambo limbe ye te yunge pulu lemo yema kinie molemo kinie eno konopu sikulie “Kola tepo langi naa namili.” manda ningeye? Manda naa ninge. Pe mindi, ambo limbe yemo eno molongena ongo wendo liku ⸤tonge⸥ kinie kanu walemanga sike ⸤konopu keri panjiku⸥ langi naa nongendo mi tonge. ⸤Isili-ou molo.⸥
23465	MAT 9:17	“Kongi-meme kalumuni teli mingi-ou tenga no waene konde naa lakolemolo kanumu. Yembo tene mingi-ou tenga no waene konde te kolkanje kanu no waenemo mingine sukundu pepalie pe akolka kinie kanu mingi oumu naa akopa sungu nilke. Kanu kinie nomo kepe mingimu kepe kamu keri lelka. Akumunge no waene konde kongi-meme kalumuni teli mingi kondena mindi kolemolo kanumu. ⸤Pe nomo akolemo kinie kalumuni teli mingi kondemo anjo yando pupe sungu naa nilimomonga⸥ nomo kinie mingi kondemo pea kapola lemo.” nirimu.
23466	MAT 9:18	Yesusini Jononga lombili andoli yemando ungu nimbe molopili ⸤Juda yemboma maku toko Pulu Yemonga ungumu pilieringi ulke te⸥ nokorumu ye te Yesusi molorumune omba yunge kumbikerena koporongo langopa yundu nimbendo: “Nanga ambolamo kinié isili kolopa pora sikimu. Nalo nu ongo yu kimuni amboloni kinie yu konde pumbe.” nirimu.
23471	MAT 9:23	Kanu kinie Yesusi ⸤Juda yemboma maku toko Pulu Yemonga ungumu pilieringi ulkemo⸥ nokoli yemonga ulkena sukundu ombalie yembo awisili molko kondo kolko, kolape-mingi langoko, kola awili-teko teko moloringi kanopalie yuni nimbendo:
23472	MAT 9:24	“Eno anjo pame! Ambolamo kolou naa kolomu. We uru mindi pelemo.” nirimu. Aku nirimu kinie ⸤ambola kanumu sike kolopa pora sirimu pilkulie yuni “We uru pelemo.” nirimumunge⸥ yu ungu taka tondoko tawe tenderingi.
23473	MAT 9:25	Kanu kinie yembo maku toko moloringime pulu sipe pena-pena tepalie ⸤ambola onomo lierimu⸥ suluminiana pupe yunge kimu ambolorumu kinie ambolamo ola molorumu.
23475	MAT 9:27	Yesusi kanu koleamo mundupe siye kolopa pumbe purumu kinie mongo keri lierimu ye talo yu lombili ongo walsikululie ningelendo: “⸤Ye nomi kingi⸥ Depisini kalopa lsimu yemo, nu olto kondo kolou.” ningu wale awisili niliku oringili.
23485	MAT 9:37	Kanu kinie ⸤yembo awisili ‘Yuni lipe tapondopili.’ ningu moloringi kulu kanopalie⸥ lombili andolimendo nimbendo: “Langi awisili poniena nou lemo nalo kongono ye awisili molo.
23486	MAT 9:38	⸤Na ye telumu mindi ikongonomo tekero kene⸥ Langi Pulu Yemo mawa tekolie yuni “Langi nou lielime linge kongono tenge yemboma yunge poniena lipe mundopili.” niee.” nirimu.
23497	MAT 10:11	“Pe kolea awili tenga molo kolea kelo tenga suku pukulie ningemone, yemboma walsiku pilkulie “Ye nawe ye peanga te molemomonga oliondo “Pea peamili waa.” nimbeye?” niengi. Kanu kinie te ningu singe kinie pilku yu kanoko lendekolie kanu yemonga ulkena puku yu kinie mindi pea peko molkolie pe aku koleamo munduku siye kolko pangi. ⸤Ulke pinie-pinie naa andoko ulke teluringe mindi langi nongo peangi.⸥
23498	MAT 10:12	⸤Kolea tenga puku ye peanga te liku ora singe kinie kanoko lendeko⸥ yunge ulkena sukundu pukulie ningemone, ulke pulu yembomando “Eno konopu peanga pepili molaa.” nieyo.
23499	MAT 10:13	Kanu kinie kanu yembomane “Pea peamili sukundu waa.” ningi liemo, enonga ungu peanga ninge kanumu kanu yemboma kinie pepili. Nalo kanu yembomane konopu peanga naa panjiku, “Pea peamili waa.” naa ningi liemo ungu peanga ou sukundu pukulie ninge kanumu “Eno kinie naa pepili.” ningu, kelko mengo ⸤eno munduku siye kolko yando wangi⸥.
23500	MAT 10:14	“Yembo tene enondo “Pea peamili waa.” ni naa ningu enone ungu ningema pilku naa lingi liemo kanu ulkemo molo kanu taonona yembo kerime munduku siye kolko pungendo ⸤kanu koleana yemboma ‘Kamu molko kenjengi! Pulu Yemone eno lipe naa tapondomba mele piliengi!’ ningu⸥ enonga kimbune kanu koleamanga ma angilimbe mamo kulu toko pangi.
23501	MAT 10:15	Nane eno paa sike nimbu sikirumu: Kote walemo wendo ombá kinie kolea awili Sodomo kinie Gomoraselo elonga yemboma ⸤ou ulu pulu keri awisili sike teringi nalo⸥ elonga kote kelo mele pemba. Nalo iyembo enondo “Sukundu waa.” ni naa ningu enonga ungu pilku naa linge yemboma kote walemo wendo ombá kinie enonga kote awilimu pemba.
23502	MAT 10:16	“Eno lipu mundukuru yema eno sipisipi melema, yembo owa takera awili kerimene sipisipi topa nolemo mele yemboma molemelena eno lipu mundukuru. ⸤Nanga ungumu andoko ningu singe kinie pilku keri pilkulie yembomane eno mindili liku singe.⸥ Yemboma owa takera mele aku siku molemele kene kongi-ka wambiyema pilipe konginjelimu paa pelemo-na ulume tembando mimi sipe pilipe telemo mele eno aku wambiyema mele molko, kera waembono molemo mele molangi. ⸤Aku keramone melema mindili sipe tepa kenjimbe ulu pulu te naa pelemo.⸥
23503	MAT 10:17	“Yemboma mimi siku kanangi. Enone ⸤‘Na lombili andoli yemboma mindili nongo, kolangi.’ ningu,⸥ eno ⸤mare liku ambolkolie⸥ kanjollomanga makumenga mengo puku kote tendeko, eno ⸤mare⸥ Juda yemboma maku toko Pulu Yemonga ungumu pilimele ulkemanga liku mengo puku kopene tongela.
23504	MAT 10:18	Eno nanga yemboma molongemonga eno ⸤mare ka siku⸥ yembo lupemanga gapomano ye awilime kinie ye nomi kingime kinie molongena ⸤kote tendengendo⸥ mengo pungela. Aku siku tenge kene eno enono kanoko kondoko molayo. Nalo kote tendenge kinie kotena angilkulie kanu yema kinie kanu yema nokonge ye nomime kinie enone ‘Nanga ungumu piliengi!’ ningu eno ningu singe.
23506	MAT 10:20	Eno ungu ningema enono pilkulie naa ninge. Enonga ⸤mulu koleana molemo⸥ Lapanga Minimu enonga kerena molopalie nimbe simbe ungume enone anjo ninge kene konopu kimbu naa siku, pilinge mele niengi.
23507	MAT 10:21	“⸤Aku walemanga⸥ angenuni yunge angenu ⸤nanga yembo molombamonga⸥ ‘Kolopili toko kondangi.’ nimbe kote tendemba. Lapane yunge ambolangoma akula temba. Ambolangomane kepe enonga anupili lapali-kinie mumindili kolko kotena mengo puku “Toko kondangi.” ningela.
23508	MAT 10:22	Nanga yemboma molongemonga yembomane pali eno-kinie konopu keri panjinge, nalo na munduku siye naa kolko walema pora naa nipili tondolo munduku molonge yemboma ⸤Pulu Yemone⸥ lipe tapondopa ‘Mindili nonge koleana naa puku pea molopo kondopo mindi pamili.’ nimbé.
23509	MAT 10:23	Kolea tenga yembomane ‘eno mindili nangi.’ ningu teko kenjinge kinie kolea tenga kowa pangi. Nane enondo paa sike nikirumu: Eno kolea Isirele sukundu koleamanga pali andoko nanga kongonomo teko pora naa sindengi Manie Omba Mana Ye A Lierimu Yemo ⸤kelepa yando⸥ ombá.
23511	MAT 10:25	Lombili pupe ungume pilimo yembomo kinie yunge ungu mane silimo yemo kinie kapola kapola molembele akumu manda. Kendemande yembomo kinie yunge nokoli yemo kinie kapola kapola molembele akumu mandala. Ulke pulu yemonga ungu naa pilimele yembomane yu-kinie mumindili kolko iri tongendo ⸤kurumenga nomi Setenenga imbi manda manjiku⸥ “Yu Belsipuli” ningu imbi lemele kanumu. Pe kinié ulke pulu yemondo aku siku ningi liemo yunge ulkena pelemele yembomando pali paa awili teko olandopa ungu kerime ningela.
23512	MAT 10:26	“⸤Nanga opa puluemane na teko kenjilimele mele eno na lombili andoli yema sike teko kenjingela⸥ akumunge eno kanu yemboma pipili naa kolayo. Aki tolemo ulumenga telu kepe pe aki naa topa pali mona lemba. Lopi telemo ulumenga telu kepe pe lopi naa temba. Kanu ulume kinie ungume pali yembomane pali pilinge kene pipili naa kolangi.
23514	MAT 10:28	“Kangimu mindi toko kondokolie minimu manda toko naa kondonge yemboma pipili naa kolayo. ⸤Pulu Yemo mindi pipili kolayo⸥.. Yuni kangimu kinie minimu kinie peaselo tepe koleana manda topa kondomba kene yu mindi pipili kolaa.
23515	MAT 10:29	“Kera kalsindipele paa kangamo molemo, topo toko lingendo kera talo pea tene toya mele mindi pulimo kanumu. Nalo te kolopa we manie naa pulimo. Kanu kerama na lombili andoli yembomanga ⸤mulu koleana molemo⸥ Lapamone kanolemo.
23516	MAT 10:30	Eno ⸤na lombili andolime⸥., enonga penge indime kepe yuni koronga telu telu nimbe pali kambu torumu.
23517	MAT 10:31	Enonga ⸤mulu koleana molemo⸥ Lapamone aku sipe eno molemele mele kanopa mololipe pulimo kene ⸤‘Yembomane olio teko kenjinge.’ ningu⸥ pipili naa kolayo. Kera kalsindipele yu kou paa koltalo mele pulimo nalo kanu keramo Pulu Yemone kanopa molemo. Eno yemboma paa olandopa awilime kanopalie eno paa nokopa kondopa molomba.
23527	MAT 10:41	Yembo tene Pulu Yemone ungu umbu tondolemoma pilipe yemboma nimbe silimo yembo te olemo kinie ‘Yu Pulu Yemone ungu umbu tondolemoma pilipe yemboma nimbe silimo yembo te kene’ nimbe pilipelie “Pea molambili ou.” nimbe lipe tapondolemo yembomo Pulu Yemone yunge ungumu nimbe silimo yembomo mele kalomba mele kanu lipe tapondolemo yembomo kepe telu sipe mele kalombala. Yembo tene Pulu Yemonga ungumu pilipe lipe konopu sumbi nipili molemo yembo te olemo kinie ‘Yu Pulu Yemonga ungumu pilipe lipe konopu sumbi nipili molemo yembo te kene.’ nimbe pilipelie ‘Pea molambili ou.’ nimbe lipe tapondolemo yembomo ⸤Pulu Yemone⸥ kanu yembo sumbi nilimu mele kalomba kinie yu lipe tapondolemo yembomo kepe telu sipe mele kalombala.
23529	MAT 11:1	Yesusini yu lombili andoli ye rurepondo yunge kongono tendenge mele mane sipe pora sipelie nirimumuni, yu kanu koleamo mundupe siye kolopa kolea Gallilli disiriki taonomanga andopa mane sipe ⸤Pulu Yemonga⸥ ungumu nimbe sirimu.
23530	MAT 11:2	⸤Pulu Yemone “Nanga yemboma nokopa kondomba ye te lipu mundumbo.” nimbe ou mako torumu ye nomi⸥ Kirasimuni ulu tondoloma terimumunge Jono ka ulkena pepa pilipelie nirimumuni, “Yesusindu i siku i siku walsiku pilindengi!” nimbe yu lombili andoli mare Yesusi molorumune lipe mundorumu.
23535	MAT 11:7	Jono lombili andolime punge puringi kinie Yesusini kelepa yembo awisili maku toko moloringimendo Jonondo nimbendo: “⸤Kolea ku lieline Jono no lindipe molorumu kinie⸥ eno kanu kolea ku lieline nambolka kanonge puringiye? Lkepanie mele poporomene lope-lope tendepa molorumu te kanonge puringiye?
23536	MAT 11:8	⸤Molo kanumu. Alieli kanolemele mele kanonge naa puringi liemo⸥ ulu nambolkare kanongendo puringiye? Ye te mulumbale paa peangama pakopa molorumu-ne kanonge puringiye? Akumu molola. Yembo mulumbale paa peangama pakolemelema ye nomi kingimenga ulkena manjiku molemele kanumu.
23537	MAT 11:9	“⸤Aku sili te kanonge naa puringi liemo⸥ Pulu Yemone ungu umbu tondolemoma pilipe yemboma nimbe sili ye te kanonge puringiye? Akumu sike nalo nane enondo nimbu sikiru: Jono yu sike Pulu Yemone ungu umbu tondolemoma pilipe yemboma nimbe sili ye te nalo yu Pulu Yemone ungu umbu tondorumume pilipe nimbe sili ye we te molo.
23538	MAT 11:10	Yuni Pulu Yemone ou “Lipu mundumbo.” nirimu yemonga aulkemo tepa mimi temu kanumu. Kanu yemondo Pulu Yemonga bokune sukundu molemo ungu te isipe: ‘⸤Pulu Yemone yunge Malondo nimbendo:⸥ “Pilieyo. Nanga ungu te nindimbe yemo nane nu puni aulkena yu kumbi lepo lipu mundukuru. Yuni nunge aulkemo akisindimbe.” nirimu.’ kanu ungumu bokune molemo.
23539	MAT 11:11	Nane enondo paa sike nimbu sikirumu: Ou mana moloringi yembomanga te No Lindeli Jono kinie manda molo. Jono olandopa mele. Nalo kinié wale kondemo wendo okomo. Kanu walemo Pulu Yemo ye nomi kingi molopa nokolemo yembomanga te paa imbi naa molopa paa koropa puli yembomo olandopa; Jono yu maniendopa. ⸤Ou moloringi yemboma manie mele; kinié na ‘Sike.’ ningu tondolo munduku pilingemonga konopu peanga pemba yemboma olandopa.⸥
23542	MAT 11:14	Ungu te nimbo tekeromo pilimolo konopu linge liemo piliengi! Pulu Yemonga bokune “⸤Pulu Yemone ungu umbu tondolemoma pilipe yemboma nimbe simbe ye⸥ Illainja ombá.” nirimu ye kanumu Jonondo nirimu.
23543	MAT 11:15	Inikiru mele komu angilimo yembomane paa mimi siku piliee!” ⸤nirimu.⸥
23544	MAT 11:16	“Kinié mana molemele yemboma nambolka melte eno manda manjipu manda nimbonje? ⸤Eno molemele mele isipu nimbu siembo:⸥ Eno yemboma maku tolemele koleana ambolangoma pepe pereko molemele mele. Kanu ambolangomanga marene ne anjo molemele ambolango mare ⸤pea pepe pereko molonge aulke te koroko kelkolie⸥ enondo walsikulie ningendo:
23545	MAT 11:17	“Konana nimulu kinie eno ‘Pea konana niemili.’ naa ningu “Molo.” ningi. Pe kelepo kola temulu kinie eno ‘Pea kola teamili.’ ni naa ningi. ⸤Pea pepe perepo molomolo aulke te molo lepamo.⸥” nilimele. ⸤Kinié molemele yemboma eno kanu ambolangoma mele molemele.⸥
23546	MAT 11:18	⸤Na kinie No Lindeli Jono kinie oltone nilimbolo ungume enone pilku keri pilimele; telembolo mele kanoko keri kanolemelela⸥.. Jono ombalie ga kinie no waene kinie naa nomba molorumu kinie ⸤kanoko keri kanokolie⸥ ningendo: “Yunge konopune kuru te molemo.” niringi.
23547	MAT 11:19	Pe Manie Omba Mana Ye A Lierimu Yemo omba ga kinie no waene kinie norumu kinie ⸤kanoko kerila kanokolie⸥ ningendo: “Yu ga awisili nomba keri pilipe, no waene awisili nomba kekelepa topa telemo yemo. Yu kou takisi lili yema kinie, ulu pulu keri telemele yembo wema kinie ‘Yu kinie pulu liepili pea tapu topo molamili.’ nimbe telemo.” nilimelela. ⸤Enone aku siku Jono kanoko kerila kanolemele. Na kanoko kerila kanolemele.⸥ Nalo pilipe konginjeli ulu pulumu Pulu Yemokinie pelemo-na yuni telemo temba mele kanokolie ‘Papu telemo.’ ninge.” nirimu.
23548	MAT 11:20	Aku nimbelie Yesusi kolea ou andopa ulu tondolo awisili terimu koleamanga ⸤moloringi yemboma⸥ yuni terimu mele kanokolie enonga ulu pulu kerime kanoko keri kanoko munduku siye kolko konopu alowa naa teringi kanopalie yuni eno iri topalie nimbendo:
23549	MAT 11:21	“Kolea Korasini kinie Besaida taonoselonga ⸤molemele yemboma⸥ mindili nongo paa molko kenjinge! Kanu koleaselonga sukundu ulu tondolo awisili terindu ⸤nalo akune molemele yemboma konopu alowa naa telemele⸥.. Kolea awili Taya kinie Saidonoselonga sukundu ⸤ulu tondolo te naa terindu nalo kanu koleaselonga sukundu⸥ nane ulu tondolo aku sipu telka kanolemelanje kanu koleaselonga ⸤yembomane⸥ eno ulu pulu keri telemelema koronga munduku siye kolko, bulu siku, konopu alowa telemela.
23550	MAT 11:22	Akumunge nane enondo nimbu sikiru: Pe kote walemo wendo ombá kinie kanu kolea Taya kinie Saidonoselonga ⸤yemboma ulu pulu keri telemelemonga⸥ enonga kote kanga mele pemba. Nalo eno kolea Korasini kinie Besaidaselonga ⸤yemboma nane ulu tondoloma terindu kinie kanokolie konopu alowa naa teringimunge⸥ kote walemo wendo ombá kinie enonga kote awili mele pemba.
23551	MAT 11:23	“Kapeniame taono ⸤yemboma enone⸥ ‘Mulu koleana pupu molamili.’ konopu lekemeleye? Aku manda molo. ⸤Enone nanga ungume alieli pilimele nalo konopu alowa naa telemelemonga⸥ eno kolea kerine puku molonge. Enonga koleana sukundu ulu tondolo awisili terindu ⸤nalo eno konopu alowa naa teringi⸥.. Kolea awili Sodomo sukundu ⸤ulu tondolo te naa terindu nalo kanu koleana sukundu⸥ nane ulu tondolo aku sipu telka kanolemelanje yemboma konopu alowa telemela, pe kinié kepe kanu koleamo we lelka.
23552	MAT 11:24	Akumunge nane eno ⸤Kapeniame yembomando⸥ nimbu sikirumu: Kote walemo wendo ombá kinie kolea Sodomo ⸤yemboma ou ulu pulu keri awisili sike teringi nalo⸥ enonga kote kanga mele pemba. Nalo eno kolea Kapeniame ⸤yemboma nane ulu tondolo terindume kanokolie konopu alowa naa teringi yemboma,⸥ kote walemo wendo ombá kinie enonga kote awili mele pemba.” nirimu.
23554	MAT 11:26	Sike, Tata, nuni ‘aku sipe wendo ombá kinie konopu simbo.’ ningu aku siku terinumunge ⸤aku sipe wendo okomo⸥..” ⸤nirimu.⸥
23555	MAT 11:27	⸤Pulu Yemondo aku sipe nimbelie kelepa yembo moloringimendo nimbendo:⸥ “Melema pali Tatane na sirimu. Yembo tene Malo paa sike molemo mele pilipe kanopa imbi silimo yembo te molo; Lapane mindi yu kanopa imbi silimo. Yembo tene Lapa paa sike molemo mele pilipe kanopa imbi silimo yembo te molo. Malone mindi kanopa imbi silimo; Malone ‘Lapa lipu ora siembo.’ nimbé yemboma eno Lapa kanoko imbi singela.
23559	MAT 12:1	Walse, ⸤Juda yembomanga koro moloringi⸥ wale Sambate tenga, Yesusi kinie yu lombili andolime kinie rasi-witi poniemanga ongo puringi kinie yu lombili andoli yema engelene kolkolie rasi-witi mongo mare inie toko noringi.
23560	MAT 12:2	Aku teringi kinie kanokolie Parisi yemane Yesusi yundu ningendo: “Kána! ⸤Koro molemolo⸥ wale Sambatemonga ‘Kongono naa teangi.’ nimbe pelemo ungu manemo nu lombili andoli yemane manemo pulue tokolie aku siku tekemele.” niringi.
23561	MAT 12:3	Yesusini topondopa nimbendo: “Eno Pulu Yemonga bokune sukundu ⸤anda kolepa ye nomi kingi⸥ Depisini terimu mele nimbe molemo temanemo kanokolie temanemonga pulumu naa pilimeleye? Depisi kinie yu pea puringi yema kinie eno engelene kolkolie niringimuni,
23562	MAT 12:4	Depisi Pulu Yemo molorumu sele ulkena sukundu pupe, Pulu Yemonga kumbi kerena lierimu pillawa kalolime lipe nomba, yu pea puringi yema sirimu noringila kanumu. Kanu pillawa kalolimendo Pulu Yemone ungu mane te sipelie nimbendo: “We yembomane paa naa nangi! Pulu Yemo popo tondoli yema manjiku nangi!” aku sipe mele nirimu ⸤kanu ungu manemo pulue torumu⸥ kanumu. ⸤Eno konopu talo nambemune lemeleye? Depisi yuni ou aku terimu mele eno pilku keri naa pilimelemonga pe kinié na lombili andoli yemane tekemele mele naa kanoko keri kanaa.⸥” ⸤nirimu.⸥
23565	MAT 12:7	⸤Pulu Yemone nirimu ungu te yunge bokune molemo mele isipe:⸥ “Enone yemboma kondo kolemele kinie kanopo peanga kanolio. Na popo toko kongime kalemele akumu uluri molo.” nilimo, akumunge ungu pulumu eno Parisi yemane pilimelanje iye ulu teko naa kenjikimili yema “Teko kenjikimili.” naa nilimela.
23566	MAT 12:8	Manie Omba Mana Ye A Lierimu Yemone Sambate walema nokolemo yemo molemo-na ⸤Sambate wale kinie yemboma molko kondongendo tenge mele manda nimbé kanumu⸥..” nirimu.
23572	MAT 12:14	Nalo ⸤Yesusini aku terimu kinie kanokolie⸥ Parisi yemane pena puku maku toko “Yu nambepo topo kondomoloye?” ningu aulke te kororingi.
23573	MAT 12:15	⸤Parisi yemane⸥ yu tonge teringi pilipelie Yesusi aku koleamo mundupe siye kolopa purumu. Kanu kinie yembo awisili Yesusi purumu mele yu lombili puringi kinie yuni yembo kuru torumume pali tepa konde lipelie
23583	MAT 12:25	Enone aku siku konopuni pilieringi mele Yesusini pilipelie ⸤‘Yesusi ‘Setene-kinie opa pulue moloringimunge ‘Setenene yu naa lipe tapondolka.’ ningu paa piliengi!’ nimbe⸥ enondo nimbendo: “Yembo talape te konopu telune naa pupili molko suku-singine owe panjiku eno enono opa teko lupe lupe molemele kinie kanu talapemo pora nilimo. ⸤Molo⸥ kolea tenga yemboma molo ulke telune pelemele yemboma konopu telune pupili naa molko eno enono opa telemele kinie kanu yembo talapemo sungu siku yu-mele-mele molemele.
23584	MAT 12:26	Aku sipela, Setenene yunge kuru te makorolkanje aku telkamonga yunge talapemo kinie opa mele telka. Pe yunge talapemo nambepa kapola molemelaye? ⸤Pora nilke.⸥
23585	MAT 12:27	“Ungu te piliengila! Nane Belsipulinge tondolomone kurume makorolio liemo enonga yemane nainge tondolomone kurume makorolemeleye? Akumunge ⸤enonga ye kurume makorolemele yemane ‘Pulu Yemone olio tondolo silimo-na olione kurume makorolemolo.’ ningu pilimele-na⸥ enone nando inikimili ungume kanu yemane pilku apurukulie “Eno kolo tokomele.” ninge.
23586	MAT 12:28	Nalo sike Pulu Yemonga Minimuni na tondolo silimo-na nane kurume makorondu liemo Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yemboma nokomba walemo eno molemelena koronga wendo omu.” ⸤nirimu.⸥
23588	MAT 12:30	“Na naa lipe tapondolemo yembomone na-kinie opa pulue molemo. Yembo tene na lipe tapondopa ⸤kongi sipisipime⸥ sukundu naa limo yembomone ⸤kongi sipisipime⸥ topa bulu-balo silimo.
23590	MAT 12:32	Manie Omba Mana Ye A Lierimu Yemo ungu taka tondopa ungu nimbe kenjilimo yembomo aku sipe ulu keri telemoma Pulu Yemone ‘Manie pupili.’ nimbe siye kolomba. Nalo Mini Kake Telimu⸤ni ulu te telemo kinie⸥ yembo tene ungu taka tondopa, opa tepa sipe ⸤“Yuni naa tekemo. Kurumenga nomi Setenene yu lipe tapondolemo-na aku telemo.”⸥ nilimo yembomo aku sipe ulu keri telemomo kinié kepe mulu ma pora nimbé wale kinie kepe ‘Manie naa pupili.’ nimbe paa siye naa kolomba.
23597	MAT 12:39	Yesusini topondopa nimbendo: “Kinié mana molemele yemboma keri mindi molemele. Eno teko kenjiku Pulu Yemo liku su silimele yembomane “Pulu Yemone mindi ulu tondoloma manda telemo mele kanamili tei.” ningu na mawa telemele. Nalo ⸤Pulu Yemone na lipe mundorumu-ne ombo molkoro. Yu kinie tapu topo kongono telembolo mele lipe ora simbe ulu⸥ tondolo te wendo naa ombá. Pulu Yemone ungu umbu tondorumume pilipe yemboma nimbe sirimu ye Jona-kinie wendo orumu ulu akumuni mindi lipe ora silimo manda kanonge.
23598	MAT 12:40	Oma awili tene Jona topa penge mundorumu kinie yu omamonga olona ipulueli tangoli wale yepoko molopa perimu ⸤kinie omamone yu nomu kélona meku topa wendo mundorumu kinie yu altopa we molorumu⸥ mele Manie Omba Mana Ye A Lierimu Yemo ⸤ono teko panjinge kinie⸥ aku sipe ipulueli tangoli wale yepoko mana sukundu pepalie ⸤lomboropa ola molomba⸥.
23599	MAT 12:41	“Ou kolea awili Ninipa yemboma ⸤sike molko kenjeringi nalo Pulu Yemone ungu umbu tondorumu mele⸥ Jonane ⸤pilipe⸥ Ninipa yemboma pupe nimbe sirimu kinie pilkulie teko kenjeringi mele kanoko keri kanoko konopu alowa teko molko kondoringi. Aku teringimunge kinié molemele yembomane Jonanga olandopa ye te ya molemo yemonga ungumu liku su siku naa pilimelemonga kote walemo pe wendo ombá kinie Ninipa yembomane kotena angilku, kinié molemele yembomando “Teko kenjeringi. Mindili nonge kinie papu.” ninge.” ⸤nirimu.⸥
23600	MAT 12:42	“Ou olio Isirele yembomanga ye nomi kingi Sollomono yu ye paa tondolo te molopa, yu ungu lupe lupema pilipe konginjelimu pepili molorumu mele kolea Sipa nokorumu ambo nomi kuinimu pilipelie, Sollomonone ungu peangama mindi nirimu mele pilimbendo yu kolea sulune molopalie ⸤Sollomono molorumune⸥ wale awisili aulkena pelipe orumu. Aku sipe terimumunge, ye nomi Sollomononga olandopa ya molemo yemone nilimo ungumu kinié mana molemele yembomane naa pilku, liku su silimelemonga kote walemo wendo ombá kinie kolea Sipa ambo nomi kuinimuni nimbendo: “Nane Sollomonone ungu peanga nirimu mele pilimbondo aulke sulune orundu nalo Sollomononga olandopa molorumu yemone nirimu ungumu eno naa pilku, liku su siringi yemboma aku teringimunge eno papu mindili nonge.” nimbé.” ⸤nirimu.⸥
23606	MAT 12:48	Yesusini yundu topondopa ⸤ungu iko topalie⸥ nimbendo: “Nanga anumu naweye? Nanga angenupili nameleye?” nimbelie nirimumuni,
23615	MAT 13:7	Umbu mare kombulu-siri ka mélemo molorumune manie purumu, siri ka melemo wendo omba witi umbume topa norumu kulu omba peanga naa lepa ⸤mongo te naa torumu⸥..
23616	MAT 13:8	Umbu mare ma peangana manie purumume wendo omba mongo peangama torumu. Mare mongo tokapu kise mele topa, mare mongo tokapu yepoko mele topa, mare tokapu telu mele torumu.” ⸤nirimu.⸥
23617	MAT 13:9	⸤Aku nimbelie⸥ “Yembo komu-peo lemomane iungumu piliee.” nirimu.
23619	MAT 13:11	Yuni enondo topondopa nimbendo: “Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yemboma kinie melema kinie nokolemomonga ulu pulu yu yuyu pilierimu kanu ulu pulume ‘Kinié eno ⸤na lombili olemele yemboma⸥ piliengi!’ nimbelie eno nimbe sikimu. Nalo we yemboma nimbe naa sikimu.
23623	MAT 13:15	Iyembomanga konopume paa pipi silimo; enone ungu pilingendo komu naa tendeko molemele; enonga mongoma kumbulku molemele. Aku siku teko molemelemonga naa kanoko naa pilku molemele. Iulume aku sipe naa telkanje enone enonga mongone kanoko komuni pilku konopuni pilkulie alowa telemela, kanu kinie nane ‘Eno konde pangi.’ nilke.” nirimu. ⸤Aisayane aku sipe nirimu mele⸥ aku siku kiniéweyemboma teko molemele.
23624	MAT 13:16	“Nalo ⸤na lombili andolime⸥ enone mongone paa sike kanoko komuni paa sike pilku molemelemonga eno malo.
23625	MAT 13:17	Nane enondo paa sike nimbu sikirumu: Oumoloringi yemboma, Pulu Yemone ungu umbu tondorumume pilku yemboma ningu siringi yema kinie, Pulu Yemonga ungume pilku liku sumbi siku moloringi yemboma kinie, kanu yembo awisili kinié eno mongone kanoko molemele melema kinie ulume kinie kanongendo “Kanamola!” ningu moloringi nalo naa kanoringi. Eno kinié komuni pilku molemele ungume pilingendo “Piliemola!” ningu moloringi nalo naa pilieringi akumunge ⸤nane ‘Kinié sike kanoko sike pilimelemonga eno malo.’ nikiru⸥..
23627	MAT 13:19	⸤Umbu mare tanda sirimu aulkena manie purumu kanumenga ungu pulumu isipe:⸥ Yembo tene Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa melema nokolemomonga ungumu pilipelie naa pilimo kinie ulu kerimenga pali ulu pulumu pelemo ⸤kuru⸥.muni omba umbu tanda sili konopune pupe pelemoma walsikele toropa wendo limo.
23633	MAT 13:25	Nalo yemboma uru peringi kinie yunge opa pulue ye te omba era ⸤rasi-witi none teli era⸥ umbu te witi poniena tanda sipelie kelepa purumu.
23640	MAT 13:32	yunge poniena umbumu mundorumu. Masetete umbu akumu langi umbumenga pali yu paa kelomo nalo wendo omba awi lemo kinie poniena molemo melemanga pali yu paa awilimu. Kamu awi lepa unjo mele angilimo kinie kerama kanu unjona ongo kolamanga pelemele. ⸤Pulu Yemo ye nomi kingimu molomba mele aku sipe⸥..” nirimu.
23641	MAT 13:33	Ungu iko te pea yemboma topa sipelie nimbendo: “Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yemboma nokolemo akumu isipe mele: Ambo tene yu langi pillawa akoli mele isi wallo kolte pillawa awisilinge mundorumu kinie pillawa pali akorumu. ⸤Pulu Yemo ye nomi kingimu molomba mele aku sipe⸥..” nirimu.
23643	MAT 13:35	Aku sipe terimumunge koronga-ou Pulu Yemone ungu umbu tondorumume pilipe yemboma nimbe sirimu ye tene ou nirimu ungu te kamu wendo orumu. Akumu isipe: “Nane i⸤ungu nimbondo⸥ ungu iko ⸤manjipu⸥ topo nimbo. Pulu Yemone ou mulu maselo terimu kinie kepe yandopa yandopa kepe ⸤mona naa niringi⸥ lopi tepa perimu ungume ⸤nimbondo ungu iko mindi topo⸥. nimbo.” nirimu.
23644	MAT 13:36	⸤Yesusini ungu iko akume topa pora sipelie,⸥ yu maku toko moloringi yemboma mundupe siye kolopa ulkendo purumu kinie yu lombili andolimene yu molorumune ongolie ningendo: “Poniena era orumu ungu ikomonga ungu pulumu olio ningu para si.” niringi.
23646	MAT 13:38	Poniemo ma kolea pali. Langi umbu peangama yembo ‘Pulu Yemo nanga ye nomi kingimu molopili.’ nilimelemonga enonga konopumenga Pulu Yemone tapu tepa molopa nokolemo yemboma. Era umbu akume ulu kerimenga pali ulu pulumu pelemo ⸤kuru⸥.munge yemboma.
23647	MAT 13:39	Era umbu tanda sirimu opa pulue akumu ⸤kurumenga nomi⸥ depelemo. Witi sukundu liku maku tonge wale akumu ma kolea pora nimbé walemo. Witi mongoma sukundu linge yemboma mulu koleana angelloma.
23651	MAT 13:43	Kanu walemanga konopu sumbi nili yemboma enonga Lapa ye nomi kingimu molopa nokolemo koleana ena pa telemo mele eno aku siku kanune pa tepili molonge. “Yembo komu-peo lemomane iungumu piliee.” ⸤nirimu.⸥
23652	MAT 13:44	⸤Yesusini aku nimbelie kelepa nimbendo:⸥ “Pulu Yemo ye nomi kingimu molopa yemboma nokolemo akumu isipe mele: Sumele ombele te laku teko ponie tenga ou lopi teringi we perimu kanumu ye tene pe walse kanopa lipelie kelepa aki torumu. Aki topalie konopu sipe pupe yunge melema pali lipe makete tepa kou pokore yando lipelie kanu poniemo pupe topo topa yando lsimu. ⸤Pulu Yemo ye nomi kingimu molomba mele aku sipe.⸥” ⸤nirimu.⸥
23654	MAT 13:46	Kanu kinie siripelu pélle kou paa awisili puli te kanopalie nirimumuni, yu pupe yunge melema pali makete tepa kou yando lipelie kanu siripelu péllemo topo topa yando lsimu. ⸤Pulu Yemo ye nomi kingimu molomba mele aku sipe.⸥” ⸤nirimu.⸥
23658	MAT 13:50	yembo teko kenjiku molongema liku tepe awili we nomba pelemo koleana toko suku mundunge, kanune kola teko paa mindili nongo pereko molonge.” ⸤nirimu.⸥
23659	MAT 13:51	⸤Ungu ikoma topa pora sipelie Yesusini lombili andolime walsipe pilipelie nimbendo:⸥ “Aku ungume pali ungu pulume eno piliengiye?” nirimu. Enone yundu ningendo: “Piliemulu.” niringi.
23662	MAT 13:54	Mundupe siye kolopa pupelie yunge pulu kolea ⸤Nasarete⸥ ombalie Juda yemboma maku toko Pulu Yemonga ungumu pilieringi ulkena suku pupe yemboma mane sirimu kinie pilkulie eno suru ningu mini-wale mundukulie ningendo: “I yemo yunge pilipe konginjelimu kinie yunge ulu tondolo telemomanga tondolomo kinie yu tena lsimuye?
23664	MAT 13:56	Yunge kemulupili kinie pali olio kinie pea naa molemoloye? ⸤Yu paa sike aku yemo molemomo⸥.. Aku liemo yunge pilipe konginjelimu kinie yunge ulu tondolo telemomanga tondolomo kinie yu tena lsimuye?” niringi.
23665	MAT 13:57	⸤Aku siku ungume ningu⸥ yu ungu nimbe ulume tepa molorumu mele kanoko keri kanoko yu-kinie paa konopu keri panjeringi. Kanu kinie ⸤eno yu-kinie mumindili koloringimunge ulu pulumu pilipelie⸥ Yesusini enondo nimbendo: “Pulu Yemone ungu umbu tondolemoma pilipe yemboma nimbe silimo ye te koleamanga pali imbi ola molemo, yembomane pali yunge ungume pilku limele. Nalo yunge pulu koleana yu kinie pea tapu toko molemele yemboma mindi yuni nilimo ungumu pilkulie ‘Yu olionga we yere. Yu imbi mololi ye te molo.’ ningu yu nilimo ungume naa pilku, liku su silimele.” nirimu.
23666	MAT 13:58	Kanu kinie yu ⸤ungu nimbe ulume tepa yu yuyu molorumu mele ‘Sike.’ ningu⸥ tondolo munduku naa pilieringimunge yu kanu koleana ulu tondolo awisili naa terimu, koltalo mindi terimu.
23669	MAT 14:3	⸤Kingi Erotene aku sipe nirimu ungumunge pulumu isipe:⸥ Ou walse Erotene yunge angenu Pillipunge ambo menu Erodiasi mangopa lsimu. ⸤No Lindeli⸥ Jonone Erote aku sipe terimu kanopalie yundu alieli nimbendo: “Nuni ⸤Pulu Yemonga⸥ ungu mane te pulue toko angenanga ambomo mangoko lsinu. Akumu teko kenjerinu.” nirimu kinie Erotene yu lipe ka sipe ka ulkena panjerimu.
23674	MAT 14:8	Yuni aku sipe nirimu-ne anumuni pilipelie lemenu ungu te nimbe sirimu kinie pilipelie ambo wenepomone Erotendo nimbendo: “No Lindeli Jononga ⸤nomimu karu leko yunge⸥ pengemo pellete tenga nosiku yando si.” nirimu. ⸤Jonone ou alieli “Erote kinie Erodiasiselone teko kenjeringili.” nirimumunge mumindili kolopalie Erodiasini ‘Yu kolopili. Sike kolomunje na kanambo.’ nimbe “Pengemo ongo si.” nirimu.⸥
23675	MAT 14:9	Yuni aku sipe mele mawa terimu-ne pilipelie Erote konopu umbune terimu nalo yuni “Paa sike simbo.” nimbe, nimbe panjipe Pulu Yemonga imbi lepa mi lierimu mele kepe, yu konopu alowa temba kinie yu-kinie pea langi nongo moloringi yema yu kanoko keri kanonge mele kepe, aku uluselo pilipelie, ka ulkena nokoringi yemando ungu te nimbe mundupelie “Yuni mawa tepa “Si.” nikimu mele siengi kene ⸤No Lindeli⸥ Jononga ⸤nomimu karu leko yunge⸥ pengemo yando mengo waa.” nirimu.
23678	MAT 14:12	Aku teringi pilkulie Jono lombili andoringi yema ongo yunge onomo liku mengo puku ono tekolie Yesusi molorumune puku temane toko siringi. ⸤Kingi Erotene No Lindeli Jono ou aku sipe topa kondorumu kolorumumunge pe Yesusini ulu tondoloma terimu mele pilipelie “Jono nomi karu lierindu yemo lomboropa ola molemo lemo.” nirimu.⸥
23679	MAT 14:13	⸤Ye nomi kingi⸥ Erotene No Lindeli Jono topa kondorumu pilipelie nirimumuni, Yesusi yu molorumu koleamo mundupe siye kolopa ‘Tenga nanu molambo.’ nimbe nona andoli sipi tenga sukundu pupe nomu ⸤Gallilli⸥ nekendo pupe kolea ku lieli tenga yuyu pumbe purumu. Nalo yembo awisili yu aku terimumu pilkulie enonga koleama munduku siye kolko kimbu kongono teko nomu kélona makaye teko puku yu purumune akiliku lombili puringi.
23685	MAT 14:19	Kanu kinie yembomando “Erana manie molaa.” nimbelie yuni kanu pillawa kaloli kise pakera kinie oma talo kinie lipelie mulu koleana olando sipe kanopa ⸤Pulu Yemo kinie⸥ “Ange.” nimbe pillawa kalolime ambolopa pike lepa ⸤oma kinie⸥ lombili andolime moke tepa sipelie “Anjo yemboma siee.” nirimu, enone yemboma moke teko siringi.
23687	MAT 14:21	Langi noringi yema manjipe pape tausini mele. Ambo ambolango ⸤mare pea langi noringi⸥ akume olandopa.
23688	MAT 14:22	⸤Yemboma langi sirimu noringi⸥ kinie Yesusini yu lombili andoli yemando sumbi sipe nimbendo: “Maku toko molemele yemboma nane “Pangi.” niembo. Eno nona andoli sipine ola puku no nekendo kumbi leko paa.” nirimu.
23691	MAT 14:25	Kanu kinie ipulueli kolea muni naa liepili ⸤yu lombili andolime sipine ola molko⸥ puringine Yesusi nona ola kimbu kongono tepa ombá orumu.
23694	MAT 14:28	⸤Yuni aku nirimu pilieringi kinie⸥ Pitane topondopa nimbendo: “Awilimu, akumu sike nu nunu onu liemo nu okonona na nona ola angilipu wambo walsei.” nirimu.
23700	MAT 14:34	Kanu kinie ⸤Yesusi kinie yu lombili andolime kinie⸥ nomu ⸤Gallilli⸥ nekendo pukulie nomu kélona kolea Geneserete lierimune wendo oringi.
23701	MAT 14:35	⸤Kanu koleana sipine manie oringi kinie⸥ akune moloringi yemane Yesusi kanoko imbi sikulie akundu lierimu koleamanga moloringi yemboma pali ningu mundoringi kinie yembomane kuru torumu yemboma pali yu omba molorumune mengo ongolie niringimuni,
23704	MAT 15:2	“Olionga anda kolepalimene “Teaa.” niringi ungu manemo nu lombili andolimene nambemune pulue tolemeleye? ⸤Anda kolepalimene “Teaa.” niringi mele mimi sipu pilipulie olione kíme kulumiye tolemolo mele⸥ enonga kíme aku siku kulumiye naa toko langi we nolemele kanumu.” niringi.
23708	MAT 15:6	⸤aku sipe nimbemonga⸥ yunge lapa imbi lipe ola mundundumbe ungu te naa pemba.” nilimele. Aku siku nilimele ungumuni ‘Anda kolepalimene mane siringi ungume olandopa.’ ningu ‘Pulu Yemone nirimu ungumu uluri molo. Manie pupili.’ nilimele.
23709	MAT 15:7	“Eno ⸤ungu manema pilku mane silimele yema kinie Parisi yema kinie⸥ eno topele mapele toli yema molemele! Pulu Yemone ungu umbu tondorumume pilku yemboma nimbe sirimu ye Aisayane enondo nirimu mele papu nirimu. ⸤Enone kinié telemele mele yuni ou nimbe Pulu Yemonga bokune torumu molemo mele isipe:⸥
23710	MAT 15:8	⸤Pulu Yemone nimbendo:⸥ “Kanu yemboma enonga keremane na kapi ningu ‘Ye awili olandopamo. ‘Nu lipu awi silimolo.’ ningu na imbi liku ola mundundulimele nalo enonga konopume kinie nanga konopumu kinie telune naa pulimo. Lupe lupe pelemo.
23712	MAT 15:10	Aku nimbelie Yesusini maku toko moloringi yembomando “Na moliona waa.” nimbelie enondo nimbendo: “Nane ⸤aku nikirumunge ungu te⸥ nimbo tekero ungumu komu tendeko ungumunge pulumu pilku kondayo.
23713	MAT 15:11	Yembomanga kangine ulsukundu lepalie kerena pupe olona suku pulimo meltene ⸤Pulu Yemo manda popo tonge aulkemo pipi silimo⸥ kalaro te manda naa mondolemo. Yembomanga konopune sukundu pepalie wendo olemo ulumene mindi yemboma kalaro mondolemo.” nirimu.
23715	MAT 15:13	Nalo Yesusini topondopa ⸤ungu iko topa Parisime moloringi mele nimbelie⸥ nimbendo: “Nanga mulu koleana molemo Lapamone umbu naa panjerimume pali pulu akumbe.
23716	MAT 15:14	Iyemane nilimele mele konopu kimbu siku naa pilku molangi. Eno mongo keri lielimene ⸤mongo keri lielime⸥ aulke liku ora silimele yema molemele. Mongo keri lieli ye tene mongo keri lieli ye te aulke te lipe ora sipe ki ambolopa memba pumbe kinie elo peaselo kombune topa manie mundumbe.” nirimu.
23717	MAT 15:15	⸤Kalaro molemomonga ungu ikomo aku sipe torumu kinie pilipelie⸥ Pitane yundu nimbendo: “Aku ungu ikomonga pulumu nambolkanje? Ningu para sie.” nirimu kinie
23720	MAT 15:18	Kerena sukundu pulimo melemane uluri naa telemo kanumu. Ulu kerime ou konopuni pilkulie pe kamu wendo olemomonga konopune pepalie kerena wendo olemo kanu melemane mindi ⸤Pulu Yemo popo tomba aulkemo pipi silimo⸥ kalaro te mondolemo. Kanu melema isipe: Konopuni ulu kerime pilimele, yemboma toko kondolemele, ambo ye pulime molo ye ambo lilime yembo lupema kinie ulu kerinele telemele, wa ulu kerinele lupe lupema andoko telemele, wa nolemele, kolo toko yemboma kote tendelemele, ‘Yemboma pipili kolko molko kenjengi!’ ningu ungu bulkundu nindilimele, ulu pulu akume pilku telemele.
23722	MAT 15:20	Aku telemele ulu akumene yemboma ⸤Pulu Yemonga kumbikerena punge aulkemo pipi silimo⸥ kalaro te mondolemo. Nalo ki ou naa kulumiye toko langi we sumbi siku nolemele ulu pulumuni ⸤yembo tenga konopune suku⸥ kalaro te naa mondolemo.” nirimu.
23723	MAT 15:21	Kanu kinie Yesusi molorumu kolea ⸤Geneserete⸥ mundupe siye kolopa ⸤Juda yemboma moloringi kolea Gallilli disiriki ulsukundu⸥ kolea awili Taya kinie Saidonoselo lierimu koleana sukundu purumu.