23217	MAT 1:4	Te Aram ma kúu yuva Aminadab ma, te Aminadab ma kúu yuva Naasón ma, te Naasón ma kúu yuva Salmón ma.
23231	MAT 1:18	Te sa'a ni kuu kivi ni kâku Jesucristo ma. Iyo suchi kúu María ma, ndetu i ja tnanda'a i ji'in José ma, te nuu ñatuu jin kueka tna'a‑ka i ma, te María ma, ni ni'i sa'ya i sukan ni kuni maa Xtumani Ndios ma. Te ni jinitnuni José ma ja ñu'u sa'ya i ma.
23233	MAT 1:20	Te sukan jani ini i. Sani te nuu ni kixi i ma, te ni jininuu i ja ni kenda in ángel ni tetniñu Iya Tátnuni ma nuu iyo i ma, te jiña'a ángel ma: ―‍José sa'ya tata David, má koyu'u ro ja kueka ro María suchi ko kuu ñasi'i ro ma, vaa sa'ya i suchi ñu'u ma, Sa'ya maa Xtumani Ndios ma kúu ya.
23235	MAT 1:22	Ndaka cha'a ni kuu, sukan‑va'a ko kuu sukan ni ka'an Iya Tátnuni ma nuu tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a ya ma, nuu ni ka'an de ma:
23239	MAT 2:1	Nuu ni kâku Jesús ma ñuu nani Belén ma ja iyo i ñuu Judea ma, ne'un kivi yukan tátnuni rey Herodes ma. Te ini ñuu Jerusalén ma, ni ka kenda koo jaku tee inundichi ve koo ñuu ka iyo ichi nuu kána kandii ma.
23240	MAT 2:2	Te ka jikan‑tnu'u de: ―‍¿Ndenu iyo suchi ko kuu rey ñayii judío ma ja jâ ni kâku i ma? Vaa nuu ka iyo sa ñuu sa ma ichi nuu kána kandii ma, te ni ka jini sa tiuxini káxtnu'u ja jâ ni kâku i ma, te ve koo sa ja jin ndachiñu'u sa i ―‍ka kuu de ka jiña'a de.
23251	MAT 2:13	Sani te nuu ni ka ya'a de kuan nu koo de ma, te nuu ni kixi José ma, te ni kenda in ángel ni tetniñu Iya Tátnuni ma, te jiña'a i: ―‍Ndakoo ni, te kueka ni lulu a ji'in si'i ya a, te kuán koo ni ñuu Egipto ma, te jin koo ni yukan‑ni onde kaxtnu'u maa sa kivi ndi koo ni ma, vaa sa'a ko kuu ja Herodes ma chi nduku de lulu a ja ka'ni de ya ―‍kúu i jiña'a i.
23256	MAT 2:18	Ni ka jiniso'o i ja kúu yu'u in ña'a ñuu Ramá ma, nda'yu ña te tnána ña ja kúxii xeen ini ña. Raquel ma kúu ña, te nda'yu ña ja jin kuu sa'ya ña ma, te masu na in kúndee ja ndaka'an mani i ña, vaa kuechi ja ni ka ji'i sa'ya ña ma. Sa'a ni ka'an de ma.
23258	MAT 2:20	te jiña'a i: ―‍Ndakoo ni, te ndakueka ni Jesús a ji'in si'i ya a, te kuán nu koo ni ñuu Israel ma, vaa jâ ni ka ji'i ñayii ka nduku ja jin ka'ni i ya ma ―‍kúu i jiña'a i.
23261	MAT 2:23	Te ni ka kenda koo de ji'in ya yukan, te ni ka iyo de ji'in ya ñuu nani Nazaret ma ja iyo i ñuu Galilea ma, sukan‑va'a ko kuu sukan ni ka'an tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma nuu ni ka'an de ja konani ya nazareno ma.
23262	MAT 3:1	Ne'un kivi yukan, te ni kenda Juan tee skuandute ñayii ma ichi nuu masu nawa iyo kuiti ma, te káxtnu'u de tnu'u Su'si ma nuu ñayii ñuu Judea ma ja jan koo i nuu iyo de ma.
23268	MAT 3:7	Te nuu ni jini de ja kua'a tee ka kuu fariseo ma ji'in tee ka kuu saduceo ma ni kenda koo ja skuandute de tee ma, te jiña'a de: ―‍¡Sukan ka kuu koo ma ka kuu ni! ¿Na in ni kaxtnu'u nuu ni ja jin kaku ni ja ma xndo'o xneni ña'a Su'si ma?
23271	MAT 3:10	Te jâ iyo tu'va kaa ma xuu yutnu ma ja ka'nde i onde yo'o tnu ma. Ndaka yutnu masu kúun javixi va'a ma, jin te'nde tnu, te jin koo tnu nuu ñu'u ma, te jin kayu jin koko tnu. Te sa'a sa'a ya ji'in ñayii ñatuu ka sa'a sukan játna ini ya ma.
23272	MAT 3:11	Ja ndaa kúu ja saña chi skuandute ña'a sa ji'in ndute a‑ni, sukan‑va'a na jakona'a ja jâ ni ka ndakani, ni ka ndaka'vi ini ni nuu Su'si ma. Kovaa kuee‑ka, te kenda iya iyo‑ka tnu'u ndee tnu'u ndatnu‑ka ya sana saña, te saña, va ni a ndijan ya ma masu kaa masu iyo sa ja kinda'a sa. Te maa ya chi iyo ya ja taa ya tnu'u ndee tnu'u ndatnu vaa sa'a ya ja jin koo ni ji'in Xtumani Ndios ma, te nú ma jin kandija ni ja ká'an ya ma chi iyo ya ja chunee ña'a ya nuu ñu'u i'ni ma.
23277	MAT 3:16	Te nuu ni jinu ni jandute Jesús ma, te ni nana ya nuu ndute ma. Sani te ni ka ndanune andivi ma, te ni jini ya ja ni nuu Xtumani Ndios ma sukan kaa in sata, te ni jakoxtnee ya siki maa Jesús ma.
23279	MAT 4:1	Sani te Jesús ma, ni jan xsia'a ña'a Xtumani Ndios ma ichi nuu masu nawa iyo kuiti ma, sukan‑va'a kototnuni ña'a tachi ma, sukan‑va'a jin kuni o ja masu nawa kuu sa'a tachi ma.
23280	MAT 4:2	Nuu ni ya'a uu xiko kivi ja nduu ñuu ñatuu nawa ni jaa ya ma, te kókon ya.
23281	MAT 4:3	Te ni kenda tachi ma ja kototnuni i ya ma, te jiña'a i: ―‍Nú ndija ja Sa'ya Su'si ma kúu ni, te tatnuni ni ja yuu ya'a, jín nduu i xtatila ja kaa ni ―‍kúu i jiña'a i.
23284	MAT 4:6	te jiña'a i: ―‍Nú ndija ja Sa'ya Su'si ma kúu ni, onde ya'a, te skee ni maa ni onde kunu ma, vaa tnu'u Su'si ma ká'an: Su'si ma, tatnuni ya nuu ángel ya ma ja jin chindee ña'a i, te jin ndatnii i nda'a ni ma, sukan‑va'a ma jinu ni nuu in yuu ―‍kúu i jiña'a i.
23290	MAT 4:12	Nuu ni jiniso'o Jesús ma ja Juan ma, yinee de vekaa ma, te ve ndii ya ñuu Galilea ma.
23291	MAT 4:13	Te ñatuu ni ndoo ya ñuu Nazaret ma chi kua'an ya onde ñuu Capernaum ma ja kátuu yu'u mar iyo ñuu Zabulón ma ji'in Neftalí ma,
23293	MAT 4:15	Ñuu Zabulón ma ji'in ñuu Neftalí ma, ja ka iyo i ichi yu'u mar ma, in‑ka yu'u yute Jordán ma, ja ka kuu i ñuu Galilea ma, ñuu ñayii masu ñayii judío ka kuu i ma.
23297	MAT 4:19	Te jiña'a ya: ―‍Ne'e koo ni, te jin kondikin ña'a ni, te sa'a sa ja jin ko kuu ni sukan ka kuu tee ka tava tiaka ma, te jin ndaxtutu ni ñayii ja jin kandija i ja ká'an sa a, te jin kondikin ña'a i maa sa ―‍kúu ya jiña'a ya.
23316	MAT 5:13	’Ndijin chi sukan kúu ñii jaa o ma sukan ka kuu ni ja ka kandija ni tnu'u Su'si ma te ka iyo ni ñuu ñayivi a. Chukan kúu ja jin ko koto vava'a ni maa ni, chi vaa ka jini maa ni ja nú ñii ma, ñatuu u'wa‑ka i ma, masu nawa kuu sa'a o ja ndu‑u'wa‑ka i, te ni masu jiniñu'u‑ka i. Yika ja skana o i te jin kuiñu ña'a maa ñayii ma.
23317	MAT 5:14	’Ndijin chi sukan kúu ñu'u ndú'va vava'a ja xtnuu i nuu o ma, sukan ka kuu tna ni ñuu ñayivi a, te suni sukan kúu in ñuu iyo onde xini yuku ma ja masu kuu chu'u i ma, sukan ka kuu tna ni.
23324	MAT 5:21	’Ni ka jiniso'o ni ja sa'a ni ka kaxtnu'u ñayii jana'a ma: “Másu ko ka'ni ni ñayii ji'in ni ma, vaa ñayii ni ja'ni in ndiyi ma, jâ ni jiso kuechi i te ndachunaa maa i ja ni sa'a i ma.”
23328	MAT 5:25	’Ñama ni, te vitna iyo ja kuu‑ka te ndaka'an mani ni ñayii ñatuu iyo mani ji'in ni ma. Nú ña'a te kua'a i kuenda nuu tee ja'nde tniñu ma, te tee ya'a tatnuni de nuu tee ka kuu ndaja'a ma, te jin koo de jin chinee va'a ña'a de vekaa ma.
23330	MAT 5:27	’Ni ka jiniso'o ni ja ni ka yo ka'an i ma: “Máko kivi nduu ni ji'in in‑ka ñayii masu ni tnanda'a ji'in ni ma.”
23334	MAT 5:31	’Suni ni ka yo ka'an tna i: “Nú tee ma, te ndásaxiko de ñasi'i de ma te xndoo de ña kúni de, te kuu xndoo de ña ma, te kuá'a de in tutu ká'an ja jâ ni xndoo de ña.”
23338	MAT 5:35	Ni a ko jin ka'an ni ja maa ñu'ú ya'a te jin sa'a ni, vaa nuu ka yoxtnee ja'a ya ma kúu. Ni a ko jin ka'an ni ja maa ñuu Jerusalén ma te jin sa'a ni, vaa ñuu Jerusalén ma kúu ñuu iya kúu Rey Kanuu ma.
23339	MAT 5:36	Ni a ko jin ka'an ni ja maa xini ni a te jin sa'a ni, vaa masu kuu jin ndasa'a kuijin ni xi jin ndasa'a tnuu ni ni‑in ixi xini ni a.
23341	MAT 5:38	’Suni ni ka jiniso'o ni ja sa'a ni ka yo ka'an i: “Nuna xtnakue'e ñayii ma nduchinuu ni ma, te suni ndaxtnakue'e ni nduchinuu i ma. Nuna kene'e i nu'u ni ma, te suni ndakene'e ni nu'u i ma.” Te nú sukan ma, chi ja ni ka yo sa'a ña'a in‑ka ñayii ma, te suni sukan ni ka yo ndasa'a tna ni i ma.
23343	MAT 5:40	Nú na in kúni ja kanaa i ji'in ni te xtandee i su'nu ni ma, suni kua'a tna ni su'nu ka'nu ndii ni ma.
23344	MAT 5:41	Nú na in xtetuu ña'a nawa kondiso ni te ki'in jika ni ji'in i, su'va uu jichi jika‑ka ki'in ni ji'in i.
23345	MAT 5:42	Nú na in jikan, te kua'a ni nawa jikan i ma. Te nú na in jikan nuu, te máko ka'an ni ja ma kuanuu ni.
23346	MAT 5:43	’Ni ka jiniso'o ni ja sa'a ni ka yo ka'an i ma: “Kutoo ni tna'a ni ma, te saxiko ni nuu ñayii kúni u'vi nuu ni ma.”
23373	MAT 6:22	’Nduchinuu ni a, sukan kúu in ñu'u ndú'va ja xtnuu i nuu o ma, sukan ka kuu i ne'un yikikuñu ni a. Chukan kúu ja nú nduchinuu ni a, ja va'a ka kuu i, te ni‑ka'nu yikikuñu ni a, kotnuu i, te ni'i ini ni ja sa'a ni ja va'a ma.
23375	MAT 6:24	’Ni‑in ñayii, masu kuu kunukuechi i nuu uu jito'o i ma chi kuni u'vi i nuu in jito'o i ma te kutoo‑ka i in‑ka jito'o i ma, xi katanuu i in de ma te saxiko i in‑ka de ma. Masu kuu kunukuechi o nuu Su'si ma ji'in nuu ndaka ja iyo ñuu ñayivi a.
23381	MAT 6:30	Vaa Su'si ma sa'a ja vivii ka ndaa ita ja ka iyo ichi yuku ma in kii ma, te kivi yutnee ma, te jin kayu i nuu ñu'u ma‑ni. ¡Te nú sukan vivii jito ya ita ma, naka tu ndijin ja ka kuu ni sa'ya ya ma, suni vivii skondii skonama ña'a ya! ¿Nava'a vala‑ni ka kukanu ini ni ya?
23382	MAT 6:31	Te chukan kúu ja má jin ko ndi ini ni te jin ko kuxii ini ni te jin ka'an ni: “¿Nawa jin kaa o? xi ¿nawa jin ko'o o? xi ¿nawa jin kondii jin konama o a?”
23384	MAT 6:33	Ndijin, jin ndanduku ni xinañu'u kuiti‑ka sukan tátnuni Su'si ma, ji'in sukan sa'a ndaa ya ma, te ndaka cha'a, te kenda koo kuee‑ka ndi‑tna'a ka jiniñu'u ni ma.
23394	MAT 7:9	’¿Nde ndijin ja kúu ni ñayii a, te nuna kakan sa'ya ni ma in xtatila, te chi'i ni in yuu nda'a i?
23403	MAT 7:18	Nú in yutnu kui'i ja ndimaa nde'ya iya kúun, te masu kuu ka'an o ja in yutnu kui'i vava'a kúu tnu. Vaa ni a in yutnu kui'i ja kúun nde'ya vava'a, te kúun tna nde'ya iya ma. Te sa'a, te ka jini o nú yutnu va'a xi masu yutnu va'a kúu tnu.
23409	MAT 7:24	’Ndeva'a‑ni na in na koniniso'o tnu'u ya'a te sa'a i sukan ká'an sa a, te ká'an sa ja ñayii jani va'a ini kúu i, sukan kúu in tee sa'a ve'e de siki nuu toto ma, sukan kúu i.
23419	MAT 8:5	Ni kivi Jesús ma ñuu Capernaum ma, te ni kenda in tee tátnuni nuu cientu soldado ma, te jikan‑ta'vi de nuu ya,
23421	MAT 8:7	Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Nusaa, te jín koo o, te ndasava'a sa i ―‍kúu ya jiña'a ya.
23423	MAT 8:9	Vaa suni saña chi tee tátnuni kúu sa, te tátnuni sa nuu soldado ma. Te nuna kuña'a sa in de ma: “Kuá'an ni”, te kua'an de, te nuna kuña'a sa in‑ka de ma: “Ne'e ni”, te kii de. Te nuna tátnuni sa nuu suchi jinukuechi nuu sa a: “Sa'a cha'a”, te sa'a i ―‍kúu de jiña'a de.
23430	MAT 8:16	Nuu ve kunee ma, ni jan koo ñayii ni ka jan xsia'a i kua'a ñayii ka yinee tachi ini anua i ma, nuu Jesús ma, ja na ndasava'a ña'a ya. Te ni tatnuni ya nuu tachi ma, te ni ndene'e ya i ini anua ñayii ma, te ni ndasava'a ya ndaka ñayii ka ku'u ma,
23432	MAT 8:18	Ni jini Jesús ma ja ni ka ndututu kua'a xeen ñayii nuu iyo ya ma, te chukan kúu ja ni tatnuni ya nuu tee ka ndikin ya ma ja na jin koo de ji'in ya onde in‑ka yu'u mar ma.
23438	MAT 8:24	Nani ka ya'a de nuu ndute ma, te ni keja'a yi'i xeen tachi nuu ndute ma, te barcu ma jâ ve jaku'un ndute, te vala‑nka ja sa'vi tnu nuu ndute ma. Kovaa Jesús ma, kixi ya.
23439	MAT 8:25	Sani te ni ka xndoto kunu de Jesús ma, te ka jiña'a de: ―‍¡Señor! ¡Chindee ña'a ni! ¡Nú ña'a, te jin sa'vi o nuu ndute a! ―‍ka kuu de ka jiña'a de.
23440	MAT 8:26	Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¿Nava'a ka yu'u ni? ¿Ñatuu jin kukanu ini‑ka ña'a ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. Sani te ni ndakoo ya, te ni tatnuni ya nuu tachi yi'i ma ji'in nuu ndute ma ja na jin ndunañii i, sani te nañii kuiti ni nduu nuu ndute ma.
23441	MAT 8:27	Te tee ka ndikin ya ma, ni ka sa'vi‑nka ini de, te ka ka'an de: ―‍¿Na tee kúu tee ya'a, ja ka kandija ña'a tachi yi'i a ji'in ndute a? ―‍ka kuu de ka ka'an de.
23445	MAT 8:31	te chukan kúu ja tachi ma, ka jiña'a i: ―‍Nuna ndene'e ña'a ni, te taa ni tnu'u, te jin ndivi koo sa chikini ma ―‍ka kuu i ka jiña'a i.
23452	MAT 9:4	Kovaa Jesús ma chi jâ ni jinitnuni ya ndaka ja ka jani ini de ma, te ni jikan‑tnu'u ya de: ―‍¿Nava'a ka jani ini ni sukan?
23453	MAT 9:5	¿Nde a kúu ja yii‑ka? ¿Ja kuña'a o tee ku'u a ja: “Kuechi ni ma jâ ni ka naa”? ¿Xi ja kuña'a o de: “Ndakoo ni, te ndake'en ni nuu ni katuu ni a, te kuán no'o ni”?
23454	MAT 9:6	Te káxtnu'u sa sa'a, sukan‑va'a jin kuni ni ja saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, iyo sa ja tatnuni sa ñuu ñayivi a, te sakanu ini sa kuechi ñayii ma, te xnaa sa ―‍kúu ya jiña'a ya. Sani te jiña'a ya tee ku'u ma: ―‍Ndakoo ni, te ndake'en ni nuu ni katuu ni a, te kuán no'o ni ve'e ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya.
23457	MAT 9:9	Nuu ni ya'a Jesús ma ichi nuu kua'an ya ma, te ni jini ya tee kúu Mateo ma, ja núkoo de ja ndáke'en ya'vi de xu'un no'o ñuu Roma ma nuu ndaka ñayii ka kivi koo ini ñuu ma ja jin xiko i ndatniñu i nuya'vi ma. Te jiña'a ya: ―‍Kondikin ña'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya de. Te ni ndokuiñi tee kúu Mateo ma, te ni ndikin de ya.
23459	MAT 9:11	Te jaku tee ka kuu fariseo ma, ni ka jini de Jesús ma ja núkoo ya ne'un ndaka ñayii yukan ma, te ka jiña'a de nuu tee ka ndikin ya ma: ―‍¿Nava'a teskua'a ni a, ka nukoo kaa de ka jaa de ndeyu ji'in kui'na ka ndake'en ya'vi xu'un ma, ji'in ndaka‑ka ñayii ñatuu ka sa'a ja va'a a? ―‍ka kuu de ka jiña'a de.
23462	MAT 9:14	Sani te tee ka ndikin Juan ma, ni ka jan tu'va de Jesús ma, te ka jiña'a de: ―‍¿Nava'a saña ji'in tee ka kuu fariseo ma, ka iyo ndite sa ji'in de te ka jikan‑ta'vi sa nuu Su'si ma, te tee ka ndikin ña'a ndijin a chi ñatuu ka sa'a de sukan? ―‍ka kuu de ka jiña'a de.
23464	MAT 9:16	’Ni‑in ñayii ndasa'a i in sa'ma tu'u te ndachu'un i in sa'ma jaa, chi vaa sa'ma jaa ma chi ndatiyi i, te kachi i ja tu'u ma, te ka'vi‑ka te'nde i.
23466	MAT 9:18	Yikuu‑ka Jesús ma ká'an ya, te ni kenda in tee tátnuni veñu'u luluu ma, te ni jinkoo jiti de nuu ya, te jiña'a de: ―‍Sasi'i sa ma chi vitnañu'ni ni ji'i i, te vee sa. Ne'e ni, te jín koo o, te sonee ni nda'a ni a siki i, sukan‑va'a ndateku i ―‍kúu de jiña'a de.
23475	MAT 9:27	Ni ya'a Jesús ma yukan, te ni ka ndikin ña'a uu tee inukuaa, te ka kayu'u de ka jiña'a de: ―‍¡Kunda'vi ini ña'a ni, Sa'ya tata David! ―‍ka kuu de ka jiña'a de.
23480	MAT 9:32	Nani ni ka nde koo de ma, te ni ki koo i ni ki xsia'a i in tee ja ni ndasañi'i ña'a in tachi.
23509	MAT 10:23	Nú ka sondikin ña'a i ñuu ya'a, te jin koo ni in‑ka ñuu ma, vaa ja ndaa ká'an sa ja masu ndi'i jin ndakonduu ni ndaka ñuu Israel ya, te ndenda sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a.
23518	MAT 10:32	Ndeva'a‑ni na in ma koyu'u te ndaka'an i nuu ñayii ma ja kándija ña'a i maa sa a, suni ndaka'an tna sa nuu Yuva o Su'si iya iyo andivi ma ja iyo sa ji'in i.
23523	MAT 10:37	Nú na in kútoo‑ka yuva i ma ji'in si'i i ma sana saña, chi masu iyo i ja kuu kondikin ña'a i maa sa. Te nú na in kútoo‑ka sa'ya i ma sana saña, masu iyo i ja kuu kondikin ña'a i maa sa.
23525	MAT 10:39	Nú na in ndí ini ja koo va'a i ñuu ñayivi ya te ma kuan‑ta'vi ña'a i maa sa chi skenaa i maa i. Kovaa nú na in visi na jin ka'ni ña'a i ñuu ñayivi ya ja kuechi ja ndikin ña'a i maa sa chi ndani'i‑ta'vi i.
23529	MAT 11:1	Nuu ni jinu ja ni tatnuni Jesús ma tnu'u ya'a nuu tee ka ndikin ya ma, sani te kua'an ya kuan kaxtnu'u ya tnu'u maa ya ma nuu ñayii ka iyo ñuu tee ni kaji ya ja jin kaxtnu'u de tnu'u maa ya ma.
23535	MAT 11:7	Nuu kuan nu koo tee ni tetniñu Juan ma, te Jesús ma, ni keja'a ya ká'an ya ja kuu Juan ma nuu ñayii ma, te jiña'a ya: ―‍¿Naxe kaa tee ni ka ke koo ni, ni ka yo nde'ya ni nuu masu nawa iyo kuiti ma? ¿Sukan kúu in tnuyoo ja skanda kajin yi'i ma?
23536	MAT 11:8	¿Xi in tee ne'nu sa'ma va'a xeen ni ka jini ni ma? ¿Naxe kaa tee ni ka ke koo ni, ni ka yo nde'ya ni ma? Ndijin chi ka jini ni ja ñayii ka ne'nu sa'ma va'a xeen ma, te ka iyo i ve'e tee ka kuu rey ma.
23537	MAT 11:9	¿Naxe kaa tee ni ka ke koo ni, ni ka yo nde'ya ni ma? ¿In tee ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma kúu de? Ja ndaa ká'an sa ja suu de, kovaa tniñu ni sa'a de ma chi kanuu‑ka sana sukan ni ka yo sa'a tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma.
23543	MAT 11:15	Nde ni iyo so'o ja koniniso'o ni, te koniniso'o va'a ni.
23544	MAT 11:16	’¿Naxe ka kuu ñayii tiempu ya'a, ka jani ini ni, ja ni‑in ja ñatuu ka jatna ini i? Sukan ka kuu suchi jaa ka jinkoo nuya'vi ma, te ka kayu'u i ka jiña'a nuu tna'a i ma:
23549	MAT 11:21	―‍¡Nda'vi ni ñayii ñuu Corazín a! ¡Nda'vi ni ñayii ñuu Betsaida a! Vaa nute ñuu Tiro ma ji'in ñuu Sidón ma ni ka iyo milagru tna'a ja ni ka iyo nuu ni a, onde ndende kivi ma jin ndakani jin ndaka'vi ini i nkuu, te jin xndoo i ja u'vi ka sa'a i ma te jin ndandikin i Su'si iya teku ma nkuu, te jin kone'nu i sa'ma tindayi, te jin kunukoo i nuu yaa nuu ñu'u i ma ja ka kaxtnu'u i sukan ka ndakani ka ndaka'vi ini i ma nkuu.
23553	MAT 11:25	Te ora yukan Jesús ma, jiña'a ya nuu Yuva ya Su'si ma: ―‍Ndáchiñu'u ña'a sa, Yuva sa, iya tátnuni andivi a ji'in nuu ñu'ú a, vaa ni kaxtnu'u ni nuu ñayii ka ndakunitnuni ja ka jiniñu'u ña'a i ma ndaka ja ñatuu ni kaxtnu'u ni nuu ñayii ka jani ini ja ka jini‑ka i te ka jaku'ni‑ka ini i ma te ñatuu ka jiniñu'u ña'a i ma.
23556	MAT 11:28	’Ne'e koo ni nuu iyo sa ya, ndaka ni ja ka ndo'o ka neni ni ja sa'a ja iyo ñuu ñayivi a, te sa'a maa sa ja jin ndatatu ni.
23571	MAT 12:13	Sani te jiña'a ya tee ni yichi nda'a ma: ―‍Ndaskuili ni nda'a ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. Te tee yukan chi ni ndaskuili de nda'a de ma, te ni nduva'a sukan iyo va'a in‑ka nda'a de ma.
23586	MAT 12:28	Kovaa maa Xtumani Ndios ma táa tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja kéne'e sa tachi ma. Te sa'a, te jin kuni ni ja jâ ni kenda ja tátnuni Su'si ma.
23589	MAT 12:31	’Chukan kúu ja ká'an sa: Su'si ma chi sakanu ini ya ndaka kuechi ñayii ma ji'in ndaka ja u'vi ka ka'an i ma, nuna jin ndakani jin ndaka'vi ini i. Kovaa ñayii ka ka'an ndeva'a ja kuu Xtumani Ndios ma chi masu sakanu ini ya i.
23590	MAT 12:32	Te Su'si ma, sakanu ini ya nuu ñayii ka ka'an ndeva'a ja kuu saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, kovaa masu sakanu ini ya ñayii ká'an ndeva'a ja kuu Xtumani Ndios ma, ni a tiempu ya'a ni a kivi ki'in o ma.
23599	MAT 12:41	Chukan kúu ja kivi ndakan Su'si ma kuenda nuu ñayii tiempu ya'a, te ñayii ñuu Nínive ma, jin ndokuiñi i, te jin ndaxtekuechi i ñayii tiempu ya'a, chi vaa maa i chi kivi ni kaxtnu'u Jonás ma tnu'u Su'si ma, te nuu ni ka jiniso'o i sukan ni kaxtnu'u de ma chi ni ka ndakani ni ka ndaka'vi ini i, te ni ka xndoo i ja u'vi ni ka yo sa'a i ma, te ni ka ndandikin i Su'si ndija ma. Te vitna chi ya'a iyo iya kanuu‑ka sana Jonás ma, kovaa masu na in ndí ini ja kandija i ja ká'an ya a.
23602	MAT 12:44	te jani ini i: “Ndakokuiñi o ve'e nuu ni kee o ma.” Te nú ni ndenda i, te ni ndani'i i ini anua ñayii ma ja sukan kaa in ve'e nuu jâ ni ndaxtaa jâ ni nduvivii, sukan kaa, kovaa nune, vaa ñatuu nde ndí ini i ja sa'a i sukan kúni Su'si ma.
23604	MAT 12:46	Nuu yikuu Jesús ma káxtnu'u ya nuu ñayii ma, te ichi ke'e ma ka ndetu si'i ya ma ji'in ñani ya ma, te ka kuni i ja jin ndatnu'u i ji'in ya.
23606	MAT 12:48	Kovaa Jesús ma, ni ndakone'e ya, te jiña'a ya nuu ñayii ni jan kaxtnu'u nuu ya ma: ―‍¿Na in kúu si'i sa ma ji'in ñani sa ma, jani ini ni? ―‍kúu ya jiña'a ya.
23617	MAT 13:9	Nde ni iyo so'o ja koniniso'o ni, te koniniso'o va'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya.
23618	MAT 13:10	Te ni ka jan tu'va tee ka ndikin ya ma, te ni ka jiña'a de ya: ―‍¿Nava'a ká'an ni tnu'u vijin nuu ñayii ma? ―‍ka kuu de ka jiña'a de.
23632	MAT 13:24	Ni ka'an ya in‑ka tnu'u vijin, te jiña'a ya: ―‍Sukan tátnuni Su'si iya iyo andivi ma, inuu kúu i ji'in in tee ni saka ini itu de ma triu va'a.
23637	MAT 13:29	Te jiña'a de: “Ña'a. Nú ña'a, te ja jin tnu'u ni yi'i ma, te nasa jin tnu'u tna ni triu sa ma.
23644	MAT 13:36	Sani te ni ndakuan‑ta'vi Jesús ma ñayii ma, te ni ndivi ya ini ve'e ma. Te ni ka jan tu'va ña'a tee ka ndikin ya ma, te ka jiña'a de: ―‍Ndakaxtnu'u ni nawa kúni ka'an tnu'u vijin ja ni ka'an ni ja kuu yi'i ni kana itu triu ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de.
23659	MAT 13:51	Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¿Ni ka jaku'ni ini ni ndaka ja ká'an sa a? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te maa de ni ka ndakone'e: ―‍Ni ka jaku'ni ini sa, Señor ―‍ka kuu de ka jiña'a de.
23662	MAT 13:54	Nuu ni ndenda ya ma, te ni keja'a ya káxtnu'u ya tnu'u ya ma nuu ñayii ka iyo ini in veñu'u luluu ma. Te ni ka sa'vi‑nka ini i, te ka jikan‑tnu'u tna'a i: ―‍¿Ndenu ni kutu'va suchi ya'a ndaka tnu'u ndichi ká'an i a ji'in milagru sa'a i a?
23664	MAT 13:56	¿Te masu ya'a ka iyo tna ku'va i a ne'un ndaka o a? ¿Ndenu ni kutu'va i ndaka cha'a ja ká'an i a ji'in ja sa'a i a? ―‍ka kuu ñayii ma ka ka'an i.
23665	MAT 13:57	Te ni ka ndakiti ini i ja ká'an ya ma. Kovaa jiña'a Jesús ma: ―‍Ni‑ka'nu ñuu ñayivi a chi ka chiñu'u i in tee ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma, kovaa ñuu maa de ma ji'in ñayii ve'e de ma, masu na nde ka chiñu'u i de. Te sukan ka sa'a ña'a ni vitna ―‍kúu ya jiña'a ya.
23681	MAT 14:15	Kovaa nuu ve kukuee‑ka ma, te tee ka ndikin ya ma, ni ka jan tu'va de ya, te ka jiña'a de: ―‍Jâ ve kukuee, te nuu ka iyo o ya chi in nuu masu nawa iyo kuiti kúu. Ndakuan‑ta'vi ni nuu ñayii a, sukan‑va'a jín koo i ichi yu'u ñuu a, na jin kuaan i ja jin kaa i ―‍ka kuu de ka jiña'a de.