23217	MAT 1:4	Te Aram ma kúu yuva Aminadab ma, te Aminadab ma kúu yuva Naasón ma, te Naasón ma kúu yuva Salmón ma.
23218	MAT 1:5	Te Salmón ma, ni iyo sa'ya de ji'in ña'a kúu Rahab ma, te Booz ni yo nani de. Te Booz ma, ni iyo sa'ya de ji'in ña'a kúu Rut ma, te Obed ni yo nani de. Te Obed ma kúu yuva Isaí ma.
23219	MAT 1:6	Te Isaí ma kúu yuva rey David ma. Te rey David ma, ni iyo sa'ya de ji'in ña'a ni yo kuu ñasi'i tee kúu Urías ma, te Salomón ni yo nani de.
23220	MAT 1:7	Te Salomón ma kúu yuva Roboam ma, te Roboam ma kúu yuva Abías ma, te Abías ma kúu yuva Asa ma.
23224	MAT 1:11	Te Josías ma kúu yuva Jeconías ma; maa tiempu ni ka jeka ñayii ñuu Babilonia ma ñayii ñuu Israel ma, ni ka kâku Jeconías ma ji'in jaku‑ka ñani de ma.
23225	MAT 1:12	Te nuu ni ka nde koo ñayii Israel ma ñuu Babilonia ma, te ni iyo sa'ya tee kúu Jeconías ma, te nani de Salatiel, te Salatiel ma kúu yuva Zorobabel ma.
23226	MAT 1:13	Te Zorobabel ma kúu yuva Abiud ma, te Abiud ma kúu yuva Eliaquim ma, te Eliaquim ma kúu yuva Azor ma.
23227	MAT 1:14	Te Azor ma kúu yuva Sadoc ma, te Sadoc ma kúu yuva Aquim ma, te Aquim ma kúu yuva Eliud ma.
23228	MAT 1:15	Te Eliud ma kúu yuva Eleazar ma, te Eleazar ma kúu yuva Matán ma, te Matán ma kúu yuva Jacob ma.
23230	MAT 1:17	Chukan kúu ja uxi kuun jichi ñayii ma kúu onde Abraham ma te onde David ma, te uxi kuun‑ka jichi i kúu onde David ma te onde kivi kuan koo i ñuu Babilonia ma, te uxi kuun‑ka jichi i ka kuu onde kivi kuan koo i ñuu Babilonia ma te onde kivi ni kâku Cristo iya ni tetniñu Su'si ma.
23233	MAT 1:20	Te sukan jani ini i. Sani te nuu ni kixi i ma, te ni jininuu i ja ni kenda in ángel ni tetniñu Iya Tátnuni ma nuu iyo i ma, te jiña'a ángel ma: ―‍José sa'ya tata David, má koyu'u ro ja kueka ro María suchi ko kuu ñasi'i ro ma, vaa sa'ya i suchi ñu'u ma, Sa'ya maa Xtumani Ndios ma kúu ya.
23234	MAT 1:21	Te kâku sa'ya i ma, te xnani ro ya Jesús, vaa ja maa ya te jin kaku ñayii ñuu ya ma te ma jin kondiso kuechi‑ka i ―‍kúu ángel ma jiña'a i.
23236	MAT 1:23	Jin kuni ni ja in suchi jaa, ku'un sa'ya i, te kâku in suchi yii, te jin xnani i suchi ma Emanuel, kúu de ká'an de. Te Emanuel ma kúni ka'an “Su'si ma iyo ji'in o”.
23237	MAT 1:24	Te ni ndoto José ma ja ni kixi i ma, te ni sa'a i sukan ni tatnuni ángel ni tetniñu Iya Tátnuni ma, te ni jeka i María ma ja ko kuu ñasi'i i suchi ma.
23238	MAT 1:25	Kovaa masu ni yo kixi i ji'in María ma, chi ni yo ndetu i onde nuu ni kâku sa'ya María ma suchi xinañu'u ma, te ni xnani José ma lulu ma Jesús, sukan ni jiña'a ángel ma.
23239	MAT 2:1	Nuu ni kâku Jesús ma ñuu nani Belén ma ja iyo i ñuu Judea ma, ne'un kivi yukan tátnuni rey Herodes ma. Te ini ñuu Jerusalén ma, ni ka kenda koo jaku tee inundichi ve koo ñuu ka iyo ichi nuu kána kandii ma.
23241	MAT 2:3	Te nuu ni jiniso'o rey Herodes ma ja sukan ka ka'an de ma, te ni ndi ini xeen de, te sukan ni ka ndi ini ndaka ñayii ñuu Jerusalén ma.
23243	MAT 2:5	Te ni ka ndakone'e tee ma: ―‍Ñuu nani Belén ma ja iyo i ñuu Judea ma, vaa sukan ni kaxtnu'u tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, te sa'a nde a ni ka'an de ma:
23244	MAT 2:6	Te ro'o ñuu Belén ja iyo ro ñuu Judá ma, masu in ñuu luluu‑ni kúu ro ja iyo ro ne'un tee ka tatnuni ñuu Judá ma, vaa ne'un ro'o kee iya kaxtnu'u sukan jin sa'a ñayii ma, te suu ya ko koto ñuu ri a ja kuu Israel ya. ―Sa'a ni ka ndakone'e de.
23246	MAT 2:8	Te ni tetniñu de tee ma ñuu Belén ma, te jiña'a de: ―‍Kuán koo ni, te jin ke'en tnu'u vava'a ni siki ja suchi luluu ni kâku ma te ndenu iyo i, te nú ni ka ndani'i ni i, te jin kaxtnu'u ni, sukan‑va'a ki'in tna sa jin ndachiñu'u sa i ―‍kúu de jiña'a de.
23247	MAT 2:9	Te nuu ni jinu ni ka jiniso'o de ja jiña'a rey ma, te kuan koo de, te tiuxini ni ka jini de nuu ka iyo de ñuu de ma kúu seña ja ka ndikin de kuan koo de onde nuu ni ka kenda koo de ve'e nuu iyo lulu ma, vaa yukan ni jinkuiñi tiuxini ma.
23249	MAT 2:11	Te ni ka kivi koo de ini ve'e ma, te ni ka jini de lulu ma ji'in si'i ya María ma, te ni ka jinkoo jiti de, te ni ka ndachiñu'u de Jesús ma, vaa ka jini de ja iya kanuu kúu ya. Sani te ni ka ndakune de ja ka yinda'a de kuan koo de ma, te ni ka skuta'vi de lulu ma mirra ji'in ja jáxiko asi ji'in oro.
23251	MAT 2:13	Sani te nuu ni ka ya'a de kuan nu koo de ma, te nuu ni kixi José ma, te ni kenda in ángel ni tetniñu Iya Tátnuni ma, te jiña'a i: ―‍Ndakoo ni, te kueka ni lulu a ji'in si'i ya a, te kuán koo ni ñuu Egipto ma, te jin koo ni yukan‑ni onde kaxtnu'u maa sa kivi ndi koo ni ma, vaa sa'a ko kuu ja Herodes ma chi nduku de lulu a ja ka'ni de ya ―‍kúu i jiña'a i.
23252	MAT 2:14	Te ni ndoto José ma, te ni jeka de lulu ma ji'in si'i ya ma, te kuan koo jakuaa de ñuu Egipto ma.
23254	MAT 2:16	Sani te nuu ni jinitnuni Herodes ma ja ni ka xnda'vi ña'a tee inundichi ma, te ni ndakiti xeen ini de, te ni tatnuni de ja jin ka'ni soldado ma ndaka suchi yika ni ka kâku ma te onde suchi uu kuiya ma, ja ka iyo i ñuu Belén ma ji'in ndaka yu'u ñuu ma.
23256	MAT 2:18	Ni ka jiniso'o i ja kúu yu'u in ña'a ñuu Ramá ma, nda'yu ña te tnána ña ja kúxii xeen ini ña. Raquel ma kúu ña, te nda'yu ña ja jin kuu sa'ya ña ma, te masu na in kúndee ja ndaka'an mani i ña, vaa kuechi ja ni ka ji'i sa'ya ña ma. Sa'a ni ka'an de ma.
23257	MAT 2:19	Kovaa nuu ni ji'i Herodes ma, sani te ni kenda in ángel ni tetniñu Iya Tátnuni ma nuu kixi José ma ñuu Egipto ma,
23258	MAT 2:20	te jiña'a i: ―‍Ndakoo ni, te ndakueka ni Jesús a ji'in si'i ya a, te kuán nu koo ni ñuu Israel ma, vaa jâ ni ka ji'i ñayii ka nduku ja jin ka'ni i ya ma ―‍kúu i jiña'a i.
23259	MAT 2:21	Sani te ni ndakoo de, te ni ndakueka de ya ji'in si'i ya ma, te kuan nu koo de ñuu Israel ma.
23260	MAT 2:22	Kovaa ni ni'i tnu'u de ja tee kúu Arquelao ma, tátnuni de ñuu Judea ma nuu tniñu yuva de Herodes ma, te chukan kúu ja ni yu'u José ma ja no'o de yukan. Kovaa Su'si ma, ni kaxtnu'u ya nuu de ora kixi de ma nawa sa'a de. Sani te kuan nu koo de ji'in ya ñuu Galilea ma.
23261	MAT 2:23	Te ni ka kenda koo de ji'in ya yukan, te ni ka iyo de ji'in ya ñuu nani Nazaret ma ja iyo i ñuu Galilea ma, sukan‑va'a ko kuu sukan ni ka'an tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma nuu ni ka'an de ja konani ya nazareno ma.
23265	MAT 3:4	Te Juan ma, ne'nu de sa'ma ixi kiti kúu camellu ma, te chii de ma ni yo nu'ni in ñií. Te ni yo jaa de tika langosta ji'in nduxi ni yo ni'i de yuku ma.
23266	MAT 3:5	Te ni yo jan koo ñayii ka iyo ñuu Jerusalén ma, ji'in ni‑ka'nu ñuu Judea ma, ji'in ni‑ka'nu yuyute Jordán ma nuu iyo Juan ma.
23274	MAT 3:13	Te kivi yukan Jesús ma, ni kee ya ñuu Galilea ma, te kua'an ya nuu iyo Juan ma yuyute Jordán ma, sukan‑va'a skuandute de ya.
23281	MAT 4:3	Te ni kenda tachi ma ja kototnuni i ya ma, te jiña'a i: ―‍Nú ndija ja Sa'ya Su'si ma kúu ni, te tatnuni ni ja yuu ya'a, jín nduu i xtatila ja kaa ni ―‍kúu i jiña'a i.
23283	MAT 4:5	Sani te tachi ma, ni jeka i Jesús ma, te kua'an i ji'in ya onde ñuu ii nani Jerusalén ma, te ni skaa i ya in nuu sukun xini veñu'u ka'nu ma,
23284	MAT 4:6	te jiña'a i: ―‍Nú ndija ja Sa'ya Su'si ma kúu ni, onde ya'a, te skee ni maa ni onde kunu ma, vaa tnu'u Su'si ma ká'an: Su'si ma, tatnuni ya nuu ángel ya ma ja jin chindee ña'a i, te jin ndatnii i nda'a ni ma, sukan‑va'a ma jinu ni nuu in yuu ―‍kúu i jiña'a i.
23286	MAT 4:8	Sani te tachi ma, ni ja'an i ji'in ya in nuu sukun‑ka, te ni kaxtnu'u i ni‑ka'nu ñuu ñayivi a ji'in ndaka ja vii ja luu iyo ñuu ñayivi a,
23289	MAT 4:11	Sani te tachi ma, ni xndoo i ya, te ni ka kenda koo ángel ma, te ni ka jinukuechi i nuu ya.
23290	MAT 4:12	Nuu ni jiniso'o Jesús ma ja Juan ma, yinee de vekaa ma, te ve ndii ya ñuu Galilea ma.
23291	MAT 4:13	Te ñatuu ni ndoo ya ñuu Nazaret ma chi kua'an ya onde ñuu Capernaum ma ja kátuu yu'u mar iyo ñuu Zabulón ma ji'in Neftalí ma,
23293	MAT 4:15	Ñuu Zabulón ma ji'in ñuu Neftalí ma, ja ka iyo i ichi yu'u mar ma, in‑ka yu'u yute Jordán ma, ja ka kuu i ñuu Galilea ma, ñuu ñayii masu ñayii judío ka kuu i ma.
23295	MAT 4:17	Te onde kivi ni ndenda Jesús ma ñuu Galilea ma, te ni keja'a ya káxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u va'a ya ma nuu ñayii ma, te jiña'a ya: ―‍Jin ndakani jin ndaka'vi ini ni, te jin xndoo ni ja u'vi ka sa'a ni ma, te jin ndandikin ni Su'si iya iyo andivi ma, vaa jâ ni kuyatni ja tatnuni ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya.
23296	MAT 4:18	Kua'an Jesús ma yu'u mar ñuu Galilea ma, te ni jini ya uu tee ndi‑tna'a ñani de. In de ma nani Simón, tee ni ka yo xnani i Pedro ma, te ñani de ma, Andrés nani de. Te ka yikuu de ka skee de ñunu de ma ja jin tava de tiaka nuu mar ma, vaa tee ka tava tiaka ka kuu de.
23301	MAT 4:23	Te ni‑ka'nu ñuu Galilea ma ni ndakonduu ya, te ndaka veñu'u lilikin ma nuu ka ndatna'a ñayii judío ma, káxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma ji'in sukan tatnuni ya ma. Te ni ndasava'a ya ñayii ka ku'u ndeva'a‑ni kue'e ma ji'in ndaka ja ka ndo'o ka neni ñayii ñuu yukan.
23303	MAT 4:25	Te ni ka ndikin ña'a kua'a xeen ñayii ñuu Galilea ma, ji'in ñayii ñuu Decápolis ma, ji'in ñayii ñuu Jerusalén ma, ji'in ñayii ñuu Judea ma, ji'in ñayii ka iyo in‑ka yu'u yute Jordán ma, te kuan koo i ji'in ya.
23318	MAT 5:15	Vaa ka jini maa ni ja nú ni xndu'va o in ñu'u ma chi masu ja chinee va'a o i in chii kajoo ma kúu, su'va nú ni xndu'va o i chi sonee sukun o i nuu candileru ma, sukan‑va'a xtnuu va'a‑ka i nuu ndaka ñayii ka iyo ve'e ma.
23321	MAT 5:18	Ja ndaa ká'an sa ja nani ka iyo‑ka andivi ma ji'in ñu'ú ya, chi ndaka tna'a ja ni tatnuni Su'si ma onde ndi'i kuiti ko kuu, te ni masu yanduu ni‑in letra lilikin.
23327	MAT 5:24	te ja sa'a ni kúu ja xndoo ni ja yinda'a ni ma nuu iyo altar ma, te ki'in ni, te ndaka'an mani ni tna'a ni ma, te nú ni jinu, sani te kii ni te ndakua'a ni nuu Su'si ma ja vee ni ve xsia'a ni ma nkuu.
23338	MAT 5:35	Ni a ko jin ka'an ni ja maa ñu'ú ya'a te jin sa'a ni, vaa nuu ka yoxtnee ja'a ya ma kúu. Ni a ko jin ka'an ni ja maa ñuu Jerusalén ma te jin sa'a ni, vaa ñuu Jerusalén ma kúu ñuu iya kúu Rey Kanuu ma.
23353	MAT 6:2	Chukan kúu ja nuna jin chindee ni ñayii nda'vi ma, má jin sa'a ni ja jin kuni ndaka‑ka ñayii ma, sukan ka sa'a ñayii ka kutneñu maa i te masu ka sa'a i ja ka ka'an i ma. Vaa nú ka iyo i veñu'u lilikin ma xi nú ka iyo i ichi ma, te sukan ka sa'a i, sukan‑va'a jin kuni ñayii ma ja sukan ka sa'a i ma te jin ndachiñu'u ña'a i ma. Ja ndaa ká'an sa ja jâ ni ka ni'i i ja jin kuta'vi i ma, te masu nawa jin ni'i‑ka i.
23356	MAT 6:5	’Te ora jikan‑ta'vi ni ma, máko kuu ni sukan ka kuu ñayii ka ka'an te masu ka sa'a i ma, vaa ñayii ya'a chi ka jatna ini i ja jin konukuiñi i te jin kakan‑ta'vi i ini veñu'u lilikin ma ji'in nuu ka ndatna'a ichi ma, sukan‑va'a jin kuni ñayii ma sukan ka sa'a i ma te jin ndachiñu'u ña'a i. Ja ndaa ká'an sa ja ñayii ka sa'a sukan ma jâ ni ka ni'i i ja jin kuta'vi i ma, te masu nawa jin ni'i‑ka i.
23377	MAT 6:26	Jin konde'ya ni lasaa ka ndava ichi andivi a, ja masu na itu ka chi'i ti, ni a jin ndaxtutu ti nawa jin kaa ti, ni a jin ko ndi ini ti ja jin tnaa va'a ti in nuu yaka ja jin kaa ti ma. Kovaa maa Yuva o iya iyo andivi ma na'a nawa jin kaa ti. ¡Te nú sukan sa'a ya ji'in lasaa ma, nde‑ka tu ndijin chi ko ndi ini Su'si ma ja jin ni'i ni ja jin kaa ni, vaa ka ndanuu‑ka ni sana lasaa ma!
23380	MAT 6:29	Kovaa ká'an sa ja ni a rey Salomón ma, ja ndaka ja va'a ni yo neva'a de ma, masu ni yo ne'nu de sukan vii ka ndaa ita a.
23381	MAT 6:30	Vaa Su'si ma sa'a ja vivii ka ndaa ita ja ka iyo ichi yuku ma in kii ma, te kivi yutnee ma, te jin kayu i nuu ñu'u ma‑ni. ¡Te nú sukan vivii jito ya ita ma, naka tu ndijin ja ka kuu ni sa'ya ya ma, suni vivii skondii skonama ña'a ya! ¿Nava'a vala‑ni ka kukanu ini ni ya?
23391	MAT 7:6	’Má jin kua'a ni ja ii ma nuu la‑ina ma, nasa jin ndakokuiñi ti te jin sa'a kuechi jin sa'a likin ña'a ti. Te má jin tnaa ni perla vivii ma nuu chikini ma, nasa jin kuiñu ti.
23394	MAT 7:9	’¿Nde ndijin ja kúu ni ñayii a, te nuna kakan sa'ya ni ma in xtatila, te chi'i ni in yuu nda'a i?
23407	MAT 7:22	Kivi yukan kua'a xeen i jin ndaka'an nuu sa a: “Señor, Señor, ¿masu ja maa ni, te ni ka ndakaxtnu'u sa tnu'u maa ni a nuu ñayii ma? ¿Te masu ja maa ni, te ni ka kene'e sa tachi ka yinee ini anua ñayii ma? ¿Te masu ja maa ni, te ni ka sa'a kua'a sa milagru ma?”
23416	MAT 8:2	Te ni kenda in tee ndó'o lepra, te ni jinkoo jiti de nuu ya, te sa'a jikan‑ta'vi de nuu ya: ―‍Iya Tátnuni, nú kúni maa ni, te ndasavii ña'a ni kue'e ndó'o sa ya ―‍kúu de jiña'a de.
23417	MAT 8:3	Jesús ma, ni sonee ya nda'a ya siki de, te jiña'a ya: ―‍Kúni sa ja nduva'a ni. ¡Kendoo vii ni! ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ora yukan, te ni nduva'a tee ku'u kue'e lepra ma,
23419	MAT 8:5	Ni kivi Jesús ma ñuu Capernaum ma, te ni kenda in tee tátnuni nuu cientu soldado ma, te jikan‑ta'vi de nuu ya,
23422	MAT 8:8	Te ni ndakone'e tee tátnuni nuu cientu soldado ma, te jiña'a de: ―‍Señor, masu kaa masu iyo sa ja kivi ni ini ve'e sa ma. Va'a‑ka onde ya'a‑ni te tatnuni ni nuu kue'e ma ja jin ndiyo i, te nduva'a suchi jinukuechi nuu sa ma.
23423	MAT 8:9	Vaa suni saña chi tee tátnuni kúu sa, te tátnuni sa nuu soldado ma. Te nuna kuña'a sa in de ma: “Kuá'an ni”, te kua'an de, te nuna kuña'a sa in‑ka de ma: “Ne'e ni”, te kii de. Te nuna tátnuni sa nuu suchi jinukuechi nuu sa a: “Sa'a cha'a”, te sa'a i ―‍kúu de jiña'a de.
23424	MAT 8:10	Te ja ni jiniso'o Jesús ma, kua'an‑nka ini ya, te jiña'a ya ñayii ka ndikin ya ma: ―‍Ja ndaa ká'an sa ja ni a maa ñuu Israel ya, masu ni ndani'i sa ñayii ka kukanu ini ña'a sukan kúkanu ini ña'a tee ya'a.
23427	MAT 8:13	Sani te jiña'a Jesús ma nuu tee tátnuni nuu cientu soldado ma: ―‍Kuá'an ni. Vaa ja ni kukanu ini ña'a ni a, te ko kuu sukan ni jikan‑ta'vi ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Te suchi jinukuechi nuu de ma, ni nduva'a i maa ora yukan‑ni.
23434	MAT 8:20	Te Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Ñukuii ma, ka iyo yavi ti, te lasaa ma, ka iyo taka ti, kovaa saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a chi ñatuu ndenu iyo in nuu ndatatu sa ―‍kúu ya jiña'a ya.
23438	MAT 8:24	Nani ka ya'a de nuu ndute ma, te ni keja'a yi'i xeen tachi nuu ndute ma, te barcu ma jâ ve jaku'un ndute, te vala‑nka ja sa'vi tnu nuu ndute ma. Kovaa Jesús ma, kixi ya.
23466	MAT 9:18	Yikuu‑ka Jesús ma ká'an ya, te ni kenda in tee tátnuni veñu'u luluu ma, te ni jinkoo jiti de nuu ya, te jiña'a de: ―‍Sasi'i sa ma chi vitnañu'ni ni ji'i i, te vee sa. Ne'e ni, te jín koo o, te sonee ni nda'a ni a siki i, sukan‑va'a ndateku i ―‍kúu de jiña'a de.
23471	MAT 9:23	Te nuu ni kivi Jesús ma ini ve'e tee tátnuni veñu'u luluu ma, te ni jini ya ja ka kayu'u ñayii ma ja ka nda'yu i ma.
23481	MAT 9:33	Te Jesús ma, ni kene'e ya tachi ma, te tee ñatuu kúu ka'an ma, ni kuu ni ndaka'an de. Te ñayii ma, ni ka sa'vi‑nka ini i, te ka ka'an i: ―‍Masu nama uun ka jini o ja sa'a ko kuu ñuu Israel ya ―‍ka kuu i ka ka'an i.
23483	MAT 9:35	Kovaa Jesús ma, ni ndakonduu ya ni‑ka'nu yu'u ñuu Jerusalén ma, te káxtnu'u ya ini veñu'u lilikin ka iyo in in ñuu ma tnu'u vii tnu'u va'a sukan tatnuni Su'si ma, te ndásava'a ya ñayii ma ndaka kue'e ka ndo'o i ma ji'in ndaka ndenu inu‑u'vi i ma.
23488	MAT 10:2	Te sa'a ka nani ndi‑uxi uu tee ni kana ya ma, te apóstol ni xnani ya ndi‑uxi uu de ma, (te apóstol ma kúni ka'an “tee ni tetniñu maa ya ja jin kaxtnu'u de tnu'u maa ya ma”): Xinañu'u‑ka iyo tee kúu Simón tee ni nukonani Pedro ma, te iyo tna ñani de Andrés ma, ji'in Jacobo sa'ya Zebedeo ma, ji'in ñani de tee kúu Juan ma,
23489	MAT 10:3	ji'in Felipe ma, ji'in Bartolomé ma, ji'in Tomás ma, ji'in Mateo tee ni yo ndake'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma, ji'in Jacobo sa'ya Alfeo ma, suni tna Lebeo ma tee nani tna Tadeo ma,