23214	MAT 1:1	Cha'a kúu tutu ndáka'an ja ka nani sa'ya tata ñayii jana'a ma, te ne'un yukan ni kenda Jesucristo ma. Te Jesucristo ma chi ni kenda ya ne'un sa'ya tata David ma, te David ma chi sa'ya tata Abraham ma kúu de.
23215	MAT 1:2	Te Abraham ma kúu yuva Isaac ma, te Isaac ma kúu yuva Jacob ma, te Jacob ma kúu yuva Judá ma ji'in ndaka‑ka ñani de ma.
23216	MAT 1:3	Te Judá ma, ni iyo sa'ya de ji'in ña'a kúu Tamar ma, te Fares ma ji'in Zara ma ka kuu de. Te Fares ma kúu yuva Esrom ma, te Esrom ma kúu yuva Aram ma.
23217	MAT 1:4	Te Aram ma kúu yuva Aminadab ma, te Aminadab ma kúu yuva Naasón ma, te Naasón ma kúu yuva Salmón ma.
23219	MAT 1:6	Te Isaí ma kúu yuva rey David ma. Te rey David ma, ni iyo sa'ya de ji'in ña'a ni yo kuu ñasi'i tee kúu Urías ma, te Salomón ni yo nani de.
23221	MAT 1:8	Te Asa ma kúu yuva Josafat ma, te Josafat ma kúu yuva Joram ma, te Joram ma kúu yuva Uzías ma.
23224	MAT 1:11	Te Josías ma kúu yuva Jeconías ma; maa tiempu ni ka jeka ñayii ñuu Babilonia ma ñayii ñuu Israel ma, ni ka kâku Jeconías ma ji'in jaku‑ka ñani de ma.
23225	MAT 1:12	Te nuu ni ka nde koo ñayii Israel ma ñuu Babilonia ma, te ni iyo sa'ya tee kúu Jeconías ma, te nani de Salatiel, te Salatiel ma kúu yuva Zorobabel ma.
23226	MAT 1:13	Te Zorobabel ma kúu yuva Abiud ma, te Abiud ma kúu yuva Eliaquim ma, te Eliaquim ma kúu yuva Azor ma.
23227	MAT 1:14	Te Azor ma kúu yuva Sadoc ma, te Sadoc ma kúu yuva Aquim ma, te Aquim ma kúu yuva Eliud ma.
23228	MAT 1:15	Te Eliud ma kúu yuva Eleazar ma, te Eleazar ma kúu yuva Matán ma, te Matán ma kúu yuva Jacob ma.
23229	MAT 1:16	Te Jacob ma kúu yuva José ma, yii ña'a kúu María ma, te si'i Jesús ma kúu ña, te Jesús ma kúu iya nani Cristo ma iya ni tetniñu Su'si ma.
23230	MAT 1:17	Chukan kúu ja uxi kuun jichi ñayii ma kúu onde Abraham ma te onde David ma, te uxi kuun‑ka jichi i kúu onde David ma te onde kivi kuan koo i ñuu Babilonia ma, te uxi kuun‑ka jichi i ka kuu onde kivi kuan koo i ñuu Babilonia ma te onde kivi ni kâku Cristo iya ni tetniñu Su'si ma.
23231	MAT 1:18	Te sa'a ni kuu kivi ni kâku Jesucristo ma. Iyo suchi kúu María ma, ndetu i ja tnanda'a i ji'in José ma, te nuu ñatuu jin kueka tna'a‑ka i ma, te María ma, ni ni'i sa'ya i sukan ni kuni maa Xtumani Ndios ma. Te ni jinitnuni José ma ja ñu'u sa'ya i ma.
23232	MAT 1:19	Te José ma, in suchi va'a ini kúu i, te ñatuu kúni i ja jin ka'an ndeva'a ñayii ma ja kuu María ma, te chukan kúu ja jani ini i ja yuyu'u‑ni xndoo i suchi ma.
23233	MAT 1:20	Te sukan jani ini i. Sani te nuu ni kixi i ma, te ni jininuu i ja ni kenda in ángel ni tetniñu Iya Tátnuni ma nuu iyo i ma, te jiña'a ángel ma: ―‍José sa'ya tata David, má koyu'u ro ja kueka ro María suchi ko kuu ñasi'i ro ma, vaa sa'ya i suchi ñu'u ma, Sa'ya maa Xtumani Ndios ma kúu ya.
23234	MAT 1:21	Te kâku sa'ya i ma, te xnani ro ya Jesús, vaa ja maa ya te jin kaku ñayii ñuu ya ma te ma jin kondiso kuechi‑ka i ―‍kúu ángel ma jiña'a i.
23237	MAT 1:24	Te ni ndoto José ma ja ni kixi i ma, te ni sa'a i sukan ni tatnuni ángel ni tetniñu Iya Tátnuni ma, te ni jeka i María ma ja ko kuu ñasi'i i suchi ma.
23238	MAT 1:25	Kovaa masu ni yo kixi i ji'in María ma, chi ni yo ndetu i onde nuu ni kâku sa'ya María ma suchi xinañu'u ma, te ni xnani José ma lulu ma Jesús, sukan ni jiña'a ángel ma.
23239	MAT 2:1	Nuu ni kâku Jesús ma ñuu nani Belén ma ja iyo i ñuu Judea ma, ne'un kivi yukan tátnuni rey Herodes ma. Te ini ñuu Jerusalén ma, ni ka kenda koo jaku tee inundichi ve koo ñuu ka iyo ichi nuu kána kandii ma.
23240	MAT 2:2	Te ka jikan‑tnu'u de: ―‍¿Ndenu iyo suchi ko kuu rey ñayii judío ma ja jâ ni kâku i ma? Vaa nuu ka iyo sa ñuu sa ma ichi nuu kána kandii ma, te ni ka jini sa tiuxini káxtnu'u ja jâ ni kâku i ma, te ve koo sa ja jin ndachiñu'u sa i ―‍ka kuu de ka jiña'a de.
23241	MAT 2:3	Te nuu ni jiniso'o rey Herodes ma ja sukan ka ka'an de ma, te ni ndi ini xeen de, te sukan ni ka ndi ini ndaka ñayii ñuu Jerusalén ma.
23242	MAT 2:4	Te ni ndaxtutu Herodes ma ndaka tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in ndaka tee ka skua'a tnu'u Moisés ma ja ka iyo de ñuu yukan ma, te ni jikan‑tnu'u de ndenu iyo ja kâku Cristo iya tetniñu Su'si ma.
23244	MAT 2:6	Te ro'o ñuu Belén ja iyo ro ñuu Judá ma, masu in ñuu luluu‑ni kúu ro ja iyo ro ne'un tee ka tatnuni ñuu Judá ma, vaa ne'un ro'o kee iya kaxtnu'u sukan jin sa'a ñayii ma, te suu ya ko koto ñuu ri a ja kuu Israel ya. ―Sa'a ni ka ndakone'e de.
23245	MAT 2:7	Sani te yuyu'u‑ni ni kana Herodes ma tee inundichi ma, te ni jikan‑tnu'u vava'a de na nde kivi ni kenda tiuxini ma.
23247	MAT 2:9	Te nuu ni jinu ni ka jiniso'o de ja jiña'a rey ma, te kuan koo de, te tiuxini ni ka jini de nuu ka iyo de ñuu de ma kúu seña ja ka ndikin de kuan koo de onde nuu ni ka kenda koo de ve'e nuu iyo lulu ma, vaa yukan ni jinkuiñi tiuxini ma.
23249	MAT 2:11	Te ni ka kivi koo de ini ve'e ma, te ni ka jini de lulu ma ji'in si'i ya María ma, te ni ka jinkoo jiti de, te ni ka ndachiñu'u de Jesús ma, vaa ka jini de ja iya kanuu kúu ya. Sani te ni ka ndakune de ja ka yinda'a de kuan koo de ma, te ni ka skuta'vi de lulu ma mirra ji'in ja jáxiko asi ji'in oro.
23250	MAT 2:12	Te nuu ni kunee ma te ni ka kixi de ma, te ni xsjani ña'a Su'si ma ja máko jin ndakokuiñi‑ka de nuu iyo Herodes ma, te chukan kúu ja in‑ka ichi kuan nu koo de ñuu de ma.
23251	MAT 2:13	Sani te nuu ni ka ya'a de kuan nu koo de ma, te nuu ni kixi José ma, te ni kenda in ángel ni tetniñu Iya Tátnuni ma, te jiña'a i: ―‍Ndakoo ni, te kueka ni lulu a ji'in si'i ya a, te kuán koo ni ñuu Egipto ma, te jin koo ni yukan‑ni onde kaxtnu'u maa sa kivi ndi koo ni ma, vaa sa'a ko kuu ja Herodes ma chi nduku de lulu a ja ka'ni de ya ―‍kúu i jiña'a i.
23253	MAT 2:15	Te yukan ni ka iyo de onde ni ji'i Herodes ma, sukan‑va'a ko kuu sukan ni ka'an Iya Tátnuni ma nuu tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u Su'si ma ja ni ka'an de ma: “Onde ñuu Egipto ma ni ndakana sa Sa'ya sa ma.” Sa'a ni ka'an de ma.
23254	MAT 2:16	Sani te nuu ni jinitnuni Herodes ma ja ni ka xnda'vi ña'a tee inundichi ma, te ni ndakiti xeen ini de, te ni tatnuni de ja jin ka'ni soldado ma ndaka suchi yika ni ka kâku ma te onde suchi uu kuiya ma, ja ka iyo i ñuu Belén ma ji'in ndaka yu'u ñuu ma.
23255	MAT 2:17	Sukan, te ni kuu sukan ni ka'an Jeremías tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma nuu sa'a ni ka'an de ma:
23257	MAT 2:19	Kovaa nuu ni ji'i Herodes ma, sani te ni kenda in ángel ni tetniñu Iya Tátnuni ma nuu kixi José ma ñuu Egipto ma,
23258	MAT 2:20	te jiña'a i: ―‍Ndakoo ni, te ndakueka ni Jesús a ji'in si'i ya a, te kuán nu koo ni ñuu Israel ma, vaa jâ ni ka ji'i ñayii ka nduku ja jin ka'ni i ya ma ―‍kúu i jiña'a i.
23259	MAT 2:21	Sani te ni ndakoo de, te ni ndakueka de ya ji'in si'i ya ma, te kuan nu koo de ñuu Israel ma.
23260	MAT 2:22	Kovaa ni ni'i tnu'u de ja tee kúu Arquelao ma, tátnuni de ñuu Judea ma nuu tniñu yuva de Herodes ma, te chukan kúu ja ni yu'u José ma ja no'o de yukan. Kovaa Su'si ma, ni kaxtnu'u ya nuu de ora kixi de ma nawa sa'a de. Sani te kuan nu koo de ji'in ya ñuu Galilea ma.
23261	MAT 2:23	Te ni ka kenda koo de ji'in ya yukan, te ni ka iyo de ji'in ya ñuu nani Nazaret ma ja iyo i ñuu Galilea ma, sukan‑va'a ko kuu sukan ni ka'an tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma nuu ni ka'an de ja konani ya nazareno ma.
23266	MAT 3:5	Te ni yo jan koo ñayii ka iyo ñuu Jerusalén ma, ji'in ni‑ka'nu ñuu Judea ma, ji'in ni‑ka'nu yuyute Jordán ma nuu iyo Juan ma.
23267	MAT 3:6	Te ni ka yo ndaka'an, ni ka yo ndakachi i kuechi i ma nuu Su'si ma, te ni yo skuandute de i yute Jordán ma.
23268	MAT 3:7	Te nuu ni jini de ja kua'a tee ka kuu fariseo ma ji'in tee ka kuu saduceo ma ni kenda koo ja skuandute de tee ma, te jiña'a de: ―‍¡Sukan ka kuu koo ma ka kuu ni! ¿Na in ni kaxtnu'u nuu ni ja jin kaku ni ja ma xndo'o xneni ña'a Su'si ma?
23270	MAT 3:9	Te másu ko jin kani ini ni: “¡Yo'o chi jin ndani'i‑ta'vi o, vaa sa'ya tata Abraham ma ka kuu o!” Kovaa ja ndaa kúu ja visi yuu ka ndaa ya'a chi kuu ndasa'a Su'si ma sa'ya tata Abraham ma.
23273	MAT 3:12	Te jâ yinda'a ya ja xndechi ya triu ma te nduvii i, te sa'a siin ya paja ma, te ndatava'a ya triu ma nuu ku'un va'a i ma. Te ka'mi ya paja ma in nuu ñu'u ja masu nda'va kuiti i ―‍kúu de jiña'a de.
23274	MAT 3:13	Te kivi yukan Jesús ma, ni kee ya ñuu Galilea ma, te kua'an ya nuu iyo Juan ma yuyute Jordán ma, sukan‑va'a skuandute de ya.
23283	MAT 4:5	Sani te tachi ma, ni jeka i Jesús ma, te kua'an i ji'in ya onde ñuu ii nani Jerusalén ma, te ni skaa i ya in nuu sukun xini veñu'u ka'nu ma,
23285	MAT 4:7	Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Suni tnu'u Su'si a ká'an: “Másu ko kototnuni ro Su'si ro Iya Tátnuni ma” ―‍kúu ya jiña'a ya.
23288	MAT 4:10	Kovaa Jesús ma, ni ndonda ya nuu tachi ma, te sa'a jiña'a ya: ―‍Kuán ndiyo ki'in ro nuu iyo ri a, vaa tnu'u Su'si a ká'an: “Maa in‑ni Su'si Iya Tátnuni ma kúu iya ndachiñu'u ro, te nuu maa in‑ni ya kunukuechi ro” ―‍kúu ya jiña'a ya.
23291	MAT 4:13	Te ñatuu ni ndoo ya ñuu Nazaret ma chi kua'an ya onde ñuu Capernaum ma ja kátuu yu'u mar iyo ñuu Zabulón ma ji'in Neftalí ma,
23293	MAT 4:15	Ñuu Zabulón ma ji'in ñuu Neftalí ma, ja ka iyo i ichi yu'u mar ma, in‑ka yu'u yute Jordán ma, ja ka kuu i ñuu Galilea ma, ñuu ñayii masu ñayii judío ka kuu i ma.
23296	MAT 4:18	Kua'an Jesús ma yu'u mar ñuu Galilea ma, te ni jini ya uu tee ndi‑tna'a ñani de. In de ma nani Simón, tee ni ka yo xnani i Pedro ma, te ñani de ma, Andrés nani de. Te ka yikuu de ka skee de ñunu de ma ja jin tava de tiaka nuu mar ma, vaa tee ka tava tiaka ka kuu de.
23299	MAT 4:21	Te ni ya'a ya kua'an ya yukan, te ni jini ya uu‑ka tee ndi‑tna'a ñani de, Santiago ma ji'in ñani de Juan ma, tee ka kuu sayii Zebedeo ma. Ka iyo de nuu barcu yuva de Zebedeo ma, ka yikuu de ka ndakiku de ñunu ka jatniñu de ma. Te ni kana ña'a ya.
23300	MAT 4:22	Te ni ka xndoo kunu de barcu de ma ji'in yuva de ma, te kuan koo de, te ni ka ndikin de ya.
23302	MAT 4:24	Te ni‑ka'nu ñuu Siria ma ni ka jini i sukan sa'a sukan kúu ya ma, te ni ki koo i ni ki xsia'a i ndaka ñayii ka ndo'o ka neni ndeva'a‑ni nuu kue'e ma, ji'in ñayii ka ndo'o ka neni nuu tachi ma, ji'in ñayii ka nduneé xini i ma, ji'in ñayii ñatuu kúu jin kanda i ma, te ni yo ndasava'a ya i.
23303	MAT 4:25	Te ni ka ndikin ña'a kua'a xeen ñayii ñuu Galilea ma, ji'in ñayii ñuu Decápolis ma, ji'in ñayii ñuu Jerusalén ma, ji'in ñayii ñuu Judea ma, ji'in ñayii ka iyo in‑ka yu'u yute Jordán ma, te kuan koo i ji'in ya.
23318	MAT 5:15	Vaa ka jini maa ni ja nú ni xndu'va o in ñu'u ma chi masu ja chinee va'a o i in chii kajoo ma kúu, su'va nú ni xndu'va o i chi sonee sukun o i nuu candileru ma, sukan‑va'a xtnuu va'a‑ka i nuu ndaka ñayii ka iyo ve'e ma.
23321	MAT 5:18	Ja ndaa ká'an sa ja nani ka iyo‑ka andivi ma ji'in ñu'ú ya, chi ndaka tna'a ja ni tatnuni Su'si ma onde ndi'i kuiti ko kuu, te ni masu yanduu ni‑in letra lilikin.
23323	MAT 5:20	Chukan kúu ja ká'an sa ja kanuu ja jin sa'a va'a jin sa'a ndaa‑ka ni sana tee ka skua'a tnu'u ni yo kaxtnu'u Moisés ma, ji'in tee ka kuu fariseo ma, vaa nú ña'a, te masu kuu jin kivi koo tna ni nuu tatnuni Su'si ma.
23327	MAT 5:24	te ja sa'a ni kúu ja xndoo ni ja yinda'a ni ma nuu iyo altar ma, te ki'in ni, te ndaka'an mani ni tna'a ni ma, te nú ni jinu, sani te kii ni te ndakua'a ni nuu Su'si ma ja vee ni ve xsia'a ni ma nkuu.
23338	MAT 5:35	Ni a ko jin ka'an ni ja maa ñu'ú ya'a te jin sa'a ni, vaa nuu ka yoxtnee ja'a ya ma kúu. Ni a ko jin ka'an ni ja maa ñuu Jerusalén ma te jin sa'a ni, vaa ñuu Jerusalén ma kúu ñuu iya kúu Rey Kanuu ma.
23352	MAT 6:1	Te jiña'a Jesús ma: ―‍Másu ko jin ku'un ini ni ja ora ka sa'a ni ja va'a ma, te onde jin kuni ña'a ñayii ma, sukan‑va'a jin ndachiñu'u ña'a i. Vaa nú sukan na jin sa'a ni, te masu nawa jin kuta'vi ni nuu Yuva o iya iyo onde andivi ma.
23356	MAT 6:5	’Te ora jikan‑ta'vi ni ma, máko kuu ni sukan ka kuu ñayii ka ka'an te masu ka sa'a i ma, vaa ñayii ya'a chi ka jatna ini i ja jin konukuiñi i te jin kakan‑ta'vi i ini veñu'u lilikin ma ji'in nuu ka ndatna'a ichi ma, sukan‑va'a jin kuni ñayii ma sukan ka sa'a i ma te jin ndachiñu'u ña'a i. Ja ndaa ká'an sa ja ñayii ka sa'a sukan ma jâ ni ka ni'i i ja jin kuta'vi i ma, te masu nawa jin ni'i‑ka i.
23357	MAT 6:6	Kovaa ndijin, ora jikan‑ta'vi ni ma, ndivi ni ini ve'e ni ma, te kasi ni ye'e ni ma sukan‑va'a ñatuu na in kuni ña'a, te kakan‑ta'vi ni nuu Yuva ni Su'si ma. Vaa Yuva ni iya nde'ya ja va'a sa'a ni ma visi ñatuu na ñayii nde'ya ña'a ma, chi maa ya sa'a ja jin kuni ndaka ñayii ma ja vii ja va'a ndataa ya ma.
23358	MAT 6:7	’Te ora jikan‑ta'vi ni ma, máko ndaka'an ndaka'an‑ni ni tnu'u masu ka jiniñu'u ma, sukan ka sa'a ñayii ñatuu ka kukanu ini Su'si ma, vaa ka jani ini i ja kuechi ja kua'a tnu'u ka ka'an ka ka'an i ma, te kuniso'o‑ka Su'si ma.
23367	MAT 6:16	’Ora ka iyo ndite ni nuu Su'si ma, má jin sa'a ni ja ka kuxii, ka kunda'vi ini ni, sukan ka sa'a ñayii ka ka'an te masu ka sa'a i sukan ka ka'an i ma, vaa ka sa'a i tnu'u ja ka kuxii, ka kunda'vi ini i, sukan‑va'a jin kuni ñayii ma ja ka iyo ndite i nuu Su'si ma te jin ndachiñu'u ña'a i. Ja ndaa ká'an sa ja jâ ni ka ni'i i ja jin kuta'vi i ma, te masu na jayiñu'u‑ka jin ni'i i nuu Su'si ma.
23368	MAT 6:17	Kovaa ndijin, ora iyo ndite ni nuu Su'si ma, te koo sii ini ni, te ndakate ni nuu ni a, te vivii ndasa'a ni maa ni,
23380	MAT 6:29	Kovaa ká'an sa ja ni a rey Salomón ma, ja ndaka ja va'a ni yo neva'a de ma, masu ni yo ne'nu de sukan vii ka ndaa ita a.
23391	MAT 7:6	’Má jin kua'a ni ja ii ma nuu la‑ina ma, nasa jin ndakokuiñi ti te jin sa'a kuechi jin sa'a likin ña'a ti. Te má jin tnaa ni perla vivii ma nuu chikini ma, nasa jin kuiñu ti.
23406	MAT 7:21	’Masu ndaka ñayii ka ka'an nuu sa a: “Señor, Señor” ma, jin kivi koo nuu tatnuni Su'si ma, nú masu ja yika‑ni ja ñayii ka sa'a sukan kúni Yuva sa Su'si ma iya iyo onde andivi ma.
23407	MAT 7:22	Kivi yukan kua'a xeen i jin ndaka'an nuu sa a: “Señor, Señor, ¿masu ja maa ni, te ni ka ndakaxtnu'u sa tnu'u maa ni a nuu ñayii ma? ¿Te masu ja maa ni, te ni ka kene'e sa tachi ka yinee ini anua ñayii ma? ¿Te masu ja maa ni, te ni ka sa'a kua'a sa milagru ma?”