23231	MAT 1:18	Y ri ralaxbel ri Jesucristo quec'are' ri rubanic: Ri María rute' ri Jesucristo, jun c'a k'opoj ri c'utun chic ruma ri José. Y xc'ulwachitej c'a chi tek c'a ma jane quic'uan ta qui', xnabetej chi ri María yawa' chic riche (rixin) chi nic'oje' ral. Yac'a ri María queri' xril ruma ruchuk'a' ri Lok'olaj Espíritu.
23232	MAT 1:19	Yac'a ri José ri nbe'oc rachijil ri María, can jun chojmilaj winek wi; y man c'a xrajo' ta xuya' (xutzek) ruq'uix ri María chiquiwech ri winek, rumari' xrajo' chi man ta ninabex chi nuya' ca.
23233	MAT 1:20	Y ri José ya c'a ri' ri nuch'ob pa ránima. Y pa rachic' xuc'ut c'a ri' jun ángel riche (rixin) ri Ajaf chuwech, y xbix chare ruma ri ángel ri': Riyit José, ri yit jun chique ri ye ralc'ual ca ri rey David, man c'a taxibij ta awi' chi yac'ule' riq'ui ri María ri ac'utun chic riche (rixin) chi ntoc awixjayil. Wacami petenak chic alanic chrij ruma ya ri Lok'olaj Espíritu xka pa ruwi'.
23234	MAT 1:21	Ri ac'al c'a ri xtralaj ri María, ti c'ajol (ala'), y JESÚS c'a rubi' xtaya', ruma ya Riya' ri xquecolo ri winek chupan ri quimac.
23235	MAT 1:22	Ronojel c'a re' xc'ulwachitej riche (rixin) chi can nibanatej ri xbix ruma ri Dios chare ri profeta Isaías ri jun chique ri xek'alajsan ri ruch'abel ri Dios ojer ca, tek xubij:
23236	MAT 1:23	Tiwetamaj c'a chi xtic'oje' jun ri c'a k'opoj na y xtic'oje' jun ral, astape' man c'o ta riq'ui achi. Y can xtralaj na wi jun ac'al, ti c'ajol (ala'), ri xtubini'aj Emanuel. Re bi'aj re' can ntel c'a chi tzij chi ri Dios c'o kiq'ui.
23237	MAT 1:24	Tek xc'astej c'a ri José, can xuben wi achi'el ri xbix chare ruma ri ángel riche (rixin) ri Ajaf. Riya' can xuc'om na wi ri María riche (rixin) chi xoc rixjayil.
23240	MAT 2:2	y xquic'utuj c'a chique ri winek: ¿Acuchi (achique) c'o wi ri ac'al ri qui-Rey ri israelitas ri xa c'a xalex? Ri ruch'umil katz'eton pe riyoj c'a quela' pa relebel k'ij, y xojpe chuya'ic ruk'ij, xecha'.
23242	MAT 2:4	Y ri rey Herodes xerumol c'a quinojel ri principali' tak sacerdotes y ri aj tz'iba' chiquicojol ri israelitas, y c'ac'ari' xuc'utuj chique chi acuchi (achique) c'a nalex wi ri Cristo.
23245	MAT 2:7	Yac'ari' tek ri rey Herodes pan ewel xerusiq'uij (xeroyoj) ri achi'a' ri c'o quetamabel chiquij ri ch'umila', y xuc'utuj ca jabel chique janipe' chic k'ij tiquitz'et wi ri ruch'umil ri Cristo.
23246	MAT 2:8	C'ac'ari' tek xerutek el pa tinamit Belén y xubij el chique: Quixbiyin c'a chila' y ticanoj ri ac'al, y tek iwilon chic ca, no'ibij ca chuwe, riche (rixin) chi riyin yibe chuka' chuya'ic ruk'ij.
23247	MAT 2:9	Y tek ri achi'a' ri c'o quetamabel chiquij ri ch'umila' quic'axan chic c'a ri ch'abel ri xbix el chique ruma ri rey Herodes, xebe. Y ri ch'umil ri quitz'eton pe riye' ri c'a acuchi (achique) quepe wi, pa relebel k'ij, can ruc'uan c'a el quibey. Y tek xe'apon, ri ch'umil ri' xpa'e' pa ruwi' ri acuchi (achique) c'o wi ri ac'al.
23249	MAT 2:11	Yac'a tek ri achi'a' ri' xe'oc apo pa jay, can xquitz'et wi c'a ri ac'al y ri María ri rute' ri ac'al, y can yac'ari' xexuque' xemaje' ka riche (rixin) chi xquiya' ruk'ij ri ac'al. Y chuka' can xequijakala' c'a ri quiyaconobal y xquisipaj c'a ca k'anapuek, pon y mirra chare.
23250	MAT 2:12	Y ri achi'a' ri c'o quetamabel chiquij ri ch'umila', can xk'alajsex c'a chiquiwech ri pa cachic', chi man chic quetzolin ta pa quibey riche (rixin) chi nbequiya' ca rubixic chare ri rey Herodes. Y can queri' wi xquiben ri achi'a' ri', ruma tek xetzolin chic el pa quiruwach'ulef, xa jun wi chic chi bey ri xquic'uaj el.
23251	MAT 2:13	Y tek ri achi'a' ri c'o quetamabel chiquij ri ch'umila' ye elenak chic el, can yac'ari' tek jun ángel riche (rixin) ri Ajaf Dios xuc'ut ri' chuwech ri José pa rachic'. Y ri ángel ri' xubij chare: Cayacatej c'a el. Tac'uaj el ri ac'al rachibilan ri rute' y quixanmej el wawe'. Quixbiyin c'a pan Egipto y quixc'oje' chila', y riyin xtinya' rubixic chawe tek utz chic yixtzolin pe. Ruma chi re wacami, ri rey Herodes can xtorucanoj wi re ac'al riche (rixin) chi nucamisaj, xcha' chare.
23252	MAT 2:14	Y ri José can yac'ari' tek xc'astej, y can chupan c'a ri ak'a' ri' xquichop el bey riche (rixin) chi xebe c'a pan Egipto, xuc'uaj el ri ac'al y ri te'ej.
23253	MAT 2:15	Can chila' wi c'a pan Egipto xebec'oje' wi y xetzolin pan Israel c'a ya tek caminek chic ri rey Herodes. Riche (rixin) chi queri' can nibanatej na c'a ri ruk'alajsan ri Ajaf Dios chuwech ri jun profeta ri xk'alajsan ri ruch'abel ri Dios ojer ca. Ri tz'ibatal c'a ca nubij: Pan Egipto c'a c'o wi ri nuc'ajol tek xinsiq'uij (xinwoyoj). Quec'ari' ri rubin ri Dios.
23254	MAT 2:16	Y can yac'ari' tek ri rey Herodes xunabej chi ri achi'a' ri c'o quetamabel chiquij ri ch'umila' xa ma xquiben ta ri achi'el ri rubin el riya' chique, rumari' xyacatej c'a sibilaj royowal y xutek c'a quicamisaxic quinojel ri tak c'ajola' (alaboni') ri xa c'a ma jane nik'ax ta caca' quijuna' ri yec'o chiri' pa tinamit Belén, y ri yec'o pa tak lugar ri yec'o pe chunakajal ri tinamit. Queri' xuben ruma riya' can retaman ca chi c'o chic ca'i' juna' titz'etetej wi ri ch'umil cuma ri achi'a' ri c'o quetamabel chiquij ri ch'umila'.
23257	MAT 2:19	Y tek caminek chic el ri rey Herodes, can yac'ari' tek ri ángel riche (rixin) ri Ajaf Dios xuc'ut chic ri' chuwech ri José pa rachic', ri chila' pan Egipto.
23258	MAT 2:20	Y ri ángel riche (rixin) ri Ajaf xubij c'a chare: Cayacatej c'a el. Tac'uaj el ri ac'al rachibilan ri rute' y quixtzolin c'a pan Israel. Ruma ri xe'ajowan chi xquicamisaj ta ri ac'al, xecom yan.
23261	MAT 2:23	Y xe'apon c'a pa tinamit Nazaret y chiri' xec'oje' wi ka, riche (rixin) chi queri' can nibanatej na c'a achi'el ri tz'ibatal ca cuma ri profetas ri xek'alajsan ri ruch'abel ri Dios ojer ca. Riye' can quitz'iban ca chi ri Jesús can c'o na chi nibix nazareno chare.
23264	MAT 3:3	Can chrij c'a ri Juan ri' ch'onak wi ca ri profeta Isaías, jun achi ri xk'alajsan ri ruch'abel ri Dios ojer ca. Riya' quec'are' ri rutz'iban ca: C'o c'a jun achi ri xtic'oje' pa jun desierto. Y riya' xturek c'a ruchi' riche (rixin) chi xtubij chique ri winek ri xque'apon riq'ui: Tichojmirisaj apo rubey ri Ajaf. Y can choj c'a tibana' chare. Quec'ari' ri tz'ibatal ca.
23266	MAT 3:5	Y ri winek ri ye'apon c'a riq'ui ri Juan ri Bautista, sibilaj c'a ye q'uiy. Yec'o c'a ri ye aj pa tinamit Jerusalem, ri tinamit ri c'o pa rucuenta ri Judea. Y yec'o chuka' ri aj pa nic'aj chic tinamit riche (rixin) ri Judea. Y chuka' can yec'o c'a ri yepe c'a quela' chunakajal ri raken ya' Jordán. Can quinojel c'a ri winek ri' ri ye'apon riq'ui.
23270	MAT 3:9	Man c'a tich'ob ta ka riyix chi can xu (xe) wi ruma chi yix ralc'ual ca ri Abraham, chi ruma ta ri' xquixcolotej, ma que ta ri'. Ruma xa ta ri Dios nrajo', Riya' can nicowin wi nuben ralc'ual ri Abraham chique re abej re ye'itz'et wawe'.
23271	MAT 3:10	Ri ruc'ayewal ri nuya' ri Dios xa nipe yan. Riya' can xtuben achi'el nuben jun achi ri c'o chic ri iquej pa ruk'a' riche (rixin) chi xqueruchoy ri che' ri xa ma yewachin ta jabel. Y ronojel c'a ri xqueruchoy el, xqueruq'uek pa k'ak'.
23272	MAT 3:11	Riyin, pa ya' yixinben wi bautizar tek nitzolin pe ic'u'x riq'ui ri Dios. Pero c'o c'a jun achi ri xtipe re chkawech apo, ri man achi'el ta oc riyin. Riyin can ma yin ruc'amon ta (takal ta chuwij) riche (rixin) chi nc'uaj ri ruxajab, ruma ri jun achi ri' can más wi nim ruk'ij y can más wi nim ruchuk'a' que chinuwech riyin. Tek Riya' xtipe, can xquixruben wi bautizar riq'ui ri Lok'olaj Espíritu y riq'ui k'ak'.
23273	MAT 3:12	Y can ruchojmirisan chic ri' riche (rixin) chi nuben achi'el nuben jun achi tek nujosk'ij ri rutrigo pan era, ri can c'o chic jun horqueta pa ruk'a' riche (rixin) chi nuq'uek chuwacak'ik' ri trigo ri ch'ayon chic. Ri trigo ri nuchayuj ca ri', yari' ri numol y nuyec. Yac'a ri raken ri trigo ri nuc'uaj el cak'ik', xa nuporoj pa k'ak' ri majun bey nichuptej ta.
23274	MAT 3:13	Y yac'ari' tek ri Jesús petenak c'a pa Galilea y xapon riq'ui ri Juan chiri' chuchi' ri raken ya' Jordán. Riya' can petenak c'a riche (rixin) chi niban el bautizar ruma ri Juan ri Bautista.
23275	MAT 3:14	Yac'a ri Juan ma nrajo' ta nuben bautizar ri Jesús, y nubij c'a chare: Xa yin ta riyin ri' ri utz chi yiban bautizar awuma riyit y mani chi can yit c'a riyit ri xatoka wuq'ui riyin, riche (rixin) chi yatinben el bautizar, xcha' ri Juan.
23277	MAT 3:16	Y tek ri Jesús banon chic c'a bautizar, xbe'el pe pa ya'. Y Riya' xutz'et c'a chi ri caj xjakatej y xutz'et chuka' chi ri Lok'olaj Espíritu riche (rixin) ri Dios nika c'a pe pa ruwi' achi'el jun palomax. Can choj wi c'a petenak pa ruwi' Riya'.
23279	MAT 4:1	Y yac'ari' tek ri Jesús xuc'uex ruma ri Lok'olaj Espíritu riche (rixin) chi xbe c'a pa jun desierto, riche (rixin) chi nitojtobex c'a ruma ri itzel winek.
23282	MAT 4:4	Yac'a ri Jesús xubij c'a chare ri itzel winek: Tz'ibatal ca chupan ri ruch'abel ri Dios, chi ma xu (xe) ta wi riq'ui caxlan wey nic'ase' wi ri winek, xa can nic'ase' chuka' riq'ui ronojel ri ruch'abel ri Dios.
23284	MAT 4:6	C'ac'ari' tek ri itzel winek xubij chare ri Jesús: Wi kas kitzij chi yit Ruc'ajol ri Dios, tac'aka' ka awi' pa xulan. Ruma chupan ri ruch'abel ri Dios tz'ibatal ca, nubij: Ri Dios can xquerutek pe ri ru'ángeles awuq'ui riche (rixin) chi yatquichajij. Xcatquili'ej pa quik'a', riche (rixin) chi queri' ma xtachak'ij (xtatoch') ta awaken chuwech abej, xcha' chare.
23287	MAT 4:9	Y yac'ari' tek ri itzel winek xubij c'a chare ri Jesús: Can ronojel c'a re xinc'ut chawech xtinya' chawe, wi yaxuque' yamaje' chinuwech riche (rixin) chi naya' nuk'ij, xcha' chare ri Jesús.
23288	MAT 4:10	Yac'ari' tek ri Jesús xubij chare: Cabiyin quela' riyit Satanás. Ruma chupan ri ruch'abel ri Dios ri tz'ibatal ca, nubij: Xaxu (xaxe wi) c'a ri Ajaf Dios taya' ruk'ij, y xaxu (xaxe wi) chuka' Riya' ri ruc'amon chi nanimaj ri nubij, xcha' ri Jesús chare.
23290	MAT 4:12	Y tek ri Jesús xrac'axaj chi ri Juan ri Bautista xchapatej y xya'ox (xya') pa cárcel, yac'ari' tek ri Jesús xtzolin chic pa ruwach'ulef Galilea.
23291	MAT 4:13	Pero xa ma xc'oje' ta ka pa tinamit Nazaret, xa xuya' ca ri tinamit ri', riche (rixin) chi xbec'oje' pa jun tinamit ri Capernaum rubi'; jun tinamit ri c'o chuchi' jun choy. Ri Capernaum ri' pa culef ri ye quiy quimam ca ri Zabulón y ri Neftalí c'o wi.
23292	MAT 4:14	Ri Jesús xapon c'a chupan ri jun tinamit ri', riche (rixin) chi queri' nibanatej ri tz'ibatal ca ruma ri profeta Isaías, ri achi ri xk'alajsan ri ruch'abel ri Dios ojer ca. Y riya' rubin c'a ca:
23293	MAT 4:15	Ri winek ri yec'o pa culef ca ri ye riy rumam ri Zabulón y ri yec'o ri pa culef ca ri ye riy rumam ri Neftalí; ri acuchi (achique) nik'ax wi ri bey ri nibe chuchi' mar, ri juc'an chic ruchi' ri raken ya' Jordán. Ri chila' pa Galilea, acuchi (achique) xa juba' ma quiyon chic winek ri ma ye israelitas ta yec'o.
23294	MAT 4:16	Can ye tinamit c'a ri achi'el pa k'eku'm yec'o wi, y xapon c'a ri Nimalaj Sakil quiq'ui. Y chuka' can ye tinamit c'a ri pa rumujal ri camic yec'o wi, y xapon c'a quiq'ui ri nisakirisan quiche (quixin). Queri' ri tz'ibatal ca.
23297	MAT 4:19	Y tek ri Jesús xch'o quiq'ui ri ca'i' aj chapoy tak car ri', xubij chique: Quinitzekelbej y xtinc'ut chiwech achique rubanic ye'ich'ec pe winek riche (rixin) chi yinquitzekelbej.
23299	MAT 4:21	C'a juba' c'a quebiyin apo, tek ri Jesús xerutz'et c'a ye ca'i' chic achi'a' ri cach'alal qui'. Y ri ca'i' achi'a' ri', ya ri Jacobo y ri Juan ri ye ruc'ajol ri jun achi Zebedeo rubi'. Riye' can ya c'a ri pa jucu' yesamej wi riq'ui ri Zebedeo ri quitata', yequic'ojoj c'a ri quiya'l chapabel car. Y xpe c'a ri Jesús xerusiq'uij (xeroyoj) riche (rixin) chi niquitzekelbej.
23302	MAT 4:24	Ri rutzijol ri Jesús xapon c'a pa ronojel tinamit ri yec'o pa rucuenta ri Siria. Y ri ye yawa'i' xec'amer c'a pe chuwech ri Jesús riche (rixin) chi yeruc'achojsaj el, yawa'i' ri ma junan ta ruwech yabil ntoc chique. Yec'o ri can k'axon c'a riche (rixin) ri ch'aculaj ri ntoc chique. Yec'o ri xa itzel tak espíritu ri ye oconek quiq'ui. Yec'o c'a ri ye ch'u'j y yec'o c'a chuka' ri ye siquirnek. Y can quinojel c'a ri yawa'i' ri' xeruc'achojsaj el.
23305	MAT 5:2	Y yac'ari' tek ri Jesús xuchop nitzijon riche (rixin) chi yerutijoj, y xubij c'a:
23306	MAT 5:3	Jabel ruwaquik'ij ri winek ri can niquina' pa cánima chi nic'atzin ri Dios chique, ruma quiche (quixin) riye' ri rajawaren ri caj.
23308	MAT 5:5	Jabel ruwaquik'ij ri ch'uch'uj cánima, ruma riye' xtoc quiche (quixin) ri ruwach'ulef ri rutzujun (rusujun) ca ri Dios chique.
23312	MAT 5:9	Jabel ruwaquik'ij ri c'o cánima riche (rixin) chi yequibochi'ij ri yebano oyowal, ruma riye' xtibix chique chi ye ralc'ual ri Dios.
23313	MAT 5:10	Jabel ruwaquik'ij ri niquik'axaj tijoj pokonal pa quik'a' nic'aj chic, ruma can choj wi ri quic'aslen chuwech ri Dios. Can jabel wi ruwaquik'ij, ruma chi quiche (quixin) riye' ri rajawaren ri caj.
23316	MAT 5:13	Yix c'a riyix ri ratz'amil ri quic'aslen ri winek ri yec'o chuwech re ruwach'ulef. Y wi ta re achi'el atz'an re' niq'uis ta el ri ratz'amil, ¿achique ta c'a rubanic niban chare riche (rixin) chi queri' nitzolin ta chic pe ri ratz'amil? Xa majun chic c'a nic'atzin wi; xa can nirokix el, y nipalbex cuma ri winek.
23317	MAT 5:14	Riyix can yix sakil riche (rixin) ri quic'aslen ri winek chuwech re ruwach'ulef, y yixk'alajin jabel, achi'el nik'alajin pe jun tinamit ri c'o pa ruwi' jun juyu' y ma nicowin ta nrewaj ri'.
23318	MAT 5:15	Riyix tek nitzij jun k'ak', majun bey niya' ta oc chuxe' jun almul, ma que ta ri'. Riyix xa nicanoj jun ruc'ojlibel ri nitz'uyuba' wi, riche (rixin) chi queri' can yerusakirisaj c'a quinojel ri yec'o pa jay.
23319	MAT 5:16	Can queri' ta c'a nuben ri ic'aslen riyix chiquiwech ri winek; can jun ta c'a sakil. Riche (rixin) chi queri' niquitz'et ta c'a ri utz ri ye'ibanala', y ri winek can xtiquiya' c'a ruk'ij ruc'ojlen ri Itata' ri c'o chila' chicaj.
23320	MAT 5:17	Man c'a tich'ob ta chi riyin xipe riche (rixin) chi majun ruk'ij nben chare ri ley riche (rixin) ri Moisés, y chuka' ma tich'ob ta chi riyin xipe riche (rixin) chi queri' chuka' nben chique ri ye tz'ibatal ca cuma ri profetas ri xek'alajsan ri ruch'abel ri Dios ojer ca. Ma que ta ri'. Riyin xipe riche (rixin) chi nbek'alajin pe jabel ri kas nubij ri ley y ri quitz'iban ca ri profetas.
23321	MAT 5:18	Ruma kas kitzij nbij chiwe chi ronojel ri tz'ibatal ca chupan ri ley riche (rixin) ri Moisés, can xquebanatej wi. Re ruwach'ulef y ri caj xa xquek'ax. Pero ri ye tz'ibatal chupan ri ley can xquebanatej wi ronojel, y can majun ri man ta xtibanatej.
23325	MAT 5:22	Yac'a riyin nbij chi xabachique ri nipe royowal chare jun chic rach'alal, can aj mac wi y can utz wi chi nik'at tzij pa ruwi'. Chuka' xabachique ri nibin chare jun chic rach'alal: Majun ana'oj, nicha' chare; ri nibin queri', can aj mac wi chuka', rumari' can utz chi nuc'uex chiquiwech ri achi'a' ri pa moc (comon) yek'ato tzij riche (rixin) chi nik'at tzij pa ruwi'. Y xabachique ri nibin nacanic chare jun chic rach'alal, ri' xa can utz wi chi nibe pa k'ak'.
23326	MAT 5:23	Rumari' wi riyit can yitc'o chic apo riq'ui ri altar riche (rixin) chi naya' jun ofrenda chare ri Dios y yari' tek ninatej chawe chi riyit c'o jun pokon abanon chare jun awach'alal,
23328	MAT 5:25	Can tachojmirisaj c'a awi' chanin riq'ui ri ac'ulel ri yatuc'uan chuwech ri aj k'atbel tzij, tek xa c'ac'ari' ichapon el bey pa k'atbel tzij. Ruma wi xa ma que ta ri' xtaben, ri nitzujun (nisujun) chawij xcarujech pa ruk'a' ri aj k'atbel tzij, y ri aj k'atbel tzij ri' xcarujech el pa ruk'a' ri aj ch'ame'y y ri aj ch'ame'y xcaberutz'apij ca pa cárcel.
23332	MAT 5:29	Rumac'ari' wi xa jun runak' awech nibano chawe chi yamacun, tawelesaj y tarokij el, astape' can ya ri runak' awech ri c'o pan awajquik'a'. Ruma xa más utz chi xaxu (xaxe wi) jun chique ri runak' awech nawelesaj el que chuwech chi can tz'aket ak'a' awaken y xa pa k'ak' yatbec'ak wi ca.
23333	MAT 5:30	Chuka' wi xa jun chique ri ak'a' nibano chawe chi yamacun, más ta utz chi nachoy y narokij el, astape' can ya ri awajquik'a'. Ruma xa más utz chi xaxu (xaxe wi) jun chique ri ak'a' nawelesaj el que chuwech chi can tz'aket ak'a' awaken y xa pa k'ak' yatbec'ak wi ca.
23336	MAT 5:33	Y chuka' riyix xa can jabel iwetaman, ruma iwac'axan ri xbix chique ri ojer tak winek, chi ma tiquik'ej ta ri quitzij. Y queri' chuka' tek niquiben jurar, ma tiquik'ej ta ri quitzij. Y tek c'o ri niquitzuj (niquisuj) chare ri Ajaf chi niquiben, can tiquibana' c'a.
23338	MAT 5:35	Y ma tinataj ta ri ruwach'ulef, ruma ya ri chiri' nuya' wi ri raken ri Dios. Ni ma tinataj ta chuka' ri tinamit Jerusalem, ruma ri tinamit ri' riche (rixin) ri Nimalaj Rey.
23339	MAT 5:36	Y chuka' ma tinataj ta ri ijolon (iwi') ruma chi niben jurar. Ruma ma yixcowin ta niben sek o k'ek chare jun rusmal iwi'.
23343	MAT 5:40	Y wi c'o c'a jun winek ri yarutzujuj (yarusujuj) pa k'atbel tzij ruma nrajo' nrelesaj jun atziak, can man c'a tapokonaj ta naya' ca chare; y xa can taya' c'a ca chuka' ri achaqueta chare.
23346	MAT 5:43	Riyix can jabel iwetaman, ruma iwac'axan ri tzij ri bin ojer ca. Ri tzij ri' nubij: Can utz wi chi que'awajo' ri awuc' awach'alal. Yac'a ri ye'etzelan awuche (awixin), can que'awetzelaj.
23347	MAT 5:44	Yac'a riyin nbij chiwe: Can que'iwajo' c'a ri ye'etzelan iwuche (iwixin); tic'utuj c'a chare ri Dios chi yeruben ta bendecir ri winek ri yerayin itzel pan iwi'; tibana' utzil chique ri xa ma utz ta quina'oj iwuq'ui riyix; y tibana' chuka' orar pa quiwi' ri ye'okotan y yeyok'o iwuche (iwixin).
23348	MAT 5:45	Riche (rixin) chi queri' can nik'alajin wi chi riyix yix ralc'ual ri Itata' ri c'o chila' chicaj. Ruma Riya' can utz wi c'a pa quiwi' quinojel. Riya' nuben pe chi ri k'ij nitzu'un pe pa quiwi' ri winek ye utz y pa quiwi' ri winek ri xa ye itzel; y chuka' nuya' pe job pa quiwi' ri winek ri choj quic'aslen y pa quiwi' ri ma choj ta quic'aslen.
23349	MAT 5:46	Ruma wi riyix xaxu (xaxe wi) ri winek ri ye'ajowan iwuche (iwixin) ri ye'iwajo', ¿la can c'o ta cami rajel ruq'uexel xtic'ul? Ruma ri c'utuy tak alcawal queri' chuka' niquiben; riye' yecajo' xaxu (xaxe wi) ri ye'ajowan quiche (quixin).
23350	MAT 5:47	Y wi xaxu (xaxe wi) ri iwach'alal ye'ik'etela' tek niya' rutzil quiwech, ¿achique ta chic c'a ri más rejkalen ri yixtajin chubanic riyix? Majun. Ruma ri winek ri ma quetaman ta ruwech ri Dios can queri' chuka' niquiben riye'.
23352	MAT 6:1	Can tichajij c'a iwi' jabel, chi ma xaxu (xaxe) ta riche (rixin) chi utz yixtz'etetej cuma ri winek tek niben ri nrajo' ri Dios, ri' ma utz ta. Ruma wi xa queri' niben, can majun c'a rajel ruq'uexel xtic'ul riq'ui ri Itata' ri c'o chila' chicaj.
23353	MAT 6:2	Tek riyix niya' limosna chare jun winek, man c'a tiwelesaj ta rutzijol, ma tixupuj ta trompeta riche (rixin) chi nac'axex cuma ri winek. Ma tiben ta achi'el ri niquiben ri winek ri xa ca'i' quipalej. Riye' can niquelesaj rutzijol pa tak bey y pa tak jay ri kas nic'ut wi ri ruch'abel ri Dios, riche (rixin) chi netamex chi c'o utzil ri yetajin chubanic. Can kitzij wi nbij chi ri winek ri yebano queri', riq'ui ri xquic'ul quik'ij chique ri winek, xa can xquic'ul yan c'a rajel ruq'uexel ri yequibanala'.
23355	MAT 6:4	Riche (rixin) chi queri' ri limosna ri niya', majun c'a winek netaman. Yac'a ri Itata' ri c'o chila' chicaj, Riya' retaman. Riya' can nutz'et ri ma tz'etetel ta cuma ri winek y xtuya' rajel ruq'uexel chiwe. Y ri rajel ruq'uexel ri xtuya' chiwe, can xtik'alajin c'a chiquiwech ri winek.
23356	MAT 6:5	Riyix tek niben c'a orar, ma tiben ta achi'el niquiben ri winek ri xa ca'i' quipalej. Ruma ri winek ri' can sibilaj c'a nika chiquiwech chi ya ri acuchi (achique) yec'o wi winek, chiri' niquiben wi orar. Tek niquiben orar, can yepa'e' pa tak jay ri kas nic'ut wi ruch'abel ri Dios, y ri pa tak xquina riche (rixin) ri bey xaxu (xaxe) wi riche (rixin) chi yetz'et cuma ri winek. Y can kitzij wi nbij chiwe, chi ri winek ri yebano queri', riq'ui ri niquic'ul quik'ij chique ri winek, xa can xquic'ul yan c'a rajel ruq'uexel ri yequibanala'.
23357	MAT 6:6	Y tek jun c'a chiwe riyix nuben orar, utz ntoc pa rachoch y tutz'apij ruchi' ri rachoch y c'ac'ari' tich'o riq'ui ri Dios Tata'ixel ri c'o chila' chicaj. Y astape' ma nutz'et ta ri achoj riq'ui nich'o wi, can retaman chi c'o ri nac'axan pe riche (rixin). Y ri nac'axan pe riche (rixin) can nutz'et wi c'a ri ma tz'etetel ta cuma ri winek y nuya' rajel ruq'uexel chare. Y ri rajel ruq'uexel ri xtuya' chare, can xtik'alajin c'a chiquiwech ri winek.
23364	MAT 6:13	Y man c'a taya' ta k'ij chi ri itzel nuben ta chake chi yojtzak pa mac. Xa can kojacolo' c'a chuwech. Queri' ri nikac'utuj, ruma xaxu (xaxe) wi c'a riyit ri yitc'o pa kawi', c'o awuchuk'a', y c'o ak'ij ac'ojlen riche (rixin) xtibe k'ij xtibe sek. Amén.
23367	MAT 6:16	Tek riyix ma yixwa' ta riche (rixin) chi niben orar, ma tiben ta achi'el niquiben ri winek ri xa ca'i' quipalej; ruma riye' xa yebison ri yetzu'un, riche (rixin) chi can nik'alajin chiquiwech ri winek chi ma ye waynek ta. Y kitzij nbij chiwe, chi ri yebano queri', riq'ui ri niquic'ul quik'ij chique ri winek, xquic'ul yan c'a ri rajel ruq'uexel.
23368	MAT 6:17	Yac'a tek riyix ma yixwa' ta riche (rixin) chi niben orar, ma tiben ta chi can nik'alajin apo chi ma yix waynek ta, xa jabel tich'aja' ipalej, tiya' juba' aceite pan iwi' y jabel tijica' rusmal tak iwi'.
23369	MAT 6:18	Riche (rixin) chi queri', ma tik'alajsaj ta iwi' chiquiwech ri winek chi ma ibanon ta wa'in ruma niben orar. Xaxu (xaxe) wi ri Tata'ixel ri ma tz'etetel ta ri netaman chi ma ibanon ta wa'in. Riya' can nutz'et c'a ri ma tz'etetel ta cuma ri winek y xtuya' rajel ruq'uexel chiwe. Ri rajel ruq'uexel ri xtuya' chiwe, can xtik'alajin chiquiwech ri winek.
23370	MAT 6:19	Man c'a timol ta ibeyomal chuwech re ruwach'ulef, ri xa nichicopir y chuka' xa nipusir, y ri acuchi (achique) xa yec'o alek'oma' ri ye'elek'an y ye'elesan el.
23371	MAT 6:20	Timolo' ibeyomal riche (rixin) chila' chicaj ri acuchi (achique) ma nichicopir ta y ni ma nipusir ta, ri acuchi (achique) chuka' majun alek'om ri nelek'an y nelesan el.
23372	MAT 6:21	Ruma ri iwánima can nic'oje' acuchi (achique) c'o wi ri ibeyomal.
23373	MAT 6:22	Ri runak' tak awech can yec'atzin c'a chawe, achi'el nic'atzin jun k'ak' riche (rixin) sakil. Y wi ri runak' tak awech ye utz, riyit yitc'o pa jun sakil.
23376	MAT 6:25	Y rumari' tek riyin nbij chiwe: Ma tich'ujirisaj ta iwi' chupan ri ic'aslen chi acuchi (achique) nipe wi ri iway iwuc'ya', ni ruma ta ri itziak ri nicuchbej ri ich'acul. ¿La ma ya ta cami ri ic'aslen ri ruya'on ri Dios ri más rejkalen que chuwech ri iway iwuc'ya'? ¿La ma ya ta cami ri ich'acul ri más rejkalen que chuwech ri itziak?
23377	MAT 6:26	Que'itz'eta' na pe' ri aj xic' tak chicop ri yebe pa cak'ik', riye' majun quitico'n niquiben ta, y majun cosecha niquelesaj, ni majun chuka' quic'ujay riche (rixin) chi quiyacon ta quijal. Ma riq'ui wi ri' riye' can yewa', ruma ya ri Itata' ri c'o chila' chicaj ri niya'o quiway. ¿C'a ta c'a riyix man ta xtuya' iway ri Dios, tek riyix más iwejkalen que chiquiwech ri aj xic' tak chicop?
23379	MAT 6:28	¿Y achique c'a ruma tek nich'ujirisaj iwi' ruma ri itziak? Ri Dios retaman nuya' itziak. Xaxu (xaxe) na pe' que'itzu' ri cotz'i'j ri lirio quibi', ri yec'o pa tak juyu'. Que'itzu' tek yeq'uiy. Riye' ma yesamej ta, ni ma yebatz'in ta, riche (rixin) chi queri' yequibanala' ta quitziak ri ye jabel oc.
23380	MAT 6:29	Y c'o c'a jun rey riche (rixin) re ruwach'ulef Israel ri xc'oje' ojer ca ri xubini'aj Salomón. Riya' ruyon jabel tak tziek ri xerucusaj, pero majun bey xucusaj ta jun rutziak ri can achi'el jun cotz'i'j.
23381	MAT 6:30	Wi ri k'ayis riche (rixin) pa juyu' wacami jabel oc rubanon, yac'a ri chua'k xa chaki'j chic y nic'ak pa k'ak', y ma riq'ui wi ri' ri Dios yeruwik, ¿c'a ta c'a riyix winek chi man ta xtuya' itziak ri Dios? ¿Achique c'a ruma tek xa ma nicukuba' ta ic'u'x riq'ui?
23385	MAT 6:34	Riyix ma nic'atzin ta chi nich'ujirisaj iwi' ruma nich'ob yan riche (rixin) ri chua'k. Ri chua'k can c'o wi ri xtuc'om pe. Tiya' c'a ca riche (rixin) chua'k, ruma ronojel k'ij can c'o wi ruc'ayewal nuc'om pe.
23386	MAT 7:1	Majun bey titzu' ta achique quibanic ri winek xaxu (xaxe wi) riche (rixin) chi itzel yixtzijon chiquij, riche (rixin) chi queri' ma xtiban ta chuka' queri' chiwe riyix.
23387	MAT 7:2	Ruma wi ye'itzu' ri winek xaxu (xaxe wi) riche (rixin) chi itzel yixtzijon chiquij, can queri' chuka' xtiban chiwe riyix. Can achi'el wi c'a rubanic ri niben riyix chique ri winek, can queri' chuka' xtiban chiwe riyix.
23389	MAT 7:4	¿Achique ta c'a modo nabij chare jun awach'alal: Taya' k'ij chuwe riche (rixin) chi nwelesaj re ti k'ayis k'atel pa runak' awech, yacha' chare, y riyit xa can jun che' ri k'e'el pa runak' awech?
23391	MAT 7:6	Ri lok'olaj ruch'abel ri Dios y ronojel ri c'o quejkalen, ri achi'el quejkalen ri abej ri nibix perla chique, ma que'iya' ta chiquiwech ri winek ri xa ye achi'el ri tz'i' y ye achi'el ri ak. Ruma ri chicop ri', astape' sibilaj quejkalen ri niya'ox (nya') chique, riye' xa niquipalbela' chi aken y c'o jantek yeyacatej chrij ri xya'o chique y niquic'ajij chi eyaj.
23392	MAT 7:7	Can tic'utuj c'a ri nic'atzin chiwe y ri Dios can xtuya' wi pe chiwe. Ticanoj ri niwajo' y xtiwil. Quixsiq'uin (quixoyon) apo chuchi' jay y xquixac'axex pe.
23393	MAT 7:8	Ruma wi riyix can riq'ui ronojel iwánima nic'utuj chare ri Dios, Riya' can xtuya' wi pe chiwe. Wi riyix can nicanoj, can xtiwil wi. Y wi riyix yixsiq'uin (yixoyon) apo chuchi' jay, can xtojak wi c'a chiwech.
23397	MAT 7:12	Rumac'ari' ri achi'el niwajo' riyix chi ri winek utz niquiben iwuq'ui, can quec'ari' tibana' riyix quiq'ui riye'. Ruma queri' ri tz'ibatal chupan ri ley riche (rixin) ri Moisés, y queri' chuka' quibin ca ri profetas ri xek'alajsan ri ruch'abel ri Dios ojer ca.
23398	MAT 7:13	Chupan c'a ri puerta ri xa co'ol ruwech, chiri' c'a quixoc wi. Ruma can nim wi ruwech ri puerta riche (rixin) ri itzel c'aslen, ri nic'amo pe ri camic riche (rixin) xtibe k'ij xtibe sek, y sibilaj c'a ye q'uiy ri ye'oc chiri'.
23400	MAT 7:15	Rumari' nic'atzin nichajij iwi' chiquiwech ri winek ri yebin chi niquik'alajsaj ri ruch'abel ri Dios y xa ma kitzij ta ri niquibij. Ruma tek xa can c'ari' ye'apon iwuq'ui, niquic'ut chi can jabel ri quic'aslen, achi'el quibanic ri tak carne'l; can majun itzel nitz'etetej ta chiquij. Yac'a tek nbec'ulun pe ri etzelal ri c'o pa tak cánima, xa ye achi'el chic quibanic ri utiwa' (coyotes); yequiq'uis c'a ri achoj quiq'ui ye'apon wi.
23401	MAT 7:16	Can xtiwetamaj wi quiwech, achi'el tek niwetamaj ruwech juwi' che', xaxu (xaxe) wi riq'ui nitz'et rubanic ri ruwech ri nuya'. Tek niwachin jun k'ayis ri c'o q'uiy ruq'uixal, ma xtuya' ta uva o higo.
23405	MAT 7:20	Rumac'ari' can xtiwetamaj quiwech ri winek ri ye'apon iwuq'ui, xaxu (xaxe wi) riq'ui nitz'et ri rubanic ri quic'aslen.
23406	MAT 7:21	Ma quinojel ta ri yebin ¡Ajaf! ¡Ajaf! chuwe, ri ye'oc pa rajawaren ri caj. Ruma xaxu (xaxe) wi c'a ri can riq'ui ronojel cánima niquiben ri ruraybel ri Nata' ri c'o chila' chicaj ri ye'oc chiri'.
23413	MAT 7:28	Y tek ri Jesús xtane' ka chubixic re ch'abel re', ri winek ri xe'ac'axan riche (rixin) can sibilaj c'a xquimey ri ch'abel ri xuc'ut chiquiwech.