23233	MAT 1:20	Tɨ́ꞌɨj raaxɨ́ꞌepɨꞌɨntare tɨ ayén huárɨni, aj puꞌi seɨ́j tevi huataseíjre ɨ́ jemin ɨ́ cutzí tzajtaꞌa. Aꞌii pu aꞌɨ́ɨn púꞌeen seɨ́j tɨ tíꞌivaɨreꞌe ɨ́ ta japua. Ayee pu tiraatáꞌixaa tɨjɨ́n: ―José, múꞌee pej iꞌi huáacɨxaꞌaraꞌan ɨ́ David teecan, capej rátziɨɨneꞌe pej ráꞌanviꞌitɨn aꞌu pe éꞌeche aꞌiné ɨ́ tɨ aꞌutaseíjre ɨ́ jucáaraꞌan jetze, aꞌɨ́j pu jɨ́meꞌen huanéj ɨ́ muárɨꞌeriꞌireꞌaraꞌan ɨ́ xɨéjniuꞌucareꞌaraꞌan ɨ́ Dios.
23234	MAT 1:21	Aꞌɨ́ɨ pu teáatacan tiyaúj aꞌame. Ayee xu nuꞌu raatámuaꞌati tɨjɨ́n JESUS, aꞌiné aꞌii pu aꞌɨ́ɨn puꞌéeneꞌe aꞌame ɨ́ tɨ huáꞌa japua niuuni ɨ́ ruteɨ́testemuaꞌa ɨ́ mej meri auteájturaa ɨ́ Dios jemi. ―Ayee pu tiuꞌutaxájtacaꞌa.
23240	MAT 2:2	Matɨ́ꞌɨj mi miyen tiraataꞌíhuaꞌuriꞌi ɨ́ Heródes miyen tɨjɨ́n: ―¿Aꞌuné aꞌij ꞌeen aꞌɨ́jna ɨ́ huáꞌa rey ɨ́ mej Israél jetze ajtémeꞌecan, aꞌɨ́jna tɨ auchén huanúꞌihuacaꞌa? Aꞌájna jáꞌahuaꞌa aꞌutɨ́ ꞌeíjninei ɨ́ xɨcaj, aꞌujna aꞌu tej éꞌeche, xuꞌuraꞌave tu huaseíj tɨ aꞌutátzaareajraa aꞌɨ́jna jɨmeꞌe tɨ huanúꞌihuacaꞌa. Aꞌɨ́j tu jɨ́n teꞌuun mú aꞌuvéꞌejuꞌun tej ti rɨ́ꞌɨ tíraatéanajche.
23242	MAT 2:4	Tɨꞌɨj jí Heródes huaꞌutajé naíjmiꞌica ɨ́ mej tihuáꞌaijteꞌe aꞌɨ́mej ɨ́ mej tíꞌivaɨreꞌe huaꞌatéyujtaꞌa, majta ɨ́ mej tihuáꞌamuaꞌatehuaꞌa ɨ́ teɨte aꞌij tɨ téꞌeyuꞌusiꞌi ɨ́ yuꞌuxari jetze. Ayee pu tihuaꞌutaꞌíhuaꞌuriꞌi tɨjɨ́n: ―¿Aꞌuné nuꞌu áꞌanuꞌihuan aꞌɨ́jna ɨ́ Cɨríistuꞌu?
23243	MAT 2:5	Aj mú mi miyen tiraatáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Aꞌujna Belén, ɨ́ chajtaꞌa tɨ aꞌuun ajtémeꞌecan aꞌujna jáꞌahuaꞌa u Judea, aꞌiné ayée pu ajmíꞌi raꞌuyúꞌuxacaꞌa aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ tɨ tíꞌixaxaꞌataꞌa ɨ́ Dios jetze meꞌecan.
23245	MAT 2:7	Aj pu i Heródes huajaꞌutajé avíitzi jɨmeꞌe aꞌɨ́mej ɨ́ mej jeíhua támuaꞌarejcaꞌa. Tɨꞌɨj jí ayén tihuaꞌutaꞌíhuaꞌuriꞌi tɨjɨ́n: ―¿Aꞌachúni ari áꞌatee tɨ huajaꞌutaseíjra aꞌɨ́jna ɨ́ xuꞌuraꞌave?
23246	MAT 2:8	Ajta áꞌiyen huaꞌutaꞌaíj mej áꞌucɨɨne aꞌujna u Belén. Ayen tihuaꞌutáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Sericu, setáꞌaj yáꞌuhuauni temuaꞌa naa seꞌɨ́jna ɨ́ paꞌarɨꞌɨ. Setɨ́ꞌɨj raateún, aj xu si mú aꞌuvéꞌejuꞌun setáꞌaj naatáꞌixaateꞌen, neatáꞌaj neajta inee áꞌumeꞌen, neatáꞌaj rɨ́ꞌɨ tiraateájtuaani.
23251	MAT 2:13	Matɨ́ꞌɨj aꞌucɨ́j aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej jeíhua támuaꞌarejcaꞌa, jaꞌatɨ́ pu huataseíjre aꞌɨ́jna jemi ɨ́ José tɨ́ꞌɨj tíꞌimaaracaꞌa. Aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ, aꞌii pu aꞌɨ́ɨn púꞌeeneꞌe seɨ́j tɨ tíꞌivaɨreꞌe u ta japua. Ayee pu tiraatáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Ájchesi. Patáꞌaj ráꞌanviꞌitɨn peꞌɨ́jna ɨ́ paꞌarɨꞌɨ, pajta ɨ́ náànajraꞌan. Áꞌuraꞌa patáꞌaj raatéꞌavaa mɨ paꞌarɨꞌɨ, pajta ɨ́ náànajraꞌan. Huáꞌanviꞌitɨchi aꞌujna Egipto. Setáꞌaj seꞌuun aꞌutéꞌen ajta nenaꞌa caí neajtahuaꞌa amuaatáꞌixaateꞌen jaꞌanáj tɨ huatárɨꞌɨristari sej yé uvéꞌenen seyajna. Ayee xu huárɨni aꞌiné aꞌɨ́jna ɨ́ Heródes, aꞌɨ́ɨ pu rahuauni ɨ́ paꞌarɨꞌɨ tɨ i raajéꞌica. ―Ayee pu tiraatáꞌixaa.
23253	MAT 2:15	Aꞌuu mú éꞌetee ajta caí huamɨ́ꞌɨ aꞌɨ́jna ɨ́ Heródes. Ayee pu aꞌɨ́jna jɨ́n huarɨ́j tɨ́ꞌij araúrasten ɨ́ niuucari tɨ jɨ́meꞌen ayén ajmíꞌi tiuꞌutaxájtacaꞌa seɨ́j tɨ tíꞌixaxaꞌataꞌa ɨ́ Dios jetze meꞌecan tɨjɨ́n: “U nu yaꞌutajé ɨ́ niyauj aꞌujna Egipto.”
23258	MAT 2:20	―Ájchesi. Ánviꞌitɨchi hui aꞌɨ́jna ɨ́ paꞌarɨꞌɨ, pajta ɨ́ náànajraꞌan. Setáꞌaj jáꞌucɨɨne seꞌújna chuéjraꞌa japua tɨ ayén téjaꞌarájtehuaa tɨjɨ́n Israél. Puꞌuri huamɨ́ꞌɨ ɨ́ tɨ rajéꞌicatamɨꞌɨcaꞌa aꞌɨ́jna ɨ́ paꞌarɨꞌɨ. ―Ayee pu tiraatáꞌixaa.
23261	MAT 2:23	Tɨ́ꞌɨj aꞌuun aꞌaráꞌa, aꞌúu pu eꞌehuaújchejte, chajtaꞌa jetze tɨ ayén téjaꞌarájtehuaa tɨjɨ́n Nazarét. Aꞌuu pu huayeíjxɨ. Ayee pu tiujuꞌurɨ́j tɨ ij ayén araúrasten aꞌij mej tiuꞌutaxájtacaꞌa aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej mejmíꞌi tíꞌixaxaꞌataꞌa ɨ́ Dios jetze meꞌecan. Miyen tɨjɨ́n: “Ayee mú raatámuaꞌatzi tɨjɨ́n Nazarét tɨ éꞌemeꞌecan.”
23263	MAT 3:2	Ayee pu tihuaꞌutáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Setáꞌaj seɨcɨé tiúꞌumuaꞌati ɨ́ ru tzajtaꞌa aꞌiné puꞌuri hui tɨ́n aꞌájna tejaꞌuréꞌenejsin tɨ Dios íiyen tiuꞌutaꞌaíjta nainjapua ɨ́ chaanaca.
23264	MAT 3:3	Aꞌɨ́jna ɨ́ Juan, aꞌii pu aꞌɨ́ɨn púꞌeeneꞌe tɨ jɨ́meꞌen raataxájtacaꞌa ajmíꞌi aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ tɨ tíꞌixaxaꞌataꞌa ɨ́ Dios jetze meꞌecan. Ayee pu ántehuaacaꞌa tɨjɨ́n Isaías. Ayen tɨjɨ́n: Jaꞌatɨ́ pu u eꞌejíihuá aꞌame aꞌujna jáꞌahuaꞌa aꞌu tɨ caí éꞌe tiꞌitɨ́j. Yee pu tiꞌixa tɨjɨ́n: “Naa xu rɨ́ꞌɨ huaujjéjcuareꞌen, mɨ ru tzajtaꞌa, múꞌeen, aꞌiné tavástaraꞌa pu yé uvéꞌenejsin. Caxu aꞌij yáꞌunamuajra.”
23268	MAT 3:7	Mɨ́ ajta ɨ́ Juan, tɨ́ꞌɨj aꞌɨ́mej huaseíj ɨ́ mej miyen ánteꞌarua tɨjɨ́n fariseos, majta ɨ́ mej miyen ánteꞌarua tɨjɨ́n saduceos, tɨ́ꞌɨj aꞌɨ́ɨn huaꞌuseíj ɨ́ mej jeíhua eꞌevéꞌejuꞌucaꞌa mej mi huaújmuaɨꞌɨhua, ayée pu tihuaꞌutáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Múꞌeen mɨ sej tíꞌihuaꞌitaca, ¿ni tzaa seri tíꞌiteseꞌe tɨ caí Dios puaíjtzi amuaatáꞌan? ¿Aꞌataani amuaatáꞌixaa sej si siyen rɨcɨ?
23270	MAT 3:9	Caxu siyen tíꞌimuaꞌajca ɨ́ ru tzajtaꞌa yee: “Ayej tiꞌayajna tɨ naa titaatévaɨreꞌen aꞌiné teen tu iꞌi huáacɨxaꞌastemuaꞌameꞌen aꞌɨ́jna ɨ́ Abraham teecan.” Ayee nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe. Ayej tiꞌayajna tɨ Dios raayɨ́ꞌɨtɨ tɨ rɨ́ꞌɨ raaráꞌatza ɨ́ tete matɨ́j ɨ́ huáacɨxaꞌastemuaꞌameꞌen aꞌɨ́jna ɨ́ Abraham teecan. Capu tiꞌitɨ́j aꞌij tejámuaatévaɨreꞌesin sej siyen tíꞌimuaꞌajca rujɨ́ɨmuaꞌa sino sej siyen huanén tɨ́j Abraham teecan.
23273	MAT 3:12	Ayee pu téꞌeme. Xɨee tɨ jaꞌatɨ́ ari ruꞌiteꞌɨ́ ɨ́ tɨ jɨ́n raꞌanácaꞌatzi ɨ́ triigu. Aꞌɨ́ɨ pu ruꞌirátuꞌisin ɨ́ xaɨɨri puaꞌacɨé. Ajta aꞌɨ́jna ɨ́ imueꞌeri, rájseɨreꞌesin u chiꞌita. Ajta ɨ́ xaɨɨri, taij jetze pu án yáꞌurɨeexɨjsin ɨ́ tɨ caí jaꞌanáj áꞌamɨꞌɨni. ―Ayee pu tihuaꞌutáꞌixaa aꞌɨ́jna ɨ́ Juan.
23275	MAT 3:14	Ajta aꞌɨ́jna ɨ́ Juan, ayée pu tíꞌimuaꞌajca tɨ raatáꞌijmɨi. Ayee pu tiraatáꞌixaa tɨjɨ́n: ―¿Ni múꞌee piyen yé véꞌeme inee jemi? Jaítzeꞌe pu raavíjteꞌe pej piyen náamuaɨꞌɨhua ineetzi.
23276	MAT 3:15	Mɨ́ ajta aꞌɨ́ɨn ɨ́ Jesús, ayée pu tiraataꞌixaa tɨjɨ́n: ―Chéꞌe ayén ꞌeeneꞌen. Ayee pu hui tiraavíjteꞌe tej tiyen huárɨni tej raꞌaráꞌastijreꞌen teꞌɨ́jna jɨmeꞌe aꞌij tɨ tíꞌijxeꞌeveꞌe ɨ́ Dios. Aj pu i Juan ráamuaɨꞌɨhuacaꞌa ɨ́ Jesús.
23278	MAT 3:17	Ajta áꞌiyen niuucari huánamuajriꞌi tɨ júteꞌe uj eꞌicánamuajreꞌe. Ayen tɨjɨ́n: ―Niyauj pej pɨ́rɨcɨ ɨ́ nej muáꞌixeꞌeveꞌe. Jéꞌecan pej hui naa rɨ́ꞌɨ naatáꞌa i ne tzajtaꞌa.
23281	MAT 4:3	Ajta áꞌiyen aꞌɨ́ɨn tiyaaruꞌu eꞌiréꞌene aꞌɨ́jna ɨ́ Jesús jemi tɨ ij raamuáꞌitɨn. Ayee pu tiraatáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Tɨ́ puaꞌa hui yaujraꞌan pej púꞌeen ɨ́ Dios. Patáꞌaj raataꞌaíjteꞌen amɨ́jna mɨ tetej tɨ́ꞌij pan huateújtaahua.
23282	MAT 4:4	Ajta Jesús, ayée pu tiuꞌutaniú tɨjɨ́n: ―Capu aꞌɨ́ɨ naꞌa ruxeꞌeveꞌe ɨ́ pan tɨ jɨ́n teꞌutáviicuaꞌi ɨ́ tevi, sino ajta pu aꞌɨ́ɨn ruxeꞌeveꞌe nain ɨ́ niuucari tɨ éꞌemeꞌecan ɨ́ Dios jemi.
23284	MAT 4:6	Ajta ayén tiraatáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Tɨ́ puaꞌa hui yaujraꞌan pej púꞌeen ɨ́ Dios, ancájvetzi, aꞌiné ayée pu téꞌeyuꞌusiꞌi ɨ́ yuꞌuxari jetze tɨjɨ́n: Dios pu huajaꞌutaꞌíti ɨ́ mej títetateí ɨ́ jemin mej mi muáachaꞌɨn. Majta múꞌeetzi memuáꞌatɨni rumuájcaꞌa jɨmeꞌe. Aꞌɨ́ɨme mú á muaatéchajtza tɨ́ꞌij caí tiꞌitɨ́j aꞌij muaruure.
23285	MAT 4:7	Jesús pu ayén tiraatáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Mɨ́ ajta, ayée pu cheꞌatá naꞌa ayén téꞌeyuꞌusiꞌi ɨ́ yuꞌuxari jetze tɨjɨ́n: “Capej piyen tiráꞌaxɨeehuariꞌira tiꞌitɨ́j jɨmeꞌe tɨ Dios ayén tiꞌitɨ́j jɨ́n huárɨni.”
23287	MAT 4:9	Ayee pu tiraatáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Nain nu muatapuaíjveꞌesin neꞌíjna tɨ puaꞌa piyen huárɨni pej títunuta, pej pi naateánajche.
23288	MAT 4:10	Aj pu i Jesús ayén tiraatáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Aricu, múꞌee pej iꞌi tiyaaruꞌu, aꞌiné ayée pu téꞌeyuꞌusiꞌi ɨ́ yuꞌuxari jetze tɨjɨ́n: “Setáꞌaj raateánajche seꞌɨ́jna ɨ́ tavástaraꞌa ɨ́ aꞌamua Dios. Aꞌɨ́j xuꞌu huatévaɨreꞌen.”
23295	MAT 4:17	Tɨꞌɨj jí aꞌɨ́ɨn Jesús aꞌutéjche tɨ tihuáꞌamuaꞌaten. Ayee pu tihuáꞌatixáateꞌajraa tɨjɨ́n: ―Setáꞌaj seɨcɨé tiúꞌumuaꞌati ɨ́ ru tzajtaꞌa aꞌiné puꞌuri tɨ́n tejaꞌuréꞌenejsin tɨ tiuꞌutaꞌaíjta ɨ́ Dios íiyen chaanaca japua.
23297	MAT 4:19	Aj pu i Jesús ayén tihuaꞌutáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Mú seꞌutáuruyiꞌi neetzi jemi. Nee nu tejáꞌamuamuaꞌaten sej si caí chéꞌe siyen huaꞌité tíꞌiviiviꞌiraꞌan sino teɨte xuꞌu si tíseɨreꞌesin ineetzi jemi.
23306	MAT 5:3	Ayen tɨjɨ́n: ―Micheꞌe huaújtemuaꞌaveꞌen jeíhua ɨ́ mej tirúꞌumuaꞌaree ɨ́ ru tzajtaꞌa mej caí aꞌij tíꞌijviicuaꞌi ɨ́ Dios jemi, aꞌiné aꞌɨ́ɨ mú meꞌuun huatéꞌuu muáꞌajuꞌun ɨ́ Dios jemi.
23307	MAT 5:4	’Micheꞌe huaújtemuaꞌaveꞌen jeíhua ɨ́ mej ruxɨeemɨ́jteꞌe meꞌɨ́jna jɨmeꞌe ɨ́ mej jɨ́n auteájturaa ɨ́ Dios jemi aꞌiné Dios pu rɨ́ꞌɨ tihuaꞌutáꞌasin.
23308	MAT 5:5	’Micheꞌe huaújtemuaꞌaveꞌen jeíhua ɨ́ mej rɨ́ꞌɨ téꞌumuajcaa ɨ́ ru tzajtaꞌa ɨ́ Dios jemi, aꞌiné aꞌɨ́ɨ mú raꞌancuréꞌasin aꞌɨ́jna chuéjraꞌa tɨ jɨ́meꞌen Dios teꞌateújratziiriꞌi tɨ huaꞌutáꞌan.
23309	MAT 5:6	’Micheꞌe huaújtemuaꞌaveꞌen jeíhua ɨ́ mej rahuauca, majta ɨ́ mej jeíhua raxɨ́ꞌeveꞌe, mej mi miyen huárɨni aꞌij tɨ tiraavíjteꞌe ɨ́ Dios jemi, aꞌiné Dios pu ayén huáꞌaruuren mej mi miyen raꞌaráꞌastijreꞌen.
23310	MAT 5:7	’Micheꞌe huaújtemuaꞌaveꞌen jeíhua ɨ́ mej huáꞌacuꞌuve ɨ́ seica ɨ́ ruꞌihuaamuaꞌa, aꞌiné Dios pu huáꞌancuꞌuvajxɨꞌɨsin aꞌɨ́mej.
23311	MAT 5:8	’Micheꞌe huaújtemuaꞌaveꞌen jeíhua ɨ́ mej urarɨ́ꞌen seijreꞌe ɨ́ ruxɨ́ejniuꞌuca jetze, aꞌiné aꞌɨ́ɨ mú raseijran ɨ́ Dios.
23312	MAT 5:9	’Micheꞌe huaújtemuaꞌaveꞌen jeíhua ɨ́ mej rahuauhuau mej caí neꞌuseꞌe, aꞌiné ayée pu Dios huaꞌutámuaꞌatzi tɨjɨ́n: “Niyaujmuaꞌa.”
23313	MAT 5:10	’Micheꞌe huaújtemuaꞌaveꞌen jeíhua ɨ́ mej rajpuaíitzi muáꞌayeꞌi meꞌɨ́jna jɨmeꞌe mej miyen rɨcɨ aꞌij tɨ tíꞌijxeꞌeveꞌe ɨ́ Dios. Nain pu xaa tihuáꞌacɨꞌɨti aꞌujna aꞌu tɨ éꞌeseijreꞌe ɨ́ Dios.
23314	MAT 5:11	’Setáꞌaj huaújtemuaꞌaveꞌen setɨ́j senaꞌa puaꞌamé múꞌeen, tɨ puaꞌa meꞌɨ́n ɨ́ teɨte miyen aꞌij puaꞌa tejáꞌamuaxajta, majta aꞌij puaꞌa áꞌamuaruure naꞌari huaꞌitzi jɨ́n tejáꞌamuaxajtziꞌi meꞌɨ́jna jɨmeꞌe sej tíꞌixaxaꞌa neetzi jetze meꞌecan.
23316	MAT 5:13	’Ayee xu hui tíꞌivaɨreꞌe huáꞌa tzajtaꞌa ɨ́ teɨte tɨ́j ajta tíꞌivaɨreꞌe ɨ́ unaj ɨ́ mej jɨ́n tíꞌicacare ɨ́ cuaꞌira japua. Aꞌɨ́jna ɨ́ unaj tíꞌivaɨreꞌe tɨ́ꞌij caí huatépete ɨ́ huaꞌiraꞌa. Mɨ́ ajta, tɨ puaꞌa huateáruꞌuna, aj puꞌi ráxɨꞌɨsin ɨ́ tɨ aꞌancacá. ¿Aꞌiné auj tíꞌirɨꞌɨri tɨ́ꞌij ajtahuaꞌa ancacá áꞌaraꞌani? Capu chéꞌe aꞌij tíꞌirɨꞌɨri, aꞌiné puꞌuri ráaxɨꞌɨ ɨ́ tɨ ancacá. Ayee puꞌu qui tíꞌivaɨreꞌe mej mi mé rúurɨeexɨn, mej mi majta ratzíinajyeꞌican ɨ́ teɨte. Rɨ́ꞌɨ xuꞌu múꞌeen tɨ́ꞌij caí ayén cheꞌatá naꞌa tejamuáaruuren múꞌejmi.
23317	MAT 5:14	’Ayee xu seijreꞌe huáꞌa tzajtaꞌa ɨ́ teɨte tɨ́j tatzari tɨ jaꞌatɨ́ án yáꞌujche tɨ ij aꞌɨmuá aꞌatáneeriꞌicɨj nainjapua íiyen chaanaca japua. Ajta, chajtaꞌa tɨ aꞌutáca ɨ́ jɨrí jetze, capu rɨꞌɨrí tɨ huateúravaa.
23320	MAT 5:17	’Caxu siyen tíꞌimuaꞌajca ɨ́ ru tzajtaꞌa yee nee nu raꞌantipuáꞌajteꞌesin neꞌɨ́jna ɨ́ niuucari tɨ raateájtuaa itejmi jemi aꞌɨ́jna ɨ́ Moisés teecan, ajta ɨ́ mej raataxájtacaꞌa aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej tíꞌixaxaꞌataꞌa ɨ́ Dios jetze meꞌecan. Canu neꞌɨ́jna jɨ́n mú aꞌuvéꞌemej nej ni raꞌantipuáꞌajteꞌen neꞌɨ́jna ɨ́ niuucari. Canu xaa neꞌu. Ayee nu ꞌeen jɨ́n mú aꞌuvéꞌemej nej ni raanaíjmireꞌen.
23322	MAT 5:19	’Aꞌɨ́j pu jɨ́n, tɨ puaꞌa jaꞌatɨ́ caí raꞌaráꞌastijreꞌen seɨ́j ɨ́ niuucari tɨ ayén téꞌeyuꞌusiꞌihuacaꞌa ɨ́ yuꞌuxari jetze, tɨ puaꞌa ajta aꞌɨ́ɨn tiráamuaꞌaten seɨ́j ɨ́ jaꞌatɨ tɨ ayén cheꞌatá naꞌa caí raꞌaráꞌastijreꞌen aꞌɨ́jna, Dios pu jemi ayén ámitɨeereꞌe tɨ caí tiꞌitɨ́j vaɨreꞌe aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ aꞌujna u ta japua. Capu amɨ́n aꞌij tɨ puaꞌa caí raꞌaráꞌastijre ɨ́ niuucari tɨ jaítzeꞌe caí ruxeꞌeveꞌe; aúcheꞌe pu veꞌecán jɨ́n auteáturaasin ɨ́ Dios jemi. Mɨ ajta, tɨ puaꞌa jaꞌatɨ́ tɨ naꞌa tɨ ayén ráꞌatzaahuateꞌe aꞌɨ́jna ɨ́ niuucari, ajta seica tiúꞌumuaꞌaten mej mi miyen cheꞌatá menaꞌa rɨjca, Dios pu jemi ámitɨeereꞌe tɨ aꞌɨ́ɨn xaa tíꞌivaɨreꞌe jeíhua u ta japua.
23323	MAT 5:20	’Aꞌɨ́j pu jɨ́n, ayée nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe, tɨ puaꞌa secaí siyen tihuaꞌutémuaꞌitɨn aꞌɨ́mej ɨ́ mej tihuáꞌumuaꞌaten ɨ́ yuꞌuxari jetze, majta aꞌɨ́mej ɨ́ fariseos, tɨ puaꞌa secaí huaꞌutémuaꞌitɨn seꞌɨ́jna jɨmeꞌe ɨ́ sej raꞌaráꞌastijreꞌen aꞌij tɨ téꞌeyuꞌusiꞌi ɨ́ yuꞌuxari jetze, ca xu jaꞌanáj aꞌuteáruti aꞌájna Dios tɨ éꞌeseijreꞌe u ta japua.
23324	MAT 5:21	’Xuꞌuri siyen ráanamuajriꞌi mej miyen tihuaꞌutáꞌixaa ɨ́ áꞌamuayaꞌupuacɨꞌɨstemuaꞌa tɨjɨ́n: “Caxu tíꞌitecuiꞌica. Naꞌari caí, tɨ puaꞌa jaꞌatɨ́ seɨ́j huajéꞌica, ruxeꞌeveꞌe mej puaíjtzi raatáꞌan.”
23325	MAT 5:22	’Mɨ́ neajta inee, ayée nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe, tɨ puaꞌa jaꞌatɨ́ ayén huataniúꞌucan jemin ɨ́ ruxɨ́ꞌej tevi, ayée pu tiúꞌujxeꞌeveꞌe tɨ Dios ayén puaíjtzi raatáꞌan aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ. Neajta niyen tejáꞌamuaꞌixaateꞌe, tɨ puaꞌa jaꞌatɨ́ ayén aꞌij puaꞌa tiraatájeeve aꞌɨ́jna ɨ́ ruxɨ́ꞌej tevi tɨjɨ́n: “Múꞌee pej caí tiꞌitɨ́j huayɨ́ꞌɨtɨ”, ayée pu tiúꞌujxeꞌeveꞌe mej ráꞌanviꞌitɨn aꞌɨ́mej jemi ɨ́ jueesi. Mɨ́ neajta inee, ayée nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe, tɨ puaꞌa jaꞌatɨ́ ayén aꞌij puaꞌa tiraatájeeve ɨ́ ruxɨ́ꞌej tevi tɨjɨ́n: “Múꞌee pej caí tiꞌitɨ́j muaꞌaree”, ayée pu Dios ayén tiraatáꞌixaateꞌesin tɨjɨ́n: “Aricu, áa pej aꞌutevée puáꞌaraꞌani ɨ́ taij tzajtaꞌa tɨ caí jaꞌanáj áꞌamɨꞌɨni.”
23326	MAT 5:23	’Aꞌɨ́j pu jɨ́n, tɨ puaꞌa peri tiꞌitɨ́j tíꞌimuaɨꞌɨvajta aꞌɨ́jna japua aꞌu sej yéꞌanaꞌamiche ɨ́ Dios, tɨ puaꞌa peri raꞌutámuaꞌaree ɨ́ pej jɨ́n auteájturaa jemin ɨ́ axɨ́ꞌej tevi, ayée pej huárɨni.
23328	MAT 5:25	’Setáꞌaj caꞌanacan raaxɨ́ꞌepɨꞌɨntareꞌen aꞌɨ́jna jamuan ɨ́ tɨ muájchaꞌɨɨreꞌe, tɨ́ꞌɨj auj muáꞌanviꞌitɨn huáꞌa jemi ɨ́ jueesi. Setáꞌaj siyen raaxɨ́ꞌepɨꞌɨntareꞌen setɨ́ꞌɨj seuj huajúꞌun ɨ́ juye jetze. Naꞌari tɨ puaꞌa pecaí piyen huárɨni, aꞌɨ́ɨ pu múꞌeetzi tiuꞌutátuiireꞌesin ɨ́ juees jemi. Ajta aꞌɨ́jna múꞌeetzi pu tiuꞌutátuiireꞌesin jemin aꞌɨ́jna ɨ́ tɨ ravaɨreꞌe. Ajta aꞌɨ́ɨn tɨ ravaɨreꞌe, aꞌɨ́ɨ pu muaꞌiteánajsin.
23330	MAT 5:27	’Xuꞌuri ráanamuajriꞌi ɨ́ mej mejmíꞌi miyen tiuꞌutaxájtacaꞌa tɨjɨ́n: “Capej ꞌɨ́itaꞌa jamuan huiꞌica ɨ́ pej caí ratéviꞌitɨn.”
23331	MAT 5:28	’Mɨ́ neajta inee, ayée nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe tɨjɨ́n: Aꞌatɨ́ tɨ naꞌa tɨ ayén ꞌɨ́itaꞌa seijra temuaꞌa naa tɨ ij ayén raatáꞌasti ɨ́ ru tzajtaꞌa tɨ jamuan huáhuiꞌini, ayée nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe tɨ aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ ari tiúꞌujxanaꞌacɨraꞌate ɨ́ ru tzajtaꞌa aꞌɨ́jna jamuan ɨ́ ꞌɨ́itaꞌa tɨ caí ratéviꞌitɨn.
23332	MAT 5:29	’Neajta nu niyen tejáꞌamuaꞌixaateꞌe tɨjɨ́n: Tɨ́ puaꞌa piyen éeneꞌen pej jetzen rapuaꞌajteꞌe mɨ áꞌajɨꞌɨ tɨ arɨꞌɨríintaꞌa pújmeꞌen seijreꞌe peꞌɨ́jna jɨmeꞌe ɨ́ pej jɨ́n auteájturaa ɨ́ Dios jemi, aitátɨchi muáꞌajɨꞌɨ tɨ arɨꞌɨríintaꞌa pújmeꞌen seijreꞌe. Aa pej yaúurɨeni. Ayee pej huárɨni, aꞌiné jaítzeꞌe pu timuaatévaꞌɨri pej tiꞌitɨ́j áꞌurɨeni tɨ cɨ́lieen caí pej nain eꞌehuáꞌarɨeni matɨ́ꞌɨj án muajáꞌurɨeeni ɨ́ taij tzajtaꞌa.
23334	MAT 5:31	’Majta hui mejmíꞌi miyen tíꞌixaxaꞌataꞌa tɨjɨ́n: “Jaꞌatɨ́ tɨ raxɨ́ꞌeveꞌe tɨ ruꞌɨ́j mé úurɨeni, chéꞌe aꞌɨ́ɨn cuapée raatapíjteꞌen ɨ́ ruꞌɨ́j ɨ́ tɨ jɨ́n mé rúurɨeni.”
23336	MAT 5:33	’Seajta xuꞌuri ráanamuajriꞌi seꞌíjna i niuucari ɨ́ mej mejmíꞌi tihuaꞌutáꞌixaa ɨ́ teɨte tɨjɨ́n: “Capej yáꞌujɨpuan ɨ́ pej jɨ́n teꞌatáꞌaratziira niuucajtzeꞌen ɨ́ Dios.”
23337	MAT 5:34	’Mɨ́ neajta inee, ayée nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe tɨjɨ́n: Caxu aꞌatzu teꞌataújratziꞌiraꞌan niuucajtzeꞌen ɨ́ Dios, caxu aꞌatzu. Caxu seajta teꞌataújratziꞌiraꞌan niuucajtzeꞌen ɨ́ ta japua, aꞌiné aꞌɨ́ɨ pu japuan án áꞌujca ɨ́ Dios.
23340	MAT 5:37	’Chéꞌe ayén éeneꞌen, tɨ puaꞌa piyen raataxáj yee “¡Jee!”, chéꞌe ayén éeneꞌen tzáahuatiꞌiraꞌa jɨmeꞌe yee “¡Jee!” Ajta, ayén cheꞌatá naꞌa, tɨ puaꞌa piyen yee “¡Capu!”, chéꞌe ayén éeneꞌen tzáahuatiꞌiraꞌa jɨmeꞌe yee “¡Capu!” Tiꞌitɨ́ tɨ aꞌij seɨcɨé ꞌeen, aꞌɨ́jna jetze pu avéꞌemeꞌecan aꞌɨ́jna ɨ́ tɨ aꞌij puaꞌa ꞌeen.
23341	MAT 5:38	’Xuꞌuri siyen tiúꞌunamuajriꞌi ɨ́ mej mejmíꞌi miyen tíꞌixaxaꞌataꞌa tɨjɨ́n: “Tɨ́ puaꞌa jaꞌatɨ́ raꞌitátɨni ɨ́ jɨꞌɨseáaraꞌan ɨ́ ruxɨ́ꞌej tevi, ruxeꞌeveꞌe tɨ aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ ayén cheꞌatá naꞌa tiuꞌunájchita rujɨ́ꞌɨ jɨmeꞌe.” Ajta ayén tɨjɨ́n: “Tɨ́ puaꞌa jaꞌatɨ́ seɨ́j raꞌantácuura ɨ́ tamaaraꞌan, ruxeꞌeveꞌe tɨ aꞌɨ́jna jaꞌatɨ́ ayén cheꞌatá naꞌa tiuꞌunájchita rutamej jɨmeꞌe.”
23342	MAT 5:39	’Mɨ́ neajta inee, ayée nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe yee: Caxu siyen cheꞌatá senaꞌa raruure ɨ́ tɨ aꞌij puaꞌa ꞌeen aꞌij tɨ aꞌɨ́ɨn ari ayén amuáaruu múꞌejmi. Tɨ́ puaꞌa jaꞌatɨ́ muꞌitéjveeni muaꞌɨpée jetze arɨꞌɨríintaꞌa pújmeꞌen, patáꞌaj pajta raatáꞌan tɨ muꞌitéjveeni ɨ́ seɨ́jtaꞌa ɨ́ muaꞌɨpée jetze.
23346	MAT 5:43	’Ayee xu seri ráanamuajriꞌi ɨ́ mej mejmíꞌi miyen tíꞌixaxaꞌataꞌa tɨjɨ́n: “Patáꞌaj raxɨ́ꞌeveꞌe puáꞌaraꞌani peꞌɨ́jna ɨ́ áꞌamiigu.” Ajta ayén tɨjɨ́n: “Patáꞌaj rájchaꞌɨɨreꞌe puáꞌaraꞌani peꞌɨ́jna ɨ́ tɨ muájchaꞌɨɨreꞌe.”
23348	MAT 5:45	’Aꞌɨ́ɨ pu hui huatáꞌaca tɨ aꞌɨ́ɨn xɨca huaꞌutétatzaviꞌiteꞌe huáꞌa japua ɨ́ mej aꞌij puaꞌa tíꞌiteteɨte, ajta huáꞌa japua ɨ́ mej rɨ́ꞌɨ tíꞌiteteɨte. Ajta aꞌɨ́ɨ pu huatáꞌaca mej mi víjviꞌiyej huáꞌa japua ɨ́ mej xɨ́ꞌepɨꞌɨn rɨcɨ, majta huáꞌa japua ɨ́ mej aꞌij puaꞌa rɨcɨ.
23349	MAT 5:46	Tɨ́ puaꞌa siyen huáꞌaxeꞌeveꞌe senaꞌa aꞌɨ́mej ɨ́ mej jáꞌamuaxeꞌeveꞌe múꞌejmi, ¿ni secaí siyen tíꞌimuaꞌatze sej si seꞌɨ́jna jɨ́n tiꞌitɨ́j huamuáꞌitɨn ɨ́ Dios jemi? Mɨ́ seajta caí, caxu. Casiꞌi, ayée mú cheꞌatá menaꞌa rɨcɨ aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej áꞌujujhuaꞌan ɨ́ mej huaꞌujíjveꞌe ɨ́ mej tíꞌitɨcɨ.
23350	MAT 5:47	Ajta, tɨ puaꞌa siyen huaꞌutateújte senaꞌa seꞌɨ́mej ɨ́ mej áꞌamuaꞌihuaamuaꞌa púꞌeen, ¿ni qui caí ayén tejamuáꞌamitɨejteꞌe sej siyen huaꞌutémuaꞌitɨn ɨ́ seica? Mɨ́ seajta caí, caxu. ¿Ni qui mecaí miyen rɨcɨ aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej caí ramuaꞌate ɨ́ Dios tzáahuatiꞌiraꞌa jɨmeꞌe? Ayee mú rɨcɨ xaa neꞌu.
23351	MAT 5:48	’Aꞌɨ́j pu jɨ́n, setáꞌaj siyen raanaíjmireꞌen aꞌachú tɨ tejamuáꞌaturaateꞌe, sej si siyen ruxɨ́ꞌej ꞌeeneꞌen temuaꞌa naa aꞌujna aꞌu tɨ áꞌamuayaꞌupua éꞌeseijreꞌe u ta japua.
23352	MAT 6:1	’Rɨ́ꞌɨ xuꞌu múꞌeen sej caí siyen huárɨni ɨ́ tɨ xɨ́ꞌepɨꞌɨn ꞌeen mé jéjreꞌe huáꞌa tzajtaꞌa ɨ́ teɨte mej mi amuaaséij. Tɨ́ puaꞌa siyen senaꞌa rɨjca, capu tiꞌitɨ́j tejáꞌamuacɨꞌɨti aꞌɨ́jna jemi ɨ́ sej rájyaꞌupua tɨ aꞌɨ́ɨn tejámuaatapuaíjveꞌen.
23356	MAT 6:5	’Ajta, setɨ́ꞌɨj múꞌeen téniuusimeꞌen ɨ́ Dios jemi, caxu siyen jéjreꞌecɨtzeꞌe rɨjca matɨ́j ɨ́ seica ɨ́ mej nuꞌu raꞌaráꞌastijreꞌe huaꞌayeꞌira ɨ́ mej miyen tíꞌijrɨꞌɨre. Yee pu tihuaꞌaráanajche mej uteáruꞌipi u teyujtaꞌa mej huatéjniuuni ɨ́ Dios jemi, naꞌari mej miyen eꞌejcáacɨꞌɨca aꞌujna caaye jetze mej mi seica huaꞌuseíj. Ayee nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe tzáahuatiꞌiraꞌa jɨmeꞌe, amɨ́ muꞌu huamuáꞌitɨ, xaa neꞌu.
23357	MAT 6:6	’Mɨ́ pajta múꞌee, patɨ́ꞌɨj téniuusimeꞌen ɨ́ Dios jemi, pauj miꞌi uteárutén aꞌujna ꞌachiꞌitá. Pajta teꞌiteanán ɨ́ taꞌanténineꞌi jɨmeꞌe. Aj pej xaa pi huatéjniuuni aꞌɨ́jna jemi ɨ́ pej rájyaꞌupua ɨ́ tɨ caí seijreꞌe. Ajta áꞌiyen aꞌɨ́jna ɨ́ pej rájyaꞌupua ɨ́ tɨ tíꞌisiseꞌij naíjmiꞌi tɨ́j naꞌa aꞌu tɨ éꞌeruuriꞌihuacaꞌa avíitzi jɨmeꞌe, aꞌɨ́ɨ pu hui muaatáꞌasin ɨ́ pej raamuáꞌitɨ.
23358	MAT 6:7	’Ajta, patɨ́ꞌɨj téniuusimeꞌen ɨ́ Dios jemi, capej piyen áꞌateeviꞌin pej téniuusimeꞌen ɨ́ niuucari jɨmeꞌe tɨ caí aꞌij huataújmuaꞌa. Ayee mú xaa rɨcɨ aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej caí ramuaꞌate ɨ́ Dios. Ayee pu tihuáꞌamitɨejteꞌe tɨ Dios ayén huáꞌunamua tɨ puaꞌa miyen áꞌateeviꞌin mej téniuusimeꞌen.
23365	MAT 6:14	’Aꞌɨ́j nu jɨ́n niyen tejáꞌamuaꞌixaateꞌe. Tɨ́ puaꞌa siyen tihuaꞌutáꞌuuniꞌi ɨ́ teɨte ɨ́ mej jɨ́n auteájturaa múꞌejmi jemi, aꞌɨ́ɨ pu ajta tejámuaatáꞌuuniꞌira múꞌejmi aꞌɨ́jna ɨ́ sej rájyaꞌupua tɨ aꞌuun éꞌeseijreꞌe u ta japua.
23367	MAT 6:16	’Tɨ́ puaꞌa seúruꞌitziꞌiveꞌe, caxu siyen acaújtzaahuateꞌe ɨ́ runéerime jetze matɨ́j aꞌɨ́ɨme ɨ́ seica ɨ́ mej miyen rɨcɨ jéjreꞌecɨtzeꞌe. Aꞌɨ́ɨme ɨ́ teɨtejraꞌa, ayée mú acaújtzaahuateꞌe ɨ́ runéerime jetze mej mi seica teɨte ráamuaꞌaree yee mej rúꞌitziꞌiveꞌe.
23370	MAT 6:19	’Caxu siyen téꞌuseɨreꞌe u ruchiꞌitá jeíhua ɨ́ tɨ huápɨꞌɨ tíꞌijnajche sej si seꞌuun teꞌuráchaꞌɨɨca. Tɨ́ puaꞌa siyen huárɨni, aj mú mi tejpuási raatéteꞌeneajxɨꞌɨsin ɨ́ caanari. Ajta ɨ́ tepúustiꞌi, temuaꞌa pu tiuꞌuteújchuitaamuaꞌasin. Majta aꞌɨ́ɨme ɨ́ nahuaꞌari, aꞌúu mú uteáruti caꞌanéeri jɨmeꞌe. Matɨ́ꞌɨj mi téꞌunahuaꞌan.
23373	MAT 6:22	’Ajta hui, amɨ́jna mɨ áꞌajɨꞌɨ, aꞌii pu aꞌɨ́ɨn púꞌeen ɨ́ pej jɨ́n áꞌucheꞌecan. Tɨ́ puaꞌa rɨꞌéeneꞌen puáꞌajjɨꞌɨsíjmeꞌeni, temuaꞌa pej naa meteúunee.
23374	MAT 6:23	Mɨ́ ajta, tɨ puaꞌa caí tiꞌitɨ́j vaɨreꞌe muaꞌa jɨ́ꞌɨ, ayée pu huaꞌéen cumu tɨ́j huatɨ́caꞌa. Ajta muaꞌaxɨejniuꞌuca, tɨ puaꞌa piyen rɨ́ꞌɨ raatéꞌavaa, ayée pu cheꞌatá naꞌa tíꞌivaɨreꞌe ɨ́ pej jɨ́n huáyeꞌiven huáꞌa tzajtaꞌa ɨ́ teɨte. Ajta tɨ puaꞌa piyen caí rɨ́ꞌɨ tiraatéꞌavaa ɨ́ muaꞌaxɨejniuꞌuca tɨ ij caí chéꞌe mú áꞌayee mú áꞌuviꞌitɨjcareꞌen, ¿ni caí ayén teꞌiráame cumu tɨ́j huatɨ́caꞌa? Capu aꞌatzu huáneeriꞌi.
23375	MAT 6:24	’Capu jaꞌatɨ́ raayɨ́ꞌɨtɨ tɨ huaꞌapuaca jemi tiuꞌutévaɨreꞌen. Tɨ́ puaꞌa tiuꞌutatéseꞌen tɨ ayén huárɨni, seɨ́j pu tichaꞌɨ́ɨreꞌe aꞌame tɨ tíꞌiraꞌaijteꞌe, ajta ɨ́ seɨ́j, aꞌɨ́ɨ pu raxɨ́ꞌeveꞌe aꞌame tɨ tiraataꞌaíjteꞌen. Naꞌari caí, nain pu jɨ́n tiraatévaɨreꞌesin ɨ́ seɨj, ajta aꞌɨ́ɨ pu caí raꞌaráꞌastijreꞌe ɨ́ seɨj tɨ tíꞌiraꞌaijteꞌe. Jɨ́meꞌen aꞌɨ́jna ɨ́ Dios, ajta jɨ́meꞌen aꞌɨ́jna ɨ́ tumin, capu jaꞌatɨ́ ayén raayɨ́ꞌɨtɨ tɨ tiuꞌutaꞌaíjtiꞌireꞌen ruxɨ́ꞌej naꞌa aꞌɨ́mej jemi ɨ́ mej huaꞌapua.
23376	MAT 6:25	’Aꞌɨ́j nu jɨ́n niyen tejáꞌamuaꞌixaateꞌe jɨ́meꞌen aꞌɨ́jna yee: Caxu seꞌɨ́jna jɨ́n tíꞌimuajca yee: “¿Aꞌiquí tetíꞌicuaꞌani?”, nusu yee: “¿Aꞌiquí tetíꞌiteyeꞌen?”, naꞌari yee: “¿Tiꞌitaqui jɨ́n tetiuꞌutétachejteꞌesin?” ¿Ni caí jaítzeꞌe ruxeꞌeveꞌe ɨ́ Dios jemi sej ruuri xáꞌaraꞌani, caí ɨ́ cuaꞌira? ¿Ni caí ayén cheꞌatá naꞌa jaítzeꞌe ruxeꞌeveꞌe ɨ́ Dios jemi áꞌamuahuaꞌiraꞌa tɨ ruuri, caí ɨ́ sej jɨ́n tiuꞌuteújchejteꞌen? A niꞌijtá neꞌu.
23377	MAT 6:26	’Casiꞌi, hui sehuaꞌuseíj mɨ pinaꞌase ɨ́ mej júteꞌe ráꞌaraꞌa. Camu aꞌatzu tíꞌihuasteꞌe, camu majta tíꞌitzaꞌanaca, camu majta raseꞌɨri ɨ́ imueꞌeri ɨ́ ruchiꞌitá. Mɨ́ ajta, aꞌɨ́ɨ pu tihuáꞌamiꞌicuaca aꞌɨ́jna ɨ́ áꞌamuayaꞌupua aꞌuun tɨ éꞌeseijreꞌe u ta japua. Ajta jeíhua xu jaítzeꞌe jetzen ruxeꞌeveꞌe mecaí aꞌɨ́ɨme mɨ pinaꞌase. Aꞌɨ́ɨ pu rɨ́ꞌɨ tejáꞌamuachaꞌɨ́ɨ aꞌame.
23379	MAT 6:28	’Ajta, ¿aꞌiné ꞌeen jɨ́n siyen tíꞌitziɨɨneꞌe seꞌɨ́jna jɨmeꞌe yee tiꞌitájqui jɨ́n tetiuꞌutétachejteꞌesin? ’Casiꞌi múꞌeen, xaaseíj mɨ xuuxuꞌu aꞌij tɨ téꞌejvivausi mé jáꞌahuaꞌa tɨ huapáꞌatza. Capu tíꞌimɨjhuaca mɨ xuuxuꞌu, capu ajta tíꞌitzaca.
23381	MAT 6:30	’Ayee puꞌu, Dios pu ayén naa éeneꞌen rɨ́ꞌɨ tíꞌiruure mɨ ɨxaj tɨ íjii aꞌuun éꞌeseijreꞌe aꞌúu tɨ aꞌupáꞌatza. Ajta áꞌiyen, aréꞌapuaꞌa rasijchen. Tɨ́ꞌɨj huatéehuan, aj mú mi raateátaiira chuej tzajtaꞌa táꞌajtaavijhua. Dios pu xaa jaítzeꞌe rɨ́ꞌɨ áꞌamuaruure caí aꞌɨ́jna tɨ rɨ́ꞌɨ ráaruu mɨ ɨxaj. Múꞌeen xu hui caí aꞌatzu téꞌatzaahuateꞌe xaa neꞌu.
23382	MAT 6:31	Aꞌɨ́j nu jɨ́n niyen tejáꞌamuaꞌixaateꞌe. Caxu siyen tíꞌimuajca seꞌɨ́jna jɨmeꞌe yee: “¿Tiꞌitájqui tecuaꞌani?”, nusu yee: “¿Tiꞌitájqui teyéꞌen?”, naꞌari yee: “¿Tiꞌitájqui jɨ́n tetiuꞌutétachejteꞌesin?”
23383	MAT 6:32	’Aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej caí ramuaꞌate ɨ́ Dios tzáahuatiꞌiraꞌa jɨmeꞌe, aꞌii mú aꞌɨ́ɨn púꞌeen ɨ́ mej jɨ́n rahuauca. Mɨ́ ajta, aꞌɨ́ɨn ɨ́ áꞌamuayaꞌupua ta japua tɨ éꞌeseijreꞌe, aꞌɨ́ɨ pu ari ramuaꞌaree nain tɨ́j naꞌa ɨ́ tɨ tejamuáꞌaturaateꞌe.
23385	MAT 6:34	’Ayej xaa neꞌu tiꞌayajna. Caxu tíꞌimuajca seꞌɨ́jna jɨmeꞌe yee aꞌiquí téꞌeme ruijmuaꞌa. Ruijmuaꞌa xu sijta tíꞌiteseꞌe xáꞌajuꞌun seꞌɨ́jna jɨmeꞌe ɨ́ tɨ tejáꞌamuacɨꞌɨti aꞌájna. Amɨ́ puꞌu aúcheꞌe ɨ́ sej jɨ́n tíꞌiteseꞌen íjii.
23386	MAT 7:1	’Caxu chéꞌe senaꞌa seica jetze tíꞌijpuaꞌajteꞌe ɨ́ seɨ́j tɨ i caí Dios ayén múꞌejmi jetze teꞌujpuáꞌajteꞌen caꞌanín jɨmeꞌe.
23388	MAT 7:3	¿Aꞌiné ꞌeen jɨ́n siyen rasiseꞌi áꞌamuaꞌihuaaraꞌa ɨ́ tɨꞌɨrí cɨ́lieen jɨ́n teꞌutéjturaa ɨ́ Dios jemi? Mɨ́ seajta múꞌeen caxu rusiseꞌij ɨ́ sej veꞌecán jɨ́n auteájturaa jemin ɨ́ Dios.
23389	MAT 7:4	Ajta, tɨ puaꞌa peri veꞌecán jɨ́n auteájturaa ɨ́ Dios jemi, ¿aꞌiné tíꞌirɨꞌɨri pej piyen tiraatáꞌixaateꞌen pemɨ́jna tɨ cɨ́lieen jɨ́n aꞌuteájturaa aꞌij tɨ tiꞌitɨ́j jɨ́n teꞌuteájturaa?
23391	MAT 7:6	’Caxu siyen tihuáꞌixaateꞌe ɨ́ niuucari tɨ jɨ́meꞌen raxa ɨ́ Dios huáꞌa tzajtaꞌa aꞌɨ́mej ɨ́ mej tiúꞌuxanaꞌaviꞌisteꞌe mej mi caí áꞌamuaxɨeehuariꞌira matɨ́j ɨ́ tzɨꞌɨcɨ mej tiúꞌucheꞌeveca. Ajta caxu siyen tihuáꞌijcateꞌe ɨ́ tɨ Dios jemi éꞌemeꞌecan aꞌɨ́mej ɨ́ mej caí tíꞌiteviꞌiraꞌa. Naꞌari caí, ayée mú rɨni matɨ́j ɨ́ tuiixu ɨ́ xarij tzajtaꞌa aꞌutɨ́ jéꞌejmuaa. Aꞌij mú puaꞌa tejámuaataxájta, mej núꞌu amuajchaꞌɨ́ɨreꞌe mú muáꞌajuꞌun huápɨꞌɨ.
23392	MAT 7:7	’Setáꞌaj siyen seuj rahuauca ɨ́ Dios jemi, aꞌiné aꞌɨ́ɨ pu tejámuaatáꞌasin. Tɨ́ puaꞌa siyen rahuauca ɨ́ jemin, aj xu xaa ráateuni jemin ɨ́ Dios. Seucheꞌe seajta teꞌejteátuꞌasixɨꞌɨn ɨ́ puéerta jetze. Dios pu xaa teꞌantácuuna, amuaatáꞌasin ɨ́ sej jɨ́meꞌen rahuauhuau.
23394	MAT 7:9	’¿Aꞌiné tejamuáꞌamitɨejteꞌe múꞌejmi? Tɨ́ puaꞌa muáꞌayauj ayén tíꞌimuahuaviira ɨ́ pan pej raataꞌɨ́ꞌɨteꞌen, ¿ni mɨ tetej paraatátɨstejsin? Capej xaa neꞌu tetej raatátɨstejsin sino pan pej raataꞌɨ́ꞌɨteꞌesin.
23395	MAT 7:10	Naꞌari, tɨ puaꞌa ayén tíꞌimuahuaviira pej huaꞌité raatáꞌan, ¿ni qui cuꞌucuꞌu paraatapíjteꞌesin? Capej xaa neꞌu cuꞌucuꞌu raatapíjteꞌesin sino huaꞌité pej raatáꞌasin.
23396	MAT 7:11	’Jee sein, ayej tiꞌayajna, múꞌeen xu caí urarɨ́ꞌen ɨ́ ru tzajtaꞌa. Mɨ́ seajta múꞌeen, seúcheꞌe xu ramuaꞌaree aꞌij sej yeꞌí huárɨni sej si huaꞌutapuaíjveꞌen ɨ́ ruyaujmuaꞌa tiꞌitɨ́j tɨ iꞌirɨ́ꞌen. Ajta ɨ́ áꞌamuaꞌiyaꞌupua, jeíhua pu jaítzeꞌe huaꞌutáꞌasin ɨ́ tɨ tiꞌirɨ́ꞌeen aꞌɨ́mej ɨ́ mej rahuaviira muáꞌajuꞌun.
23397	MAT 7:12	’Aꞌɨ́j xu jɨ́n siyen huárɨni nain jɨmeꞌe. Setáꞌaj siyen cheꞌatá senaꞌa huáꞌuruuren ɨ́ ruxɨ́ꞌej teɨte aꞌij sej tíꞌijxeꞌeveꞌe mej miyen amuáaruuren múꞌejmi. Ayee pu huataújmuaꞌa nain tɨ téꞌeyuꞌusiꞌi ɨ́ yuꞌuxari jetze Moisés tɨ raꞌuyúꞌuxacaꞌa, ajta ɨ́ seica jetze ɨ́ mej raꞌuyúꞌuxacaꞌa aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej tíꞌixaxaꞌataꞌa ɨ́ Dios jetze meꞌecan.
23398	MAT 7:13	’Sej si eꞌaráꞌasti aꞌúu tɨ Dios éꞌeseijreꞌe, ayée xu huárɨni. Aꞌuun xu aꞌuteárute ɨ́ puéerta jetze tɨ cɨ́j antéeyauj. Jee xaa, seɨ́j pu seijreꞌe ɨ́ puéerta tɨ antéeyauj. Aꞌuu pu pújmeꞌen eꞌenténineꞌi ɨ́ juye tɨ ajta auuyaúj. Muꞌiitɨ́ mú meꞌuun aꞌuteáruꞌipi, majta aꞌɨ́j mú japuan cɨɨne ɨ́ juye tɨ auuyaúj. Matɨ́ꞌɨj meꞌuun aꞌuréꞌenen aꞌu tɨ aupuáꞌari, naímiꞌi mú jéꞌe huaújpuaꞌarixɨꞌɨsin, micu. Miyáꞌujɨsin ɨ́ ruxɨ́ejniuꞌuca tɨ auj ruuricaꞌa.
23400	MAT 7:15	’Rɨ́ꞌɨ xuꞌu, múꞌeen, huáꞌa jemi ɨ́ mej tíꞌihuaꞌitaca. Ayee mú tíꞌixaxaꞌa tɨjɨ́n: “Dios jetze meꞌecan tu hui tíꞌixaxaꞌa.” Mé mú veꞌeréꞌene mé muáꞌacanta. Ayee mú áꞌujujhuaꞌan aꞌamua tzajtaꞌa. Cu xɨee mé caí tiꞌitɨ́j aꞌij ruure. Mɨ́ ajta, capu ayén tiꞌayajna. Jee xaa neꞌu ayén tiꞌayajna. Ayee mú ꞌeen matɨ́j ɨ́ ɨ́ɨraꞌavete ɨ́ mej tíꞌitecuiꞌica. Jéꞌecan mú tihuáꞌariꞌiraca ɨ́ teɨte ɨ́ tihuaꞌáa. Majta huáꞌacuanamuáj.
23402	MAT 7:17	’Ayee pu tíꞌeen, nain ɨ́ cɨyej tɨ tiꞌirɨ́ꞌeen, rɨꞌéeneꞌen pu tíꞌitacaꞌa. Ajta, nain ɨ́ cɨyej tɨ caí tiꞌirɨ́ꞌeen, capu ajta rɨꞌéeneꞌen tíꞌitacaꞌa.
23406	MAT 7:21	’Mɨ́ majta meꞌɨ́n ɨ́ mej miyen tíꞌinejee tɨjɨ́n: “Nevástaraꞌa, casiꞌi nevástaraꞌa”, camu naímiꞌi meꞌuun aꞌuteáruti aꞌu tɨ tejéꞌaijta ɨ́ Dios. Aꞌii muꞌu meꞌuun aꞌuteáruti ɨ́ mej miyen rɨcɨ aꞌij tɨ tíꞌijxeꞌeveꞌe ɨ́ Dios.
23407	MAT 7:22	Ayee pu téꞌeme aꞌájna xɨcájraꞌa jetze tɨ́ꞌɨj Dios ayén huáꞌaxɨjteꞌen ɨ́ teɨte. Muꞌiitɨ́ mú miyen tinaatáꞌixaateꞌesin meꞌɨ́jna jɨmeꞌe yee: “Nevástaraꞌa, casiꞌi nevástaraꞌa, teen tu tiuꞌutaxájtacaꞌa aniúucajtzeꞌen tetɨ́ꞌɨj teuj ruurica. Teajta aniúucajtzeꞌen jɨ́n huaꞌutamuári ɨ́ tiyaaruꞌu mej huáꞌa tzajtaꞌa seijreꞌecaꞌa. Ayee tu cheꞌatá tenaꞌa, jeíhua tiuꞌumuárɨej teꞌɨ́jna jɨmeꞌe tej múꞌeetzi jetzen arátacaꞌanejcaꞌa.”
23408	MAT 7:23	’Mɨ́ neajta inee, ayée nu hui tihuaꞌutáꞌixaateꞌesin tɨjɨ́n: “Canu jaꞌanáj amuaamuáꞌa aꞌatéenni sej púꞌeen. Caxu aꞌatzu neteɨ́testemuaꞌa púꞌeen. Sericu, sej hui iiyecuí inee jemi, mɨ sej aꞌij puaꞌa rɨcɨ.”
23409	MAT 7:24	’Aꞌɨ́j pu jɨ́n, jaꞌatɨ́ tɨ naꞌa tɨ ayén nenamua, ajta tɨ ayén raꞌaráꞌastijreꞌe aꞌij nej tíꞌixaxaꞌa, ayée pu hui cheꞌatá naꞌa mé teuúmuaꞌaree tɨ́j aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ tɨ huateújchiꞌite tetej japua.
23412	MAT 7:27	Aj mú mi huatéviiyecaꞌa. Ajta cámɨꞌɨyixɨ ɨ́ jaj. Ajta huatáꞌeecarecaꞌa. Caꞌanacan pu áꞌave ɨ́ chiꞌiraꞌan. Jéꞌecan pu yáꞌurɨe aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ tɨ huateújchiꞌite aꞌu tɨ áꞌuseaataꞌa. Ayee pu cheꞌatá naꞌa tíꞌijruuren ɨ́ jaꞌatɨ tɨ caí raꞌaráꞌastijreꞌe aꞌij nej tíꞌixaxaꞌa. ―Ayee pu tihuaꞌutáꞌixaa aꞌɨ́jna ɨ́ Jesús.
23416	MAT 8:2	Tɨꞌɨj jí seɨ́j aveꞌeréꞌene ɨ́ Jesús jemi. Tíꞌicuiꞌicaa aꞌɨ́jna jɨmeꞌe tɨ tinéj ɨ́ ꞌatzaj huáꞌireꞌaraꞌan jetze. Ayee mú ratamuáꞌamua tɨjɨ́n lepra. Tɨ́ꞌɨj i aꞌɨ́ɨn títunutacaꞌa jemin ɨ́ Jesús. Ayee pu tiraatáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Tɨ́ puaꞌa hui muaꞌaráanajche pej tináahuaateꞌen.
23417	MAT 8:3	Aj pu i Jesús raꞌajtamuárɨej. Ayen tɨjɨ́n: ―Naꞌaráanajche pej huarún. Jɨ́meꞌen puꞌu ayén raataxájtacaꞌa, aj pu i tiraacáꞌariꞌiriꞌi ɨ́ tɨ jɨ́meꞌen tíꞌicuiꞌicaa. Tɨꞌɨj jí huarúj.
23418	MAT 8:4	Aj pu i Jesús ayén tiraatáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Casiꞌi, capej jaꞌatɨ́ ixaateꞌe sino aricu, aꞌɨ́jna jemi tɨ tíꞌivaꞌɨri teyujtaꞌa. Chéꞌe muaaseíj. Pajta tiuꞌutámuaɨꞌɨvejta aꞌij tɨ tiuꞌuxájtacaꞌa ɨ́ Moises teecan. Ayee mú éeniꞌicɨꞌe ramuaꞌaréeren tɨjɨ́n pepuꞌuri huarúj.
23419	MAT 8:5	Aj pu i Jesús aꞌuteájrupi aꞌujna Capernaúm. Tɨ́ꞌɨj aꞌuun aꞌuteájrupi, seɨ́j pu u aꞌuvéꞌemej tɨ iꞌi xantaaruꞌu. Aꞌii pu aꞌɨ́ɨn púꞌeen tɨ anxɨ́te tíꞌaijta. Jéꞌecan pu rájhuaviiriꞌi aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ. Ayen tɨjɨ́n: ―Nevástaraꞌa, jéꞌecan pu tíꞌicuiꞌi aꞌɨ́jna tɨ nevaɨreꞌe. An pu aꞌujcáꞌa ɨ́ utaatzi japua. Cɨyáaxaraꞌa. Nainjapua pu racuiꞌi huápɨꞌɨ.
23421	MAT 8:7	Aj pu i Jesús ayén tiraatáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Née nu xaa aꞌuméꞌe naꞌame nej ni tiráahuaateꞌen.
23422	MAT 8:8	Aj pu i ayén tiuꞌutaniú aꞌɨ́jna tɨ anxɨ́te tíꞌaijta tɨjɨ́n: ―Nevástaꞌaraꞌa, capu ayén muaavíjteꞌe pej piyen uteárute u niche, aꞌiné canu Israél jetze ajtémeꞌecan. Ayee pepuꞌu huárɨni, patáꞌaj piyen tiraataxáj ɨ́ niuucari jɨmeꞌe. Aj pu xaa rujni aꞌɨ́jna tɨ nevaɨreꞌe.
23423	MAT 8:9	Ayee nu tíꞌimuaꞌixaateꞌe neꞌɨ́jna jɨmeꞌe ɨ́ mej seica tíꞌineꞌaijteꞌe ineetzi. Neajta inee, nee nu seica tíꞌaijteꞌe. Tɨ́ puaꞌa niyen tiraataꞌixaateꞌen seɨ́j tɨjɨ́n: “Aricu, u páꞌumeꞌen”, aꞌɨ́ɨ pu xaa aꞌuméꞌe aꞌame. Naꞌari, tɨ puaꞌa niyen tiraataꞌixaateꞌen ɨ́ seɨj tɨjɨ́n: “Yé véꞌexɨjriꞌi”, aꞌɨ́ɨ pu ajta yé veꞌeréꞌenejsin. Neajta niyen tiraataꞌaíjteꞌesin ɨ́ tɨ nevaɨreꞌe tɨjɨ́n: “Aisí múꞌee, pɨ́ huarɨ́chi.” Ajta aꞌɨ́ɨn, ayée pu rɨni. ―Ayee pu tiuꞌutaxájtacaꞌa aꞌɨ́jna ɨ́ xantaaruꞌu.
23424	MAT 8:10	Tɨ́ꞌɨj Jesús ráanamuajriꞌi, jéꞌecan pu huataújtemuaꞌave. Aj pu i ayén tihuaꞌutáꞌixaa aꞌɨ́mej ɨ́ mej ráꞌajaahuateꞌe tɨjɨ́n: ―Ayee nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe tzáahuatiꞌiraꞌa jɨmeꞌe. Huáꞌa tzajtaꞌa ɨ́ teɨte ayujna mej huachéjme tɨ́j naꞌa tɨ huatacáꞌa íiyu Israél, canu jaꞌanáj seɨ́j huatéꞌuu íiyu Israél, jaꞌatɨ́ tɨ ayén cheꞌatá naꞌa téꞌatzaahuateꞌe tɨ́j aꞌíjna i teáataꞌa.
23426	MAT 8:12	Mɨ́ majta aꞌɨ́mej ɨ́ mej Israél jetze ajtémeꞌecan, Dios pu huaꞌiráꞌiti á puaꞌacɨé aꞌu tɨ aꞌutɨ́caꞌa. Jéihua mú huateujyéineajraꞌasin, majta jeíhua mú ancuréꞌujcɨꞌɨmée muáꞌajuꞌun ɨ́ rutamej jɨmeꞌe aꞌɨ́jna jɨmeꞌe mej jeíhua rajpuaíitzi. ―Ayee pu tihuaꞌutáꞌixaa.
23427	MAT 8:13	Aj Jesús ayén tiraatáꞌixaa aꞌɨ́jna tɨ anxɨ́te tíꞌaijta tɨjɨ́n: ―Aricu, ayée pu téꞌeme patɨ́j peri téꞌantzaahua. Jɨ́meꞌen puꞌu ayén tiraatáꞌixaa, aj pu i huarúj aꞌɨ́jna tɨ tíꞌivaɨreꞌe aꞌɨ́jna jemi ɨ́ xantaaruꞌu. Tɨꞌɨj jí áꞌuraa aꞌɨ́jna ɨ́ Jesús.
23431	MAT 8:17	Ayee pu tiujuꞌurɨ́j tɨ ij araúrasten aꞌij tɨ tiuꞌutaxájtacaꞌa aꞌɨ́jna ɨ́ Isaías, ɨ́ tɨ ajmíꞌi tíꞌixaxaꞌataꞌa ɨ́ Dios jetze meꞌecan. Ayen tɨjɨ́n: “Aꞌɨ́ɨ pu titáꞌariꞌiriꞌi aꞌɨ́jna ɨ́ tɨ jɨ́n caí chéꞌe túꞌucaꞌanistiꞌiracaꞌa. Ajta aꞌɨ́ɨ pu yáꞌutɨɨ ɨ́ tej jɨ́n tíꞌicucuiꞌicaa.”
23433	MAT 8:19	Aj pu i seɨ́j tɨ tiújmuaꞌate ɨ́ yuꞌuxari jetze, aꞌɨ́ɨ pu aveꞌeréꞌene jemin ɨ́ Jesús. Ayee pu tirájhuaviiriꞌi tɨjɨ́n: ―Maestru, nichéꞌe á jamuan áꞌucheꞌecaneꞌen aꞌu tɨ naꞌa pej aꞌuméꞌe puaꞌamé.
23434	MAT 8:20	Aj pu i Jesús ayén tiraatáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Canu muꞌu aꞌuméꞌe naꞌame. Aꞌɨ́ɨme ɨ́ arachuíjse, aꞌúu mú hui uꞌuche cuunístaꞌa, majta aꞌɨ́ɨme ɨ́ pinaꞌase aꞌúu mú tiꞌitítuꞌa aꞌu mej éꞌeꞌaseca. Mɨ́ neajta inee, i nej neajta teáataꞌa jetze airáane, canu aꞌatzu huatéechiꞌi ɨ́ nej tzajtaꞌan huácuti. ―Ayee pu tiraatáꞌixaa.
23435	MAT 8:21	Ajta seɨ́j tɨ áꞌucheꞌecaneꞌe jamuan, aꞌɨ́ɨ pu ayén rájhuaviiriꞌi tɨjɨ́n: ―Nevástaraꞌa, nichéꞌe yé huácatii íiye niche asta naꞌa caí huámɨꞌɨni ɨ́ nitáàta. Netɨ́ꞌɨj raꞌavaꞌanán, aj nu ni yé veꞌeréꞌenejsin nej ni áꞌucheꞌecaneꞌen á jamuan.
23436	MAT 8:22	Ayee pu tiraatáꞌixaa aꞌɨ́jna ɨ́ Jesús tɨjɨ́n: ―Micheꞌe mɨ seica raꞌaváꞌanan ɨ́ huaꞌaxɨ́ꞌej mɨꞌɨchi aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej caí ramuaꞌate ɨ́ Dios. Mɨ́ pajta múꞌee, patáꞌaj caꞌanacan yé veꞌeréꞌenen.
23439	MAT 8:25	Majta meꞌɨ́n ɨ́ mej áꞌujujhuaꞌaneꞌe jamuan, aꞌɨ́ɨ mú aveꞌeréꞌene jemin. Aj mú mi raajɨ́ste. Miyen tɨjɨ́n: ―¡Maeestru, ta japua huániuuchi! ¡Tuꞌuri hui cuiꞌini!
23440	MAT 8:26	Aj puꞌi ayén tihuaꞌutaꞌíhuaꞌuriꞌi tɨjɨ́n: ―Mɨ́ sej caí aꞌatzu téꞌatzaahuateꞌe, ¿aꞌiné sej si huápɨꞌɨ tíꞌitziɨɨneꞌe? Aj pu i ájchee. Tɨꞌɨj jí huaꞌutáꞌijmɨijriꞌi ɨ́ eeca, ajta ɨ́ jaj. Aj pu i huatéepuaꞌaj ɨ́ eeca, ajta aꞌureújéꞌiye jáꞌaraa ɨ́ jaj, temuaꞌa naa.
23441	MAT 8:27	Jéꞌecan mú aꞌij raꞌutaseíj aꞌɨ́ɨme ɨ́ teteca. Ayee mú tíꞌiruꞌihuaꞌuracaꞌa tɨjɨ́n: ―¿Tiꞌitáani téviraꞌa púꞌeen amɨ́jna? Amɨ́ pu tihuáꞌaijteꞌe ɨ́ eeca, ajta ɨ́ jaj. Majta mú hui ráꞌaste.
23443	MAT 8:29	Matɨ́ꞌɨj mi miyen titeejíjhuacaꞌa. Miyen tɨjɨ́n: ―¿Aꞌiné hui tiꞌitɨ́j peteáruuren itejmi jemi, Jesús, pej iꞌi yaujraꞌan ɨ́ Dios? ¿Ni piyen mú aꞌuvéꞌemej pej pi puaíjtzi taatáꞌan? Aru capu xɨ tejaꞌuréꞌene aꞌájna xɨcájraꞌa tej jetzen rajpuaíitzi táꞌajuꞌun.
23445	MAT 8:31	Matɨ́ꞌɨj mi meꞌɨ́n ɨ́ tiyáaruꞌuse tɨ huáꞌa tzajtaꞌa seijreꞌecaꞌa, aꞌɨ́ɨ mú miyen rájhuaviiriꞌi meꞌɨ́jna ɨ́ Jesús tɨjɨ́n: ―Tɨ́ puaꞌa piyen titaatamuáriteꞌen itejmi, taataꞌítechi itejmi aꞌu mej aꞌutéꞌuu mɨ tuiixu.
23446	MAT 8:32	Aj pu i ayén tihuaꞌutáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Sericu. Matɨ́ꞌɨj mi huiráacɨ. Aj mú mi huáꞌa tzajtaꞌa aꞌuteájrupi ɨ́ tuiixute. Majta meꞌɨ́n ɨ́ tuiixu, matɨ́ꞌɨj mi huataúruu aꞌuun pújmeꞌen játeꞌana tɨ aꞌatamɨ́ꞌɨye. Matɨ́ꞌɨjtá mi atéavatzɨ á jaataꞌa. Aj mú mi aujámɨ naíjmiꞌi.
23450	MAT 9:2	Majta meꞌɨ́n ɨ́ seica, aꞌɨ́ɨ mú jaꞌatɨ́ aveꞌeréꞌeneijte ɨ́ Jesús jemi seɨ́j tɨ cɨyáaxaraꞌacaꞌa. Aꞌɨ́j pu jáꞌujcaꞌatii ɨ́ utaatzi aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ. Tɨ́ꞌɨj Jesús huaꞌuseíj aꞌɨ́mej ɨ́ teɨte, aj pu xaa ráamuaꞌareeriꞌi tɨjɨ́n metéꞌatzaahuateꞌe aꞌɨ́ɨme. Aj puꞌi ayén tiraatáꞌixaa aꞌɨ́jna tɨ tíꞌicuiꞌi tɨjɨ́n: ―Niyauj, uhuateáꞌacaꞌane ɨ́ áꞌa tzajtaꞌa. Puꞌuri timuaatáꞌuuniꞌiriꞌi ɨ́ Dios ɨ́ pej jɨ́n auteájturaa ɨ́ jemin. ―Ayee pu tiraatáꞌixaa.
23451	MAT 9:3	Majta á vejliꞌi huiiráteꞌecaꞌa seica ɨ́ mej téꞌeyuꞌuxaca ɨ́ ruyeꞌirá jɨmeꞌe. Matɨ́ꞌɨj mi miyen tiuꞌumuáꞌaj ɨ́ ru tzajtaꞌa tɨjɨ́n: “Amɨ́ pu aꞌij puaꞌa tiratáꞌaca ɨ́ Dios ɨ́ runiuuca jɨmeꞌe.”
23452	MAT 9:4	Ajta Jesús, aꞌɨ́ɨ pu ruseɨ́j rúꞌumuaꞌareerecaꞌa aꞌij mej yeꞌí téꞌumuaꞌatzejcaꞌa ɨ́ ru tzajtaꞌa. Aj pu i ayén tihuaꞌutáꞌixaa tɨjɨ́n: ―¿Aꞌiné ꞌeen jɨ́n siyen aꞌij puaꞌa téꞌumuaꞌatze ɨ́ ru tzajtaꞌa?
23453	MAT 9:5	¿Tiꞌitáani caí jaítzeꞌe muárɨꞌeri, ni nej niyen tiraatáꞌixaateꞌen ɨ́ tɨ cɨyáaxaraꞌa yee: “Puꞌuri timuaatáꞌuuniꞌiriꞌi ɨ́ Dios ɨ́ pej jɨ́n auteájturaa ɨ́ jemin”, naꞌari yee: “Ájchesi, ajta anchuée muaꞌa utaatzi?”
23454	MAT 9:6	’Aru, ayée nu hui rɨni sej si ráamuaꞌaree ɨ́ nej neajta ɨ́ teáataꞌa jetze airáane, nee nu xaa neꞌɨ́jna jɨ́n antínmuaꞌaree íiyen chaanaca japua nej ni tihuaꞌutáꞌuuniꞌi ɨ́ mej jɨ́n auteájturaa ɨ́ Dios jemi. Aj pu i ayén tiraatáꞌixaa ɨ́ tɨ cɨyáaxaraꞌa tɨjɨ́n: ―Ájchesi, tipíi muaꞌa utaatzi. Aricu áꞌuraꞌa aꞌu pe éꞌeche.
23457	MAT 9:9	Aj pu i Jesús áꞌuraa. Tɨꞌɨj jí áꞌayee aꞌuréꞌene tɨ́ꞌɨj aꞌɨ́ɨn huaseíj aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ, Mateo tɨ ántehuaa. Aꞌuu pu huiracatii chiꞌita mej tzajtaꞌan huáꞌajijveꞌecaꞌa ɨ́ mej tíꞌitɨꞌɨcɨca. Aj pu i ayén tiraatáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Patáꞌaj ne jamuan áꞌucheꞌecaneꞌen. Ajta áꞌiyen, Mateo ájchee. Tɨꞌɨj jí áꞌuraa jamuan.
23459	MAT 9:11	Majta meꞌɨ́n ɨ́ fariseos, aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej jeíhua huápɨꞌɨ raxɨ́ꞌeveꞌe ɨ́ ruyeꞌirá, matɨ́ꞌɨj miyen raaseíj aꞌij tɨ rɨjcaa ɨ́ Jesús, ayée mú tihuaꞌutaꞌíhuaꞌuriꞌi aꞌɨ́mej ɨ́ mej jamuan áꞌujujhuaꞌaneꞌe. Miyen tɨjɨ́n: ―¿Aꞌiné ꞌeen jɨ́n amɨ́n aꞌamua maestro tíꞌicuaꞌaca, ajta yeꞌeca huáꞌa jamuan ɨ́ mej huáꞌajijveꞌe ɨ́ mej tíꞌitɨꞌɨcɨca, ajta jamuan ɨ́ mej caí xɨ́ꞌepɨꞌɨn titetiújchaꞌɨɨ?
23460	MAT 9:12	Tɨ́ꞌɨj ayén tiúꞌunamuajriꞌi ɨ́ Jesús, aj pu i ayén tihuaꞌutáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Ayee nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe. Aꞌɨ́mej jɨmeꞌe ɨ́ teɨte ɨ́ mej aꞌucɨ́ꞌɨcaꞌa jemin tɨ yaꞌanaca, capu ruxeꞌeveꞌe mej u áꞌujuꞌun ɨ́ mej rɨ́ꞌen aꞌɨ́jna jemi ɨ́ tɨ yaꞌanaca, sino aꞌɨ́ɨ mú xaa aꞌuréꞌenineꞌi ɨ́ tɨ yaꞌanaca jemi ɨ́ mej tíꞌicucuiꞌi.
23462	MAT 9:14	Matɨ́ꞌɨj mi seica aveꞌeréꞌene. Aꞌɨ́ɨme mú aꞌɨ́ɨn púꞌeen ɨ́ mej Juan jamuan áꞌujujhuaꞌaneꞌe. Aꞌɨ́ɨ mú aveꞌeréꞌene ɨ́ Jesús jemi. Matɨ́ꞌɨj mi miyen tiraataꞌíhuaꞌuriꞌi tɨjɨ́n: ―¿Aꞌiné ꞌeen jɨ́n tiyen tíꞌitaꞌitziꞌiveꞌe iteen, majta aꞌɨ́ɨme ɨ́ fariseos? Aru ɨ́ mej múꞌeetzi jamuan áꞌujujhuaꞌan, camu hui miyen rɨcɨ.
23463	MAT 9:15	Ayee pu tiuꞌutaniú aꞌɨ́jna ɨ́ Jesús, tɨjɨ́n: ―Tɨ́ puaꞌa jaꞌatɨ́ huaténeɨche, aj pu i ruꞌamiigustemuaꞌa huatáꞌineesin mej mi tiúꞌuyesten. Aj pu i tihuáꞌimin. ¿Ni tzaa miyen tíꞌiruꞌitziꞌiveꞌen tɨ puaꞌa huáꞌa jamuan tíꞌiyeste ɨ́ jaꞌatɨ? Capu xaa neꞌu. Mɨ́ ajta xaa, aj pu tejaꞌuréꞌenejsin ɨ́ xɨcájraꞌa mej jetzen ráꞌaviꞌitɨn ɨ́ jaꞌatɨ. Aj mú xaa ɨ́ amiigustemuaꞌameꞌen ruꞌítziꞌiveꞌen, aꞌiné capu chéꞌe éꞌe jáꞌahuaꞌa ɨ́ huaꞌamiigu. Aꞌiné naúcheꞌe nu yé huatéjvee, camu ruꞌítziꞌiveꞌen ɨ́ neꞌamiigustemuaꞌa.
23464	MAT 9:16	’Nicheꞌe seɨ́j amuaatáꞌixaateꞌen ɨ́ niuucari. Tɨ́ puaꞌa jaꞌatɨ́ aꞌɨ́jna jɨ́n tíꞌicuꞌuneꞌepua cɨ́ɨxuri jɨmeꞌe tɨ míꞌimeꞌecan, capu ayén tíꞌijcuꞌuneꞌepuan aꞌɨ́jna jɨmeꞌe ɨ́ cɨ́ɨxuri tɨ caí xɨ jaꞌanáj jáꞌusiniꞌi. Naꞌari caí, huatétzuꞌuta puꞌu aꞌɨ́jna ɨ́ cɨ́ɨxuri tɨ jéjcua tɨ́ꞌɨj huatéjaꞌusiniꞌihua. Raꞌatésiujtzaꞌanaxɨꞌɨsin ɨ́ tɨ míꞌimeꞌecan. Aj pu i ɨ́ tɨ anásiujtzaꞌani, jaítzeꞌe pu veꞌetɨ́ aꞌame.
23465	MAT 9:17	’Ajta, camu miyen raruure mej ruꞌucájtuꞌani navij limeetajraꞌa tzajtaꞌa tɨ racuaꞌiríihuajme ɨ́ viinu ɨ́ mej mauchén ráataahuacaꞌa. Tɨ́ puaꞌa miyen ráaruuren, aꞌɨ́jna ɨ́ viinu tɨ jéjcua, aꞌɨ́ɨ pu rajtésiujtzaꞌana ɨ́ navij tɨ racuaꞌiríihuajme. Tɨꞌɨj jí aꞌuvaɨ́jtzi ɨ́ navij, ajta ɨ́ viinu. Aꞌɨ́j pu jɨ́n ayén ruxeꞌeveꞌe tɨ iruꞌucájtuꞌani navij tzajtaꞌa tɨ jéjcua aꞌɨ́jna ɨ́ viinu tɨ ajta jéjcua. Ayee pu ꞌéeniꞌicɨꞌe teꞌutáviicuaꞌira tɨ ruxɨ́ꞌej tiꞌijéjcua. Aꞌɨ́ɨ pu aꞌɨ́jna jɨ́n téꞌeviicuaꞌi ɨ́ tɨ huaꞌapua.
23466	MAT 9:18	Aúcheꞌe pu tihuaúꞌixáateꞌecaꞌa tɨ́ꞌɨj seɨ́j aveꞌeréꞌene, tɨ tíꞌaijta u huáꞌa teyujtaꞌa. Aj pu i títunutacaꞌa jemin aꞌɨ́jna ɨ́ Jesús. Ayee pu tiraatáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Niyauj pu hui áꞌameꞌere. Mu aꞌutáꞌiyiꞌi patáꞌaj raꞌajtamuárɨꞌen, tɨꞌij aꞌɨ́ɨn auj ruuri áꞌaraꞌani.
23469	MAT 9:21	Aꞌɨ́j pu jɨ́n ayén huarɨ́j, aꞌiné ruseɨ́j pu ayén tiuꞌumuáꞌaj tɨjɨ́n: “Tɨ́ puaꞌa aꞌɨ́ɨ nenaꞌa caj teꞌajtamuárɨꞌen tɨ́j naꞌa teꞌuvíjpiꞌi ɨ́ cɨ́ɨxureꞌaraꞌan jetze, aj nu xaa rujni.”
23470	MAT 9:22	Aj pu i Jesús pɨ́ɨ aꞌuréꞌeve tɨ́ꞌij raaseíj ɨ́ ꞌɨ́itaꞌa. Aj pu i ayén tiraatáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Niyauj, huatéꞌacaꞌane muaꞌa tzajtaꞌa. Petéꞌatzaahuateꞌe nej timuáahuaate. Aꞌɨ́j pej jɨ́n peri huarúj. Jɨ́meꞌen puꞌu ayén tiuꞌutaxájtacaꞌa, aj pu i huarúj aꞌɨ́jna ɨ́ ꞌɨ́itaꞌa.
23472	MAT 9:24	Aj pu i ayén tihuaꞌutáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Sericu, xuꞌirácɨɨni múꞌeen, aꞌiné capu mɨꞌɨchi mɨ temuaij, sino cutzú puꞌu. Mɨ́ majta, aꞌɨ́ɨ mú raateꞌatzeájraa meꞌɨ́jna jɨmeꞌe aꞌij tɨ tiuꞌutaxájtacaꞌa.
23475	MAT 9:27	Tɨ́ꞌɨj Jesús aꞌuun aꞌarájraa, mé huaꞌapua mú raatavén ɨ́ mej aracúcuꞌunijmeꞌecaꞌa, muaꞌantijíihua. Miyen tɨjɨ́n: ―Múꞌee pej iꞌi yaujraꞌan aꞌɨ́jna ɨ́ David teecan, táꞌancuꞌuvajxɨꞌɨ.
23476	MAT 9:28	Tɨ́ꞌɨj Jesús uteájrupi u chiꞌita, aj mú mi aveꞌeréꞌene ɨ́ jemin. Aj pu i ayén tihuaꞌutaꞌíhuaꞌuriꞌi tɨjɨ́n: ―¿Ni senáꞌantzaahuateꞌesin nej tejáꞌamuahuaateꞌen? Matɨ́ꞌɨj mi miyen tɨjɨ́n: ―Aꞌii neꞌu tecaí, tavástaraꞌa.
23477	MAT 9:29	Aj pu i huaꞌarámuarɨꞌejxɨ ɨ́ huáꞌa jɨ́ꞌɨ jetze. Ayee pu tihuaꞌutáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Aꞌɨ́jna jɨmeꞌe sej téꞌantzaahua, ayée pu téꞌeme. Xuꞌuri huarúj.
23481	MAT 9:33	Aj pu i Jesús raatamuári ɨ́ tiyaaruꞌu tɨ tzajtaꞌan seijreꞌecaꞌa. Ajta áꞌiyen aꞌutéjche tɨ tiuꞌutaxáj aꞌɨ́jna tɨ tíꞌicuiꞌicaꞌa. Majta meꞌɨ́n ɨ́ teɨte, jeíhua mú huataújtemuaꞌave. Miyen tɨjɨ́n: ―Jee xaa neꞌu. Catu jaꞌanáj tiꞌitɨ́j tiyen tiuꞌuséij tɨ́j naꞌa íiyen tɨ huatacáꞌa Israél, tetɨ́j teuchén teri tiuꞌuséij íjii tɨ jaꞌatɨ́ ayén tiraayɨ́ꞌɨtɨ.
23482	MAT 9:34	Mɨ́ majta aꞌɨ́ɨme ɨ́ fariseos, ayée mú tiuꞌutaxájtacaꞌa tɨjɨ́n: ―Aꞌɨ́jna ɨ́ Jesús, aꞌɨ́ɨ pu aꞌɨ́jna jetze araújcaꞌane tɨ tihuáꞌaijteꞌe ɨ́ tiyáaruꞌuse tɨ́ꞌij ayén huaꞌutamuáriteꞌen ɨ́ tiyáaruꞌuse ɨ́ mej teɨte tzajtaꞌa seijreꞌe.
23485	MAT 9:37	Aj pu i Jesús ayén tihuaꞌutáꞌixaa aꞌɨ́mej ɨ́ mej jamuan áꞌujujhuaꞌaneꞌe tɨjɨ́n: ―Jee xaa neꞌu, ayej tiꞌayajna, muꞌuri muꞌiitɨ́ ɨ́ mej meri rɨ́ꞌɨ huaújruu tɨ Dios tíhuaꞌutaꞌaíjteꞌen. Mɨ́ ajta, ɨ́ mej tíꞌimɨjhuaca huáꞌa jɨ́meꞌen, camu muꞌíi.
23491	MAT 10:5	Aꞌii mú aꞌɨ́ɨn púꞌeen ɨ́ mej tamuáamuataꞌa japuan huaꞌapua aráꞌase ɨ́ tɨ Jesús huaꞌutaꞌítecaꞌa. Ayee pu aꞌɨ́jna jɨ́n tihuaꞌuꞌíjca, ayén tihuáꞌixaateꞌe yee: ―Caxu seꞌuun áꞌucɨꞌɨcaꞌan seꞌújna á mej aꞌuchéjme ɨ́ mej seɨ́j chuéjraꞌa japua ajtémeꞌecan, caxu seajta uteáruꞌipicheꞌen chajtaꞌa aꞌu mej éꞌeche aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej Samaria jetze ajtémeꞌecan.
23494	MAT 10:8	Setáꞌaj seajta tihuáꞌuhuaateꞌen ɨ́ mej tíꞌicucuiꞌi. Seajta siyen huáꞌuruuren ɨ́ mej mauchén huácuii mej mi ruuri muáꞌaraꞌani majtáhuaꞌa menaꞌa. Setáꞌaj seajta huaꞌurújteꞌen aꞌɨ́jna jɨmeꞌe ɨ́ mej jɨ́n tíꞌicucuiꞌi aꞌɨ́jna ɨ́ mej miyen ratamuáꞌamua tɨjɨ́n “tɨ́ tineájxɨ ɨ́ ru jetze”. Seajta huaꞌutamuáriteꞌen aꞌɨ́mej ɨ́ tiyáaruꞌuse ɨ́ mej huáꞌa tzajtaꞌa seijreꞌe ɨ́ teɨte. Múꞌeen, caxu tíꞌinajchitan aꞌɨ́jna jɨmeꞌe sej raꞌancuréꞌa seꞌɨ́jna ɨ́ muárɨꞌeriꞌiraꞌa ɨ́ sej jɨ́n tihuáꞌumuaꞌaten. Aꞌɨ́j pu jɨ́n, caxu huáꞌajijveꞌe.
23495	MAT 10:9	’Caxu seajta tiꞌitɨ́j anúꞌan tzajtaꞌan ɨ́ puaasi ɨ́ sej jɨ́n avéꞌujjɨ́ꞌɨcɨꞌejme, tiꞌitɨ́j tumin, tɨ puaꞌa oro naꞌari plata nusu cobre.
23497	MAT 10:11	’Aꞌu tɨ naꞌa mej aꞌuchéjme, setɨ́ꞌɨj aꞌuteárute seꞌújna, aj xu si seɨ́j huahuauni tɨ caí tiꞌitɨ́j jɨ́n ateáturaaveca. Aꞌuu xu aꞌutéꞌe xáꞌajuꞌun u chiꞌiraꞌan tzajtaꞌa aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ aꞌachú sej caj áꞌateere seꞌújna chajtaꞌa.
23500	MAT 10:14	’Ajta tɨ puaꞌa jaꞌatɨ́ caí amuaꞌancuréꞌeviꞌitɨn, naꞌari tɨ puaꞌa mecaí ranamuajracu aꞌij sej tihuaúꞌixaateꞌen, setɨ́ꞌɨj huirácɨɨnen seꞌújna chiꞌita, seraꞌatécaꞌatzɨjxɨꞌɨn ɨ́ rucaꞌacai tɨ i cávatziɨn ɨ́ chuej. Aj mú mi ramuaꞌaréeren ɨ́ mej jɨ́n auteájturaa ɨ́ Dios jemi.
23502	MAT 10:16	’Casiꞌi múꞌeen, ayée nu tejámuaataꞌaíjteꞌesin sej si áꞌujujhuaꞌaneꞌen huáꞌa tzajtaꞌa ɨ́ teɨte ɨ́ mej miyen áꞌamuaruuren tɨ́j ɨ́ɨraꞌave ɨ́ mej tíꞌitecɨꞌɨmeca. Setáꞌaj siyen mé titeumuámuaꞌareꞌen matɨ́j aꞌɨ́ɨme ɨ́ cuꞌucuꞌuse ɨ́ mej jeíhua raayɨ́ꞌɨtɨ. Setáꞌaj huamuáꞌajcantare sej si caí tiúꞌɨtzíiteꞌe mé séꞌujujhuaꞌaneꞌen matɨ́j majta rɨcɨ aꞌɨ́ɨme ɨ́ cucuiꞌise.
23503	MAT 10:17	’Rɨ́ꞌɨ xuꞌu huáꞌa jemi ɨ́ teteca. Aꞌɨ́ɨ mú múꞌejmi aꞌuteátuaasin aꞌu mej teꞌáijta huáꞌa jueesi jemi. Aj mú mi amuaꞌajvájxɨꞌɨsin aꞌamua huari jetze.
23507	MAT 10:21	’Jaꞌatɨ́ pu hui huaꞌitzi jɨ́n tíꞌijxajtziꞌiran ɨ́ ruꞌihuaaraꞌa mej mi raajéꞌica. Ayee pu cheꞌatá naꞌa téꞌeme ɨ́ yaꞌupuáaraꞌan huaꞌitzi pu huáꞌataaven ɨ́ ruyaujmuaꞌa. Majta meꞌɨ́n ɨ́ yaújmuaꞌameꞌen, aꞌɨ́ɨ mú cheꞌatá menaꞌa ájhuiixɨꞌɨn. Ayee mú tihuaꞌutaꞌaíjta mej huáꞌucuiꞌini.
23510	MAT 10:24	’Aꞌɨ́jna ɨ́ tɨ tihuáꞌamuaꞌate, jaítzeꞌe pu ruxeꞌeveꞌe caí aꞌɨ́mej ɨ́ mej tiúꞌujmuaꞌate. Ajta, aꞌɨ́jna tɨ tíꞌiraꞌaijteꞌe, jaítzeꞌe pu ruxeꞌeveꞌe aꞌɨ́jna caí aꞌɨ́ɨn tɨ ravaɨreꞌe.
23511	MAT 10:25	Aꞌɨ́j pu jɨ́n, ayén tiúꞌujxeꞌeveꞌe. Aꞌɨ́jna tɨ tihuáꞌamuaꞌaten, chéꞌe aꞌɨ́ɨn ayén cheꞌatá naꞌa éeneꞌen tɨ́j aꞌɨ́jna tɨ tiúꞌujmuaꞌate. Ajta aꞌɨ́jna tɨ tíꞌivaɨreꞌe, chéꞌe aꞌɨ́ɨn ajta ayén cheꞌatá naꞌa ꞌeeneꞌen tɨ́j aꞌɨ́jna tɨ tíꞌiraꞌaijteꞌe. Ayee mú cheꞌatá menaꞌa áꞌamuaruuren múꞌejmi aꞌij mej meri náaruu ineetzi. Aꞌiné ayée mú meri naatamuáꞌa tɨ jɨ́meꞌen yee: “Múꞌee pej iꞌi Beelzebú aꞌɨ́jna tɨ tihuáꞌaijteꞌe ɨ́ tiyáaruꞌuse”, ayée mú cheꞌatá menaꞌa áꞌamuaruuren múꞌejmi, mɨ sej hui níꞌiteɨtestemuaꞌa. Jee xaa neꞌu, majta mú jaítzeꞌe aꞌij puaꞌa áꞌamuaruuren múꞌejmi.
23512	MAT 10:26	’Aꞌɨ́j xu jɨ́n, ca xu huáꞌatziɨɨneꞌe ɨ́ teɨte. Tiꞌitɨ́ tɨ aꞌij avíitziꞌi ɨ́ sej jɨ́n rajpuaíjtzi, Dios pu raataseíjrata mé jéjreꞌe, naꞌari tiꞌitɨ́j tɨ aꞌij tɨ rúꞌavaa ɨ́ sej jɨ́n tíꞌimuarɨꞌe, Dios pu huaꞌutáꞌasin mej mi ráamuaꞌaree.
23514	MAT 10:28	’Caxu huáꞌatziɨɨneꞌe aꞌɨ́mej ɨ́ mej ruxɨ́ꞌej teɨte cuiꞌica aꞌiné camu raayɨ́ꞌɨtɨ mej áꞌamuaxɨejniuꞌuca antipuáꞌajteꞌen. Mɨ́ seajta múꞌeen, aꞌɨ́j xu xaa tziɨɨneꞌe aꞌɨ́jna ɨ́ Dios tɨ ayén raayɨ́ꞌɨtɨ tɨ raꞌantipuáꞌajteꞌen mɨ sej siyen cheꞌatá ratéhuaꞌiraꞌa. Ajta aꞌɨ́ɨ pu raayɨ́ꞌɨtɨ tɨ raꞌantipuáꞌajteꞌen ɨ́ áꞌamuaxɨejniuꞌuca ɨ́ sej jɨ́n seuj ruuricaꞌa ɨ́ taij jetze tɨ caí jaꞌanáj áꞌamɨꞌɨni.
23515	MAT 10:29	’Ayee pu huáꞌanajche aꞌɨ́mej mɨ pinaꞌase, aꞌachú cumu seɨ́j tumin seɨ́j. Ayee pu i ꞌeen aꞌɨ́jna ɨ́ áꞌamuayaꞌupua, aúcheꞌe pu huáꞌachaꞌɨɨ mɨ pinaꞌase. Capu seɨ́j mɨꞌɨni ɨ́ pinaꞌa tɨ puaꞌa aꞌɨ́ɨ caí xɨ ayén tiuꞌutaxáj.
23518	MAT 10:32	’Jaꞌatɨ́ tɨ naꞌa tɨ ayén teꞌanxájta huáꞌa jemi ɨ́ teɨte aꞌɨ́jna jɨmeꞌe yee nej nuꞌu ráꞌastijreꞌe neꞌɨ́jna ɨ́ Jesús, ayée nu hui cheꞌatá nenaꞌa teꞌanxájta jemin ɨ́ tɨ ajta níꞌiyaꞌupua ta japua tɨ éꞌeseijreꞌe tɨ jɨ́meꞌen yee aꞌɨ́ɨ pu xɨ́ꞌepɨꞌɨn huarɨ́j.
23520	MAT 10:34	’Caxu siyen tíꞌimuajca ɨ́ nej neꞌɨ́jna jɨ́n mú aꞌuvéꞌemej mej mi rɨ́ꞌɨ temuaꞌa naa titeeteáturan íiyen chaanaca japua. Canu neꞌɨ́jna jɨ́n mú aꞌuvéꞌemej mej mi rɨ́ꞌɨ titeeteáturan temuaꞌa naa sino mej mi jáꞌitaꞌa aꞌutácɨɨne meꞌɨ́jna jɨmeꞌe aꞌij nej rɨcɨ.
23523	MAT 10:37	’Tɨ́ puaꞌa jaꞌatɨ́ jaítzeꞌe raxɨ́ꞌeveꞌe ɨ́ rutáàta, ajta ɨ́ runáàna caí ineetzi, capu ayén tiraavíjteꞌe tɨ aꞌɨ́ɨn neetzi jemi huateáturan tɨ́j naꞌa rusén jɨmeꞌe. Ajta tɨ puaꞌa jaꞌatɨ́ jaítzeꞌe raxɨ́ꞌeveꞌe ɨ́ ruyauj tɨ teáataꞌa, ajta tɨ ꞌɨ́itaꞌa, tɨ puaꞌa jaítzeꞌe raxɨ́ꞌeveꞌe caí ineetzi, capu ajta ayén tiraavíjteꞌe tɨ aꞌɨ́ɨn neetzi jemi seíireꞌe áꞌaraꞌani tɨ́j naꞌa rusén jɨmeꞌe.
23526	MAT 10:40	’Aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ tɨ amuaꞌancuréꞌeviꞌitɨ u ruchiꞌitá, aꞌɨ́ɨ pu ajta naꞌancuréꞌeviꞌitɨ ineetzi. Ajta, aꞌɨ́jna ɨ́ tɨ naꞌancuréꞌeviꞌitɨ ineetzi, ayée pu cheꞌatá naꞌa raꞌancuréꞌeviꞌitɨ aꞌɨ́jna tɨ nejaꞌutaꞌítecaꞌa.
23531	MAT 11:3	Ayee mú tiraataꞌíhuaꞌuriꞌi tɨjɨ́n: ―¿Ni múꞌee pej peꞌɨ́n pɨ́rɨcɨ peꞌɨ́jna ɨ́ pej jee iꞌi Cɨríistuꞌu pej múꞌee íiyen ruxeꞌeveꞌe, pej nuꞌu yen veꞌecáanen? Naꞌari caí, ¿ni ayén tiúꞌujxeꞌeveꞌe tej seɨ́j huachúꞌeveꞌen?
23532	MAT 11:4	Jesús pu ayén tiuꞌutaniú tɨjɨ́n: ―Sericu, setáꞌaj siyen tiraataꞌixaateꞌen seꞌɨ́jna ɨ́ Juan aꞌij sej yeꞌí tíꞌiseij, seajta tíꞌinamua.
23535	MAT 11:7	Matɨ́ꞌɨj aꞌucɨ́j aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej Juan jamuan áꞌujujhuaꞌaneꞌe, Jesús pu aꞌutéjche tɨ tihuaꞌutáꞌixaateꞌen ɨ́ seica jɨ́meꞌen aꞌɨ́jna ɨ́ Juan. Ayen tɨjɨ́n: ―¿Tiꞌitáani senaꞌa u aꞌutéeseij seꞌújna u muꞌutzitá? ¿Ni qui siyen tiraaseíj ɨ́ huiini tɨ eeca raruꞌuxanteꞌe? Caxu xaa neꞌu.
23536	MAT 11:8	Tɨ́ puaꞌa secaí siyen huarɨ́j, ¿tiꞌitáani senaꞌa aꞌutéeseij? ¿Ni jaꞌatɨ́ seꞌutéeseij tɨ teꞌucáaviɨj rɨꞌéeneꞌen jɨmeꞌe? Caxu xaa neꞌu, aꞌiné xuꞌuri ramuaꞌaree tɨjɨ́n aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej miyen rɨꞌéeneꞌen jɨ́n teꞌucáaviɨj, aꞌúu mú éꞌeche huáꞌachiꞌita ɨ́ rey.
23537	MAT 11:9	Ari tɨ puaꞌa secaí siyen huarɨ́j, ¿tiꞌitájni neꞌu? ¿Ni secaí siyen aꞌɨ́ɨn aꞌutéeseij jaꞌatɨ́ tɨ Dios jetze meꞌecan tíꞌixaxaꞌa? Ayee nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe tɨ aꞌɨ́ɨn púꞌeen tzɨ́teꞌe aꞌɨ́jna ɨ́ Juan. Ayej xaa neꞌu tiꞌayajna, jeíhua pu jaítzeꞌe veꞌecán jɨ́n tiꞌitéjvee aꞌɨ́jna ɨ́ Juan caí seɨ́j tɨ ayée naꞌa aꞌɨ́jna jɨ́n tiꞌitéjvee tɨ Dios jetze meꞌecan tíꞌixaxaꞌa.
23539	MAT 11:11	’Ayee nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe tzáahuatiꞌiraꞌa jɨmeꞌe, huáꞌa tzajtaꞌa naíjmiꞌi ɨ́ teɨte ɨ́ mej huanéj íiyen chaanaca japua, capu jaꞌatɨ́ jaꞌanáj teꞌenteájrupi tiꞌitɨ́j jɨmeꞌe tɨ jaítzeꞌe veꞌée caí ɨ́ tɨ jɨ́n tiꞌitéjvee aꞌɨ́jna ɨ́ Juan. Mɨ́ ajta, aꞌɨ́ɨn tɨ jaítzeꞌe cɨ́lieen jɨ́n seijreꞌe jɨ́n tiꞌitéjvee ɨ́ Dios jemi, jaítzeꞌe pu veꞌée aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ caí aꞌɨ́jna ɨ́ Juan.
23540	MAT 11:12	’Tɨ́j naꞌa aꞌájnáꞌɨmua tɨ huataseíjre aꞌɨ́jna ɨ́ Juan, tɨ yú eꞌiréꞌene, teɨte mú caꞌanéeri jɨ́n rahuauca mej mi meꞌuun aꞌuteárute aꞌájna Dios tɨ éꞌeseijreꞌe. Majta caꞌanéeri mú jɨ́n tíꞌiteseꞌe aꞌɨ́ɨme ɨ́ teteca ɨ́ mej rucaꞌané mej mi huataúraꞌan meꞌɨ́jna jɨmeꞌe.
23544	MAT 11:16	’¿Aꞌiné nenaꞌa tiraataxáj yee aꞌiné méꞌeen aꞌɨ́ɨme ɨ́ teɨte ɨ́ mej aꞌíjna nineꞌiraꞌa jetze yen huachéjme íjii? Ayee mú ꞌéꞌen matɨ́j ɨ́ tɨꞌɨríi ɨ́ mej vejliꞌi aꞌujteí aꞌu mej tejáꞌatua. Aꞌɨ́ɨ mú huaꞌatéjiꞌivihuaꞌa ɨ́ seica.
23545	MAT 11:17	Miyen tɨjɨ́n: “Tetiuꞌutacɨ́ꞌɨsite sej si tiuꞌutéeneꞌen. Mɨ́ seajta caí, caxu tiuꞌutéenei. Teajta tu tiuꞌutáchuiicacaꞌa ɨ́ chuiicari jɨmeꞌe ɨ́ mej jɨ́n tíꞌichuicaca tɨ puaꞌa seɨ́j huámɨꞌɨni, mɨ seajta, caxu seꞌɨ́jna jɨ́n huataújxɨeemɨste.”
23546	MAT 11:18	’Ayee nu hui ꞌeen jɨ́n niyen tejáꞌamuaꞌihuaꞌu aꞌiné ayée pu tíꞌirɨneca. Aꞌɨ́jna ɨ́ Juan, ayée pu mú aꞌuvéꞌemej. Aꞌɨ́ɨ pu rúꞌitziꞌiveꞌecaꞌa. Ajta, capu rayeꞌecaꞌa ɨ́ nahuáj. Aꞌɨ́j xu jɨ́n siyen tiuꞌutaxájtacaꞌa yee tiyaaruꞌu pu tzajtaꞌan seijreꞌe amɨ́jna mɨ tevi.
23549	MAT 11:21	Ayen tɨjɨ́n: ―Chéꞌe aꞌij tɨ naꞌa, múꞌeen mɨ sej Corazín éꞌeche. Chéꞌe aꞌij tɨ naꞌa, múꞌeen mɨ sej Betsaída éꞌeche. Tɨ́ puaꞌa niyen cheꞌatá nenaꞌa huárɨniicheꞌe nemuárɨꞌeriꞌiraꞌa jɨmeꞌe neꞌújna u Tiro, neajta neꞌújna u Sidón, aꞌij nej neri yeꞌí huarɨ́j nemuárɨꞌeriꞌiraꞌa jɨmeꞌe múꞌejmi jemi, mejmíꞌi mú seɨcɨé tiúꞌumuaꞌatíjcheꞌen. Aꞌɨ́ɨ mú majta mej miꞌi raataseíiratacheꞌe meꞌɨ́jna jɨmeꞌe mej tiuꞌuteújchejteꞌen xuꞌumuaviꞌin jɨmeꞌe, majta mejmíꞌi nasij avéꞌujhuaꞌatehuaꞌancheꞌe.
23551	MAT 11:23	’Seajta múꞌeen mɨ sej Capernaúm aꞌuchéjme, ¿aꞌiné tejamuáꞌamitɨejteꞌe? ¿Ni qui ayén yee tejamuáꞌamitɨejteꞌe sej nuꞌu rɨ́ꞌɨ tiraatáꞌa ɨ́ Dios? Caxu xaa neꞌu. Dios pu puaíjtzi amuaatáꞌasin. Aꞌuu xu aꞌuteáturaasin mɨꞌɨchite jamuan. Tɨ́ puaꞌa niyen cheꞌatá nenaꞌa huárɨniicheꞌe neꞌújna Sodoma aꞌij nej neri tiúꞌuruu nemuárɨꞌeriꞌiraꞌa jɨmeꞌe múꞌejmi jemi, aꞌujna u chajtaꞌa u Sodoma, aꞌɨ́ɨ pu auj eꞌetéericheꞌen tɨ́j naꞌa aꞌájnáꞌɨmua tɨ yú eꞌiréꞌene.
23553	MAT 11:25	Aꞌájna xɨcájraꞌa jetze tɨ Jesús ayén tiuꞌutaxájtacaꞌa, aj pu i ayén raatéjhuau ɨ́ ruyáꞌupua jemi tɨjɨ́n: ―Múꞌee ɨ́ pej níꞌiyaꞌupua, ɨ́ pej tíꞌaijta peꞌújna u ta japua, pajta íiyen chaanaca japua, rɨ́ꞌɨ nu timuaatáꞌaca neꞌɨ́jna jɨmeꞌe pej huaꞌutáꞌa mej mi yaúꞌitɨee muáꞌaraꞌani aꞌij tɨ ꞌeen múꞌeetzi jemi aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej caí jeíhua tiúꞌujmuaꞌate. Mɨ́ pajta, capej piyen huaꞌutáꞌa mej mi yaúꞌitɨee muáꞌaraꞌani aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej támuaꞌaree, majta aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej raayɨ́ꞌɨtɨ.
23554	MAT 11:26	Aꞌiné pijta, ayée pej tíꞌijxeꞌeveꞌecaꞌa múꞌee, ɨ́ pej níꞌiyaꞌupua. ―Ayee pu tiraatéjhuau.
23555	MAT 11:27	Aj pu i ajtahuaꞌa ayén tihuaꞌutáꞌixaa aꞌɨ́mej ɨ́ mej jamuan áꞌujujhuaꞌaneꞌe tɨjɨ́n: ―Nain pu tinaatátui aꞌɨ́jna tɨ níꞌiyaꞌupua mej mi ráamuaꞌati tzáahuatiꞌiraꞌa jɨmeꞌe. Capu jaꞌatɨ́ nemuaꞌate nain jɨmeꞌe aꞌij nej ꞌeen sino aꞌɨ́ɨ puꞌu tɨ níꞌiyaꞌupua, aꞌɨ́ɨ pu xaa nemuaꞌate. Ajta, capu jaꞌatɨ́ ramuaꞌate nain jɨmeꞌe ɨ́ tɨ níꞌiyaꞌupua sino inee i nej yaujraꞌan púꞌeen, nee nu xaa ramuaꞌate. Majta, aꞌɨ́ɨ mú ramuaꞌate aꞌɨ́ɨme ɨ́ tɨ huaꞌaráanajche nej tihuaꞌutaseíjrateꞌen aꞌij tɨ ꞌeen.
23556	MAT 11:28	’Setáꞌaj yé veꞌeréꞌenen neetzi jemi, setɨ́j senaꞌa puaꞌamé múꞌeen, mɨ sej cuaꞌana seꞌɨ́jna jɨmeꞌe ɨ́ sej rahuauca sej rɨ́ꞌɨ tiraatáꞌan ɨ́ Dios, seajta seꞌɨ́jna jɨ́n tíꞌiteseꞌe ɨ́ sej raꞌaráꞌastijreꞌen nain jɨmeꞌe. Nee nu xaa amuaatáꞌasin sej huaújseꞌupeꞌen.
23558	MAT 11:30	Capu muárɨꞌeri sej raanaíjmireꞌen seꞌɨ́jna jɨmeꞌe ɨ́ nej jɨ́n amuaatáꞌasin. Ajta, ɨ́ nej jɨ́n tejáꞌamuaꞌíjcateꞌe, capu ajta muárɨꞌeri sej siyen huárɨni aꞌij nej tíꞌijxeꞌeveꞌe. ―Ayee pu tihuaꞌutáꞌixaa aꞌɨ́jna ɨ́ Jesús.
23560	MAT 12:2	Majta meꞌɨ́n ɨ́ mej jee iꞌi fariseos, matɨ́ꞌɨj huaꞌuseíj mej miyen rɨjcaa, aj mú mi miyen tiraatáꞌixaa meꞌɨ́jna ɨ́ Jesús tɨjɨ́n: ―Casiꞌi, ayée mú hui rɨcɨ aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej múꞌeetzi jamuan áꞌujujhuaꞌan. Ayee mú rɨcɨ aꞌij tɨ caí tiuꞌutáꞌaca tɨ jaꞌatɨ́ ayén rɨjca ɨ́ xɨcájraꞌa jaꞌanáj mé jetzen ruseꞌupi.
23561	MAT 12:3	Aj pu i Jesús ayén tihuaꞌutáꞌixaa aꞌɨ́mej ɨ́ fariseos tɨjɨ́n: ―¿Ni secaí múꞌeen jaꞌanáj raꞌujíjve ɨ́ yuꞌuxari jetze aꞌij tɨ yeꞌí huarɨ́j aꞌɨ́jna ɨ́ David teecan tɨ́ꞌɨj huataꞌíꞌicuatacaꞌa, majta ɨ́ mej jamuan áꞌujujhuaꞌaneꞌe?
23563	MAT 12:5	’¿Caꞌɨ́n ni secaí jaꞌanáj raꞌujíjve aꞌij tɨ raꞌuyúꞌuxacaꞌa ɨ́ yuꞌuxari jetze aꞌɨ́jna ɨ́ Moisés teecan mej nuꞌu aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej títetéꞌuꞌupuꞌu u teyujtaꞌa, aꞌɨ́ɨ mú tíꞌivaɨreꞌe aꞌájna xɨcájraꞌa mé jetzen ruseꞌupi? Mɨ́ majta, camu tiꞌitɨ́j jɨ́n áꞌatura ɨ́ Dios jemi meꞌɨ́jna jɨmeꞌe.
23565	MAT 12:7	’Caxu aꞌatzu yaúꞌitɨee xaꞌaraa aꞌij tɨ huataújmuaꞌa aꞌíjna tɨ ayén téꞌeyuꞌusiꞌi ɨ́ yuꞌuxari jetze tɨ jɨ́meꞌen yee Dios tɨ raataxájtacaꞌa tɨjɨ́n: “Ayee nu tíꞌijxeꞌeveꞌe mej mi huáꞌancuꞌuvajxɨꞌɨn ɨ́ ruxɨ́ꞌej teɨte. Canu raxɨ́ꞌeveꞌe mej tiuꞌutámuaɨꞌɨvejta.” Naꞌari caí, tɨ puaꞌa siyen tiyaúꞌitɨée xáꞌaraꞌaníicheꞌen, caxu siyen tihuaꞌuxájtziꞌirancheꞌe aꞌɨ́mej ɨ́ mej caí tiꞌitɨ́j jɨ́n auteájturaa.
23566	MAT 12:8	’Aꞌɨ́j pu jɨ́n, inee i nej neajta teáataꞌa jetze airáane, ayée nu ꞌeen jɨ́n antínmuaꞌaree neajta neꞌíjna xɨcájraꞌa jaꞌanáj mej jetzen ruseꞌupi.
23568	MAT 12:10	Aꞌuu pu seɨ́j aꞌutéveecaꞌa tɨ anácɨyaaxaraꞌacaꞌa ɨ́ rumuájcaꞌa jetze. Majta meꞌɨ́n ɨ́ fariseos, aꞌɨ́ɨ mú majta aꞌutéꞌuucaꞌa. Aꞌɨ́ɨ mú rahuaucaꞌa aꞌij mej yeꞌí tiraaxájtziꞌi ɨ́ Jesús. Aꞌɨ́j mú jɨ́n miyen tiraataꞌíhuaꞌuriꞌi meꞌɨ́jna ɨ́ Jesús. Miyen tɨjɨ́n: ―¿Ni caí rɨꞌɨrí tej tiyen tiráahuaateꞌen seɨ́j tɨ tíꞌicuiꞌi aꞌájna xɨcájraꞌa tej jetzen taseꞌupi?
23569	MAT 12:11	Aj pu i Jesús ayén tihuaꞌutáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Tɨ́ puaꞌa seɨ́j jaꞌatɨ́ cáneꞌa tícɨitzi, tɨ puaꞌa aꞌɨ́ɨn cáneꞌa atéjveti taꞌatécun aꞌájna matɨ́ꞌɨj puaꞌa ruseꞌupi, ¿ni caí ayén rɨni ɨ́ jaꞌatɨ tɨ u áꞌumeꞌen tɨ́ꞌij raꞌitaján? Jee xaa, ayée xu cheꞌatá senaꞌa rɨcɨ, múꞌeen.
23571	MAT 12:13	Aj pu i Jesús ayén tiraatáꞌixaa aꞌɨ́jna tɨ anácɨyaaxaraꞌa ɨ́ rumuájcaꞌa jetze tɨjɨ́n: ―Huatátzeaara muáꞌamuajcaꞌa. Aj pu i aꞌɨ́ɨ pu raatátzeaaracaꞌa ɨ́ rumuájcaꞌa. Jɨ́meꞌen puꞌu ayén huarɨ́j, aj pu i nain jɨ́n huarúj. Ayee pu éeneꞌe jáꞌaraa rɨꞌéeneꞌen tɨ́j ɨ́ seɨj ɨ́ muájcaꞌareꞌaraꞌan.
23581	MAT 12:23	Majta meꞌɨ́n ɨ́ teɨte, naímiꞌi mú rɨ́ꞌɨ teꞌutaseíj. Miyen tɨjɨ́n: ―¿Ni qui amɨ́ aꞌɨ́ɨn púꞌeen aꞌɨ́jna ɨ́ huáacɨxaꞌaraꞌan aꞌɨ́jna ɨ́ David teecan?
23582	MAT 12:24	Majta meꞌɨ́n ɨ́ fariseos, matɨ́ꞌɨj ráanamuajriꞌi, ayée mú tiuꞌutaxájtacaꞌa tɨjɨ́n: ―Amɨ́jna mɨ jaꞌatɨ́, Beelzebú pu jetzen araújcaꞌane tɨ́ꞌij ayén huaꞌutamuáriteꞌen aꞌɨ́mej ɨ́ tiyáaruꞌuse, aꞌɨ́ɨme ɨ́ tɨ ajta Beelzebú tihuáꞌaijteꞌe.
23583	MAT 12:25	Ajta aꞌɨ́jna ɨ́ Jesús, aꞌɨ́ɨ pu ramuaꞌareerecaꞌa aꞌij mej tíꞌimuaꞌatzejcaꞌa. Aj pu i ayén tihuaꞌutáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Tɨ́ puaꞌa aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej meꞌuun seɨ́j chuéjraꞌa japua aꞌuchéjme jáꞌitaꞌa maꞌutácɨɨne, tɨ puaꞌa miyen huárɨni aj mú mi huaténeꞌuseꞌesin, ajta aꞌɨ́jna ɨ́ chuéjraꞌa, capu chéꞌe áꞌateeri. Ajta tɨ puaꞌa miyen cheꞌatá menaꞌa jáꞌitaꞌa aꞌutácɨɨne aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej seɨ́j japua ɨ́ chajtaꞌa aꞌuchéjme, naꞌari teɨtestemuaꞌameꞌen seɨ́j ɨ́ jaꞌatɨ, camu chéꞌe áꞌateeri.
23584	MAT 12:26	’Ayee pu cheꞌatá naꞌa ꞌeen, tɨ puaꞌa aꞌɨ́ɨn Satanás huaꞌutamuáriteꞌen ɨ́ ruteɨ́testemuaꞌa, tɨ puaꞌa majta miyen huaꞌuténeꞌusiꞌiteꞌesin ɨ́ ruteɨ́testemuaꞌa, aꞌɨ́ɨ pu ajta caí chéꞌe áꞌateere, sino teꞌentipuáꞌari.
23585	MAT 12:27	Ari inee, tɨ puaꞌa niyen yee Beelzebú nu jetze aráncaꞌane nej huaꞌutamuáriteꞌen ɨ́ tiyaaruꞌu, ¿ni tzaa miyen cheꞌatá menaꞌa Beelzebú jetze rucaꞌané aꞌɨ́ɨme ɨ́ áꞌamuaxɨꞌej teɨte mej mi miyen cheꞌatá menaꞌa huaꞌutamuáriteꞌen? Aꞌɨ́ɨme ɨ́ áꞌamuaxɨꞌej teɨte mú miyen raataxáj yee múꞌeen xu seajta siyen rɨcɨ seꞌɨ́jna jɨmeꞌe aꞌij sej tíꞌinexajtziꞌi.
23587	MAT 12:29	’Ajta, tɨ puaꞌa jaꞌatɨ́ raxɨ́ꞌeveꞌe tɨ tiraanáhuaꞌi tiꞌáꞌaraꞌan á táꞌache ɨ́ jaꞌatɨ tɨ rucaꞌané, ayée pu ruxeꞌeveꞌe tɨ amuacaícan raꞌatéjɨꞌɨcɨꞌen aꞌɨ́jna tɨ rucaꞌané. Aj pu i xaa rɨꞌɨrí tɨ aꞌuteárute á aꞌutɨ́ éꞌeche tɨ ij tiraanáhuaꞌi.
23588	MAT 12:30	’Aꞌɨ́jna tɨ caí ne jamuan áꞌucheꞌecan, aꞌɨ́ɨ pu néjchaꞌɨɨreꞌe. Ajta, aꞌɨ́ɨn tɨ caí huaꞌajséꞌɨri ɨ́ teɨte neetzi jemi, aꞌɨ́ɨ pu huaꞌuréꞌeꞌiteca.
23589	MAT 12:31	’Aꞌɨ́j nu jɨ́n, ayée nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe tɨ ayén tiꞌayajna aꞌɨ́jna jɨmeꞌe ɨ́ teteca. Iꞌirɨꞌɨri tɨ tihuaꞌutáꞌuuniꞌi naíjmiꞌica ɨ́ mej jɨ́n auteájturaa ɨ́ Dios jemi, ajta naíjmiꞌica jemi ɨ́ mej aꞌij puaꞌa tiꞌixa. Aru tɨ puaꞌa aꞌij puaꞌa tíꞌixajta aꞌɨ́jna jetze ɨ́ xɨéjniuꞌucareꞌaraꞌan ɨ́ Dios, capu xaa neꞌu jaꞌanáj tiraatáꞌuuniꞌira aꞌɨ́jna.
23590	MAT 12:32	’Jaꞌatɨ́ tɨ naꞌa tɨ ayén aꞌij puaꞌa tíꞌinexajta ineetzi i nej neajta teáataꞌa jetze airáane, aꞌɨ́ɨ pu xaa tiraatáꞌuuniꞌira. Mɨ́ ajta, jaꞌatɨ́ tɨ naꞌa tɨ aꞌij puaꞌa tíꞌixajta aꞌɨ́jna ɨ́ xɨéjniuꞌucareꞌaraꞌan ɨ́ Dios, capu jaꞌanáj tiraatáꞌuuniꞌira, sino aꞌɨ́ɨ pu ruꞌitéꞌaa aꞌame nain xɨcaj tzajtaꞌa tɨ yú aucaꞌitɨ́ aꞌame tɨ́j naꞌa rusén jɨmeꞌe.
23591	MAT 12:33	’Tɨ́ puaꞌa hui tɨ rɨ́ꞌen ɨ́ cɨyej, rɨꞌéeneꞌen pu tacaꞌa, ajta tɨ puaꞌa caí rɨ́ꞌen ɨ́ cɨyej, capu rɨꞌéeneꞌen tacaꞌa. Ayee xu ꞌeen jɨ́n ramuaꞌareere tɨ puaꞌa cɨyej rɨꞌéeneꞌen nusu caí seꞌɨ́jna jɨmeꞌe aꞌij tɨ éeneꞌen tacaꞌa.
23596	MAT 12:38	Aj mú mi meꞌɨ́n ɨ́ fariseos, majta aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej tiúꞌujmuaꞌate ɨ́ yuꞌuxari jetze, aꞌɨ́ɨ mú miyen tiraatáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Maeestru, ayée tu tíꞌijxeꞌeveꞌe pej tiꞌitɨ́j taataseíjrateꞌen ɨ́ tej jɨ́n ráamuaꞌaree tɨ júteꞌe éꞌemeꞌecan ɨ́ Dios jemi aꞌij pej yeꞌí rɨcɨ.
23597	MAT 12:39	Aj pu i Jesús ayén tihuaꞌutáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Aꞌɨ́ɨme i teɨtejraꞌa ɨ́ mej aꞌij puaꞌa tíꞌiteteɨte, ayée mú tíꞌinehuavii nej tiꞌitɨ́j huaꞌutaseíjrateꞌen ɨ́ mej jɨ́n rɨ́ꞌɨ teꞌutaseíj matáꞌaj nuꞌu ráamuaꞌaree nej Dios jetze aráncaꞌane. Ayee mú cheꞌatá menaꞌa rɨcɨ tɨ́j ɨ́ jaꞌatɨ tɨ ruꞌɨ́j mé úurɨe. Canu tiꞌitɨ́j huaꞌutaseíjrateꞌesin sino aꞌii nuꞌu aꞌij tɨ tiráaruu aꞌɨ́jna ɨ́ Jonás teecan, aꞌɨ́jna tɨ tíꞌixaxaꞌataꞌa ɨ́ Dios jetze meꞌecan.
23598	MAT 12:40	’Tɨ́ꞌɨj aꞌɨ́jna ɨ́ Jonás aꞌuun éꞌejve aꞌu tɨ aúnee ɨ́ huaꞌí, aꞌɨ́ɨ pu huaꞌí yáꞌunɨjcua. Aꞌuu pu u éꞌetee huaíca xɨcaj tzajtaꞌa, ajta huaíca tɨ́caꞌari tzajtaꞌa tɨ arájca ɨ́ jucáaraꞌan tzajtaꞌa aꞌɨ́jna ɨ́ huaꞌí tɨ yáꞌunɨjcua. Ayee pu cheꞌatá naꞌa tíꞌineruuren ineetzi i nej neajta teáataꞌa jetze airáane. Aꞌuu nu aracaꞌitɨ́ naꞌame chuej tzajtaꞌa huaíca xɨcaj tzajtaꞌa, neajta huaíca tɨ́caꞌari tzajtaꞌa.
23599	MAT 12:41	’Ayee nu hui tejáꞌamuaꞌixaateꞌe, aꞌájna xɨcájraꞌa tɨ jetzen Dios amuáꞌaxɨjteꞌen yee xɨ́ꞌepɨꞌɨn xu huarɨ́j nusu yee caxu xɨ́ꞌepɨꞌɨn huarɨ́j, aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej u Nínive éꞌechejcaꞌa, aꞌɨ́ɨ mú aꞌuun aꞌutéhuiixɨꞌɨsin múꞌejmi jamuan, majta tejáꞌamuaxɨꞌepɨꞌɨntariꞌireꞌen múꞌeen mɨ sej uꞌuche íjii. Ayee pu téꞌeme aꞌɨ́jna jɨmeꞌe ɨ́ mej seɨcɨé tiuꞌumuáꞌaj aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej Nínive éꞌechejcaꞌa matɨ́ꞌɨj ráanamuajriꞌi aꞌij tɨ tiuꞌutaxájtacaꞌa meꞌɨ́jna ɨ́ Jonás teecan. ’Mɨ́ neajta inee, i nej yé huaca múꞌejmi jemi, jaítzeꞌe nu veꞌecán jɨ́n tiꞌitéjvee caí aꞌɨ́jna ɨ́ Jonás teecan. Mɨ́ seajta múꞌeen, caxu naꞌaráꞌastijreꞌesin ineetzi.
23600	MAT 12:42	Ajta hui, aꞌɨ́jna ɨ́ ꞌɨ́itaꞌa teecan tɨ ajmíꞌi tíꞌaijtacaꞌa úute pújmeꞌen, aꞌɨ́ɨ pu ajta huatéchaxɨjsin múꞌejmi jemi, ajta aꞌɨ́ɨ pu ajta tejáꞌamuaxɨꞌepɨꞌɨntariꞌireꞌen múꞌeen, mɨ sej uꞌuche íjii aꞌájna xɨcájraꞌa jetze mej aꞌutájeeviꞌihua teɨte. Ayee pu téꞌeme aꞌɨ́jna jɨmeꞌe tɨ aꞌɨ́ɨn aꞌɨmuá aꞌuvéꞌemej tɨ́ꞌij ayén ráanamua aꞌɨ́jna ɨ́ Salomón teecan tɨ nuꞌu huápɨꞌɨ rɨ́ꞌɨ mé teuúmuaꞌaree. ’Mɨ́ neajta inee, i nej yé huaca múꞌejmi jemi, jaítzeꞌe nu veꞌecán jɨ́n tiꞌitéjvee caí aꞌɨ́jna ɨ́ Salomón teecan. Mɨ́ seajta múꞌeen, caxu naꞌaráꞌastijreꞌesin ineetzi. ―Ayee pu tihuaꞌutáꞌixaa aꞌɨ́jna ɨ́ Jesús.
23601	MAT 12:43	Ajta ayée pu tiuꞌutaxájtacaꞌa aꞌɨ́jna ɨ́ Jesús tɨjɨ́n: ―Tɨ́ puaꞌa seɨ́j xɨéjniuꞌucari tɨ tiúꞌujxanaꞌacɨraꞌate, tɨ puaꞌa huiirájraꞌani tzajtaꞌan seɨ́j ɨ́ tevi, aꞌɨ́ɨ pu áꞌucheꞌecaneꞌe aꞌame tɨ rahuauhuau aꞌu tɨ aꞌuhuáchi tɨ́ꞌij huaújseꞌupeꞌen. Tɨ́ꞌɨj caí rateuveꞌen, ayée pu tíꞌimuaꞌati tɨjɨ́n:
23602	MAT 12:44	“Nicheꞌe huaréꞌaraꞌani nehuáritaꞌa u niche aꞌu nej aꞌarájraa.” Tɨ́ꞌɨj aveꞌeréꞌenen, ayée pu éeneꞌen teuni aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ, tɨ naa uhuaꞌéꞌeneꞌe aꞌame ɨ́ ru tzajtaꞌa. Cu xɨee mej mauchén uhuaréꞌeꞌichaꞌutacaꞌa u chiꞌita, majta naa rɨ́ꞌɨ ruꞌuhuáruu.
23603	MAT 12:45	’Aj pu i aꞌɨ́ɨn ɨ́ xɨéjniuꞌucari, aꞌɨ́ɨ pu hui huajaꞌuvéꞌeviꞌitɨ ɨ́ seica, ɨ́ mej aráhuaꞌapua aráꞌase, aꞌɨ́mej ɨ́ mej jaítzeꞌe aꞌij puaꞌa ꞌéꞌen caí ɨ́ seɨj. Aj mú mi uteáruti naímiꞌi mej mi meꞌuun huatéꞌe muáꞌaraꞌani meꞌɨ́jna tzajtaꞌa ɨ́ tevi. Ajta áꞌiyen, ayén teꞌiráame tɨ jaítzeꞌe aꞌij puaꞌa ꞌéeneꞌe áꞌaraꞌani aꞌɨ́jna ɨ́ tevi caí tɨ́j ajmíꞌi ꞌéeneꞌe. Ayee pu tihuáꞌacɨꞌɨti aꞌímej i mej aꞌij puaꞌa tíꞌiteteɨte ɨ́ mej uꞌuche íjii.
23605	MAT 12:47	Aj pu i seɨ́j ayén tiraatáꞌixaa aꞌɨ́jna ɨ́ Jesús tɨjɨ́n: ―A mú puaꞌacɨé aꞌutéꞌuu aꞌanáàna, majta aꞌihuáamuaꞌa. Mémuahuahuau mej nuꞌu tiuꞌuxáj á jamuan.
23606	MAT 12:48	Aj pu i ayén tiuꞌutaniú aꞌɨ́jna ɨ́ Jesús tɨjɨ́n: ―¿Aꞌataani mej púꞌeen ɨ́ nináàna, nusu ɨ́ neꞌihuaamuaꞌa?
23607	MAT 12:49	Aj pu i rumuájcaꞌa jɨ́n huaꞌutaseíjra ɨ́ mej aiitecaíjme. Ayee pu tihuaꞌutáꞌixaa tɨjɨ́n: ―Aꞌii mú aꞌɨ́ɨn púꞌeen ɨ́ mej jee nináàna púꞌeen naꞌari neꞌihuaamuaꞌa.
23611	MAT 13:3	Ajta áꞌiyen tihuaꞌajmuáꞌate seɨ́j chuijtari jɨmeꞌe. Ayen tɨjɨ́n: ―Jaꞌatɨ́ hui tɨ tíꞌihuastehuaꞌa, u pu áꞌume tɨ tejéꞌehuasteꞌen.