23307	MAT 5:4	’Micheꞌe huaújtemuaꞌaveꞌen jeíhua ɨ́ mej ruxɨeemɨ́jteꞌe meꞌɨ́jna jɨmeꞌe ɨ́ mej jɨ́n auteájturaa ɨ́ Dios jemi aꞌiné Dios pu rɨ́ꞌɨ tihuaꞌutáꞌasin.
23308	MAT 5:5	’Micheꞌe huaújtemuaꞌaveꞌen jeíhua ɨ́ mej rɨ́ꞌɨ téꞌumuajcaa ɨ́ ru tzajtaꞌa ɨ́ Dios jemi, aꞌiné aꞌɨ́ɨ mú raꞌancuréꞌasin aꞌɨ́jna chuéjraꞌa tɨ jɨ́meꞌen Dios teꞌateújratziiriꞌi tɨ huaꞌutáꞌan.
23309	MAT 5:6	’Micheꞌe huaújtemuaꞌaveꞌen jeíhua ɨ́ mej rahuauca, majta ɨ́ mej jeíhua raxɨ́ꞌeveꞌe, mej mi miyen huárɨni aꞌij tɨ tiraavíjteꞌe ɨ́ Dios jemi, aꞌiné Dios pu ayén huáꞌaruuren mej mi miyen raꞌaráꞌastijreꞌen.
23310	MAT 5:7	’Micheꞌe huaújtemuaꞌaveꞌen jeíhua ɨ́ mej huáꞌacuꞌuve ɨ́ seica ɨ́ ruꞌihuaamuaꞌa, aꞌiné Dios pu huáꞌancuꞌuvajxɨꞌɨsin aꞌɨ́mej.
23311	MAT 5:8	’Micheꞌe huaújtemuaꞌaveꞌen jeíhua ɨ́ mej urarɨ́ꞌen seijreꞌe ɨ́ ruxɨ́ejniuꞌuca jetze, aꞌiné aꞌɨ́ɨ mú raseijran ɨ́ Dios.
23312	MAT 5:9	’Micheꞌe huaújtemuaꞌaveꞌen jeíhua ɨ́ mej rahuauhuau mej caí neꞌuseꞌe, aꞌiné ayée pu Dios huaꞌutámuaꞌatzi tɨjɨ́n: “Niyaujmuaꞌa.”
23313	MAT 5:10	’Micheꞌe huaújtemuaꞌaveꞌen jeíhua ɨ́ mej rajpuaíitzi muáꞌayeꞌi meꞌɨ́jna jɨmeꞌe mej miyen rɨcɨ aꞌij tɨ tíꞌijxeꞌeveꞌe ɨ́ Dios. Nain pu xaa tihuáꞌacɨꞌɨti aꞌujna aꞌu tɨ éꞌeseijreꞌe ɨ́ Dios.
23314	MAT 5:11	’Setáꞌaj huaújtemuaꞌaveꞌen setɨ́j senaꞌa puaꞌamé múꞌeen, tɨ puaꞌa meꞌɨ́n ɨ́ teɨte miyen aꞌij puaꞌa tejáꞌamuaxajta, majta aꞌij puaꞌa áꞌamuaruure naꞌari huaꞌitzi jɨ́n tejáꞌamuaxajtziꞌi meꞌɨ́jna jɨmeꞌe sej tíꞌixaxaꞌa neetzi jetze meꞌecan.
23316	MAT 5:13	’Ayee xu hui tíꞌivaɨreꞌe huáꞌa tzajtaꞌa ɨ́ teɨte tɨ́j ajta tíꞌivaɨreꞌe ɨ́ unaj ɨ́ mej jɨ́n tíꞌicacare ɨ́ cuaꞌira japua. Aꞌɨ́jna ɨ́ unaj tíꞌivaɨreꞌe tɨ́ꞌij caí huatépete ɨ́ huaꞌiraꞌa. Mɨ́ ajta, tɨ puaꞌa huateáruꞌuna, aj puꞌi ráxɨꞌɨsin ɨ́ tɨ aꞌancacá. ¿Aꞌiné auj tíꞌirɨꞌɨri tɨ́ꞌij ajtahuaꞌa ancacá áꞌaraꞌani? Capu chéꞌe aꞌij tíꞌirɨꞌɨri, aꞌiné puꞌuri ráaxɨꞌɨ ɨ́ tɨ ancacá. Ayee puꞌu qui tíꞌivaɨreꞌe mej mi mé rúurɨeexɨn, mej mi majta ratzíinajyeꞌican ɨ́ teɨte. Rɨ́ꞌɨ xuꞌu múꞌeen tɨ́ꞌij caí ayén cheꞌatá naꞌa tejamuáaruuren múꞌejmi.
23317	MAT 5:14	’Ayee xu seijreꞌe huáꞌa tzajtaꞌa ɨ́ teɨte tɨ́j tatzari tɨ jaꞌatɨ́ án yáꞌujche tɨ ij aꞌɨmuá aꞌatáneeriꞌicɨj nainjapua íiyen chaanaca japua. Ajta, chajtaꞌa tɨ aꞌutáca ɨ́ jɨrí jetze, capu rɨꞌɨrí tɨ huateúravaa.
23320	MAT 5:17	’Caxu siyen tíꞌimuaꞌajca ɨ́ ru tzajtaꞌa yee nee nu raꞌantipuáꞌajteꞌesin neꞌɨ́jna ɨ́ niuucari tɨ raateájtuaa itejmi jemi aꞌɨ́jna ɨ́ Moisés teecan, ajta ɨ́ mej raataxájtacaꞌa aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej tíꞌixaxaꞌataꞌa ɨ́ Dios jetze meꞌecan. Canu neꞌɨ́jna jɨ́n mú aꞌuvéꞌemej nej ni raꞌantipuáꞌajteꞌen neꞌɨ́jna ɨ́ niuucari. Canu xaa neꞌu. Ayee nu ꞌeen jɨ́n mú aꞌuvéꞌemej nej ni raanaíjmireꞌen.
23322	MAT 5:19	’Aꞌɨ́j pu jɨ́n, tɨ puaꞌa jaꞌatɨ́ caí raꞌaráꞌastijreꞌen seɨ́j ɨ́ niuucari tɨ ayén téꞌeyuꞌusiꞌihuacaꞌa ɨ́ yuꞌuxari jetze, tɨ puaꞌa ajta aꞌɨ́ɨn tiráamuaꞌaten seɨ́j ɨ́ jaꞌatɨ tɨ ayén cheꞌatá naꞌa caí raꞌaráꞌastijreꞌen aꞌɨ́jna, Dios pu jemi ayén ámitɨeereꞌe tɨ caí tiꞌitɨ́j vaɨreꞌe aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ aꞌujna u ta japua. Capu amɨ́n aꞌij tɨ puaꞌa caí raꞌaráꞌastijre ɨ́ niuucari tɨ jaítzeꞌe caí ruxeꞌeveꞌe; aúcheꞌe pu veꞌecán jɨ́n auteáturaasin ɨ́ Dios jemi. Mɨ ajta, tɨ puaꞌa jaꞌatɨ́ tɨ naꞌa tɨ ayén ráꞌatzaahuateꞌe aꞌɨ́jna ɨ́ niuucari, ajta seica tiúꞌumuaꞌaten mej mi miyen cheꞌatá menaꞌa rɨjca, Dios pu jemi ámitɨeereꞌe tɨ aꞌɨ́ɨn xaa tíꞌivaɨreꞌe jeíhua u ta japua.
23323	MAT 5:20	’Aꞌɨ́j pu jɨ́n, ayée nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe, tɨ puaꞌa secaí siyen tihuaꞌutémuaꞌitɨn aꞌɨ́mej ɨ́ mej tihuáꞌumuaꞌaten ɨ́ yuꞌuxari jetze, majta aꞌɨ́mej ɨ́ fariseos, tɨ puaꞌa secaí huaꞌutémuaꞌitɨn seꞌɨ́jna jɨmeꞌe ɨ́ sej raꞌaráꞌastijreꞌen aꞌij tɨ téꞌeyuꞌusiꞌi ɨ́ yuꞌuxari jetze, ca xu jaꞌanáj aꞌuteáruti aꞌájna Dios tɨ éꞌeseijreꞌe u ta japua.
23324	MAT 5:21	’Xuꞌuri siyen ráanamuajriꞌi mej miyen tihuaꞌutáꞌixaa ɨ́ áꞌamuayaꞌupuacɨꞌɨstemuaꞌa tɨjɨ́n: “Caxu tíꞌitecuiꞌica. Naꞌari caí, tɨ puaꞌa jaꞌatɨ́ seɨ́j huajéꞌica, ruxeꞌeveꞌe mej puaíjtzi raatáꞌan.”
23325	MAT 5:22	’Mɨ́ neajta inee, ayée nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe, tɨ puaꞌa jaꞌatɨ́ ayén huataniúꞌucan jemin ɨ́ ruxɨ́ꞌej tevi, ayée pu tiúꞌujxeꞌeveꞌe tɨ Dios ayén puaíjtzi raatáꞌan aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ. Neajta niyen tejáꞌamuaꞌixaateꞌe, tɨ puaꞌa jaꞌatɨ́ ayén aꞌij puaꞌa tiraatájeeve aꞌɨ́jna ɨ́ ruxɨ́ꞌej tevi tɨjɨ́n: “Múꞌee pej caí tiꞌitɨ́j huayɨ́ꞌɨtɨ”, ayée pu tiúꞌujxeꞌeveꞌe mej ráꞌanviꞌitɨn aꞌɨ́mej jemi ɨ́ jueesi. Mɨ́ neajta inee, ayée nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe, tɨ puaꞌa jaꞌatɨ́ ayén aꞌij puaꞌa tiraatájeeve ɨ́ ruxɨ́ꞌej tevi tɨjɨ́n: “Múꞌee pej caí tiꞌitɨ́j muaꞌaree”, ayée pu Dios ayén tiraatáꞌixaateꞌesin tɨjɨ́n: “Aricu, áa pej aꞌutevée puáꞌaraꞌani ɨ́ taij tzajtaꞌa tɨ caí jaꞌanáj áꞌamɨꞌɨni.”
23326	MAT 5:23	’Aꞌɨ́j pu jɨ́n, tɨ puaꞌa peri tiꞌitɨ́j tíꞌimuaɨꞌɨvajta aꞌɨ́jna japua aꞌu sej yéꞌanaꞌamiche ɨ́ Dios, tɨ puaꞌa peri raꞌutámuaꞌaree ɨ́ pej jɨ́n auteájturaa jemin ɨ́ axɨ́ꞌej tevi, ayée pej huárɨni.
23328	MAT 5:25	’Setáꞌaj caꞌanacan raaxɨ́ꞌepɨꞌɨntareꞌen aꞌɨ́jna jamuan ɨ́ tɨ muájchaꞌɨɨreꞌe, tɨ́ꞌɨj auj muáꞌanviꞌitɨn huáꞌa jemi ɨ́ jueesi. Setáꞌaj siyen raaxɨ́ꞌepɨꞌɨntareꞌen setɨ́ꞌɨj seuj huajúꞌun ɨ́ juye jetze. Naꞌari tɨ puaꞌa pecaí piyen huárɨni, aꞌɨ́ɨ pu múꞌeetzi tiuꞌutátuiireꞌesin ɨ́ juees jemi. Ajta aꞌɨ́jna múꞌeetzi pu tiuꞌutátuiireꞌesin jemin aꞌɨ́jna ɨ́ tɨ ravaɨreꞌe. Ajta aꞌɨ́ɨn tɨ ravaɨreꞌe, aꞌɨ́ɨ pu muaꞌiteánajsin.
23330	MAT 5:27	’Xuꞌuri ráanamuajriꞌi ɨ́ mej mejmíꞌi miyen tiuꞌutaxájtacaꞌa tɨjɨ́n: “Capej ꞌɨ́itaꞌa jamuan huiꞌica ɨ́ pej caí ratéviꞌitɨn.”
23331	MAT 5:28	’Mɨ́ neajta inee, ayée nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe tɨjɨ́n: Aꞌatɨ́ tɨ naꞌa tɨ ayén ꞌɨ́itaꞌa seijra temuaꞌa naa tɨ ij ayén raatáꞌasti ɨ́ ru tzajtaꞌa tɨ jamuan huáhuiꞌini, ayée nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe tɨ aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ ari tiúꞌujxanaꞌacɨraꞌate ɨ́ ru tzajtaꞌa aꞌɨ́jna jamuan ɨ́ ꞌɨ́itaꞌa tɨ caí ratéviꞌitɨn.
23332	MAT 5:29	’Neajta nu niyen tejáꞌamuaꞌixaateꞌe tɨjɨ́n: Tɨ́ puaꞌa piyen éeneꞌen pej jetzen rapuaꞌajteꞌe mɨ áꞌajɨꞌɨ tɨ arɨꞌɨríintaꞌa pújmeꞌen seijreꞌe peꞌɨ́jna jɨmeꞌe ɨ́ pej jɨ́n auteájturaa ɨ́ Dios jemi, aitátɨchi muáꞌajɨꞌɨ tɨ arɨꞌɨríintaꞌa pújmeꞌen seijreꞌe. Aa pej yaúurɨeni. Ayee pej huárɨni, aꞌiné jaítzeꞌe pu timuaatévaꞌɨri pej tiꞌitɨ́j áꞌurɨeni tɨ cɨ́lieen caí pej nain eꞌehuáꞌarɨeni matɨ́ꞌɨj án muajáꞌurɨeeni ɨ́ taij tzajtaꞌa.
23334	MAT 5:31	’Majta hui mejmíꞌi miyen tíꞌixaxaꞌataꞌa tɨjɨ́n: “Jaꞌatɨ́ tɨ raxɨ́ꞌeveꞌe tɨ ruꞌɨ́j mé úurɨeni, chéꞌe aꞌɨ́ɨn cuapée raatapíjteꞌen ɨ́ ruꞌɨ́j ɨ́ tɨ jɨ́n mé rúurɨeni.”
23336	MAT 5:33	’Seajta xuꞌuri ráanamuajriꞌi seꞌíjna i niuucari ɨ́ mej mejmíꞌi tihuaꞌutáꞌixaa ɨ́ teɨte tɨjɨ́n: “Capej yáꞌujɨpuan ɨ́ pej jɨ́n teꞌatáꞌaratziira niuucajtzeꞌen ɨ́ Dios.”
23337	MAT 5:34	’Mɨ́ neajta inee, ayée nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe tɨjɨ́n: Caxu aꞌatzu teꞌataújratziꞌiraꞌan niuucajtzeꞌen ɨ́ Dios, caxu aꞌatzu. Caxu seajta teꞌataújratziꞌiraꞌan niuucajtzeꞌen ɨ́ ta japua, aꞌiné aꞌɨ́ɨ pu japuan án áꞌujca ɨ́ Dios.
23340	MAT 5:37	’Chéꞌe ayén éeneꞌen, tɨ puaꞌa piyen raataxáj yee “¡Jee!”, chéꞌe ayén éeneꞌen tzáahuatiꞌiraꞌa jɨmeꞌe yee “¡Jee!” Ajta, ayén cheꞌatá naꞌa, tɨ puaꞌa piyen yee “¡Capu!”, chéꞌe ayén éeneꞌen tzáahuatiꞌiraꞌa jɨmeꞌe yee “¡Capu!” Tiꞌitɨ́ tɨ aꞌij seɨcɨé ꞌeen, aꞌɨ́jna jetze pu avéꞌemeꞌecan aꞌɨ́jna ɨ́ tɨ aꞌij puaꞌa ꞌeen.
23341	MAT 5:38	’Xuꞌuri siyen tiúꞌunamuajriꞌi ɨ́ mej mejmíꞌi miyen tíꞌixaxaꞌataꞌa tɨjɨ́n: “Tɨ́ puaꞌa jaꞌatɨ́ raꞌitátɨni ɨ́ jɨꞌɨseáaraꞌan ɨ́ ruxɨ́ꞌej tevi, ruxeꞌeveꞌe tɨ aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ ayén cheꞌatá naꞌa tiuꞌunájchita rujɨ́ꞌɨ jɨmeꞌe.” Ajta ayén tɨjɨ́n: “Tɨ́ puaꞌa jaꞌatɨ́ seɨ́j raꞌantácuura ɨ́ tamaaraꞌan, ruxeꞌeveꞌe tɨ aꞌɨ́jna jaꞌatɨ́ ayén cheꞌatá naꞌa tiuꞌunájchita rutamej jɨmeꞌe.”
23342	MAT 5:39	’Mɨ́ neajta inee, ayée nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe yee: Caxu siyen cheꞌatá senaꞌa raruure ɨ́ tɨ aꞌij puaꞌa ꞌeen aꞌij tɨ aꞌɨ́ɨn ari ayén amuáaruu múꞌejmi. Tɨ́ puaꞌa jaꞌatɨ́ muꞌitéjveeni muaꞌɨpée jetze arɨꞌɨríintaꞌa pújmeꞌen, patáꞌaj pajta raatáꞌan tɨ muꞌitéjveeni ɨ́ seɨ́jtaꞌa ɨ́ muaꞌɨpée jetze.
23346	MAT 5:43	’Ayee xu seri ráanamuajriꞌi ɨ́ mej mejmíꞌi miyen tíꞌixaxaꞌataꞌa tɨjɨ́n: “Patáꞌaj raxɨ́ꞌeveꞌe puáꞌaraꞌani peꞌɨ́jna ɨ́ áꞌamiigu.” Ajta ayén tɨjɨ́n: “Patáꞌaj rájchaꞌɨɨreꞌe puáꞌaraꞌani peꞌɨ́jna ɨ́ tɨ muájchaꞌɨɨreꞌe.”
23348	MAT 5:45	’Aꞌɨ́ɨ pu hui huatáꞌaca tɨ aꞌɨ́ɨn xɨca huaꞌutétatzaviꞌiteꞌe huáꞌa japua ɨ́ mej aꞌij puaꞌa tíꞌiteteɨte, ajta huáꞌa japua ɨ́ mej rɨ́ꞌɨ tíꞌiteteɨte. Ajta aꞌɨ́ɨ pu huatáꞌaca mej mi víjviꞌiyej huáꞌa japua ɨ́ mej xɨ́ꞌepɨꞌɨn rɨcɨ, majta huáꞌa japua ɨ́ mej aꞌij puaꞌa rɨcɨ.
23351	MAT 5:48	’Aꞌɨ́j pu jɨ́n, setáꞌaj siyen raanaíjmireꞌen aꞌachú tɨ tejamuáꞌaturaateꞌe, sej si siyen ruxɨ́ꞌej ꞌeeneꞌen temuaꞌa naa aꞌujna aꞌu tɨ áꞌamuayaꞌupua éꞌeseijreꞌe u ta japua.
23352	MAT 6:1	’Rɨ́ꞌɨ xuꞌu múꞌeen sej caí siyen huárɨni ɨ́ tɨ xɨ́ꞌepɨꞌɨn ꞌeen mé jéjreꞌe huáꞌa tzajtaꞌa ɨ́ teɨte mej mi amuaaséij. Tɨ́ puaꞌa siyen senaꞌa rɨjca, capu tiꞌitɨ́j tejáꞌamuacɨꞌɨti aꞌɨ́jna jemi ɨ́ sej rájyaꞌupua tɨ aꞌɨ́ɨn tejámuaatapuaíjveꞌen.
23356	MAT 6:5	’Ajta, setɨ́ꞌɨj múꞌeen téniuusimeꞌen ɨ́ Dios jemi, caxu siyen jéjreꞌecɨtzeꞌe rɨjca matɨ́j ɨ́ seica ɨ́ mej nuꞌu raꞌaráꞌastijreꞌe huaꞌayeꞌira ɨ́ mej miyen tíꞌijrɨꞌɨre. Yee pu tihuaꞌaráanajche mej uteáruꞌipi u teyujtaꞌa mej huatéjniuuni ɨ́ Dios jemi, naꞌari mej miyen eꞌejcáacɨꞌɨca aꞌujna caaye jetze mej mi seica huaꞌuseíj. Ayee nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe tzáahuatiꞌiraꞌa jɨmeꞌe, amɨ́ muꞌu huamuáꞌitɨ, xaa neꞌu.
23357	MAT 6:6	’Mɨ́ pajta múꞌee, patɨ́ꞌɨj téniuusimeꞌen ɨ́ Dios jemi, pauj miꞌi uteárutén aꞌujna ꞌachiꞌitá. Pajta teꞌiteanán ɨ́ taꞌanténineꞌi jɨmeꞌe. Aj pej xaa pi huatéjniuuni aꞌɨ́jna jemi ɨ́ pej rájyaꞌupua ɨ́ tɨ caí seijreꞌe. Ajta áꞌiyen aꞌɨ́jna ɨ́ pej rájyaꞌupua ɨ́ tɨ tíꞌisiseꞌij naíjmiꞌi tɨ́j naꞌa aꞌu tɨ éꞌeruuriꞌihuacaꞌa avíitzi jɨmeꞌe, aꞌɨ́ɨ pu hui muaatáꞌasin ɨ́ pej raamuáꞌitɨ.
23358	MAT 6:7	’Ajta, patɨ́ꞌɨj téniuusimeꞌen ɨ́ Dios jemi, capej piyen áꞌateeviꞌin pej téniuusimeꞌen ɨ́ niuucari jɨmeꞌe tɨ caí aꞌij huataújmuaꞌa. Ayee mú xaa rɨcɨ aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej caí ramuaꞌate ɨ́ Dios. Ayee pu tihuáꞌamitɨejteꞌe tɨ Dios ayén huáꞌunamua tɨ puaꞌa miyen áꞌateeviꞌin mej téniuusimeꞌen.
23365	MAT 6:14	’Aꞌɨ́j nu jɨ́n niyen tejáꞌamuaꞌixaateꞌe. Tɨ́ puaꞌa siyen tihuaꞌutáꞌuuniꞌi ɨ́ teɨte ɨ́ mej jɨ́n auteájturaa múꞌejmi jemi, aꞌɨ́ɨ pu ajta tejámuaatáꞌuuniꞌira múꞌejmi aꞌɨ́jna ɨ́ sej rájyaꞌupua tɨ aꞌuun éꞌeseijreꞌe u ta japua.
23367	MAT 6:16	’Tɨ́ puaꞌa seúruꞌitziꞌiveꞌe, caxu siyen acaújtzaahuateꞌe ɨ́ runéerime jetze matɨ́j aꞌɨ́ɨme ɨ́ seica ɨ́ mej miyen rɨcɨ jéjreꞌecɨtzeꞌe. Aꞌɨ́ɨme ɨ́ teɨtejraꞌa, ayée mú acaújtzaahuateꞌe ɨ́ runéerime jetze mej mi seica teɨte ráamuaꞌaree yee mej rúꞌitziꞌiveꞌe.
23370	MAT 6:19	’Caxu siyen téꞌuseɨreꞌe u ruchiꞌitá jeíhua ɨ́ tɨ huápɨꞌɨ tíꞌijnajche sej si seꞌuun teꞌuráchaꞌɨɨca. Tɨ́ puaꞌa siyen huárɨni, aj mú mi tejpuási raatéteꞌeneajxɨꞌɨsin ɨ́ caanari. Ajta ɨ́ tepúustiꞌi, temuaꞌa pu tiuꞌuteújchuitaamuaꞌasin. Majta aꞌɨ́ɨme ɨ́ nahuaꞌari, aꞌúu mú uteáruti caꞌanéeri jɨmeꞌe. Matɨ́ꞌɨj mi téꞌunahuaꞌan.
23373	MAT 6:22	’Ajta hui, amɨ́jna mɨ áꞌajɨꞌɨ, aꞌii pu aꞌɨ́ɨn púꞌeen ɨ́ pej jɨ́n áꞌucheꞌecan. Tɨ́ puaꞌa rɨꞌéeneꞌen puáꞌajjɨꞌɨsíjmeꞌeni, temuaꞌa pej naa meteúunee.
23375	MAT 6:24	’Capu jaꞌatɨ́ raayɨ́ꞌɨtɨ tɨ huaꞌapuaca jemi tiuꞌutévaɨreꞌen. Tɨ́ puaꞌa tiuꞌutatéseꞌen tɨ ayén huárɨni, seɨ́j pu tichaꞌɨ́ɨreꞌe aꞌame tɨ tíꞌiraꞌaijteꞌe, ajta ɨ́ seɨ́j, aꞌɨ́ɨ pu raxɨ́ꞌeveꞌe aꞌame tɨ tiraataꞌaíjteꞌen. Naꞌari caí, nain pu jɨ́n tiraatévaɨreꞌesin ɨ́ seɨj, ajta aꞌɨ́ɨ pu caí raꞌaráꞌastijreꞌe ɨ́ seɨj tɨ tíꞌiraꞌaijteꞌe. Jɨ́meꞌen aꞌɨ́jna ɨ́ Dios, ajta jɨ́meꞌen aꞌɨ́jna ɨ́ tumin, capu jaꞌatɨ́ ayén raayɨ́ꞌɨtɨ tɨ tiuꞌutaꞌaíjtiꞌireꞌen ruxɨ́ꞌej naꞌa aꞌɨ́mej jemi ɨ́ mej huaꞌapua.
23376	MAT 6:25	’Aꞌɨ́j nu jɨ́n niyen tejáꞌamuaꞌixaateꞌe jɨ́meꞌen aꞌɨ́jna yee: Caxu seꞌɨ́jna jɨ́n tíꞌimuajca yee: “¿Aꞌiquí tetíꞌicuaꞌani?”, nusu yee: “¿Aꞌiquí tetíꞌiteyeꞌen?”, naꞌari yee: “¿Tiꞌitaqui jɨ́n tetiuꞌutétachejteꞌesin?” ¿Ni caí jaítzeꞌe ruxeꞌeveꞌe ɨ́ Dios jemi sej ruuri xáꞌaraꞌani, caí ɨ́ cuaꞌira? ¿Ni caí ayén cheꞌatá naꞌa jaítzeꞌe ruxeꞌeveꞌe ɨ́ Dios jemi áꞌamuahuaꞌiraꞌa tɨ ruuri, caí ɨ́ sej jɨ́n tiuꞌuteújchejteꞌen? A niꞌijtá neꞌu.
23377	MAT 6:26	’Casiꞌi, hui sehuaꞌuseíj mɨ pinaꞌase ɨ́ mej júteꞌe ráꞌaraꞌa. Camu aꞌatzu tíꞌihuasteꞌe, camu majta tíꞌitzaꞌanaca, camu majta raseꞌɨri ɨ́ imueꞌeri ɨ́ ruchiꞌitá. Mɨ́ ajta, aꞌɨ́ɨ pu tihuáꞌamiꞌicuaca aꞌɨ́jna ɨ́ áꞌamuayaꞌupua aꞌuun tɨ éꞌeseijreꞌe u ta japua. Ajta jeíhua xu jaítzeꞌe jetzen ruxeꞌeveꞌe mecaí aꞌɨ́ɨme mɨ pinaꞌase. Aꞌɨ́ɨ pu rɨ́ꞌɨ tejáꞌamuachaꞌɨ́ɨ aꞌame.
23379	MAT 6:28	’Ajta, ¿aꞌiné ꞌeen jɨ́n siyen tíꞌitziɨɨneꞌe seꞌɨ́jna jɨmeꞌe yee tiꞌitájqui jɨ́n tetiuꞌutétachejteꞌesin? ’Casiꞌi múꞌeen, xaaseíj mɨ xuuxuꞌu aꞌij tɨ téꞌejvivausi mé jáꞌahuaꞌa tɨ huapáꞌatza. Capu tíꞌimɨjhuaca mɨ xuuxuꞌu, capu ajta tíꞌitzaca.
23381	MAT 6:30	’Ayee puꞌu, Dios pu ayén naa éeneꞌen rɨ́ꞌɨ tíꞌiruure mɨ ɨxaj tɨ íjii aꞌuun éꞌeseijreꞌe aꞌúu tɨ aꞌupáꞌatza. Ajta áꞌiyen, aréꞌapuaꞌa rasijchen. Tɨ́ꞌɨj huatéehuan, aj mú mi raateátaiira chuej tzajtaꞌa táꞌajtaavijhua. Dios pu xaa jaítzeꞌe rɨ́ꞌɨ áꞌamuaruure caí aꞌɨ́jna tɨ rɨ́ꞌɨ ráaruu mɨ ɨxaj. Múꞌeen xu hui caí aꞌatzu téꞌatzaahuateꞌe xaa neꞌu.
23383	MAT 6:32	’Aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej caí ramuaꞌate ɨ́ Dios tzáahuatiꞌiraꞌa jɨmeꞌe, aꞌii mú aꞌɨ́ɨn púꞌeen ɨ́ mej jɨ́n rahuauca. Mɨ́ ajta, aꞌɨ́ɨn ɨ́ áꞌamuayaꞌupua ta japua tɨ éꞌeseijreꞌe, aꞌɨ́ɨ pu ari ramuaꞌaree nain tɨ́j naꞌa ɨ́ tɨ tejamuáꞌaturaateꞌe.
23385	MAT 6:34	’Ayej xaa neꞌu tiꞌayajna. Caxu tíꞌimuajca seꞌɨ́jna jɨmeꞌe yee aꞌiquí téꞌeme ruijmuaꞌa. Ruijmuaꞌa xu sijta tíꞌiteseꞌe xáꞌajuꞌun seꞌɨ́jna jɨmeꞌe ɨ́ tɨ tejáꞌamuacɨꞌɨti aꞌájna. Amɨ́ puꞌu aúcheꞌe ɨ́ sej jɨ́n tíꞌiteseꞌen íjii.
23386	MAT 7:1	’Caxu chéꞌe senaꞌa seica jetze tíꞌijpuaꞌajteꞌe ɨ́ seɨ́j tɨ i caí Dios ayén múꞌejmi jetze teꞌujpuáꞌajteꞌen caꞌanín jɨmeꞌe.
23391	MAT 7:6	’Caxu siyen tihuáꞌixaateꞌe ɨ́ niuucari tɨ jɨ́meꞌen raxa ɨ́ Dios huáꞌa tzajtaꞌa aꞌɨ́mej ɨ́ mej tiúꞌuxanaꞌaviꞌisteꞌe mej mi caí áꞌamuaxɨeehuariꞌira matɨ́j ɨ́ tzɨꞌɨcɨ mej tiúꞌucheꞌeveca. Ajta caxu siyen tihuáꞌijcateꞌe ɨ́ tɨ Dios jemi éꞌemeꞌecan aꞌɨ́mej ɨ́ mej caí tíꞌiteviꞌiraꞌa. Naꞌari caí, ayée mú rɨni matɨ́j ɨ́ tuiixu ɨ́ xarij tzajtaꞌa aꞌutɨ́ jéꞌejmuaa. Aꞌij mú puaꞌa tejámuaataxájta, mej núꞌu amuajchaꞌɨ́ɨreꞌe mú muáꞌajuꞌun huápɨꞌɨ.
23392	MAT 7:7	’Setáꞌaj siyen seuj rahuauca ɨ́ Dios jemi, aꞌiné aꞌɨ́ɨ pu tejámuaatáꞌasin. Tɨ́ puaꞌa siyen rahuauca ɨ́ jemin, aj xu xaa ráateuni jemin ɨ́ Dios. Seucheꞌe seajta teꞌejteátuꞌasixɨꞌɨn ɨ́ puéerta jetze. Dios pu xaa teꞌantácuuna, amuaatáꞌasin ɨ́ sej jɨ́meꞌen rahuauhuau.
23394	MAT 7:9	’¿Aꞌiné tejamuáꞌamitɨejteꞌe múꞌejmi? Tɨ́ puaꞌa muáꞌayauj ayén tíꞌimuahuaviira ɨ́ pan pej raataꞌɨ́ꞌɨteꞌen, ¿ni mɨ tetej paraatátɨstejsin? Capej xaa neꞌu tetej raatátɨstejsin sino pan pej raataꞌɨ́ꞌɨteꞌesin.
23396	MAT 7:11	’Jee sein, ayej tiꞌayajna, múꞌeen xu caí urarɨ́ꞌen ɨ́ ru tzajtaꞌa. Mɨ́ seajta múꞌeen, seúcheꞌe xu ramuaꞌaree aꞌij sej yeꞌí huárɨni sej si huaꞌutapuaíjveꞌen ɨ́ ruyaujmuaꞌa tiꞌitɨ́j tɨ iꞌirɨ́ꞌen. Ajta ɨ́ áꞌamuaꞌiyaꞌupua, jeíhua pu jaítzeꞌe huaꞌutáꞌasin ɨ́ tɨ tiꞌirɨ́ꞌeen aꞌɨ́mej ɨ́ mej rahuaviira muáꞌajuꞌun.
23397	MAT 7:12	’Aꞌɨ́j xu jɨ́n siyen huárɨni nain jɨmeꞌe. Setáꞌaj siyen cheꞌatá senaꞌa huáꞌuruuren ɨ́ ruxɨ́ꞌej teɨte aꞌij sej tíꞌijxeꞌeveꞌe mej miyen amuáaruuren múꞌejmi. Ayee pu huataújmuaꞌa nain tɨ téꞌeyuꞌusiꞌi ɨ́ yuꞌuxari jetze Moisés tɨ raꞌuyúꞌuxacaꞌa, ajta ɨ́ seica jetze ɨ́ mej raꞌuyúꞌuxacaꞌa aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej tíꞌixaxaꞌataꞌa ɨ́ Dios jetze meꞌecan.
23398	MAT 7:13	’Sej si eꞌaráꞌasti aꞌúu tɨ Dios éꞌeseijreꞌe, ayée xu huárɨni. Aꞌuun xu aꞌuteárute ɨ́ puéerta jetze tɨ cɨ́j antéeyauj. Jee xaa, seɨ́j pu seijreꞌe ɨ́ puéerta tɨ antéeyauj. Aꞌuu pu pújmeꞌen eꞌenténineꞌi ɨ́ juye tɨ ajta auuyaúj. Muꞌiitɨ́ mú meꞌuun aꞌuteáruꞌipi, majta aꞌɨ́j mú japuan cɨɨne ɨ́ juye tɨ auuyaúj. Matɨ́ꞌɨj meꞌuun aꞌuréꞌenen aꞌu tɨ aupuáꞌari, naímiꞌi mú jéꞌe huaújpuaꞌarixɨꞌɨsin, micu. Miyáꞌujɨsin ɨ́ ruxɨ́ejniuꞌuca tɨ auj ruuricaꞌa.
23400	MAT 7:15	’Rɨ́ꞌɨ xuꞌu, múꞌeen, huáꞌa jemi ɨ́ mej tíꞌihuaꞌitaca. Ayee mú tíꞌixaxaꞌa tɨjɨ́n: “Dios jetze meꞌecan tu hui tíꞌixaxaꞌa.” Mé mú veꞌeréꞌene mé muáꞌacanta. Ayee mú áꞌujujhuaꞌan aꞌamua tzajtaꞌa. Cu xɨee mé caí tiꞌitɨ́j aꞌij ruure. Mɨ́ ajta, capu ayén tiꞌayajna. Jee xaa neꞌu ayén tiꞌayajna. Ayee mú ꞌeen matɨ́j ɨ́ ɨ́ɨraꞌavete ɨ́ mej tíꞌitecuiꞌica. Jéꞌecan mú tihuáꞌariꞌiraca ɨ́ teɨte ɨ́ tihuaꞌáa. Majta huáꞌacuanamuáj.
23402	MAT 7:17	’Ayee pu tíꞌeen, nain ɨ́ cɨyej tɨ tiꞌirɨ́ꞌeen, rɨꞌéeneꞌen pu tíꞌitacaꞌa. Ajta, nain ɨ́ cɨyej tɨ caí tiꞌirɨ́ꞌeen, capu ajta rɨꞌéeneꞌen tíꞌitacaꞌa.
23406	MAT 7:21	’Mɨ́ majta meꞌɨ́n ɨ́ mej miyen tíꞌinejee tɨjɨ́n: “Nevástaraꞌa, casiꞌi nevástaraꞌa”, camu naímiꞌi meꞌuun aꞌuteáruti aꞌu tɨ tejéꞌaijta ɨ́ Dios. Aꞌii muꞌu meꞌuun aꞌuteáruti ɨ́ mej miyen rɨcɨ aꞌij tɨ tíꞌijxeꞌeveꞌe ɨ́ Dios.
23408	MAT 7:23	’Mɨ́ neajta inee, ayée nu hui tihuaꞌutáꞌixaateꞌesin tɨjɨ́n: “Canu jaꞌanáj amuaamuáꞌa aꞌatéenni sej púꞌeen. Caxu aꞌatzu neteɨ́testemuaꞌa púꞌeen. Sericu, sej hui iiyecuí inee jemi, mɨ sej aꞌij puaꞌa rɨcɨ.”
23409	MAT 7:24	’Aꞌɨ́j pu jɨ́n, jaꞌatɨ́ tɨ naꞌa tɨ ayén nenamua, ajta tɨ ayén raꞌaráꞌastijreꞌe aꞌij nej tíꞌixaxaꞌa, ayée pu hui cheꞌatá naꞌa mé teuúmuaꞌaree tɨ́j aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ tɨ huateújchiꞌite tetej japua.
23454	MAT 9:6	’Aru, ayée nu hui rɨni sej si ráamuaꞌaree ɨ́ nej neajta ɨ́ teáataꞌa jetze airáane, nee nu xaa neꞌɨ́jna jɨ́n antínmuaꞌaree íiyen chaanaca japua nej ni tihuaꞌutáꞌuuniꞌi ɨ́ mej jɨ́n auteájturaa ɨ́ Dios jemi. Aj pu i ayén tiraatáꞌixaa ɨ́ tɨ cɨyáaxaraꞌa tɨjɨ́n: ―Ájchesi, tipíi muaꞌa utaatzi. Aricu áꞌuraꞌa aꞌu pe éꞌeche.
23464	MAT 9:16	’Nicheꞌe seɨ́j amuaatáꞌixaateꞌen ɨ́ niuucari. Tɨ́ puaꞌa jaꞌatɨ́ aꞌɨ́jna jɨ́n tíꞌicuꞌuneꞌepua cɨ́ɨxuri jɨmeꞌe tɨ míꞌimeꞌecan, capu ayén tíꞌijcuꞌuneꞌepuan aꞌɨ́jna jɨmeꞌe ɨ́ cɨ́ɨxuri tɨ caí xɨ jaꞌanáj jáꞌusiniꞌi. Naꞌari caí, huatétzuꞌuta puꞌu aꞌɨ́jna ɨ́ cɨ́ɨxuri tɨ jéjcua tɨ́ꞌɨj huatéjaꞌusiniꞌihua. Raꞌatésiujtzaꞌanaxɨꞌɨsin ɨ́ tɨ míꞌimeꞌecan. Aj pu i ɨ́ tɨ anásiujtzaꞌani, jaítzeꞌe pu veꞌetɨ́ aꞌame.
23465	MAT 9:17	’Ajta, camu miyen raruure mej ruꞌucájtuꞌani navij limeetajraꞌa tzajtaꞌa tɨ racuaꞌiríihuajme ɨ́ viinu ɨ́ mej mauchén ráataahuacaꞌa. Tɨ́ puaꞌa miyen ráaruuren, aꞌɨ́jna ɨ́ viinu tɨ jéjcua, aꞌɨ́ɨ pu rajtésiujtzaꞌana ɨ́ navij tɨ racuaꞌiríihuajme. Tɨꞌɨj jí aꞌuvaɨ́jtzi ɨ́ navij, ajta ɨ́ viinu. Aꞌɨ́j pu jɨ́n ayén ruxeꞌeveꞌe tɨ iruꞌucájtuꞌani navij tzajtaꞌa tɨ jéjcua aꞌɨ́jna ɨ́ viinu tɨ ajta jéjcua. Ayee pu ꞌéeniꞌicɨꞌe teꞌutáviicuaꞌira tɨ ruxɨ́ꞌej tiꞌijéjcua. Aꞌɨ́ɨ pu aꞌɨ́jna jɨ́n téꞌeviicuaꞌi ɨ́ tɨ huaꞌapua.
23495	MAT 10:9	’Caxu seajta tiꞌitɨ́j anúꞌan tzajtaꞌan ɨ́ puaasi ɨ́ sej jɨ́n avéꞌujjɨ́ꞌɨcɨꞌejme, tiꞌitɨ́j tumin, tɨ puaꞌa oro naꞌari plata nusu cobre.
23497	MAT 10:11	’Aꞌu tɨ naꞌa mej aꞌuchéjme, setɨ́ꞌɨj aꞌuteárute seꞌújna, aj xu si seɨ́j huahuauni tɨ caí tiꞌitɨ́j jɨ́n ateáturaaveca. Aꞌuu xu aꞌutéꞌe xáꞌajuꞌun u chiꞌiraꞌan tzajtaꞌa aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ aꞌachú sej caj áꞌateere seꞌújna chajtaꞌa.
23500	MAT 10:14	’Ajta tɨ puaꞌa jaꞌatɨ́ caí amuaꞌancuréꞌeviꞌitɨn, naꞌari tɨ puaꞌa mecaí ranamuajracu aꞌij sej tihuaúꞌixaateꞌen, setɨ́ꞌɨj huirácɨɨnen seꞌújna chiꞌita, seraꞌatécaꞌatzɨjxɨꞌɨn ɨ́ rucaꞌacai tɨ i cávatziɨn ɨ́ chuej. Aj mú mi ramuaꞌaréeren ɨ́ mej jɨ́n auteájturaa ɨ́ Dios jemi.
23502	MAT 10:16	’Casiꞌi múꞌeen, ayée nu tejámuaataꞌaíjteꞌesin sej si áꞌujujhuaꞌaneꞌen huáꞌa tzajtaꞌa ɨ́ teɨte ɨ́ mej miyen áꞌamuaruuren tɨ́j ɨ́ɨraꞌave ɨ́ mej tíꞌitecɨꞌɨmeca. Setáꞌaj siyen mé titeumuámuaꞌareꞌen matɨ́j aꞌɨ́ɨme ɨ́ cuꞌucuꞌuse ɨ́ mej jeíhua raayɨ́ꞌɨtɨ. Setáꞌaj huamuáꞌajcantare sej si caí tiúꞌɨtzíiteꞌe mé séꞌujujhuaꞌaneꞌen matɨ́j majta rɨcɨ aꞌɨ́ɨme ɨ́ cucuiꞌise.
23503	MAT 10:17	’Rɨ́ꞌɨ xuꞌu huáꞌa jemi ɨ́ teteca. Aꞌɨ́ɨ mú múꞌejmi aꞌuteátuaasin aꞌu mej teꞌáijta huáꞌa jueesi jemi. Aj mú mi amuaꞌajvájxɨꞌɨsin aꞌamua huari jetze.
23507	MAT 10:21	’Jaꞌatɨ́ pu hui huaꞌitzi jɨ́n tíꞌijxajtziꞌiran ɨ́ ruꞌihuaaraꞌa mej mi raajéꞌica. Ayee pu cheꞌatá naꞌa téꞌeme ɨ́ yaꞌupuáaraꞌan huaꞌitzi pu huáꞌataaven ɨ́ ruyaujmuaꞌa. Majta meꞌɨ́n ɨ́ yaújmuaꞌameꞌen, aꞌɨ́ɨ mú cheꞌatá menaꞌa ájhuiixɨꞌɨn. Ayee mú tihuaꞌutaꞌaíjta mej huáꞌucuiꞌini.
23510	MAT 10:24	’Aꞌɨ́jna ɨ́ tɨ tihuáꞌamuaꞌate, jaítzeꞌe pu ruxeꞌeveꞌe caí aꞌɨ́mej ɨ́ mej tiúꞌujmuaꞌate. Ajta, aꞌɨ́jna tɨ tíꞌiraꞌaijteꞌe, jaítzeꞌe pu ruxeꞌeveꞌe aꞌɨ́jna caí aꞌɨ́ɨn tɨ ravaɨreꞌe.
23512	MAT 10:26	’Aꞌɨ́j xu jɨ́n, ca xu huáꞌatziɨɨneꞌe ɨ́ teɨte. Tiꞌitɨ́ tɨ aꞌij avíitziꞌi ɨ́ sej jɨ́n rajpuaíjtzi, Dios pu raataseíjrata mé jéjreꞌe, naꞌari tiꞌitɨ́j tɨ aꞌij tɨ rúꞌavaa ɨ́ sej jɨ́n tíꞌimuarɨꞌe, Dios pu huaꞌutáꞌasin mej mi ráamuaꞌaree.
23514	MAT 10:28	’Caxu huáꞌatziɨɨneꞌe aꞌɨ́mej ɨ́ mej ruxɨ́ꞌej teɨte cuiꞌica aꞌiné camu raayɨ́ꞌɨtɨ mej áꞌamuaxɨejniuꞌuca antipuáꞌajteꞌen. Mɨ́ seajta múꞌeen, aꞌɨ́j xu xaa tziɨɨneꞌe aꞌɨ́jna ɨ́ Dios tɨ ayén raayɨ́ꞌɨtɨ tɨ raꞌantipuáꞌajteꞌen mɨ sej siyen cheꞌatá ratéhuaꞌiraꞌa. Ajta aꞌɨ́ɨ pu raayɨ́ꞌɨtɨ tɨ raꞌantipuáꞌajteꞌen ɨ́ áꞌamuaxɨejniuꞌuca ɨ́ sej jɨ́n seuj ruuricaꞌa ɨ́ taij jetze tɨ caí jaꞌanáj áꞌamɨꞌɨni.
23515	MAT 10:29	’Ayee pu huáꞌanajche aꞌɨ́mej mɨ pinaꞌase, aꞌachú cumu seɨ́j tumin seɨ́j. Ayee pu i ꞌeen aꞌɨ́jna ɨ́ áꞌamuayaꞌupua, aúcheꞌe pu huáꞌachaꞌɨɨ mɨ pinaꞌase. Capu seɨ́j mɨꞌɨni ɨ́ pinaꞌa tɨ puaꞌa aꞌɨ́ɨ caí xɨ ayén tiuꞌutaxáj.
23518	MAT 10:32	’Jaꞌatɨ́ tɨ naꞌa tɨ ayén teꞌanxájta huáꞌa jemi ɨ́ teɨte aꞌɨ́jna jɨmeꞌe yee nej nuꞌu ráꞌastijreꞌe neꞌɨ́jna ɨ́ Jesús, ayée nu hui cheꞌatá nenaꞌa teꞌanxájta jemin ɨ́ tɨ ajta níꞌiyaꞌupua ta japua tɨ éꞌeseijreꞌe tɨ jɨ́meꞌen yee aꞌɨ́ɨ pu xɨ́ꞌepɨꞌɨn huarɨ́j.
23520	MAT 10:34	’Caxu siyen tíꞌimuajca ɨ́ nej neꞌɨ́jna jɨ́n mú aꞌuvéꞌemej mej mi rɨ́ꞌɨ temuaꞌa naa titeeteáturan íiyen chaanaca japua. Canu neꞌɨ́jna jɨ́n mú aꞌuvéꞌemej mej mi rɨ́ꞌɨ titeeteáturan temuaꞌa naa sino mej mi jáꞌitaꞌa aꞌutácɨɨne meꞌɨ́jna jɨmeꞌe aꞌij nej rɨcɨ.
23523	MAT 10:37	’Tɨ́ puaꞌa jaꞌatɨ́ jaítzeꞌe raxɨ́ꞌeveꞌe ɨ́ rutáàta, ajta ɨ́ runáàna caí ineetzi, capu ayén tiraavíjteꞌe tɨ aꞌɨ́ɨn neetzi jemi huateáturan tɨ́j naꞌa rusén jɨmeꞌe. Ajta tɨ puaꞌa jaꞌatɨ́ jaítzeꞌe raxɨ́ꞌeveꞌe ɨ́ ruyauj tɨ teáataꞌa, ajta tɨ ꞌɨ́itaꞌa, tɨ puaꞌa jaítzeꞌe raxɨ́ꞌeveꞌe caí ineetzi, capu ajta ayén tiraavíjteꞌe tɨ aꞌɨ́ɨn neetzi jemi seíireꞌe áꞌaraꞌani tɨ́j naꞌa rusén jɨmeꞌe.
23526	MAT 10:40	’Aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ tɨ amuaꞌancuréꞌeviꞌitɨ u ruchiꞌitá, aꞌɨ́ɨ pu ajta naꞌancuréꞌeviꞌitɨ ineetzi. Ajta, aꞌɨ́jna ɨ́ tɨ naꞌancuréꞌeviꞌitɨ ineetzi, ayée pu cheꞌatá naꞌa raꞌancuréꞌeviꞌitɨ aꞌɨ́jna tɨ nejaꞌutaꞌítecaꞌa.
23539	MAT 11:11	’Ayee nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe tzáahuatiꞌiraꞌa jɨmeꞌe, huáꞌa tzajtaꞌa naíjmiꞌi ɨ́ teɨte ɨ́ mej huanéj íiyen chaanaca japua, capu jaꞌatɨ́ jaꞌanáj teꞌenteájrupi tiꞌitɨ́j jɨmeꞌe tɨ jaítzeꞌe veꞌée caí ɨ́ tɨ jɨ́n tiꞌitéjvee aꞌɨ́jna ɨ́ Juan. Mɨ́ ajta, aꞌɨ́ɨn tɨ jaítzeꞌe cɨ́lieen jɨ́n seijreꞌe jɨ́n tiꞌitéjvee ɨ́ Dios jemi, jaítzeꞌe pu veꞌée aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ caí aꞌɨ́jna ɨ́ Juan.
23540	MAT 11:12	’Tɨ́j naꞌa aꞌájnáꞌɨmua tɨ huataseíjre aꞌɨ́jna ɨ́ Juan, tɨ yú eꞌiréꞌene, teɨte mú caꞌanéeri jɨ́n rahuauca mej mi meꞌuun aꞌuteárute aꞌájna Dios tɨ éꞌeseijreꞌe. Majta caꞌanéeri mú jɨ́n tíꞌiteseꞌe aꞌɨ́ɨme ɨ́ teteca ɨ́ mej rucaꞌané mej mi huataúraꞌan meꞌɨ́jna jɨmeꞌe.
23544	MAT 11:16	’¿Aꞌiné nenaꞌa tiraataxáj yee aꞌiné méꞌeen aꞌɨ́ɨme ɨ́ teɨte ɨ́ mej aꞌíjna nineꞌiraꞌa jetze yen huachéjme íjii? Ayee mú ꞌéꞌen matɨ́j ɨ́ tɨꞌɨríi ɨ́ mej vejliꞌi aꞌujteí aꞌu mej tejáꞌatua. Aꞌɨ́ɨ mú huaꞌatéjiꞌivihuaꞌa ɨ́ seica.
23546	MAT 11:18	’Ayee nu hui ꞌeen jɨ́n niyen tejáꞌamuaꞌihuaꞌu aꞌiné ayée pu tíꞌirɨneca. Aꞌɨ́jna ɨ́ Juan, ayée pu mú aꞌuvéꞌemej. Aꞌɨ́ɨ pu rúꞌitziꞌiveꞌecaꞌa. Ajta, capu rayeꞌecaꞌa ɨ́ nahuáj. Aꞌɨ́j xu jɨ́n siyen tiuꞌutaxájtacaꞌa yee tiyaaruꞌu pu tzajtaꞌan seijreꞌe amɨ́jna mɨ tevi.
23551	MAT 11:23	’Seajta múꞌeen mɨ sej Capernaúm aꞌuchéjme, ¿aꞌiné tejamuáꞌamitɨejteꞌe? ¿Ni qui ayén yee tejamuáꞌamitɨejteꞌe sej nuꞌu rɨ́ꞌɨ tiraatáꞌa ɨ́ Dios? Caxu xaa neꞌu. Dios pu puaíjtzi amuaatáꞌasin. Aꞌuu xu aꞌuteáturaasin mɨꞌɨchite jamuan. Tɨ́ puaꞌa niyen cheꞌatá nenaꞌa huárɨniicheꞌe neꞌújna Sodoma aꞌij nej neri tiúꞌuruu nemuárɨꞌeriꞌiraꞌa jɨmeꞌe múꞌejmi jemi, aꞌujna u chajtaꞌa u Sodoma, aꞌɨ́ɨ pu auj eꞌetéericheꞌen tɨ́j naꞌa aꞌájnáꞌɨmua tɨ yú eꞌiréꞌene.
23556	MAT 11:28	’Setáꞌaj yé veꞌeréꞌenen neetzi jemi, setɨ́j senaꞌa puaꞌamé múꞌeen, mɨ sej cuaꞌana seꞌɨ́jna jɨmeꞌe ɨ́ sej rahuauca sej rɨ́ꞌɨ tiraatáꞌan ɨ́ Dios, seajta seꞌɨ́jna jɨ́n tíꞌiteseꞌe ɨ́ sej raꞌaráꞌastijreꞌen nain jɨmeꞌe. Nee nu xaa amuaatáꞌasin sej huaújseꞌupeꞌen.
23563	MAT 12:5	’¿Caꞌɨ́n ni secaí jaꞌanáj raꞌujíjve aꞌij tɨ raꞌuyúꞌuxacaꞌa ɨ́ yuꞌuxari jetze aꞌɨ́jna ɨ́ Moisés teecan mej nuꞌu aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej títetéꞌuꞌupuꞌu u teyujtaꞌa, aꞌɨ́ɨ mú tíꞌivaɨreꞌe aꞌájna xɨcájraꞌa mé jetzen ruseꞌupi? Mɨ́ majta, camu tiꞌitɨ́j jɨ́n áꞌatura ɨ́ Dios jemi meꞌɨ́jna jɨmeꞌe.
23565	MAT 12:7	’Caxu aꞌatzu yaúꞌitɨee xaꞌaraa aꞌij tɨ huataújmuaꞌa aꞌíjna tɨ ayén téꞌeyuꞌusiꞌi ɨ́ yuꞌuxari jetze tɨ jɨ́meꞌen yee Dios tɨ raataxájtacaꞌa tɨjɨ́n: “Ayee nu tíꞌijxeꞌeveꞌe mej mi huáꞌancuꞌuvajxɨꞌɨn ɨ́ ruxɨ́ꞌej teɨte. Canu raxɨ́ꞌeveꞌe mej tiuꞌutámuaɨꞌɨvejta.” Naꞌari caí, tɨ puaꞌa siyen tiyaúꞌitɨée xáꞌaraꞌaníicheꞌen, caxu siyen tihuaꞌuxájtziꞌirancheꞌe aꞌɨ́mej ɨ́ mej caí tiꞌitɨ́j jɨ́n auteájturaa.
23566	MAT 12:8	’Aꞌɨ́j pu jɨ́n, inee i nej neajta teáataꞌa jetze airáane, ayée nu ꞌeen jɨ́n antínmuaꞌaree neajta neꞌíjna xɨcájraꞌa jaꞌanáj mej jetzen ruseꞌupi.
23584	MAT 12:26	’Ayee pu cheꞌatá naꞌa ꞌeen, tɨ puaꞌa aꞌɨ́ɨn Satanás huaꞌutamuáriteꞌen ɨ́ ruteɨ́testemuaꞌa, tɨ puaꞌa majta miyen huaꞌuténeꞌusiꞌiteꞌesin ɨ́ ruteɨ́testemuaꞌa, aꞌɨ́ɨ pu ajta caí chéꞌe áꞌateere, sino teꞌentipuáꞌari.
23587	MAT 12:29	’Ajta, tɨ puaꞌa jaꞌatɨ́ raxɨ́ꞌeveꞌe tɨ tiraanáhuaꞌi tiꞌáꞌaraꞌan á táꞌache ɨ́ jaꞌatɨ tɨ rucaꞌané, ayée pu ruxeꞌeveꞌe tɨ amuacaícan raꞌatéjɨꞌɨcɨꞌen aꞌɨ́jna tɨ rucaꞌané. Aj pu i xaa rɨꞌɨrí tɨ aꞌuteárute á aꞌutɨ́ éꞌeche tɨ ij tiraanáhuaꞌi.
23588	MAT 12:30	’Aꞌɨ́jna tɨ caí ne jamuan áꞌucheꞌecan, aꞌɨ́ɨ pu néjchaꞌɨɨreꞌe. Ajta, aꞌɨ́ɨn tɨ caí huaꞌajséꞌɨri ɨ́ teɨte neetzi jemi, aꞌɨ́ɨ pu huaꞌuréꞌeꞌiteca.
23589	MAT 12:31	’Aꞌɨ́j nu jɨ́n, ayée nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe tɨ ayén tiꞌayajna aꞌɨ́jna jɨmeꞌe ɨ́ teteca. Iꞌirɨꞌɨri tɨ tihuaꞌutáꞌuuniꞌi naíjmiꞌica ɨ́ mej jɨ́n auteájturaa ɨ́ Dios jemi, ajta naíjmiꞌica jemi ɨ́ mej aꞌij puaꞌa tiꞌixa. Aru tɨ puaꞌa aꞌij puaꞌa tíꞌixajta aꞌɨ́jna jetze ɨ́ xɨéjniuꞌucareꞌaraꞌan ɨ́ Dios, capu xaa neꞌu jaꞌanáj tiraatáꞌuuniꞌira aꞌɨ́jna.
23590	MAT 12:32	’Jaꞌatɨ́ tɨ naꞌa tɨ ayén aꞌij puaꞌa tíꞌinexajta ineetzi i nej neajta teáataꞌa jetze airáane, aꞌɨ́ɨ pu xaa tiraatáꞌuuniꞌira. Mɨ́ ajta, jaꞌatɨ́ tɨ naꞌa tɨ aꞌij puaꞌa tíꞌixajta aꞌɨ́jna ɨ́ xɨéjniuꞌucareꞌaraꞌan ɨ́ Dios, capu jaꞌanáj tiraatáꞌuuniꞌira, sino aꞌɨ́ɨ pu ruꞌitéꞌaa aꞌame nain xɨcaj tzajtaꞌa tɨ yú aucaꞌitɨ́ aꞌame tɨ́j naꞌa rusén jɨmeꞌe.
23591	MAT 12:33	’Tɨ́ puaꞌa hui tɨ rɨ́ꞌen ɨ́ cɨyej, rɨꞌéeneꞌen pu tacaꞌa, ajta tɨ puaꞌa caí rɨ́ꞌen ɨ́ cɨyej, capu rɨꞌéeneꞌen tacaꞌa. Ayee xu ꞌeen jɨ́n ramuaꞌareere tɨ puaꞌa cɨyej rɨꞌéeneꞌen nusu caí seꞌɨ́jna jɨmeꞌe aꞌij tɨ éeneꞌen tacaꞌa.
23598	MAT 12:40	’Tɨ́ꞌɨj aꞌɨ́jna ɨ́ Jonás aꞌuun éꞌejve aꞌu tɨ aúnee ɨ́ huaꞌí, aꞌɨ́ɨ pu huaꞌí yáꞌunɨjcua. Aꞌuu pu u éꞌetee huaíca xɨcaj tzajtaꞌa, ajta huaíca tɨ́caꞌari tzajtaꞌa tɨ arájca ɨ́ jucáaraꞌan tzajtaꞌa aꞌɨ́jna ɨ́ huaꞌí tɨ yáꞌunɨjcua. Ayee pu cheꞌatá naꞌa tíꞌineruuren ineetzi i nej neajta teáataꞌa jetze airáane. Aꞌuu nu aracaꞌitɨ́ naꞌame chuej tzajtaꞌa huaíca xɨcaj tzajtaꞌa, neajta huaíca tɨ́caꞌari tzajtaꞌa.
23599	MAT 12:41	’Ayee nu hui tejáꞌamuaꞌixaateꞌe, aꞌájna xɨcájraꞌa tɨ jetzen Dios amuáꞌaxɨjteꞌen yee xɨ́ꞌepɨꞌɨn xu huarɨ́j nusu yee caxu xɨ́ꞌepɨꞌɨn huarɨ́j, aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej u Nínive éꞌechejcaꞌa, aꞌɨ́ɨ mú aꞌuun aꞌutéhuiixɨꞌɨsin múꞌejmi jamuan, majta tejáꞌamuaxɨꞌepɨꞌɨntariꞌireꞌen múꞌeen mɨ sej uꞌuche íjii. Ayee pu téꞌeme aꞌɨ́jna jɨmeꞌe ɨ́ mej seɨcɨé tiuꞌumuáꞌaj aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej Nínive éꞌechejcaꞌa matɨ́ꞌɨj ráanamuajriꞌi aꞌij tɨ tiuꞌutaxájtacaꞌa meꞌɨ́jna ɨ́ Jonás teecan. ’Mɨ́ neajta inee, i nej yé huaca múꞌejmi jemi, jaítzeꞌe nu veꞌecán jɨ́n tiꞌitéjvee caí aꞌɨ́jna ɨ́ Jonás teecan. Mɨ́ seajta múꞌeen, caxu naꞌaráꞌastijreꞌesin ineetzi.
23600	MAT 12:42	Ajta hui, aꞌɨ́jna ɨ́ ꞌɨ́itaꞌa teecan tɨ ajmíꞌi tíꞌaijtacaꞌa úute pújmeꞌen, aꞌɨ́ɨ pu ajta huatéchaxɨjsin múꞌejmi jemi, ajta aꞌɨ́ɨ pu ajta tejáꞌamuaxɨꞌepɨꞌɨntariꞌireꞌen múꞌeen, mɨ sej uꞌuche íjii aꞌájna xɨcájraꞌa jetze mej aꞌutájeeviꞌihua teɨte. Ayee pu téꞌeme aꞌɨ́jna jɨmeꞌe tɨ aꞌɨ́ɨn aꞌɨmuá aꞌuvéꞌemej tɨ́ꞌij ayén ráanamua aꞌɨ́jna ɨ́ Salomón teecan tɨ nuꞌu huápɨꞌɨ rɨ́ꞌɨ mé teuúmuaꞌaree. ’Mɨ́ neajta inee, i nej yé huaca múꞌejmi jemi, jaítzeꞌe nu veꞌecán jɨ́n tiꞌitéjvee caí aꞌɨ́jna ɨ́ Salomón teecan. Mɨ́ seajta múꞌeen, caxu naꞌaráꞌastijreꞌesin ineetzi. ―Ayee pu tihuaꞌutáꞌixaa aꞌɨ́jna ɨ́ Jesús.
23603	MAT 12:45	’Aj pu i aꞌɨ́ɨn ɨ́ xɨéjniuꞌucari, aꞌɨ́ɨ pu hui huajaꞌuvéꞌeviꞌitɨ ɨ́ seica, ɨ́ mej aráhuaꞌapua aráꞌase, aꞌɨ́mej ɨ́ mej jaítzeꞌe aꞌij puaꞌa ꞌéꞌen caí ɨ́ seɨj. Aj mú mi uteáruti naímiꞌi mej mi meꞌuun huatéꞌe muáꞌaraꞌani meꞌɨ́jna tzajtaꞌa ɨ́ tevi. Ajta áꞌiyen, ayén teꞌiráame tɨ jaítzeꞌe aꞌij puaꞌa ꞌéeneꞌe áꞌaraꞌani aꞌɨ́jna ɨ́ tevi caí tɨ́j ajmíꞌi ꞌéeneꞌe. Ayee pu tihuáꞌacɨꞌɨti aꞌímej i mej aꞌij puaꞌa tíꞌiteteɨte ɨ́ mej uꞌuche íjii.
23615	MAT 13:7	’Ajta seica ɨ́ imueꞌeri, aꞌúu pu aꞌuvatzɨ́jraa aꞌu tɨ aꞌutzícareꞌeme. Tɨ́ꞌɨj aꞌɨ́ɨn tzicareꞌe huavaújse, aꞌɨ́ɨ pu i raꞌaváꞌana ɨ́ tɨ tíꞌihuastiꞌihuacaꞌa. Aꞌɨ́j pu jɨ́n caí huácɨɨrecaꞌa.
23616	MAT 13:8	’Aru seica pu huavatzɨ́jraa aꞌu tɨ aꞌurɨ́ꞌen ɨ́ chuej. Aꞌɨ́ɨ pu xaa i ajnéj. Tɨꞌɨj jí huavaújse. Temuaꞌa puꞌi tiúꞌucɨɨrecaꞌa. Seica pu imueꞌeri, ayén airájraa tɨ huácɨɨrecaꞌa seɨj ajta seɨj tɨ ajnéj aꞌachú cumu anxɨ́te ɨ́ atzi tɨ catéꞌetejmeꞌecaa. Ajta seica, ayén tiúꞌucɨɨrecaꞌa aꞌachú cumu huaícate. Ajta seica, seité japuan tamuáamuataꞌa pu catéꞌetejmeꞌecaa seɨj ajta seɨj.
23617	MAT 13:9	’Mɨ́ sej huiteánajcaꞌamua, xáanamuajriꞌi hui temuaꞌa naa.
23620	MAT 13:12	’Ayee pu tíꞌeen: jɨ́meꞌen aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ tɨ áꞌujcaꞌane tɨ ayén cɨ́j caj tiyaúꞌitɨée áꞌaraꞌani ɨ́ Dios jemi, Dios pu jeíhua huápɨꞌɨ raatáꞌasin aꞌɨ́jna. Ajta aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ tɨ caí áꞌujcaꞌane tɨ jaítzeꞌe yaúꞌitɨée áꞌaraꞌani ɨ́ Dios jemi, Dios pu ráꞌariꞌira aꞌachú tɨ caj ari tirúꞌumuaꞌaree.
23622	MAT 13:14	’Ayee pu ari araúraste huáꞌa jemi aꞌij tɨ raꞌuyúꞌuxacaꞌa aꞌɨ́jna ɨ́ Isaías teecan, ɨ́ tɨ tíꞌixaxaꞌataꞌa ɨ́ Dios jetze meꞌecan tɨjɨ́n: Múꞌeen xu xaa ráanamua tɨ́j naꞌa tɨ i yú auumé. Mɨ́ seajta múꞌeen, caxu yaúꞌitɨée xáꞌajuꞌun. Múꞌeen xu xaa mé uunéjneꞌeri xáꞌajuꞌun. Mɨ́ seajta, caxu tiꞌitɨ́j seijran.
23624	MAT 13:16	’Mɨ́ seajta múꞌeen i sej áꞌujujhuaꞌan ne jamuan, setáꞌaj huataújtemuaꞌaveꞌen seꞌɨ́jna jɨmeꞌe ɨ́ sej huiteánajcaꞌamua sej si raꞌaráꞌastijreꞌen ɨ́ sej ranamua, seajta ahuaújcaꞌanen sej aꞌatanéjneꞌere sej si raaseíj tiꞌitɨ́j tɨ pɨ́rɨcɨ.
23625	MAT 13:17	’Ayee nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe tzáahuatiꞌiraꞌa jɨmeꞌe, muꞌiitɨ́ ɨ́ mej rɨ́ꞌɨ tíꞌiteteɨtestacaꞌa, majta aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej tíꞌixaxaꞌataꞌa ɨ́ Dios jetze meꞌecan, jeíhua mú raxɨ́ꞌeveꞌecaꞌa mej miyen tiuꞌuséij aꞌij sej seri tíꞌiseij inee jemi. Mɨ́ majta, camu aꞌatzu raaseíj. Ayee mú cheꞌatá menaꞌa tíꞌijxeꞌeveꞌecaꞌa mej miyen ráanamua aꞌij sej seri tíꞌinamua inee jemi. Mɨ́ majta, camu xaa neꞌu ráanamuajriꞌi.
23626	MAT 13:18	’Casiꞌi, xáanamuajriꞌi aꞌij tɨ huataújmuaꞌa i chuijtari tɨ jɨ́meꞌen raxa aꞌɨ́jna ɨ́ jaꞌatɨ tɨ raahuáste ɨ́ imueꞌeri.