23229	MAT 1:16	Ma Jekop habi Josep vê, ma Josep intu Malia yamalô. Ma Malia êŋ intu havathu Yisu. Ma Yisu êŋ atu ba elam nena “Mesia”.
23232	MAT 1:19	Ma Josep, ôpatu ba enja Malia ma anyô thêthôŋ ba intu hadum ek êndô Malia. Ma hadô indum yani mama êndôk avômalô maleŋiŋ. Êŋ ma habôlêm auk ek êndô avi êŋ menaŋna ba ni. Ma doŋtom hayê niaviŋ nena Wapômbêŋ anêŋ aŋela hayô ba hanaŋ, “Josep, Devit anêŋ lim lukmuk, amena êntêk ma Lovak Matheŋ hêv hadêŋ yani. Ba intu miŋ ôkô ek onja Malia ba nu anêm unyak êtôm vônim ami.
23234	MAT 1:21	Ma tem embathu okna te ek nêm anêŋ avômalô bulubiŋ ba intu ondam anêŋ athêŋ nena Yisu.”
23236	MAT 1:23	“Avi te miŋ hêk haviŋ anyô ami denaŋ ma tem esabeŋ ba embathu okna te. Ba tem nendam anêŋ athêŋ nena Imanuel.” Abô êŋ anêŋ ôdôŋ nena, “Wapômbêŋ hamô haviŋ alalô.”
23240	MAT 2:2	ma enaŋ hik liŋ, “Amena lukmuk atu ba hatu avômalô Islael iniŋ kiŋ, anêŋ talêbô havathu hêk êsê? Yêlô ayê anêŋ vuliŋ habitak loŋ wak hathak ba alêm ek nanêm yeŋ êndêŋ yani.”
23242	MAT 2:4	Êŋ ma Helot halam avômalô iniŋ ŋê bêŋbêŋ êbôk da lôk iniŋ ŋê lôkauk hathak abô balabuŋ sapêŋ ethak doŋtom. Ma hanaŋ hik thêlô liŋ, “Mesia atu tem nembathu ênjêk êsê?”
23243	MAT 2:5	Ma thêlô enaŋ viyaŋ nena, “Wapômbêŋ bôk hanaŋ ba plopet te bôk hato nena,
23244	MAT 2:6	“‘O Betlehem atu ba hômô Juda iniŋ pik, anyô bêŋ te tem imbitak anêŋ o ba eyabiŋ yenaŋ avômalô Islael êtôm boksipsip iniŋ alaŋ ba intu o miŋ malak oyaŋ te hômô pik Juda malêvôŋ ami. Mi anôŋ!’”
23246	MAT 2:8	Ma hêv thêlô ba i Betlehem ma hanaŋ, “Môlônu nômbôlêm amena êŋ katô. Ba ôpôm ma nôlêm nonaŋ êndêŋ ya ek yana yanêm yeŋ êndêŋ yani imbiŋ.”
23251	MAT 2:13	Ŋê lôkauk hathak vuliŋ etak unyak yôv, ma Josep hayê niaviŋ ba Wapômbêŋ anêŋ aŋela te hayô ba hanaŋ, “Helot tem êmbôlêm amena ek injik vônô. Aêŋ ba umbiyô onja amena lo talêbô ba ôsôv ba nu Ijip ma ômô endeba yanêm abô êndêŋ o am.”
23253	MAT 2:15	ma hamô aleba Helot hama. Nôm takêŋ habitak ek Wapômbêŋ anêŋ abô injik anôŋ ba hanaŋ hadêŋ plopet nena, “Yahalam yenaŋ okna hêk Ijip ba halêm.”
23256	MAT 2:18	“Voŋvoŋ bêŋ hêk Lama, asêŋ malêŋ lôk malaiŋ bêŋ, Lesel anêŋ limi lêk ema ba mi. Aêŋ ba halaŋ ba hadô nênêm yani thêvô.”
23258	MAT 2:20	ba hanaŋ nena, “Ŋê takatu ba idum ek nijik amena vônô bôk ema yôv ma umbiyô onja amena lo talêbô ba ômbônu pik Islael esak loŋbô.”
23261	MAT 2:23	hamô malak nate anêŋ athêŋ nena Nasalet ba hamô Galili kapô. Nom êŋ habitak ek Wapômbêŋ anêŋ abô injik anôŋ ba hanaŋ hadêŋ plopet doho nena, “Avômalô tem nendam yani nena anyô Nasalet te.”
23262	MAT 3:1	Wak êŋ ma anyô te ba elam nena “Jon anyô hathik ŋaŋ” hayô Judia iniŋ loŋ ek enaŋ Wapômbêŋ anêŋ abô êndêŋ avômalô. Ôpêŋ hamô loŋ thiliv
23263	MAT 3:2	ma hanaŋ nena, “Wapômbêŋ anêŋ loŋ lôkliŋyak lêk habobo. Ba intu node kapôlômim liliŋ.”
23264	MAT 3:3	Jon êŋ ma ôpatu ba Wapômbêŋ hanaŋ hadêŋ plopet Aisaia nena, “Kaêk te halam haveŋ loŋ thiliv nena, ‘Nôpôpêk loŋôndê ek Anyô Bêŋ êlêm, ma nopesaŋ ba imbitak thêthôŋ ek yani.’”
23268	MAT 3:7	Ma hayê avômalô Islael iniŋ ŋê bêŋbêŋ takatu ba elam nena Palisi lôk Sadyusi ma hanaŋ, “Môlô ma umya kambom anêŋ nali ba osoŋ nena tem yasik môlô ek nôsôv ênjêk Wapômbêŋ anêŋ lamaniŋ e? Mi anôŋ!
23270	MAT 3:9	Ma miŋ lemimimbi auk te ba nonaŋ êndêŋ am nena, ‘Ablaham ma yêlôaniŋ bumalô. Ba intu yêlô avômalô thêthôŋ.’ Mi, yanaŋ êndêŋ môlô nena Wapômbêŋ hatôm enja valu takêntêk ba epesaŋ Ablaham anêŋ limi esak.
23272	MAT 3:11	“Yahathik môlô hathak ŋaŋ ek injik thô nena bôk ole kapôlômim liliŋ yôv. Ma doŋtom ôpatu ba tem embeŋ ya yam anêŋ lôklokwaŋ ma bomaŋ ek yenaŋ ba intu tem isik môlô esak Lovak Matheŋ lôk atum. Yani ma anyô lôk athêŋ bêŋ ma ya ma yaônalôk ba intu miŋ hatôm yanja anêŋ va bokŋgôp êtôm anyô ku oyaŋ ami. Mi anôŋ.
23273	MAT 3:12	Yani tem isuv nôm anêŋ kupik vê ba êndô anôŋ êmô unyak kapô. Ma yavoyav takatu ba hamô piklêvôŋ ma isi ba êmbôk esak atum atu ba tem miŋ ema ami.”
23275	MAT 3:14	Ma doŋtom Jon hadum ek imiŋ yani loŋ siŋ ba hanaŋ, “Aisê ka hôlêm hadêŋ ya? Usik ya.”
23276	MAT 3:15	Êŋ ma Yisu hanaŋ viyaŋ nena, “Alalô nasopa loŋôndê thêthôŋ ba intu usik ya.” Ma Jon halôk ba hathik Yisu.
23278	MAT 3:17	Ma abô te halêm anêŋ malak leŋ ba hanaŋ nena, “Intu ma yenaŋ Okna atu ba yaleŋhaviŋ videdauŋ. Ma ya kapôlôŋ mavi hathak yani.”
23281	MAT 4:3	Êŋ ma ŋgôk iniŋ anyô bêŋ hayô ek Yisu ma hanaŋ, “O Wapômbêŋ anêŋ Nakaduŋ ma onaŋ ek valu takêntêk imbitak êtôm polom.”
23282	MAT 4:4	Ma Yisu hanaŋ viyaŋ nena, “Wapômbêŋ anêŋ kapya hanaŋ nena, ‘Anyô miŋ hatôm êmô lôkmala esak nôm iyom ami. Mi. Esopa Wapômbêŋ anêŋ abô lôkthô.’”
23284	MAT 4:6	Ma hanaŋ, “O ma Wapômbêŋ anêŋ Nakaduŋ, e? Wapômbêŋ anêŋ kapya hanaŋ nena, “‘Wapômbêŋ tem nêm anêŋ aŋela ek neyabiŋ o. Ma thêlô tem netak baheŋ ek miŋ valu la embatho vemkapô ami.’ Ba intu ôsôv kisi.”
23285	MAT 4:7	Ma Yisu hanaŋ, “Abô bute hêk Wapômbêŋ anêŋ kapya aêntêk, ‘Miŋ hatôm môlô nundum mambêŋ esak Wapômbêŋ, môlônim Anyô Bêŋ ami.’”
23287	MAT 4:9	Ma hanaŋ hadêŋ Yisu, “Tem yanêm nôm takêntêk sapêŋ êndêŋ o. Ma doŋtom ondek vemdôŋ lêlô ba nêm yeŋ êndêŋ ya am.”
23288	MAT 4:10	Ma Yisu hanaŋ, “Sadaŋ, o vê. Wapômbêŋ anêŋ kapya hanaŋ, ‘Nêm yeŋ êndêŋ Wapômbêŋ anêm Anyô Bêŋ ma undum yanida anêŋ ku iyom.’”
23293	MAT 4:15	“Sebulun lo Naptali iniŋ pik atu hamô habobo kasukthôm, lôk pik atu ba hêk ŋaŋ Jolodaŋ anêŋ daŋ vi, Galili, loŋ atu ba avômalô loŋ buyaŋ êmô.
23294	MAT 4:16	Avômalô takatu ba êmô momaŋiniŋ bêŋ kapô, thêlô lêk êyê deda bêŋ te. Ba idum ek nema, ma doŋtom deda habi hayô hêk thêlô ba hêv momaŋiniŋ vê.”
23295	MAT 4:17	Yisu hayô Kapaneam yôv ma hadum anêŋ ku môŋ ba hanaŋ Wapômbêŋ anêŋ abô hadêŋ avômalô nena, “Wapômbêŋ anêŋ loŋ lôkliŋyak lêk habobo ba node kapôlômim liliŋ.”
23297	MAT 4:19	Ma hanaŋ hadêŋ thai, “Mamu nôlêm nosopa ya! Tem yandum ba mamu nôbôv avômalô êtôm ôvôv alim halôk yakseŋ.”
23306	MAT 5:3	“Ôpatu ba hayala nena yani anyô kambom anôŋ, ôpêŋ lêk hamô mavi ba tem enja Wapômbêŋ anêŋ loŋ lôkliŋyak.
23314	MAT 5:11	“Hosopa ya ba anyô te hanaŋ abôma hathak o lôk hêv vovaŋ hadêŋ o lôk hanaŋ abô kambom lomaloma hathak o mena hanaŋ abôyaŋ hathak o, êŋ ma lêk hômô mavi!
23315	MAT 5:12	“Avômalô bôk idum aêŋ hadêŋ plopet tak sêbôk ba êmôŋ ek o. Ma Wapômbêŋ tem nêm vuli mavi bêŋ te êndêŋ o êmô malak leŋ ba intu lemmavi anôŋ ba ômbô o!
23316	MAT 5:13	“Môlô ma pik êntêk anêŋ ŋgwêk. Ma doŋtom ŋgwêk vabô, êŋ ma lêk habitak hatôm siŋusik ma hatôm imbitak vasiŋ esak loŋbô ami ba intu nômbi ni ek avômalô nêyô nimiŋ ba nembak pesa.
23317	MAT 5:14	“Môlô ma pik anêŋ deda. Ma malak atu ba hamô dum ba avômalô êtôm atum lam sapêŋ, thêlô êthôkwêŋ ek nêm deda ma miŋ ivuŋ ami.
23319	MAT 5:16	“Ma môlônim deda imbi êyô ênjêk avômalô lôkthô ek nêgê unim ku mavi takatu ba udum ek nebam môlônim lemambô atu ba hamô malak leŋ anêŋ athêŋ.
23320	MAT 5:17	“Môlô miŋ nosoŋ nena yahalêm ek yambuliŋ abô balabuŋ lôk plopet iniŋ abô ami. Yahalôk ba yahalêm ek abô takêŋ injik anôŋ ma miŋ yahalêm ek yanêm vê ami.
23324	MAT 5:21	“Môlô bôk olaŋô abô takatu ba enaŋ hadêŋ bumalô thêlô nena, ‘Miŋ uŋgwik anyô vônô paliŋ ami. Ma ôpatu ba hik anyô vônô paliŋ tem êpôm abô.’
23325	MAT 5:22	Ma doŋtom yanaŋ êndêŋ môlô. Anyô te lamaniŋ hadêŋ anyô yaŋ, ôpêŋ tem êpôm abô. Ma anyô te hanaŋ abôma hathak anyô yaŋ, ôpêŋ tem imiŋ ŋê bêŋbêŋ maleŋiŋ ek indum abô. Ma anyô te hanaŋ hadêŋ anyô yaŋ nena, ‘O anyô molo’, yakô ôpêŋ tem nimbi êndôk loŋ atum lôkmala.
23326	MAT 5:23	“Aêŋ ba hômô loŋ êbôk da ek ômbôk anêm da, ma lemhabi nena anêm abô hêk haviŋ anyô te,
23328	MAT 5:25	“Ma anyô te hadum ek idum abô ek o ba mamu oveŋ loŋôndê hi denaŋ ek nôyô loŋ nindum abô, ma opesaŋ abô imbiŋ yani ketheŋ. Yakô tem etak o êndôk anyô halaŋô abô baŋ. Êŋ ma ôpêŋ tem etak o êndôk anêŋ ŋê ku baheŋiŋ ek nêndô o êmô koladôŋ.
23330	MAT 5:27	“Môlô bôk olaŋô abô takatu ba enaŋ yôv nena, ‘Miŋ undum sek imbiŋ anyô yaŋ yanavi ami.’
23334	MAT 5:31	“Môlô bôk olaŋô yôv nena, ‘Anyô hadum ek êndô avi ma eto abô êndôk kapya ba nêm kapya êŋ êndêŋ yanavi ek nêm yani vê. Ma miŋ hatôm nêm yanavi vê oyaŋ ami.’
23336	MAT 5:33	“Môlô bôk olaŋô abô takatu ba enaŋ hadêŋ bumalô thêlô nena, ‘Hovak balabuŋ hathak Wapômbêŋ anêŋ athêŋ hathak nômla, êŋ ma undum nôm êŋ anôŋ.’ Miŋ ômbôliŋ dômim ami.
23341	MAT 5:38	“Môlô bôk olaŋô abô takatu ba enaŋ yôv nena, ‘Anyô te habi anyô yaŋ madaluk siŋ, êŋ ma nômbi ôpêŋ madaluk siŋ aêŋ iyom. Ma anyô te hik anyô yaŋ abôlêk kalalaŋ lu, ma uŋgwik ôpêŋ abôlêk kalalaŋ lu aêŋ iyom.’
23346	MAT 5:43	“Môlô bôk olaŋô abô takatu ba enaŋ yôv nena, ‘Lemimbiŋ anêm avômalô ma ôpôlik esak ŋê takatu ba êpôlik hathak o.’
23351	MAT 5:48	Ba intu nômô batôŋ oyaŋ êtôm Lemambô atu ba hamô batôŋ oyaŋ hamô malak leŋ.”
23352	MAT 6:1	“Môlô noyabiŋ am! Miŋ nundum ku mavi lomaloma ek avômalô nêgê ba nebam môlô ami. Yakô Wapômbêŋ atu ba hamô malak leŋ tem miŋ nêm nôm mavi la êndêŋ môlô ami.
23353	MAT 6:2	“Môlô udum ek nônêm avômalô siv sa, ma miŋ nundum êtôm ŋê takatu ba esau avômalô ami. Thêlô ethak êv anyô ek iyuv lavuak êmôŋ ba i unyak yeŋ. Êŋ ma thêlô êv nômlate hadêŋ avômalô siv ek avômalô nêgê ba nebam thêlô. Yanaŋ avanôŋ êndêŋ môlô nena ŋê takêŋ lêk ewa iniŋ mavi yôv ba embeŋ yam ma Wapômbêŋ tem miŋ nêm nôm mavi yaŋ êndêŋ i ami.
23356	MAT 6:5	“Môlô udum ek noteŋ mek, ma miŋ nundum êtôm ŋê takatu ba esau avômalô ami. Thêlô leŋiŋhaviŋ neteŋ mek nimiŋ malaklêvôŋ lôk unyak yeŋ ek avômalô nêgê i. Odaŋô! Yanaŋ avanôŋ êndêŋ môlô. Ŋê takêŋ lêk ewa iniŋ mavi yôv ba embeŋ yam ma Wapômbêŋ tem miŋ nêm nôm mavi yaŋ êndêŋ i ami.
23358	MAT 6:7	“Hudum ek oteŋ mek, ma miŋ ondela abô êtôm ŋê daluk ethak idum ami. Thêlô eteŋ mek daim ek esoŋ nena Wapômbêŋ tem endaŋô iniŋ mek daim êŋ.
23360	MAT 6:9	Ma noteŋ mek aêntêk, “‘Wakamik, hômô malak leŋ. Yêlô nambô anêm athêŋ matheŋ liŋ.
23364	MAT 6:13	Miŋ otak yêlô ek nandum kambom ami. Ma nêm yêlô vê ênjêk kambom.’
23365	MAT 6:14	“Ma notak kapôlômim ek avômalô vi, ma Lemambô atu ba hamô malak leŋ tem etak kapô ek môlô aêŋ iyom.
23367	MAT 6:16	“Hutip ek nôm ek lemimbi Wapômbêŋ, ma miŋ malem tiyamtiyam êtôm ŋê esau avômalô ethak idum ami. Thêlô miŋ ithik i ba epesaŋ i katô ami ek avômalô neyala nena thêlô lêk itip ek nôm. Yanaŋ avanôŋ êndêŋ môlô nena ŋê êŋ lêk ewa iniŋ nôm mavi yôv ba embeŋ yam ma Wapômbêŋ tem miŋ nêm nôm mavi yaŋ êndêŋ i ami.
23370	MAT 6:19	“Pik êntêk ma didu lo da tem nimbuliŋ nômkama lôk ŋê vani tem nijik unyak vose ba neja nômkama takêŋ vani. Ba intu miŋ nômbôlêm nômkama mavi ba nôndô êmô pik êntêk ami.
23373	MAT 6:22	“Maleŋdaluk ma leŋviŋkupik anêŋ deda. Aêŋ ba malemdaluk hamô mavi, êŋ ma anêŋ deda êŋ hayabiŋ lemvimkupik sapêŋ.
23375	MAT 6:24	“Anyô te miŋ hatôm indum anyô bêŋ ju iniŋ ku ami. Ma tem la imbiŋ anyô yaŋ ma kapô êndô yaŋ. Ma tem ma endahaliŋ anyô yaŋ ma imbuliŋ dôm ek anyô yaŋ. Môlô miŋ hatôm nosopa Wapômbêŋ lôk valuseleŋ ami.
23376	MAT 6:25	“Lôkmala ma bêŋ ek nôm eyaŋ. Leŋviŋkupik ma bêŋ ek kwêv lo sup. Aêŋ ba intu yanaŋ êndêŋ môlô nena miŋ lemim imbi bêŋ anôŋ esak nômkama pik lomaloma êtôm kwêv mena nôm lôk ŋaŋ ami.
23379	MAT 6:28	“Aisê ka môlô othak lemimhabi bêŋ anôŋ hathak kwêv? Môlô ôŋgô alokwaŋ vuak takatu ba hamô mayaliv. Thêlô ibitak aisê? Thêlô miŋ ethak idum iniŋ ku lôk idu iniŋ kwêv ami.
23382	MAT 6:31	Aêŋ ba môlô miŋ lemim injik am ba nonaŋ, ‘Yêlô aŋgaŋ malê lôk nanum malê?’ ma ‘Yêlôaniŋ kwêv êsê?’ Dô.
23386	MAT 7:1	“Môlô miŋ nutitiniŋ anyô vi ami. Wapômbêŋ tem ititiniŋ môlô aêŋ iyom!
23389	MAT 7:4	Ba honaŋ, ‘Aiyaŋ, yahadum ek yanêm siŋusik atu ba hamô malem daluk vê.’ Nôŋgô katô, oda anêm ma aseleŋ hapalaŋaniŋ hamiŋ malem loŋ siŋ.
23391	MAT 7:6	“Ma miŋ noja nôm matheŋ ba nônêm êndêŋ avuŋ ami. Tem nijik liliŋ ba nesaŋ môlô mayaliv. Ma miŋ nômbi unim kômkôm mavi êndêŋ bok ami. Tem nembak pesa esak veŋiŋ kapô.
23392	MAT 7:7	“Ŋê takatu ba enaŋ hik Wapômbêŋ liŋ, ma tem neja nômkama êtôm atu ba enaŋ. Ma anyô habôlêm nômlate, êŋ ma tem êpôm. Ma ôpatu ba hapididiŋ unyak abôlêk, ma tem injik unyak abôlêk vê ek ôpêŋ. Aêŋ ba nonaŋ injik Wapômbêŋ liŋ ma tem nêm môlônim lemimhaviŋ êndêŋ môlô. Ma môlô ôbôlêm ma tem nôpôm. Ma upididiŋ unyak abôlêk ma tem injik vê ek môlô.
23394	MAT 7:9	“Nalummalô hanaŋ hik o liŋ ek nêm polom êndêŋ yani, ma tem nêm valu te êndêŋ yani e? Mi.
23397	MAT 7:12	“Ma malêla takatu ba môlô lemimhaviŋ avômalô vi nindum êndêŋ môlô, ma nundum aêŋ êndêŋ i. Êŋ ma abô balabuŋ lôk plopet iniŋ abô anêŋ ôdôŋ bêŋ.”
23398	MAT 7:13	“Loŋôndê bêŋ ma hi loŋ ŋama. Ma badêŋ abôlêk bêŋ te hamô loŋ êŋ ba avômalô bêŋ anôŋ ethak ibitak êyô. Ma doŋtom loŋôndê kamuŋ hi loŋ lôkmala. Ma badêŋ abôlêk yaônate hêk loŋ êŋ ba avômalô tomtom iyom ethak êpôm ba elom. Ba intu nôsôam ek numbitak nôyô badêŋ abôlêk yaôna êŋ ba unu.
23400	MAT 7:15	“Môlô noyabiŋ am êndêŋ ŋê plopet abôyaŋ. Thêlô ma hatôm avuŋ yatap ba ivuliv i siŋ hathak boksipsip kupik ba i hadêŋ boksipsip ek nimbuliŋ i.
23406	MAT 7:21	“Avômalô ethak elam ya nena, ‘Anyô Bêŋ, Anyô Bêŋ.’ Ma doŋtom thêlô sapêŋ miŋ hatôm nêyô Wapômbêŋ anêŋ loŋ lôkliŋyak kapô ami. Ma avômalô takatu ba esopa Wakamik atu ba hamô malak leŋ anêŋ abô, thêlô êŋ iyom intu tem nêyô Wapômbêŋ anêŋ loŋ lôkliŋyak kapô.
23407	MAT 7:22	Waklavôŋ yandaŋô avômalô sapêŋ iniŋ abô, ma bêŋ anôŋ tem nenaŋ êndêŋ ya ‘Anyô Bêŋ, Anyô Bêŋ, yêlô athak alam anêm athêŋ ba adum anêm ku plopet. Ma yêlô athak alam anêm athêŋ ba êv ŋgôk vê lôk adum nômbithi bêŋ anôŋ hathak.’
23408	MAT 7:23	Êŋ ma tem yanaŋ êndêŋ i, ‘Môlô nu! Môlô ŋê udum kambom ba yahathôŋ môlô paliŋ.’
23409	MAT 7:24	“Aêŋ ba ôpatu ba halaŋô yenaŋ abô sapêŋ ba hasopa hatôm anyô lôkauk mavi atu ba halav anêŋ unyak halôk valu.
23412	MAT 7:27	Ma ôthôm malokola lôk lovak bêŋ ma ŋambô hayô ba hayôkwiŋ unyak êŋ ba hapu lôk diŋdiŋ bêŋ ba hi.”
23414	MAT 7:29	“Yani miŋ hadôŋ alalô ba halam kêdôŋwaga bô iniŋ abô hatôm ŋê lôkauk hathak abô balabuŋ ethak idum ami. Mi. Hadôŋ alalô hatôm anyô lôk athêŋ bêŋ.”
23416	MAT 8:2	Ma anyô palê lepla te halêm hadêŋ Yisu ma halek vadôŋ lêlô ma hanaŋ, “Anyô bêŋ, odanêm lemhaviŋ ma hatôm undum ba yambitak mavi.”
23417	MAT 8:3	Ma hatak baŋ hayô hêk ôpêŋ ma hanaŋ, “Yaleŋhaviŋ umbitak mabuŋ mavi!” Ma ketheŋ oyaŋ ma lijiŋ êŋ hêv yak ba habitak mabuŋ mavi.
23418	MAT 8:4	Êŋ ma Yisu hanaŋ hadêŋ yani, “Nu nuŋgwik o thô êndêŋ anyô habôk da ma nêm da êtôm sêbôk ba Mose hanaŋ ek injik thô nena anêm lijiŋ lêk hêv yak. Ma miŋ onaŋ bêŋ êndêŋ anyôla ami.”
23420	MAT 8:6	ma hanaŋ, “Anyô bêŋ, yenaŋ anyô ku hapôm lijiŋ va lo baŋ havuviŋ ba hawa vovaŋ bêŋ ba hêk unyak iyom.”
23421	MAT 8:7	Ma Yisu hanaŋ hadêŋ yani, “Tem yasôk ek yandum ôpêŋ mavi.”
23422	MAT 8:8	Ma doŋtom anyô vovak laik êŋ hanaŋ, “Anyô bêŋ, ya miŋ anyô mavi ek ôlêm yenaŋ unyak ami. Yada yahamô anyô bêŋ te vibiŋ, ma yenaŋ ŋê vovak êmô ya vibiŋ. Ba yahanaŋ hadêŋ yenaŋ anyô vovak te nena, ‘Nu,’ êŋ ma hi. Mena yahanaŋ hadêŋ yaŋ nena, ‘Ôlêm,’ êŋ ma halêm. Ma yahanaŋ hadêŋ yenaŋ anyô ku nena, ‘Undum ku êntêk,’ êŋ ma hadum. Aêŋ ba yahayala nena onaŋ iyom ek yenaŋ anyô ku imbitak mavi ma tem imbitak mavi.”
23424	MAT 8:10	Yisu halaŋô abô êŋ ba hasoŋ kambom ma hanaŋ hadêŋ avômalô takatu ba esopa yani nena, “Yanaŋ avanôŋ êndêŋ môlô. Ya miŋ bôk yahapôm anyô hêvhaviŋ bêŋ te aêntêk hamô loŋ Islael ami.
23426	MAT 8:12	Sêbôk ma Wapômbêŋ lahaviŋ avômalô Islael nêyô anêŋ loŋ lôkliŋyak kapô, ma doŋtom lêk ma yani tem nêm thêlô vê ba ini loŋ momaŋiniŋ bêŋ. Loŋ êŋ ma tem thêlô nedaŋ asêŋ maleŋ ba nesaŋ veŋiŋbôlêk ôdôŋ loŋ.”
23427	MAT 8:13	Êŋ ma Yisu hanaŋ hadêŋ anyô vovak laik êŋ, “Nu! Ma nôm atu ba lêk hôêvhaviŋ ma tem imbitak aêŋ.” Ma ketheŋ oyaŋ ma ôpêŋ anêŋ anyô vovak atu habitak mavi.
23431	MAT 8:17	Ba intu Wapômbêŋ anêŋ abô atu ba bôk hanaŋ hadêŋ plopet Aisaia hik anôŋ nena, “Yani hapesaŋ alalôaniŋ lijiŋ mavi ma hêv alalôaniŋ vovaŋ vê.”
23432	MAT 8:18	Yisu hayê avômalô bêŋ anôŋ êmô ma hanaŋ hadêŋ anêŋ ŋê ku nena, “Alôana kasukthôm vi tuvulu.”
23433	MAT 8:19	Êŋ ma ŋê lôkauk hathak abô balabuŋ te halêm hadêŋ Yisu ma hanaŋ nena, “Kêdôŋwaga, loŋ nômbêŋ atu ba hu ma tem yasopa o.”
23434	MAT 8:20	Ma Yisu hanaŋ, “Avuŋ yatap iniŋ pik abyaŋ hamô ma menak iniŋ unyak hamô, ma doŋtom ya Anyô Anêŋ Nakaduŋ atu anêŋ loŋ ênjêk ma mi.”
23435	MAT 8:21	Ma Yisu anêŋ anyô te hanaŋ, “Anyô Bêŋ, otak ya ek yana yandav wakamik vêmam.”
23436	MAT 8:22	Ma doŋtom Yisu hanaŋ hadêŋ ôpêŋ, “Dô! Ŋê ŋama da nedav iniŋ ŋama. Ma ôlêm osopa ya!”
23439	MAT 8:25	Ma anêŋ ŋê ku i ik yani liŋ ba enaŋ, “Anyô Bêŋ, nêm alalô bulubiŋ! Tem alalô nama!”
23440	MAT 8:26	Ma Yisu hanaŋ hadêŋ i, “Môlô ŋê ôêvhaviŋ yaôna lôk! Aisê ba môlô ôkô?” Êŋ ma haviyô hathaŋ lovak lôk ŋaŋ budum ba êk maliŋyaô ba thêthê mavi.
23441	MAT 8:27	Thêlô esoŋ kambom ba enaŋ, “Anyô aisête ba lovak lôk ŋaŋ budum elaŋô anêŋ abô ba esopa?”
23443	MAT 8:29	Ma êyê Yisu ma elam lôklala, “Wapômbêŋ anêŋ Nakaduŋ, hôlêm ek undum malê êndêŋ yêlô? Waklavôŋ nindum abô hêk denaŋ. Ma hôlêm loŋ êntêk ek nêm vovaŋ êndêŋ yêlô e?”
23445	MAT 8:31	Ma ŋgôk takêŋ elaŋ lôklokwaŋ hadêŋ Yisu, “Nêm yêlô vê ni êndôk bok takêŋdaku kapô.”
23446	MAT 8:32	Ma Yisu hanaŋ hadêŋ thêlô “Môlô nu!” Êŋ ma ŋgôk takêŋ etak anyô ju êŋ ma i êlôk bok takêŋ kapô ba elaŋviŋ ketheŋ ba i hadêŋ loŋ kambom ma êv yak halôk kasukthôm ba ema.
23448	MAT 8:34	Êŋ ma avômalô malak lôŋ êŋ iki thô ba i hadêŋ Yisu. Thêlô êyê yani ba êkô kambom ma enaŋ nena, “Otak yêlô ba nu!”
23450	MAT 9:2	Ma anyô doho evak anyô havuviŋ te hêk yêm ba êlêm hadêŋ yani. Êŋ ma Yisu hayê thêlôniŋ êvhaviŋ ma hanaŋ hadêŋ anyô havuviŋ atu nena, “Yenaŋ okna, lem êndôk biŋ. Lêk yahêv anêm kambom sapêŋ vê.”
23451	MAT 9:3	Ŋê lôkauk hathak abô balabuŋ doho elaŋô abô êŋ ma enaŋ hadêŋ i, “Ôpêŋ hasoŋ nena yani ma Wapômbêŋ e?”
23452	MAT 9:4	Yisu hayala thêlôniŋ auk ma hanaŋ, “Aisê ka môlô owa auk kambom êŋ?
23453	MAT 9:5	Abô alê intu vumvum ek yanaŋ: ‘Lêk yahêv anêm kambom sapêŋ vê’ mena ‘Umbiyô ombeŋ.’
23454	MAT 9:6	Aêŋ ba tem yaŋgik thô êndêŋ môlô nena Anyô Anêŋ Nakaduŋ atu anêŋ athêŋ ma bêŋ ba hatôm nêm kambom vê.” Êŋ ma hanaŋ hadêŋ anyô havuviŋ atu nena, “Umbiyô umiŋ ma onja anêm yêm ba nu anêm unyak.”
23457	MAT 9:9	Yisu hi ma hayê anyô te ba anêŋ athêŋ nena Matyu ba hamô unyak ewa takis. Ma hanaŋ hadêŋ ôpêŋ nena, “Ôlêm osopa ya,” êŋ ma haviyô ba hi hasopa yani.
23459	MAT 9:11	Palisi êyê ma enaŋ hik anêŋ ŋê ku liŋ, “Aisê ka môlônim kêdôŋwaga hayaŋ nôm haviŋ ŋê ewa takis lôk ŋê idum kambom?”
23460	MAT 9:12	Yisu halaŋô abô êŋ ma hanaŋ, “Ŋê lôk lijiŋ iyom intu ethak i êyê dokta. Ma ŋê lijiŋ mi ma mi.
23461	MAT 9:13	Aêŋ ba môlô lemimimbi Wapômbêŋ anêŋ abô atu ba hêk kapya hanaŋ nena, “‘Yaleŋhaviŋ môlô nônêm kapôlômim êndêŋ avômalô. Ma yahapôlik hathak da.’ Ba intu yahalêm ek yandam ŋê takatu ba idum kambom. Ma miŋ yahalêm ek yandam ŋê thêthôŋ ami.”
23462	MAT 9:14	Jon anêŋ ŋê ku êlêm hadêŋ Yisu ma enaŋ hik yani liŋ, “Yêlô lôk ŋê Palisi athak avak balabuŋ ek nôm ek leŋiŋhabi Wapômbêŋ. Ma doŋtom anêm ŋê ku miŋ ethak idum aêŋ ami eka?”
23463	MAT 9:15	Ma Yisu hanaŋ, “Anyô te hawa avi lukmuk, êŋ ma anêŋ anyô môlô eyaŋ nôm lôk leŋiŋmavi. Ma miŋ hatôm nembak balabuŋ ek nôm ami. Ma doŋtom haveŋ yam, ba ewa yani vê hêk thêlô, êŋ ma anêŋ ŋê môlô tem nembak balabuŋ ek nôm.”
23464	MAT 9:16	“Anyô late hatôm enja sôp lukmuk bute ba indu sôp bô anêŋ abyaŋ siŋ esak ami. Hadum aêŋ ma tem sôp lukmuk buêŋ êmô sôp bô kisi. Êŋ ma tem itip bêŋ.
23465	MAT 9:17	Ma môlô othak ôkê waiŋ lukmuk halôk kolopak epesaŋ hathak bok kupik bô e? Mi! Waiŋ lukmuk êŋ tem imbuliŋ bok kupik bô atu bôk thekthek ba tem ipup ba waiŋ eŋgasô ni. Ba intu othak ôkê waiŋ lukmuk halôk bok kupik lukmuk atu ba belap ek isiŋ mavi ma miŋ ipup ami lôk waiŋ miŋ eŋgasô ni ami.”
23466	MAT 9:18	Yisu hanaŋ abô denaŋ ma anyô bêŋ te halêm halek vadôŋ lêlô hêk yani va ma hanaŋ, “Yenaŋ avena lêk hama. Ôlêm otak bahem êyôŋgêk yani ek imbiyô esak loŋbô.”
23469	MAT 9:21	Ma avi êŋ anêŋ auk nena, “Yambaloŋ anêŋ kwêv iyom, ma tem ya mavi.”
23470	MAT 9:22	Ma Yisu hik i liliŋ ba hayê avi êŋ ma hanaŋ, “Yenaŋ avena, lem êndôk biŋ. Anêm hôêvhaviŋ hadum ba lêk hubitak mavi.” Ma ketheŋ oyaŋ ma avi êŋ habitak mavi.
23472	MAT 9:24	ma hanaŋ, “Môlô vê! Avena hêk sôm iyom ma miŋ hama ami.” Êŋ ma thêlô emalik hathak yani.
23475	MAT 9:27	Ma Yisu hatak loŋ êŋ ma haveŋ ba hi, ma anyô maleŋ pusip ju esopa yani ba elam kaêk nena, “Devit anêŋ Lim Lukmuk, nêm kapôlôm ek yai!”
23476	MAT 9:28	Yisu hayô unyak kapô ba hi ma anyô ju atu i hadêŋ yani. Ma hanaŋ hik thai liŋ, “Mamu ôêvhaviŋ nena ya hatôm yandum ba mamu numbitak mavi e?” Ma thai enaŋ, “Intu êŋ. Anyô Bêŋ.”
23477	MAT 9:29	Êŋ ma yani hatak baŋ hayô hêk thai maleŋdaluk ma hanaŋ, “Mamu lêk ôêvhaviŋ ba intu tem numbitak mavi.”
23478	MAT 9:30	Êŋ ma maleŋiŋ daluk hakyav. Ma Yisu hêv abô lôklokwaŋ hadêŋ thai, “Miŋ nonaŋ êndêŋ anyôla esak nôm êntêk ami.”
23481	MAT 9:33	Ma hêv ŋgôk êŋ vê ma ôpêŋ hanaŋ abô. Ma avômalô esoŋ kambom ba enaŋ, “Sêbôk ma miŋ nômlate aêŋ habitak Islael ami.”
23482	MAT 9:34	Ma doŋtom ŋê Palisi enaŋ, “Ŋgôk iniŋ anyô bêŋ hêv lôklokwaŋ hadêŋ ôpêŋ. Ba intu hatôm nêm ŋgôk sapêŋ vê ênjêk avômalô.”
23485	MAT 9:37	Ba intu hanaŋ hadêŋ anêŋ ŋê ku nena, “Nôm bêŋ anôŋ lêk hayôk ba hamô ku kapô, ma doŋtom ŋê ku ma tomtom iyom.
23486	MAT 9:38	Aêŋ ba noteŋ mek êndêŋ ku anêŋ alaŋ ek nêm ŋê ku ba ini ek nindum anêŋ ku.”
23491	MAT 10:5	Yisu hanaŋ abô hadêŋ anyô laumiŋ ba lahavuju takêŋ yôv ma hêv i ba i ma hanaŋ, “Avômalô Samalia iniŋ loŋ lôk avômalô loŋ buyaŋ ma miŋ unu êndêŋ i ami.
23493	MAT 10:7	Unu luvuluvu ba nonaŋ Wapômbêŋ anêŋ abô êndêŋ avômalô nena, ‘Dokte ma Wapômbêŋ anêŋ loŋ lôkliŋyak tem êlêm.’
23495	MAT 10:9	“Môlô u hatôm ŋê ku ba mavi ek avômalô neyabiŋ môlô ba intu nombeŋ oyaŋ. Miŋ nobek vak ami. Valuseleŋ mi. Kwêv mi. Veŋ bokŋgôp mi. Ma kôm mi.
23498	MAT 10:12	Ma ubitak ôyô anêŋ unyak kapô, ma nonaŋ êndêŋ yani lôk anêŋ avômalô nena, ‘Wapômbêŋ anêŋ lamavi êmô imbiŋ môlô.’
23502	MAT 10:16	“Odaŋô! Yahêv môlô hatôm boksipsip ba u ôlôk avuŋ yatap malêvôŋ. Aêŋ ba môlô noja umya iniŋ auk mavi ba nômô mabuŋ êtôm menak bôbô.
23505	MAT 10:19	Ma doŋtom evaloŋ môlô ma môlônim Lemambô anêŋ Lovak Matheŋ tem êmô imbiŋ môlô ba waklavôŋ êŋ ma tem nêm abô êndêŋ môlô ek nonaŋ. Tem miŋ môlôda nonaŋ unim abô ami. Ba intu miŋ nôkô ba nonaŋ nena, ‘Yêlô nanaŋ malê?’ mena ‘nanaŋ aisê?’ ami.
23507	MAT 10:21	“Ma anyô loyaŋ tem yaŋ enaŋ yaŋ bêŋ ek nijik vônô. Ma lambô tem indum aêŋ êndêŋ nakaduŋ. Ma avômena tem nêmbôliŋ dômiŋ êndêŋ lami lo taluvi ba nenaŋ ek nijik i vônô.
23510	MAT 10:24	“Avômena ethak unyak ma miŋ bêŋ ek iniŋ kêdôŋwaga ami. Ma ŋê ku miŋ bêŋ ek iniŋ anyô bêŋ ami.
23511	MAT 10:25	Avômalô elam lambô nena, ‘Ŋgôk Bêŋ Belsebul’ êŋ ma tem nindum aêŋ esak yani anêŋ avômalô aêŋ iyom. Avômena ewa kêdôŋwaga iniŋ malaiŋ, êŋ ma hatôm. Ma ŋê ku ewa iniŋ anyô bêŋ anêŋ malaiŋ, êŋ ma hatôm.
23512	MAT 10:26	“Aêŋ ba miŋ môlô nôkô ek ŋê takatu ba idum kambom takêŋ ami. Nôm takatu ba havuŋi hêk loŋ kapô, tem imbitak yaiŋ. Ma abô takatu ba havuŋi, tem avômalô sapêŋ neyala.
23515	MAT 10:29	“Avômalô ethak êv vuli menak yaônena hathak valuseleŋ yaô ek eyaŋ. Ma Lemambô lahiki hathak menak yaô takatu ba te hama.
23518	MAT 10:32	“Aêŋ ba ôpatu ba hanaŋ hadêŋ avômalô nena hasopa ya, intu tem yanaŋ imiŋ Wakamik atu ba hamô malak leŋ ma nena, ‘Ôpêntêk ma yenaŋ.’
23519	MAT 10:33	Ma ôpatu ba hanaŋ hadêŋ avômalô nena hadô esopa ya, intu tem yanaŋ êndêŋ Wakamik atu ba hamô malak leŋ nena, ‘Yahathôŋ ôpêŋ paliŋ.’
23520	MAT 10:34	“Yahalêm ek yanêm kôm jaŋak êndêŋ môlô! Ba intu miŋ nosoŋ nena yahalêm ek yandum môlô kapôlômim êndôk biŋ ami ma milôk.
23521	MAT 10:35	Yahalêm ek “‘namalô êmbôliŋ dôm êndêŋ lambô, ma nalavi êmbôliŋ dôm êndêŋ talêbô, ma namalô yanavi êmbôliŋ dôm êndêŋ yaŋavi.
23522	MAT 10:36	Anyô te lôk anêŋ thalaleŋ tem nêpôlik esak i.’
23523	MAT 10:37	“Ma opalê atu ba lahaviŋ lambô lo talêbô bêŋ anôŋ hamôŋ ek ya, ôpêŋ hatôm anyô ôv vathek ba miŋ yenaŋ ami. Ma opalê atu ba lahaviŋ nali bêŋ anôŋ hamôŋ ek ya, ôpêŋ hatôm anyô ôv vathek ba miŋ yenaŋ ami.
23526	MAT 10:40	“Ma ôpatu ba hawa môlô thô, êŋ ma hawa ya thô haviŋ. Ma ôpatu ba hawa ya thô, êŋ ma hawa Ôpatu ba hêv ya ba yahalêm thô haviŋ.
23528	MAT 10:42	Ma ôpatu ba hayê anyô oyaŋ te hasopa ya ba hêv ŋaŋ thilibuŋ hadêŋ yani, yanaŋ avanôŋ biŋ êndêŋ môlô nena ôpêŋ tem enja anêŋ vuli.”
23531	MAT 11:3	ek nenaŋ injik yani liŋ, “O ma Mesia atu ba Wapômbêŋ bôk habutiŋ abô ek nêm êlêm mena yêlô nayabiŋ anyô yaŋ?”
23532	MAT 11:4	Êŋ ma Yisu hanaŋ viyaŋ, “Nôbônu ma nonaŋ êndêŋ Jon esak nôm takatu ba mamu olaŋô lo ôyê. Ŋê maleŋiŋ pusip êyê tak, ma ŋê veŋiŋvuviŋ eveŋ, ma ŋê palê lepla ibitak mavi, ma ŋê leŋiŋôndôŋ kôtôŋ elaŋô abô, ma ŋê ŋama iviyô hathak loŋbô, ma avômalô siv elaŋô Wapômbêŋ anêŋ Abô Mavi atu. Ba intu unu nonaŋ êndêŋ Jon esak nôm takêŋ.
23534	MAT 11:6	Ma ŋê takatu ba êyê ya ba evaloŋ iniŋ êvhaviŋ loŋ, nêmô lôk leŋiŋmavi.”
23535	MAT 11:7	Jon anêŋ ŋê ku êvôi denaŋ, ma Yisu hanaŋ abô hathak Jon hadêŋ avômalô nena, “Bôk môlô u loŋ thiliv ek ôyê malê? Môlô u ek ôyê lovak hayuv baselak vuak e?
23538	MAT 11:10	Bôk eto hathak ôpêŋ hêk Wapômbêŋ anêŋ kapya nena, “‘Odaŋô, tem yanêm yenaŋ anyô ku te êmôŋ ek o, ek enaŋ yenaŋ abô bêŋ ek êpôpêk loŋôndê ek o.’
23539	MAT 11:11	“Yanaŋ avanôŋ biŋ êndêŋ môlô nena Jon ma bêŋ ek avômalô pik sapêŋ. Avi te miŋ bôk havathu anyô te aêŋ ami ma mi. Ma doŋtom ôpatu ba yaôna hêk Wapômbêŋ anêŋ loŋ lôkliŋyak, ôpêŋ ma bêŋ ek Jon.
23540	MAT 11:12	“Ma plopet sapêŋ lôk kapya balabuŋ bôk enaŋ Wapômbêŋ anêŋ abô bêŋ aleba lêk hayô Jon habitak haviŋ. Ma sêbôk aleba lêk ma ôpêŋ hanaŋ abô ma Wapômbêŋ anêŋ loŋ lôkliŋyak halêm hatôm ŋê vovak ibi thêthô i ba i aleba ik vovak ba lovak.
23544	MAT 11:16	“Yanaŋ aisê esak avômalô bôlôŋ êntêk? Thêlô ma hatôm avômena takatu ba êmô loŋ ethak doŋtom halôk ma elam hi ek avômena vi nena,
23545	MAT 11:17	“‘Yêlô abi yeŋ beleŋ ek môlô nondo yeŋ, ma doŋtom miŋ olo yeŋ ami. Ma yêlô alaŋ asêŋ malêŋ ek môlô nodaŋ, ma doŋtom miŋ olaŋ ami.’
23546	MAT 11:18	“Ma avômalô bôlôŋ êntêk êtôm avômena takêŋ. Jon halêm ba hathak hatip ek nôm lo waiŋ. Ma môlô ôpôlik hathak yani ba onaŋ nena ŋgôk hamô haviŋ yani.
23547	MAT 11:19	Ma doŋtom Anyô Anêŋ Nakaduŋ atu halêm ma miŋ hatip ek nôm lo waiŋ ami. Ba intu avômalô êpôlik ba enaŋ, ‘Ôŋgô! Anyô êŋ hathak hayaŋ nôm lôk hanum waiŋ bêŋ anôŋ aleba intu halo molo. Yani ma ŋê idum kambom lôk ŋê ewa takis iniŋ anyô môlô.’ Aêŋ ba Wapômbêŋ anêŋ auk tem injik anôŋ mavi ba avômalô tem nêgê nena auk êŋ ma thêthôŋ anôŋ.”
23549	MAT 11:21	ba hanaŋ, “Alikaknena, môlô avômalô Kolasin lo Betsaida! Môlô bôk ôyê nômbithi lomaloma. Ma doŋtom bôk yandum nômbithi takêŋ êmô Taia lo Saidon malêvôŋ, êŋ ma ketheŋ oyaŋ ma tem nijik kwêv kambom lôk nesav atum ŋgavu esak leŋiŋkadôk ek nede kapôlôŋiŋ liliŋ.
23551	MAT 11:23	“Ma môlô avômalô Kapaneam, tem nêmbô môlônim athêŋ esak leŋ e? Mi, môlô tem unu ŋê ŋama iniŋ loŋ! Môlô bôk ôyê nômbithi lomaloma. Ma doŋtom bôk yandum nômbithi takêŋ êmô Sodom malêvôŋ, êŋ ma tem netak iniŋ kambom ma tem nêmô denaŋ endeba lêk.
23552	MAT 11:24	Odaŋô! Yanaŋ avanôŋ! Waklavôŋ atu ba Wapômbêŋ endelêm ek endaŋô alalôaniŋ abô, êŋ ma môlônim malaiŋ tem bêŋ anôŋ êmôŋ ek avômalô Sodom!”
23553	MAT 11:25	Yôv ma Yisu hanaŋ, “Wakamik, O ma pik lo leŋ anêŋ alaŋ! Lêk huvuŋ anêm auk hadêŋ ŋê lôkauk lôk ŋê bêŋbêŋ, ma huik thô hadêŋ ŋê takatu ba êtôm avômena yaônena. Ba intu yahabô anêm athêŋ!
23555	MAT 11:27	“Wakamik bôk hôêv ya auk sapêŋ yôv. Ba anyô late miŋ hayala Nalum atu ami. Mi, O Wakamik iyom. Ma anyô late miŋ hayala O Wakamik katô ami. Mi, Nalum lôk ŋê takatu ba Nalum lahaviŋ injik O thô êndêŋ i iyom.
23556	MAT 11:28	“Môlô ŋê takatu ba udum ku bêŋ ba owa malaiŋ nôlêm êndêŋ ya ma tem yanêm lovak êndêŋ môlô.
23557	MAT 11:29	Yahathak yahatauviŋ ya hatôm anyô ku ba intu tem nômô mavi. Ma aseleŋ atu ba yahêv ma vumvum ek noja. Ma vak atu ba yahêv ek nôbô ma miŋ malaiŋ ami. Ba intu nôlêm êndêŋ ya ek noja yenaŋ auk.”
23560	MAT 12:2	Palisi doho êyê ma enaŋ, “Ondaŋô! Abô balabuŋ hanaŋ nena Sabat ma miŋ hatôm nandum ku ba naja nôm ek naŋgaŋ ami. Ma doŋtom anêm ŋê ku ibuliŋ waklavôŋ êŋ!”
23561	MAT 12:3	Ma Yisu hanaŋ nena, “Môlô bôk osam abô hathak Devit lôk anêŋ ŋê môlô ema kisi ba idum e?
23565	MAT 12:7	Môlô bôk osam abô êŋ yôv ba hanaŋ nena, “‘Yaleŋhaviŋ môlô nônêm kapôlômim êndêŋ avômalô ma yahapôlik hathak da.’ “Ya Anyô Anêŋ Nakaduŋ atu ma Sabat anêŋ Alaŋ. Ba intu oyala abô êŋ anêŋ ôdôŋ, ma tem miŋ hatôm notak malaiŋ êyômô ôpatu ba anêŋ kambom mi ami. Mi.”
23568	MAT 12:10	Ma Palisi doho êbôlêm loŋôndê ek nenaŋ Yisu bêŋ ba intu enaŋ hik yani liŋ, “Kapya balabuŋ hanaŋ aisê? Hatôm alalô nandum anyô lôk lijiŋ mavi êndêŋ Sabat mena mi e?”
23569	MAT 12:11	Ma Yisu hanaŋ, “Anyô te anêŋ boksipsip hêv yak halôk lôv hadêŋ Sabat, ma ôpêŋ tem ni edadi boksipsip êŋ imbitak yaiŋ mena mi e?
23570	MAT 12:12	Anyô ma bêŋ ek boksipsip. Ba intu kapya balabuŋ hanaŋ nena alalô hatôm nandum anyô mavi êndêŋ Sabat.”
23571	MAT 12:13	Aêŋ ba Yisu hanaŋ hadêŋ ôpêŋ, “Oto bahem.” Ma hato baŋ ma baŋ vi kambom atu habitak mavi hathak loŋbô hatôm baŋ vi atu mavi.
23576	MAT 12:18	“Ôpêntêk ma yenaŋ anyô ku atu ba bôk yahabi yabaheŋ hayô hêk yani yôv. Ôpêŋ ma yaleŋhaviŋ yani bêŋ anôŋ, ma yakapôlôŋ mavi ek yani; tem yanêm yenaŋ Lovak Matheŋ êmô imbiŋ ôpêŋ, ma tem enaŋ bêŋ êndêŋ avômalô nena tem nêm i bulubiŋ.
23579	MAT 12:21	Ma avômalô pik sapêŋ tem nênêm maleŋiŋ êndêŋ yani.”
23581	MAT 12:23	Ma avômalô sapêŋ esoŋ kambom ba enaŋ, “Yakô êntêk ma Devit anêŋ Lim Lukmuk atu ba Wapômbêŋ hêv halêm ek nêm alalô bulubiŋ la?”
23582	MAT 12:24	Ma Palisi elaŋô abô êŋ ma enaŋ, “Ŋgôk iniŋ anyô bêŋ Belsebul hêv lôklokwaŋ hadêŋ ôpêŋ. Ba intu hatôm nêm ŋgôk sapêŋ vê ênjêk avômalô.”
23583	MAT 12:25	Yisu hayala thêlôniŋ auk ba hanaŋ, “Loŋ bêŋ te da iniŋ avômalô evaki vose hi ôdôŋ ju, êŋ ma loŋ bêŋ êŋ tem ênjêk ŋgathiniŋ. Ma malak te evaki vose hi ôdôŋ ju, êŋ ma tem nênêm yak. Ma ôdôŋ te evaki vose hi ôdôŋ ju, êŋ ma tem nênêm yak aêŋ iyom.
23587	MAT 12:29	“Odaŋô abô yaŋ imbiŋ. Anyô te hatôm imbitak êyô anyô lôklokwaŋ yaŋ anêŋ unyak kapô ba enja anêŋ nômkama vani e? Mi anôŋ! Ôpêŋ embaloŋ anyô lôklokwaŋ êŋ ba ekak loŋ am, êŋ ma yani hatôm enja anêŋ nômkama vani.
23588	MAT 12:30	“Ôpatu ba miŋ lahaviŋ ya ami, yani êŋ intu hapôlik hathak ya. Ma ôpatu ba miŋ hasup avômalô ba ethak doŋtom ami, êŋ ma hatôm halupuniŋ i.
23589	MAT 12:31	“Aêŋ ba yanaŋ êndêŋ môlô nena Wapômbêŋ tem nêm avômalô iniŋ kambom lomaloma lôk abôma takatu ba enaŋ hathak Wapômbêŋ vê. Ma doŋtom anyô te hayê Lovak Matheŋ anêŋ ku ba hanaŋ abôma nena, ‘Êntêk ma Ŋgôk Bêŋ anêŋ ku’, êŋ ma Wapômbêŋ miŋ hatôm nêm kambom êŋ vê ênjêk ôpêŋ ami. Ma mi.
23591	MAT 12:33	“Alokwaŋ mavi ma tem injik anôŋ mavi, ma alokwaŋ kambom ma tem injik anôŋ kambom aêŋ iyom. Ma anyô ethak êyê anêŋ anôŋ vêm ma eyala nena alokwaŋ mavi mena kambom.
23594	MAT 12:36	“Odaŋô! Yanaŋ êndêŋ môlô! Wapômbêŋ tem êlêm ek endaŋô abô. Ba intu anyô tomtom tem nenaŋ iniŋ kambom takatu ba bôk enaŋ hadêŋ avômalô vi lôk ibuliŋ i bêŋ.
23595	MAT 12:37	Wapômbêŋ tem endaŋô anêm abô ba enaŋ êndêŋ o nena o anyô thêthôŋ mena o anyô lokbaŋ.”
23596	MAT 12:38	Vêm ma Palisi lôk ŋê lôkauk hathak abô balabuŋ doho enaŋ hadêŋ Yisu, “Kêdôŋwaga, yêlô leŋiŋhaviŋ undum lavôŋiŋ te ek injik thô nena Wapômbêŋ hêv o ba hôlêm.”
23597	MAT 12:39	Ma Yisu hanaŋ, “Môlô avômalô bôlôŋ êntêk ma avômalô kambom ba miŋ ôêvhaviŋ ya ami. Ba intu lemimhaviŋ yandum lavôŋiŋ ek injik thô nena Wapômbêŋ bôk hêv ya ba yahalêm, ma doŋtom tem mi. Wak lô ma Jona hamiŋ alim ŋgwêk bêŋ te kapô. Ma wak lô aêŋ iyom ma tem Anyô Anêŋ Nakaduŋ atu ênjêk pik kapô. Lavôŋiŋ êŋ iyom intu tem Wapômbêŋ injik thô nena bôk hêv ya ba yahalêm.
23600	MAT 12:42	Ma sêbôk ma Siba iniŋ kwin hatak anêŋ loŋ ma halêm anêŋ loŋ daim bomaŋ ek endaŋô Solomon anêŋ auk mavi. Odaŋô! Nômlate lêk hamô loŋ êntêk ma bêŋ ek Solomon. Ma doŋtom môlô ôdô anêŋ nodaŋô. Ma waklavôŋ atu ba Wapômbêŋ hatak ek nindum abô ma tem Siba iniŋ kwin êŋ enaŋ môlônim kambom takêŋ bêŋ.”
23601	MAT 12:43	“Ŋgôk lelaik hatak anyô te, êŋ ma hi haveŋ loŋ thiliv ek êmbôlêm loŋ mavi te ek enja lovak ba êmô. Ma miŋ hapôm loŋ te ami,
23602	MAT 12:44	ma tem enaŋ nena, ‘Yatup siŋ yana unyak sêbôk esak loŋbô.’ Ma hayô ba hayê nena unyak êŋ lêk hamô oyaŋ ma epesaŋ ba lêk habitak mabuŋ mavi.
23603	MAT 12:45	Êŋ ma tem ni êmbôlêm ŋgôk baheŋvi ba lahavuju takatu ba iniŋ lôklokwaŋ hamôŋ ek anêŋ ba enja i imbiŋ ek nimbitak nêyô unyak êŋ kapô esak loŋbô. Êŋ ma ôpêŋ tem êmô kambom anôŋ ek yaŋ sêbôk. Ba intu môlô avômalô kambom bôlôŋ êntêk tem nôpôm malaiŋ êŋ imbiŋ.”
23605	MAT 12:47	Ma anyô te hi hanaŋ hadêŋ Yisu, “Lemtambô lôk môlôviyaŋ imiŋ yaiŋ ba thêlô leŋiŋhaviŋ nenaŋ abô imbiŋ o.”
23606	MAT 12:48	Ma Yisu hanaŋ, “Opalê intu yenaŋ wakatik lôk aiyaŋ thêlô?”
23607	MAT 12:49	Ma habi baŋ hayô hamiŋ anêŋ ŋê ku ba hanaŋ, “Avômalô takatu ba esopa Wakamik atu ba hamô malak leŋ anêŋ lahaviŋ, intu yenaŋ wakatik lôk aiyaŋ ma livôŋ thêlô. Ba intu môlô êntêk ma yenaŋ wakatik lôk aiyaŋ thêlô.”
23611	MAT 13:3	Ma hadôŋ avômalô hathak abô loŋ kapô bêŋ anôŋ. Ba hanaŋ nena, “Anyô te hi hapaliv anêŋ yaŋvêk halôk anêŋ ku.
23617	MAT 13:9	Aêŋ ba môlô ŋê lôk lemôndôŋ ma nodaŋô abô êntêk katô!”
23618	MAT 13:10	Yisu anêŋ ŋê ku i hadêŋ yani ma enaŋ hik yani liŋ, “Aisê ba hothak honaŋ abô loŋ kapô hadêŋ avômalô?”
23619	MAT 13:11	Ma Yisu hanaŋ viyaŋ nena, “Wapômbêŋ lêk hik anêŋ auk loŋ kapô hathak anêŋ loŋ lôkliŋyak thô hadêŋ môlô. Ma miŋ hik thô hadêŋ thêlô ami.
23621	MAT 13:13	Ba intu yahanaŋ abô loŋ kapô hadêŋ thêlô ba “Êyê, ma doŋtom miŋ êyê katô ami. Elaŋô, ma doŋtom miŋ elaŋô katô ba eyala abô êŋ anêŋ ôdôŋ ami.
23622	MAT 13:14	Aêŋ ba Wapômbêŋ anêŋ abô hik anôŋ hatôm bôk ba Aisaia hanaŋ, “‘Avômalô iniŋ auk bôk thekthek ba ibi leŋôndôŋ siŋ ma ivuliv maleŋiŋ siŋ. Wak nômbêŋ intu ma tem nedaŋô abô, ma doŋtom miŋ hatôm neyala anêŋ ôdôŋ ami. Ma wak nômbêŋ intu ma tem nêgê nômlate, ma doŋtom miŋ hatôm nêpôm anêŋ ôdôŋ ami. Ba intu etak kambom êŋ ma tem nêgê esak maleŋiŋ lôk nedaŋô êndôk leŋôndôŋ ma neja ênjêk iniŋ auk ma nede i liliŋ ek yandum thêlô mavi.’
23626	MAT 13:18	“Aêŋ ba tem yanaŋ abô loŋ kapô hathak epaliv yaŋvêk anêŋ ôdôŋ bêŋ êndêŋ môlô.
23628	MAT 13:20	“Ma ôpatu halaŋô abô ba hêvhaviŋ ketheŋ lôk lamavi ma doŋtom malaiŋ lôk vovaŋ hapôm yani hathak Wapômbêŋ anêŋ abô ma hatak anêŋ hêvhaviŋ ketheŋ oyaŋ, êŋ ma hatôm yaŋvêk atu ba hêv yak halôk valu kikiliŋ ba miŋ habi ŋgalôk ami.
23630	MAT 13:22	“Anyô te halaŋô abô ma doŋtom lahiki bêŋ anôŋ hathak anêŋ lôkmala pik êntêk lôk nômkama lomaloma lôk valuseleŋ. Ma auk takêŋ intu hasivuŋ Wapômbêŋ anêŋ abô ba ôpêŋ miŋ hik anêŋ anôŋ ami. Êŋ ma hatôm yaŋvêk atu ba halôk yak lôkmaŋgiŋ kapô.
23631	MAT 13:23	“Ma anyô halaŋô Wapômbêŋ anêŋ abô ba hayala anêŋ ôdôŋ êŋ ma tem indum ku ba injik anôŋ mavi êtôm 100 mena 60 mena 30 la. Êŋ ma hatôm yaŋvêk atu ba halôk pik mavi.”