23233	MAT 1:20	Nasa quelel véletsja na niná María lal, Dios ángel pjaní lay tepyala José nt'a. José tjejyá na tjinyuca jupj. Ángel tjevele José lal: “José, David püna tüpü'ü popa p'iyá jipj. Po ma lecj meyan mwayim María lal. Dios Cjües mpes p'in way tsjicj tepyala jupj. Ma malala la tjiji.
23234	MAT 1:21	Yom tsjicj ca ma'nus jupj, María, ne jipj ca ló nt'an, Jesús ló nsem. Jesús mpes ca Dios perdonar lis mijis israelpan, malala nyuca la tjajay, ne ma ca jis capj ntülüs yupj. Nin mpes ca nin ló nsem jupj”, nin tjevele ángel José lal.
23236	MAT 1:23	“Tsjücjüim way tsjicj ma'ajam, ca yom tsjicj ma'nus. ‘Emanuel’ ló ca nsem jupj.” Jupj ló cupj qjuis tin “Dios Cupj Qjuis Lal” velecj cupj.
23240	MAT 2:2	Niyom tjowelepj jupj lal: —¿Ca'aj pü'ü tsjiquis, ca jepa püné nsem judiopan mpes? Ncupj nyucucj pjulacj pjaní jupj tjac' mpes. Nin mpes jus nlayecj tjemya'na quinam tsjiquis. Ne'aj tjinyucucj pjulacj, cupj pyatjaquecj nt'a, tsiquin mo'ó. Nin mpes tjiquilaca. Cupj quelel palá nipi'tjiquecj jupj wolap'a'á, qjuiyola jupj püné —nin tjowelepj niná noyomes.
23243	MAT 2:5	Yupj tjowelepj jupj lal: —Belén mo'o patja nt'a ca ma'nus jupj, Judea mpe se jütütj nt'a. Nin tepyaca profeta:
23244	MAT 2:6	‘Belén nt'a, Judá püna tüpü'ü nt'a, pjaní way p'in patja ne'aj. Mop'in Belén pajal tsjicj way tulucj Judea mo'o se jütütj jis lal. Belén mpe jepa ca ncuwim. Ca jis majamas jupj israelpan, yupj niná napj jyütütj.’ Nin tepyaca profeta, Dios Yom ca jas majamas mpes —tjowelepj yupj.
23246	MAT 2:8	Yupj jupj wola tjowelepj na, jupj sin tjejyama yupj Belén mo'ó. Jis lal tjevele: —Lowa, pajal ca la mü'üyá tsjicj niná mpes. Jus tjunucú na, nawala tjowelé. Napj mis wa ca jupj nt'a, ca palá mpi'tjis jupj wolap'a'á —tjevele Herodes. Jupj li tsuwíletsja. Quelel 'yǘ'natsja tsjicj way.
23251	MAT 2:13	Niyom tjil na, Dios ángel pjaní lay tepyala José nt'a, jupj tjejyá na. Ángel tjevele jupj lal: “Jin ni'isa nts'equenem Egipto mo'ó tsjicj lal, jamay lal. Ne'aj mpü'üm, napj tjevelé nas ca ncuwim. Herodes tsjicj ca la mpalas la 'ünan”, tjevele jupj.
23253	MAT 2:15	Ne'aj tüpǘ'ütsja Herodes tepe'e nas. Nin tepyala ca t'üc' mpalas qjuis Jepa Dios tjevelá püná. “Napj tjevelé natjam ca mim Egipto mpe”, tjevele Dios. Nin tjevele profeta jupj mpes.
23256	MAT 2:18	“Tjepjyacan̈ la puyupj Ramá nt'a. Ne'aj pajal yümücj la tupuyupj. Raquel la tipiya watsja tsjictjacj mpes, locopyaya tapatjá. Jupj ma quelel jo' pé'etsja, tsjictjacj tecya'lin̈ mpes.” Nin tjevele Jeremías.
23258	MAT 2:20	“Jutja niswá Israel nt'a. Nasa tecya'lin̈ tsjicj quelel ja'ünan witjacj.”
23261	MAT 2:23	Galilea nt'a tjemey, pjaní way p'in patja nt'a, lo püt'üs ne'aj. Nazaret lotsja ne'aj tapatja nt'a. Mpes nin tepyala profetapan tjowelepj püná. Tjowelepj: “Yom Dios jas tjejyamá Nazaret mpe 'esepj nsem jupj”.
23263	MAT 3:2	Jupj tjevéletsja: “'Aplijila t'as malala nyuca la tjüjí mpes. 'Üsüs la müjí quinam Dios jos jinwá. Quina ca nu müjü'tüs Dios”, tjevele jupj.
23264	MAT 3:3	Pajal püna Isaías tjevele nin ca mveles jupj. Isaías profétatsja jupj püná. Ninana Isaías tjevele Juan po'ó: “Yom niná wa cjuwá nt'a ca mim. Pajal ca quelel mveles gente jilal. Mpes yümücj ca mveles: ‘Qjuis Jepa Dios ca ncuwim. Nujola t'as ca nin la müjí quinam jupj jos jin. Malala nujola nun, jümücj la lu'ulú jinwá. Po ma malala nujola t'as quinam. 'Üsüs nujola t'as qjuis Jepa Dios jos jinwá’ nin ca mveles jupj.” Isaías tjevele jupj ca nin mveles, ne t'üc' way Juan nin tjevele.
23268	MAT 3:7	Juan tjinyuca watsja fariseopan pülücj jiquiltsja, pülücj saduceopan tjiquil wa. Juan ma tepyónatsja yupj pajal 'aplijílatsja malala la tjajay mpes. Mpes jupj tjevele yupj jis lal: “Nun nin p'iyá latsj jinwá. Nun solejé Dios po ma jos gente malala lajay. Len̈ way ca jis capj ntülüs. Nin mpes tjuculá nun napj nt'a, napj ca bautizar la numejay. Nujola nin lojí mpes, jupj ma ca nucopj ntülüs. T'üc' tulucj. Dios selé nun newa ma quelel lojí jupj jos jinwá.
23271	MAT 3:10	Dios pajal len̈ way ca jis capj ntülüs malala lajay. Yupj ma 'üsüs way lajay, jupj ca jis capj ntülüs yupj pjü way. Yom jupj sine ma vyala jinwá ca la mijis Dios. Jupj sine ma vyala, jyo'o, 'awa mo'o ts'iyá. Nin ca la mijis Dios malala lajay jis lal”, nin tjevele Juan fariseopan jis lal, saduceopan jis lal wa.
23272	MAT 3:11	Juan tjevele wa: “Napj bautizar la nusejay 'üsǘ lal p'in. Napj nin lejay mpes, ca pjü jus nlayecj 'aplijila nun malala nyuca la tjüjí mpes. Jus nlayecj nasa quelel lojí Dios jos jinwá. P'a wa ca ncuwim más püné napj lal. Napj pajal tsjicj way jupj lal. Po 'üsüs napj lal napj tsji' lejay jupj mpes. Napj jupj caite jet' la p'in, 'ücj napj lal. Pajal 'üsüs ca la mijis jupj. Nun nepénowa quelel lojí Dios jos jinwá. Jupj ca nu ma'ayas Dios Cjües. Nun nepénowa newa ma quelel lojí Dios jos jinwá. Jupj ca nucopj ntülüs.
23273	MAT 3:12	Len̈ way ca nin la mijis. Ca 'üsüs la mijis jupj 'amá nt'a, ma ca malala witjacj mpatjam ne'aj. Ca ne'aj mo'onsos 'üsüs witjacj, ma ca malala jis mpalas. Pjü malala ca mü'ümüs. Jupj 'yüma na, len̈ pjacj se wat'ata jupj 'owus”, nin tjevele Juan el Bautista yupj jis lal.
23275	MAT 3:14	Juan ma quelel bautizar líjitsja jupj. Nin tjevele Jesús lal: —Más 'ücj jipj bautizar la nejay napj. Jipj más 'üsüs napj lal.
23276	MAT 3:15	Jesús tjevele Juan lal: —Najas ne jipj ca nin la mijin quinam. Más 'ücj pjü 'üsüs lijicj Dios jos jin. Mpes Juan tjevele 'ücj ca bautizar la mijis jupj.
23278	MAT 3:17	Tsjun po'o nepé vele pjactsja: “Niná napj Natjam. Pajal quelel lejay jupj. Pajal 'üsüs najas jupj mpes.”
23281	MAT 4:3	Diablo lovin jostsja Jesús malala la mijis. Diablo lovin malala vele gente jis lal, jos malala nyuca lajay. Jupj tjac' Jesús nt'a, tjevele: —Jipj Dios Jatjam p'iyá, 'ücj ca müjü'tün niná pe ca ve mpalas, ne nin ca nsem.
23282	MAT 4:4	Jesús ma la tjiji diablo tjevele jin. Jesús Dios Popel velá tjevele p'in. —Dios Popel vele: ‘Gente ma ca mpatjam ve mpes p'in. Pjü way Dios tjevelá mpes ca mpatjam yupj’ —tjevele.
23284	MAT 4:6	Diablo tjevele Jesús lal: —Jipj Dios Jatjam p'in, palá ntolo quepé. Dios Popel vele: ‘Dios ca jis müjü'tüs jupj angelpan, ca mya jamacj jipj. Jis mas mpes ca mya ma'nucj, ne ca ma mpojom jipj, pe lal. Ma ca malala mya palas’ —nin tjevele diablú.
23285	MAT 4:7	Jesús ma la tjiji diablo tjevele jin. Nin p'in tjevele jupj lal: —Dios Popel tjevele wa: ‘Jipj ma ca malala la mijin ma jola jinwá, la nuc ncu jipj Jepa Dios ca cyapj mp'a'sas’ —nin tjevele Jesús.
23287	MAT 4:9	Diablo tjevele jupj lal: —Napj nawalap'a'a ca palá mpi'tjim, ca mvelen napj pajal püné. Niná la tjejay na, napj ca pjü niná mya 'a müjü'tün.
23288	MAT 4:10	Jesús ma la tjiji jupj jostsja jinwá. Tjevele: —Satanás, jutja jipj. Dios Popel vele: ‘Dios jepa más püné pjü jilal. Nujola tapalas jupj p'in püné. Ma nin nujola nsem la p'a p'in püné Dios jinwá. Dios jos jin la müjí la p'in.’
23293	MAT 4:15	“Pülücj patja ne'aj Zabulón nt'a. Pülücj patja wa Neftalí nt'a. Jümücj 'üsǘ püné nt'a, yupj patja nt'a culupwen nipj jama jümücj niná. 'Üsǘ la nt'a patja, niná 'üsǘ Jordán ló. Ne'aj Galilea ló, judiopan tulucj patja nt'a.
23294	MAT 4:16	Yupj ma sa nuctsja Dios. Quina pajal 'üsüs sin tji'yüsa Dios mpes. Tecya'lin̈ jinwatsja yupj yas nam, ma topon mpes. Malala lajaytsja. Quina 'ücj sin 'yüsa Dios tjevele jin.” Nin tjevele Isaías ca nin mpalas ne'aj.
23295	MAT 4:17	Nin tepyala jupj tjevele jin. Jesús ne'as tjemey na Capernaum nt'a, jupj véletsja Dios po'ó pülücj jis walap'a'á, ne'aj tapatja sin popé. Véletsja: “'Aplijila t'as malala nyuca la tjüjí. 'Üsüs la müjí quinam Dios jos jinwá. 'Üsüs way quinam Dios ca müjü'tüs. Jepa jupj. Len̈ way ca müjü'tüs nosis nt'a”, nin tjevele Jesús yupj jis lal.
23297	MAT 4:19	Jesús tjevele yupj jis lal: “Ncapj ncon̈có nun. Napj ca nusin 'yüsa la mejay 'ücj la veles p'a jilal Dios mpes. Nin mpes ca nepénowa cus ncon̈cocj wa jupj”, nin tjevele Jesús.
23306	MAT 5:3	“Nun po jisas ca Dios nucopj mp'a'sas, pajal 'ücj nujisas nsem nun. Dios nun jis Jepa quinam, niná nujostsja mpes.
23314	MAT 5:11	”La p'a wa malala javelepj nun jis lal nun ncapj con̈có mpes, pajal 'ücj nujisas nsem. La p'a wa malala lajay nun jis lal, nun ncapj con̈có mpes, 'ücj nujisas nsem wa. La p'a wa la tsuwil nun po'ó ncapj con̈có mpes, 'ücj nujisas nsem.
23315	MAT 5:12	'Ücj nujisas t'as nin tepyala mpes. Po 'üsüs ca nu ma'ayas Dios tsjun po'ó, 'üsüs la tjüjí mpes. T'üc' way niná. Nin p'iyá nu tepyala nun, profetapan püna tapatja jis tepyala jin p'iyá. Dios ma jisas malala la tjajay wa yupj jis lal”, nin tjevele Jesús.
23316	MAT 5:13	Jesús tjevele wa yupj jis lal: “Nun sal jinwá nosis casá, nun ncapj con̈có mpes. Sal mpes ts'ucú pisis, ma malala mpalas, ma mojo jupj. Nin tulucj sal ma wüjü na. Sal ma wüjü na, ma polel wüjü lajay jupj. 'Üsüs tulucj jupj. Na'aj la ts'i p'in, ca casá majatsjacj gentas. Nin p'iyá nun jis lal, mpes sal 'üsüs jinwá t'as nun.
23317	MAT 5:14	”Nun ncapj con̈có, nun jaw jinwá nosis casa'á. Nun mpes la p'a wa ca sin mü'üsüs Dios mpes. Pülücj patja tucuc' pacá nt'a, ma polel pjya'len̈. Yupj patja nt'a 'ücj la nuc. Nin p'iyá, la p'a wa januc wa nun lojí jin.
23319	MAT 5:16	Nun jaw jinwá ncapj con̈có mpes. Nun lojí Dios jos jinwá, nun jaw jinwá la p'a jis lal. Nin la müjí Dios jos. Nin mpes ca la p'a wa nucucj nun 'üsüs lojí. Ca 'üsüs mvelecj Dios po'ó. Jupj nun jis Papay tsjun po'ó”, nin tjevele jupj, Jesucristá.
23320	MAT 5:17	Niná Jesús tjevele wa yupj jis lal, neven po'o 'a jis tjimyula na: “Pajal püna Moisés tjevele judiopan jis lal Dios tjijyü'tá. P'a wa profetapan tjowelepj wa Dios jostsja mpes. Newa nin ca nsem yupj tjowelepj jinwá. P'a casá velé tulucj. Nusin tjü'üsüs niná. Napj lejay pjü ca mpalas yupj tjowelepj jinwá.
23324	MAT 5:21	”Pajal püna Moisés tjijyü'ta: ‘Ca ma jis mü'ü'nacj la p'a’. Nun la p'a 'ü'ná, jepapan ca nucopj ntülücj, ca nu mü'ü'nacj ca nun. Püna tapatja salejeptsja niná Moisés tjijyü'tá. Nun solejé wa niná.
23325	MAT 5:22	Mop'in napj najas más 'üsüs la müjí püna tapatja jis lal. Dios jos 'üsüs ca la müjí. Jos wa 'üsüs nujola nun. Mpes napj nin velé niná: nun ts'u 'inyá p'a jis lal, jepa 'ücj ca nucopj ntülüs. Nun welé wa p'a lal: ‘Jey c'a jipj’, judiopan jis jepapan 'ücj nucopj ntülücj nin tjowelé mpes. Nun welé p'a lal: ‘Malala jipj pajal’, Dios 'ücj ca nucopj ntülüs 'awa püné nt'a.
23326	MAT 5:23	”Nin mpes ma malala la müjí la p'a lal. Nun malala la tjüjí na p'a lal, la tjomoná jupj ca perdonar la numijis nun. Nun ma 'ücj la tjüjí na p'in, ma polel t'emel la 'ayas Dios mpes. Nasa quelel 'oyá Dios mpes ca nacj, Dios wo mo'ó. Quelel 'oyá na, nujola pyala nun malala la tjüjí p'a lal.
23327	MAT 5:24	Ma ca ma'ayá Dios mpes quinam. Niná nujola tepyala na, lowa jupj nt'a, püna malala la tjüjí nt'a. Tjowelé nujisas jupj ca perdonar la numijis. Tjowelé nujisas nun jupj jomicapan ca nsem quinam. Niná la tjüjí na 'ücj lowú Dios wo nt'a, t'emel nu la 'ayas”, nin tjevele Jesús.
23328	MAT 5:25	Jesús sin tji'yüsa lis tjiji wa más 'ücj po 'in len̈ way ca nlaca ca la monacj ca p'a perdonar la qjuis mijis, ncupj malala la tjijicj. Ninana Jesús tjevelá: “Nun jis enemigo quelel t'ya mveles nun mpes lay nt'a ca nacj. Nin quelel liji jupj, len̈ way lowa jupj nt'a. La moná ca perdonar la numijis. Nun malala la tjüjí jupj juts'a'á, nun ca p'a wa seyasa ma'ayá jupj, malala la tjüjí mpes. Nun ma lojí niná, nun jis enemigo ca mim jepa já'asa nt'a, ca mveles nun malala la tjüjí. Nin mpes ca jepa nucopj ntülüs. Jepa ca mveles jupj auxiliar lal cawilta mo'o ca nu wama manus.
23329	MAT 5:26	Jepa ma wa ca nusin majamas ma pjü way jaylacj la tjüjí jupj la tjemyona mpes. Pjü way jaylacj la müjí nun. Niná t'üc' way”, tjevele Jesús. Pjü way mpes sin tji'yüsa lis tjiji ca Dios qjuis capj ntülüs, ma le monacj la p'a ca perdonar la qjuis mijicj cupj malala lis tjijicj na.
23330	MAT 5:27	Jesús tjevele wa niná: “Tsjay püna tjüjütütsja niyom ma ca ne'aj ma'nucj sejats'om tulucj. Tjüjütütj nequem ma ca mal jis voyum tulucj jis lal. Nun solejé niná.
23332	MAT 5:29	”Po ma malala la müjí nun. Nun nucú mpes p'in quelel malala lojí, po ma tjunucú niná. Nujun tulucj jinwá nujola t'as nun, nujun t'ü, na'aj la ts'i jinwá. Malala lajay ca mal 'awa püné nt'a, mpem ne'aj. Más 'ücj nujun tulucj, ne ma ca mpem nup'üy pjü 'awa püné nt'a.
23334	MAT 5:31	”Püna javeleptsja: ‘Yom quelel se jamá jats'om, ca papel ma'ayas jupj. Papel ca mveles niná jupj jats'om tulucj quinam.’
23336	MAT 5:33	”Nun solejé wa püna tjüjütütj püna tapatja jis lal ma la ntsawilicj. ‘T'üc' la müjí pjü way nun tjowelé Dios lal. Jupj nun jis Jepa Püné’, nin tjüjütütj yupj.
23341	MAT 5:38	”Püna javelepj watsja niná: la p'a malala la tjiji nun lal, 'ücj wa malala lojí jupj lal. ‘Malala liji jun la p'a lal, 'ücj wa malala la mijis wa jupj jun. La p'a wis 'yula, 'ücj wa lu 'ul jupj wis’, nin javeleptsja yupj püná. Nun solejé niná.
23346	MAT 5:43	”Püna javelepj watsja: ‘Jipj ca quelel lis mijin ne'aj patjá. Ma ca jyas nsem jipj enemigopan.’ Nun solejé wa niná tjowelepj.
23351	MAT 5:48	Nin mpes najas pajal 'üsüs lojí nun, nun jis Papay Dios 'üsüs liji jinwá”, nin tjevele Jesús.
23352	MAT 6:1	Jesús tjevele wa yupj jis lal: “Nepénowa jisas la p'a wa yola yupj 'üsüs. Nin mpes 'üsüs lajay la p'a jis la nuc. 'In tjajama ma la müjí niná. Niná lojí na, nun Nupopay tsjun po'o ma ca mveles nun 'üsüs la tjüjí.
23356	MAT 6:5	”Nepénowa javelepj Dios lal, newa nin ma lajay Dios jos jinwá. Jisas la p'a januc yupj Dios lal javelepj. Nin mpes jyünsünün̈ judiopan 'a si mulú nt'a, pülücj jil nt'a jyünsünün̈ wa, ne'aj javelepj Dios lal. Niná nin lajay, ma t'üc' way 'üsüs. Napj t'üc' way velé. Gente p'in ca mvelecj yupj 'üsüs. Dios lovin ma ca mveles yupj 'üsüs. Nun Dios lal welé na, ma ca la müjí yupj lajay jinwá.
23358	MAT 6:7	”Judiopan tulucj ma sin 'yüsa Dios po'ó. Yupj javelepj Dios lal, ma 'üsüs way yola jinwá javelepj. Nin mpes nin p'iyá pajal pülücj javelepj Dios lal. Yupj yola pajal la pülücj javelepj mpes, Dios ca mpjacam. Po ma tjowelé yupj jinwá, nun Dios lal welé na.
23360	MAT 6:9	Ninana jin p'iyá tjowelé nun: ‘Qjuis Papay, tsjun po'o püt'. Po qjuisas pjü ca mvelecj jipj pajal 'üsüs. Jipj p'in 'üsüs pjü jis lal.
23364	MAT 6:13	Qjuis capj tjep'ya'sa wa ma ca quelel malala la mijicj. Qjuis capj tjep'ya'sa diablo ma ca malala la qjuis mijis. Jipj p'in Jepa. Jipj pajal püné. 'Üsüs way p'in la veles jipj 'üsüs. Nin ca nsem lovin. Qjuisas ca nin nsem.’ ” Nin tjevele Jesús, cupj ca nin mvelecj Dios lal.
23365	MAT 6:14	Jupj tjevele wa: “Nun ca perdonar la müjí la p'a, yupj malala la tjajay na nun jis lal. Nin mpes 'üsüs la veles niná Dios lal. Nun perdonar lojí yupj, Nupopay Dios ca perdonar la mijis wa nun malala la tjüjí.
23366	MAT 6:15	Nun ma quelel perdonar lojí yupj, Nupopay Dios ma ca perdonar la nu mijis wa nun”, nin tjevele Jesús.
23367	MAT 6:16	Jesús tjevele wa niná: “Nepénowa ma jalá neneyawá, Dios lal quelel javelepj mpes. Newa ma lajay Dios jos jinwá. Yupj jisas la p'a ca jus nlayecj yupj ma jalá. Jisas wa la p'a yola yupj 'üsüs, ma jalá mpes. Nin mpes ma 'yas'ün̈, ma wa sey jacjoy. Niná p'in lajay, ma 'üsüs way yupj. Napj t'üc' way velé. Gente p'in ca mvelecj yupj 'üsüs way. Dios lovin ma ca mveles yupj 'üsüs way. Po ma la müjí yupj lajay jinwá. Nun ma lojá na, po ma nuwola je nu tapalas nun.
23369	MAT 6:18	La p'a ma ca jus nlayecj nun ma lojá. Nupopay Dios p'in ca jus nlayes. Jupj pjü way nyuca la p'a ma januc. Jupj ca nucus nun nin la tjüjí lyájasa way jin, ca mveles nun pajal 'üsüs la tjüjí”, nin tjevele Jesús.
23370	MAT 6:19	Jesús tjevele wa niná yupj jis lal: “Ma nujisas nsem pülücj nta'á nosis casá. Nun to'á nosis casá calatsa nlajas ca nacj. 'Ücj wa la majas. Pequepan ca jun ncjoltsecj, ca wama mal la pecj ca nacj.
23373	MAT 6:22	”Nun jis jun jaw jinwá nun jis p'üy mpes. Nun jis jun 'üsüs, jas tüpwes 'üsüs way nucú. Nin p'iyá nun nusin 'yüsa na Dios mpes.
23375	MAT 6:24	”Nun ma polel lojí Dios jyü'ta jinwá, nun pajal t'emel nujos. Nin p'iyá mozo ma polel tsji' liji niyom mat'e mpes nin jawas p'in. Mozo ma ca quelel t'üc' la mijis jupj patrón pjaní tjijyü'ta jinwá. Ma'ajapj tjijyü'ta jin ca quelel la mijis ca nacj. Nenéyawa ca cus ncon̈cos mwalá way p'in. Ma ca jos ma'ajapj. Nin p'iyá nun ma polel pajal nin nujola t'emel mpes, Dios mpes tsji' lojí na.
23376	MAT 6:25	”Nin mpes nin velé, po ma pajal nin nujola t'as tsjan ca nlajá, tsjan ca müsiqué wa 'ücj la püt'üs. Po ma pajal nin nujola t'as tsjan nusin nqui'pá nun jis pülül, nusin 'yawa. Dios la tjiji nu la püt'üs. Jupj ca nu ma'ayas wa nu la las. Dios la tjiji nun jis p'üy. Jupj nu ma'ayas wa ca pülül.
23378	MAT 6:27	¿Ncu nun más 'in püs ca mpatjaqué, nin nujola mpes p'in? Nin tulucj.
23379	MAT 6:28	”¿Tsjan mpes pajal nujola nupülül mpes? Tjunucú wa ts'utus witjacj. 'Üsüs way yustapj lejen̈, si t'ünǘ wa. Yupj ma tsji' lajay. Ma wa sa lul.
23382	MAT 6:31	Nin mpes nin velé, po ma nin nujola t'as. Ma ca mvelé: ¿Tsjan ca nlajacj? ¿Tsjan ca müsiquecj? ¿Tsjan mpes ca qjuisin nqui'pacj?
23385	MAT 6:34	Nin mpes po ma nujola t'as tsjan ca mpalas yayá. Yaya tjejyawca na 'ücj ca nin jele. Yacjaj malala pyala mpes p'in ca nin jele yacjaj. Ma nujola nsem p'a jawasa pyalá”, nin tjevele Jesús.
23386	MAT 7:1	Jesús tjevele wa: “Po ma tjowelé la p'a malala. Nun welé wa la p'a malala, Dios ca mveles wa malala nun.
23388	MAT 7:3	”¿Tsjan pjucj jele jetjam malala liji, ma nin jele más malala lejay jipj jupj lal? Nin p'iyá niná tsjan tsjicj way jetjam junma tjeyaca nyuc; yo püné jipj jinma tjeyaca ma nyuc.
23389	MAT 7:4	Jetjam lal velen: ‘Natjam, ca ma'ayan tsjan tsjicj way jinma tjeyaca pje'á li ts'i’. Jipj ma nyuc yo püné jipj jin mo'ó. Nin p'iyá lejay jipj.
23390	MAT 7:5	Jipj pajal malala, niná nin lejay na. Jipj malala wa, la p'a malala jinwá. Mya 'üsüs ca jipj. Po ma malala la mijin quinam, püna la tjejay jinwá. Niná la tjejay na, ca jus nlayen 'oyn nyuca ca cus mp'a'san la p'a wa”, nin tjevele jupj.
23392	MAT 7:7	Jesús tjevele wa: “Newa la moná Dios lal nun, ne jupj ca nu ma'ayas nun la tjomoná. Ma len̈ way nusé 'aya, newa la moná, ne jupj ca nu ma'ayas nun la tjomoná. Nun nujos Dios ca nucopj mp'a'sas, newa la moná Dios lal. Newa lo moná na, jupj ca nin la mijis.
23394	MAT 7:9	”Nun ca jus nlayé niná. Nun popa pjaní jupj popa tsjicj ve le moná na, ma pe ca ma'ayas jupj.
23397	MAT 7:12	”Nujisas ca la p'a 'üsüs la mijicj nun mpes. Lovin niná p'iyá la müjí yupj mpes. Ninana Moisés püna tepyaca. Niná profetapan püna tapac wa ncupj ca nin la mijicj”, nin tjevele Jesús.
23398	MAT 7:13	Jesús tjevele wa yupj jis lal: “Nin p'in la müjí napj velé jinwá. Niná napj velé jun vilicj la'í way jinwá, 'ücj la winin la püt'üs Dios lal. Costa tulucj 'awa püné nt'a la winin. Jun vilicj la püné jinwá ne'aj la winin. Jümücj pajal la püné jinwá. Pülücj jil ne'aj, pajal malala se palá nt'a.
23399	MAT 7:14	Nin tulucj Dios lal patja mpes. Jun vilicj tsjicj way jinwá ne'aj la winin, Dios lal la püt'üs. Jümücj la'í way jinwá. Pjaní way p'in jus nlayecj 'oyn nyuca la mijicj, mpatjam Dios lal.”
23400	MAT 7:15	Jesús tjevele wa niná: “'In tjajama. Nepénowa la tsuwil. Yupj javelepj Dios mpes javelepj. Dios mpes javelepj tulucj nepenowá. 'Üsüs jin javelepj yupj ca nacj, Dios po'o japon jinwá. Malala p'in yupj. Nun nuts'a'á jisas la p'in. Ts'isin̈ yupj pajal, coyote jinwá.
23406	MAT 7:21	”Javelepj mpes p'in ma solejé ncu 'üsüs yupj. Nepénowa javelepj napj yupj jis Jepa Püné —tjevele jupj—. Newa nin, Dios yupj jis Jepa tulucj. Dios jos jin lajay, yupj p'in Dios si jütüta popa se palá. Dios napj Mpapay tsjun po'ó.
23407	MAT 7:22	Ts'ac' p'a wa napj ca mvelé pjacj 'üsüs, ca mvelé wa pjacj malala. Nin jawas ca pülücj way mvelecj napj lal: ‘Jipj p'iyá cupj qjuis Jepa. Cupj jipj mpes tsji' la tjijicj. Tjevelecj Dios mpes jipj jyas jinwá. Tjijyü'tücj tjil lapanenpan gente jisas mpe. Pajal 'üsüs la tjijicj wa, gente p'in ma polel lajay jinwá. Ninana la tjijicj la p'a ca nucucj, ca sin mü'üsüs Dios pajal püné. Pjü way la tjijicj jipj mpes.’ Nin ca mvelecj nepenowá. Newa ma la tjajay Dios jos jinwá.
23408	MAT 7:23	Mpes nin javelepj na, napj tülü way ca mvelé yupj jis lal: ‘Nun lovin ma ncapj tocon̈có. Lowa napj mpe. Nun pjü way malala nyuca lojí.’ Nin ca mvelé yupj jis lal.
23409	MAT 7:24	”Nepénowa tjepjyacan̈ napj tjevelé, ne nin lajay napj tjevelé jin. Yom 'üsüs jas tjijyünsa wosis jin p'iyá yupj. 'Üsüs p'in jólatsja jupj. Pajal campwila tsjomis tyoca mwalá way p'in, pwen já'asa na tyoca nas.
23412	MAT 7:27	T'üc' wo jas tjijyünsa na, pajal yümücj tjive. 'Üsǘ t'yüna. Pajal lüpjǘ jas tjelyapjünǘ watsja ne'aj, jupj wo nt'a. Mpes tyüla wa wosis. Pajal yümücj pjac tyüla. Nin p'iyá ca malala jis mpalas yupj”, nin tjevele Jesús.
23416	MAT 8:2	Yom pjaní Jesús nt'a tjac'. Tüic' jin tjá'asa Jesús wolap'a'á. Malala jostsja pajal. Jupj jüp'üy pajal tjamájatsja lovin. Palá tinca jüp'üy popé. Jupj tjevele Jesús lal: —Nejepa, jipj polel ni 'ü'sa lejay. Jipj jyas na ca nin nsem.
23417	MAT 8:3	Mpes Jesús pjwel la tepyacta, po la tje'yot'a yom malala jos. Tjevele: —Najas. 'I tjü'ü'süs quinam. Ninana tjevele na, len̈ way tji'yü'sa niná yomen. Jüp'üy 'üsüs way tepyala jupj.
23418	MAT 8:4	Yom tji'yü'sa na, Jesús tjevele jupj lal: —Po ma tjevele la p'a lal quinam jipj 'i tjü'ü'sa. Jutja sacerdote nt'a. Ca jis nucus. Jupj ca la mpalas ncu malala lo nuc p'yüy po'ó. Ca mveles 'üsüs quinam. Niná la tjejay na, Dios mpes ma'ayan, jipj 'i tjü'ü'sa mpes. Pajal püna Moisés tjijyü'ta tsjan ca ma'ayacj, jis p'üy jis tji'yü'sa na. Jupj tjijyü'ta jin ca la mijin. Pjü la tjejay na, la p'a ca jus nlayecj jipj t'üc' way 'i tjü'ü'sa quinam —nin tjevele Jesús.
23420	MAT 8:6	Jupj tjevele: —Namozo pajal lapj jos. Pü'ü p'in, ma polel 'utaná. Pajal nepé vyaja jupj.
23421	MAT 8:7	Jesús tjevele jupj lal: —Napj p'iyá ca mis, mü'ü'süs la mejay jupj.
23422	MAT 8:8	Jepa militar tjevele Jesús lal: —Pajal 'üsüs way jipj. Napj 'üsüs tulucj. Más 'ücj ma nawá mo'o cuy jipj. Más 'ücj jipj ca müjü'tün ca mü'ü'süs jupj la p'in. Napj selé jipj nin la tjejay na, ca mü'ü'süs jupj.
23423	MAT 8:9	Napj selé jipj 'ücj jyütütj. Nin p'iyá napj nejepa ni jütüta. Napj lejay jupj vele jin. Napj jyütütj wa niyom militar pajal pülücj. Pjaní lal velé jutja, mpes jama jupj. P'a lal velé was, mpes jac'. Namozo lal velé nin la mijis, mpes nin liji jupj —nin tjevele jepa militar.
23424	MAT 8:10	Jesús nin tjapjaca na, jupj jólatsja pajal 'üsüs tjevele jepa militar. Mpes Jesús tjevele jupj cjüil tjil jis lal: —Pajal 'üsüs pyona jupj, jupj ne israelpan popa tulucj. Newa ma tjinyuc Israel mpe 'esepj pajal tepyona jupj jinwá.
23426	MAT 8:12	Dios jostsja pjü israelpan ca ne'aj mpatjam jupj jyü'ta nt'a, mop'in ma ca ne'aj mpatjam nepenowá. Israelpan pülücj ca pje'á lis ncoyes pajal püste nt'a. Ne'aj ca pajal la mpuyucj. Jis wis ca jas nqui'licj pajal nepé vyaja mpes —nin tjevele Jesús israelpan mpes.
23427	MAT 8:13	Jupj tjevele wa jepa militar lal: —'Ücj la winin quinam. Jipj tepyon jinwá ca nsem. Jesús nin tjevele na, tji'yǘ'satsja jepa militar jomozo.
23431	MAT 8:17	Nin la tjiji mpes, t'üc' la tjiji Isaías tjevelá pajal püna. Isaías profétatsja jupj. Dios mpes tjevele. Niná Isaías tjevelá Jesús mpes: “Jupj qjuis tji'yü'sa la qjuis tjiji cupj, malala qjuisastsja mpes. Jupj p'iyá 'aplijílatsja cupj 'aplijílatsja mpes.”
23433	MAT 8:19	Custjay ma tjil na, yom p'a wa tjac' Jesús nt'a. Moisés popel sin 'yüsa lajay pópatsja jupj. Jupj tjevele Jesús lal: —Gente sin 'yüsa lejay jipj. Napj ca cyapj ncon̈ jun ta'á jipj quelel jay nt'a.
23434	MAT 8:20	Jesús tjevele costa way cus la con̈ jupj. Tjevele: —Gato selván yupj jis jomwen jul jinan̈, tsipyaya yupj jis tsintsil jatatj wa. Nin tulucj napj lal. Napj nawá cjuwá. Napj p'iyá niná Yomen Dios jas tjejyamá —nin tjevele Jesús.
23435	MAT 8:21	P'a wa yom Jesús discípulo watsja. Jupj tjevele Jesús lal jupj quelel se cón̈catsja jupj p'a jyawca na. —Ntje'aya la nuc mpa'is mpapay p'in. Tepe'e na, ca cyapj ncon̈ —tjevele jupj.
23436	MAT 8:22	Jesús tjevele ma polel li nucú cus la con̈. Tjevele: —Ncapj tecyon̈ca quinam. La p'a wa 'ücj 'amá jis la toc jis pülücj tepe'e na. Yupj p'iyá tecya'lin̈ jinwá, yupj Dios lal ma japon mpes —tjevele Jesús.
23439	MAT 8:25	Mpes jupj discipulopan jupj nt'a tjil, jas tiquilquil, ne jola tepyala. Tjowelepj: —Qjuis capj tjep'ya'sa, qjuis Jepa. Qjuis qjues nt'ancam.
23440	MAT 8:26	Jesús tjevele yupj jis lal: —'Ots'ots' way p'in poné nun napj lal. ¿Tsjan mpes locj jeyá? —tjevele. Jas nisa jupj. Cus tjeve'le lüpjǘ, cus tjeve'le wa 'üsǘ. Mpes lüpjǘ 'üt'ün nasa tepyala. 'Üsǘ 'üt'ün nasa wa.
23441	MAT 8:27	Niyom yólatsja jupj pajal 'üsüs la tjiji, pajal püné jupj. Yuwá tjowelepj: “¡T'üc' way yom niná pasal püné way! 'Ücj si jütüta lüpjǘ, 'üsǘ 'ots'ipj, ne nin lajay wa jupj jyü'ta jin.”
23443	MAT 8:29	Yupj Jesús jus tjunuc na, pajal yümücj la tupuyupj: —¿Tsjan mpes tjacuy quinam cupj nt'a? Jipj Dios Jatjam. ¿Ncu ca malala la qjuis mijin? Nin jawas jyawca tulucj nin la mijin mpes —nin tjowelepj yupj Jesús lal.
23445	MAT 8:31	Lapanenpan pajal la tjomon Jesús lal: —Jipj ca müjü'tün ca nlaca ncupj ca nacj. Qjuisas jyütütj ca nlaca malana jisas mo'ó.
23446	MAT 8:32	Jesús tjevele lapanenpan jis lal: —Lowa nepé. Mpes pje'á tjil niyom jisas mpe. Malana jisas mo'o tjil. Jisas mo'o tjil na, malana pjü ts'equenen̈ neven palavin, 'üsǘ püné mo'o tjil yupj. Jis qjues t'anca, tecya'lin̈ pjü.
23450	MAT 9:2	Ne'as tjemey na, niyom nepenowá tjiquil jupj nt'a. Malala jos tucuman hamaca lal. Malala jos ma polel 'utanatsja. Yupj topon Jesús 'ücj la qjuijis lo 'ü'süs jupj. Jesús jus nleya yupj topon, ne jupj tjevele malala jos lal: —Ma nin jele t'as. Jin tjiyocj wa ca nsem. Napj perdonar la 'ejay malala la tjejay Dios lal. Ma nin nola quinam.
23452	MAT 9:4	Jesús seletsja nin yólatsja yupj. Jupj tjevele yupj jis lal: —¿Tsjan mpes pajal malala nyuca nujola nun?
23453	MAT 9:5	Napj 'ücj velé: ‘Napj perdonar la 'ejay jipj malala la tjejay Dios lal’. Napj 'ücj wa velé: ‘Jin tjijyünsa, mim’. ¿Cana más 'in costa la veles?
23454	MAT 9:6	Nin p'iyá ca mvelé wa malala jos lal, mpes nun ca jus nlayé napj 'ücj perdonar lejay nosis nt'a. Napj p'iyá niná Yomen Dios jas tjejyamá —nin tjevele Jesús. Jupj tjevele wa malala jos lal: —Jin tjijyünsa. Jipj hamaca nt'ya, nt'an. Ca mim wya nt'a.
23457	MAT 9:9	Jesús tjemey nepé. Jupj jámatsja na, jupj tjinyuca yomen. Yom niná impuesto jaylacj t'e'éncatsja jepa mpes. Wa nt'a t'emel t'e'éncatsja nt'a já'asatsja jupj. Niná yom Mateo lotsja jupj. Jesús tjevele jupj lal: “Ncapj tecyon̈ca jipj. Najas ncapj cyon̈ lovin.” Len̈ way jas tjijyünsa Mateo, cus tecyon̈ca jupj.
23459	MAT 9:11	Fariseopan tjunuc Jesús já'asatsja yupj jis lal, lyaja watsja yupj jis lal. Mpes yupj jis la tjü'üy Jesús discipulopan jis lal: —¿Tsjan mpes lyaja nujepa impuesto jata'epj jis lal, malala lajay jis lal wa?
23460	MAT 9:12	Jesús tjapjaca yupj jis la tjü'üy. Mpes jupj tjevele yupj jis lal jupj quelel se p'á'satsja malala lajay. Tjevele: —'Ücj jisas ma jisas la p'a si ts'ucú. Malala jisas p'in jisas niná. Napj si ts'uc jinwá lejay malala lajay jis lal, ne yupj ca cü'ü'süs quinam.
23461	MAT 9:13	Nun ma nusin 'yüsa tsjan jos Dios. Dios tjevele jupj Popel mo'ó: ‘Napj najas la p'a quelel la sojí nun. Najas jis capj mp'a'sá la p'a wa. Niná lojí más 'üsüs Dios mpes 'oyá lal.’ Lowa nun, nusin tjü'üsüs tsjan mpes nin tjevele Dios. Napj niná nin lejay Dios jos jinwá. Napj tjacuwis la veles malala lajay jis lal. Napj velé yupj jis lal Dios jos yupj 'aplijila nsem malala nyuca la tjajay mpes. Dios jos 'üsüs la mijicj quinam jupj jos jinwá. La p'a wa 'üsüs lajay Dios jos jin. Niná napj ma velé yupj jis lal —nin tjevele Jesús.
23462	MAT 9:14	Locopyaya Juan discipulopan tjiquil Jesús nt'a. Juan bautizar liji watsja püná. Jupj discipulopan tjowelepj Jesús lal: —Nenéyawa ma lyajacj cupj, quelel velecj p'in Dios lal. Nin p'iyá fariseopan ma jalá wa neneyawá, quelel javelepj p'in Dios lal. ¿Tsjan mpes ma nin lajay jipj discipulopan, Dios lal la veles?
23463	MAT 9:15	Jesús tjevele jupj discipulopan ma nin lajaytsja custjay. P'a jyawca na ca nin la mijicj. Ninana tjevelá: —Nin jawas yom judío woya na, jupj jomicapan jiquil wa cus la con̈ jupj. Pajal 'ücj jisas jatja; ma la puyupj yupj. Nin p'iyá napj discipulopan jis lal. Napj yupj jis lal 'os. 'Ücj javelepj napj lal. Nin mpes 'ücj jisas jatja yupj. 'Ücj yupj jalá. P'a jyawca na, p'a casá ca nsem. La p'a ca ncul, ca ma tjililin̈. Len̈ ca nsem napj. Nin tepyala na, napj discipulopan ma ca nlajacj neneyawá, ca mvelecj p'in Dios lal —nin tjevele Jesús.
23464	MAT 9:16	Jupj tjevele wa jupj lal japon ma polel nin p'iyá jis la jay püna tapatja la tjajay jinwá. —Nin p'iyá ma polel jul sa lul jis pülül pül pülül seyasa mpes —tjevele—. Nin lajay na, pülül seyasa la'í pyala. Mpes pülül pül way ca la ntsü'üm, ca püné way la jul nsem.
23465	MAT 9:17	Nin p'iyá wa, judiopan uva 'üsǘ seyasa jatatj na. Uva 'üsǘ seyasa ma ca mo'o nt'ucj pjoloc' pül way mo'ó. Nin lajay niná, pjoloc' pül ca mpjoltem 'üsǘ myolca mpes. Tjopjolta na, uva 'üsǘ ca jus ncocom. Malala ca mpalas wa pjoloc'. Nin mpes ma lajay niná. Uva 'üsǘ seyasa jatatj na, pjoloc' seyasa mo'o ca nt'ucj. Nin mpes ma ca malala mpalas uva 'üsǘ, ma wa ca malala mpalas pjoloc' —nin tjevele Jesús.
23466	MAT 9:18	Jesús newa véletsja na yupj jis lal, yom p'a wa tjac' yupj nt'a. Yom niná jepapan pópatsja judiopan 'a si mulú nt'a. Tjac' Jesús wolap'a'á, tüic' jin tón̈catsja. Yom niná tjevele: —Ncucus yas way tepe'e. Was nawá nt'a. Najas po la mo'ot'en ncucus, ca jupj mpü'üm.
23469	MAT 9:21	Jupj jólatsja: “Jesús jas quip po le 'otj p'in, ma 'ü'süs ca napj”.
23470	MAT 9:22	Jupj po la tje'yot'a na, Jesús la nujuya, jus tjinyuca quepan. Tjevele jupj lal: —Ma nin jele t'as, Ncucus. Jipj tepyon napj polel 'i 'ü'sa lejay, nin mpes 'i tjü'ü'sa jipj. Jesús nin tjevele na, tji'yü'sa quepan.
23472	MAT 9:24	tjevele: —Lowa, nun pjü way. Tsjicj tepe'e tulucj. Tjejyá p'in. Jesús seletsja jupj ca 'yü'sa la mijis, mpes nin tjevele. Yupj ma topon. Tjuwi'in̈ p'in.
23475	MAT 9:27	Jesús judiopan jis jepa wo mpe tjemey quinam. Tjemey na, niyom mat'e cjüil tjil wa. Manas yun tuluctsja yupj. Yupj la tupuyupj: —Qjuis capj tjep'ya'sa. Jipj niná Yomen Dios jas tjejyama qjuis capj la p'acj. Jipj David popa p'iyá, locopyaya tüpüt' —nin tjowelepj yupj.
23476	MAT 9:28	Jesús wama tjemey na, niyom yun tulucj wama tjil wa. Yupj tjiquil Jesús nt'a. Jupj jis la tji'yüya: —¿Ncu poné nun napj polel nu 'yü'sa lejay nuyun? —Nin pyonecj —tjowelepj yupj.
23477	MAT 9:29	Jesús jis yun po la tje'yot'a. Tjevele: —Nun poné jinwá nsem.
23481	MAT 9:33	Jesús pje'á jas tjejyama lapanen. Nin la tjiji na, 'ücj véletsja yomen. La p'a wa tjepjyacan̈ niná tepyalá. Tjepjyacan̈ na, yupj yólatsja Jesús pajal 'üsüs la tjiji. Tjowelepj: “Lovin ma tjinyucuctsja niná Israel mo'ó”.
23482	MAT 9:34	Newa fariseopan ma 'üsüs tjowelepj Jesús po'ó. Yupj javeleptsja: “Lapanenpan jis jepa se p'a'sa Jesús. Nin mpes 'ücj pje'á sin jyama lapanenpan.”
23485	MAT 9:37	Mpes Jesús tjevele jupj discipulopan jis lal: “Pajal pülücj ma sa con̈ Dios custjay. 'Ücj wa Dios jatjampan jis la pal yupj. Pülücj velan̈ jinwá yupj napj lal. Mop'in namozopan pjaní way p'in, ca jis lal ncul pjü.
23486	MAT 9:38	Mpes la tjomoná nun Dios lal mozopan pülücj ca sin majamas yupj nt'a. Jupj p'iyá jyü'ta jupj mozopan. La tjomoná pülücj jilal ca mvelecj yupj napj mpes. Nin mpes ca pülücj mponecj napj lal, ca Dios jatjampan jis mpalas”, tjevele Jesús.
23490	MAT 10:4	Simón p'a watsja. Simón le palánatsja jepa lal, jepa israelpan popa tulucj, ne nin. Nin mpes “Israel Mpes Jola” lotsja wa jupj. Judas Iscariote apóstol watsja. Jupj Jesús enemigo tepyala. Jis capj tjep'ya'sa Jesús enemigopan jis la tjilil jupj.
23491	MAT 10:5	Jesús sin tjejyama niyom nenem, tsji' lajay jupj mpes. Jupj jis lal tjevele wa 'oyn nyuca la mijicj tjil na. Ninana Jesús tjevele yupj jis lal: “Po ma nlawú judiopan tulucj nt'a —tjevele jupj—. Ma wa nlawú Samaria mo'o patja nt'a.
23493	MAT 10:7	”Nun lowú na, pjü jis lal tjowelé Dios ca Jepa ma'ajam yupj nt'a quinam.
23494	MAT 10:8	Malala jisas jis mü'ü'süs lis müjí wa. Tecya'lin̈ sin müjünsǘ, ne yupj ca mpatjam. Jis mü'ü'süs lis müjí wa jis p'üy tjamaja. Pje'á sin majamá wa lapanenpan. Ma la moná nun lojí mpes. Nun ma jaylacj la tjüjí napj la tjejay nun mpes. Así 'üsüs la müjí wa la p'a mpes. Jaylacj tulucj 'ücj ca nsem.”
23495	MAT 10:9	Jesús tjevele wa sin tjejyama jis lal: “Nun nasa lowú tsji' lojí napj mpes, ma ca nt'a nun p'a jawasa nujisas mpes. Ma t'emel t'o nun.
23497	MAT 10:11	”Nun pülücj patja nt'a ca nlawú neneyawá. Más 'in la' way patja nt'a ca nlawú neneyawá. Nun lowú nt'a, yom 'üsüs way ca la mpalá nun ne'aj. Jupj lal ca la moná ca jupj lal mpatjaqué. Ne'aj potjaqué na p'in pülücj way patja nt'a, lovin ca ne'aj mpatjaqué jupj wo nt'a.
23501	MAT 10:15	Dios ca pajal jis capj ntülüs, malala lajay jis capj tyüla na. Más ca jis capj ntülüs yupj, Sodoma nt'a tapatja jis lal. Más ca jis capj ntülüs yupj, Gomorra nt'a tapatja jis lal. Nin ca la mijis Dios ne'aj patja jis lal, yupj ma quelel pjyacan̈tsja mpes. Niná t'üc' way”, tjevele Jesús.
23502	MAT 10:16	Jesús tjevele wa niná jupj sin tjejyama jis lal: “Napj p'iyá nusin jyam malala witjacj nt'a. Napj selé nun ma polel nucopj p'o'sá nun p'iyá, yupj malala lajay na nun jis lal. Nun oveja jinwá. Yupj pü'á jinwá. Pajal ts'a 'in yupj. Mpes 'üsüs tjajamá nun p'iyá latsj jinwá, mop'in nin, ca 'üsüs la müjí lovin sipipj jinwá.
23507	MAT 10:21	”Ne'aj patja nun jis enemigopan ca nsem neneyawá, nun ncapj con̈có mpes. Nepénowa malala ca mvelecj jis pülücpan sin po'ó, mpes jepapan ca jis mü'ü'nacj yupj jis pülücpan. Nepénowa ca malala mvelecj wa sejatjampan sin po'ó. Ca jisas wa nsem jis la 'ünan yupj. Nepénowa ca ts'i mi'inacj jis papay lal, sejamay lal wa. Ca malala mvelecj yupj sin po'ó jepapan jis lal. Mpes ca jis mü'ü'nacj jis papay, sejamay wa. Nin ca la mijicj ncapj jacon̈ jis lal.
23510	MAT 10:24	”Malala la ntjajay wa napj, ca nin wa la mijicj nun jis lal. Nun nusin tji'yüsa napj lal. Jupj jas tji'yüsa püné tulucj sin 'yüsa la siji lal. Nun tsji' lojí napj mpes. Mozopan noypan tulucj yupj jis jepa lal.
23512	MAT 10:26	”Nin mpes nin velé: po ma locj tjeyá malala lajay jis lal. Tsjan cus tüpwijitj, tjapjalen, cus ncjoltses ca. Püna tjapjalen la p'a ca jus nucucj.
23515	MAT 10:29	”Po ma locj tjeyá p'a mpes. Dios nusé jamá. Dios se jamá tsipyaya tsjictjacj. Tsipyaya ma ca palá nyacas, mpa'is, Dios ma jos na p'in. Tsipyaya pajal tsjictjacj. Tsipyaya mat'e, centavo pjaní jaylacj. Dios Nupopay. Más quelel la nusiji nun tsipyaya jis lal.
23518	MAT 10:32	”Nun welé la p'a jis lal nun ncapj con̈có, napj ca nin p'iyá mvelé wa Mpapay lal tsjun po'ó. Ca mvelé wa napj nucopj cyon̈.
23520	MAT 10:34	”¿Ncu nujola napj lejay pjü way nin p'iyá yola nosis nt'a? Nin tulucj. Ma ca nin p'iyá yola napj mpes. Ca la mpa'nacj napj mpes. Nin ca mpalas napj tjacuwis mpes.
23521	MAT 10:35	‘Niyom nepenowá ca ts'i mi'inacj jis papay lal, jis papay napj lal pyona mpes. Nequem nepenowá ca ts'i mi'inacj sejamay lal, sejamay napj lal pyona mpes. Nequem nepenowá ca ts'i mi'inacj jis pisam jis lal, jis pisam napj lal pyona mpes.’ Nin ca mpalas napj tjacuwis mpes.
23522	MAT 10:36	‘Jis wa nt'a patja jis enemigopan ca nsem.’ Nin ca nsem napj lal japon jis lal.
23523	MAT 10:37	”Najas yupj más quelel la najay pjü jis lal. Pajal quelel lajay jis papay, sejamay, ne napj 'ots'ots' way p'in quelel la najay, ma polel ncapj jacon̈. Pajal quelel lajay sejatjampan, jis jucucuspan, napj 'ots'ots' way p'in quelel la najay, ma polel ncapj jacon̈.
23525	MAT 10:39	Pajal nin yólatsja 'onin ne 'ücj mpatjam nosis nt'a, ma ca mpatjam Dios lal. Yupj pjü jatja tjil Dios mpes, 'ücj mpatjam Dios lal”, nin tjevele Jesús.
23526	MAT 10:40	Niná Jesús tjevele wa sin tjejyama jis lal: “Nun ca nlawú quinam, ca mvelé napj mpes. Nun lowú nt'a, nepénowa 'ücj jisas nsem nun tjuculá mpes. 'Ücj jisas na nun tjuculá, t'üc' way 'ücj jisas wa napj mpes, napj p'iyá tjacuwis jinwá. 'Ücj jisas na napj mpes, t'üc' way 'ücj jisas wa nin tjejyama mpes, jupj p'iyá tjac' jinwá.
23528	MAT 10:42	Nepénowa 'üsüs lajay napj lal pyona lal, jupj napj discípulo mpes. Tsjicj jupj ca nacj, discípulo niná. 'Üsǘ tsjojose p'in ja'ayapj lo müs ca nacj. Nin lajay p'in, Dios ca 'üsüs la mijis yupj jis lal nin la tjajay mpes. T'üc' way niná”, nin tjevele Jesús.
23531	MAT 11:3	Niná la tjü'üy yupj: —¿Ncu jipj ninana Dios tjevele ca jas majamas cupj nt'a? ¿Ncu p'a wa la nucum?
23532	MAT 11:4	(Yupj nasa tjunuc Jesús pajal 'üsüs la tjiji. Nasa tjepjyacan̈ Jesús tjevelá.) Nin mpes Jesús tjevele yupj jis lal: —Lowa, tjowelé Juan lal nun tjapja'aqué napj nt'a, tjowelé nun tjunucú wa.
23534	MAT 11:6	Tjowelé wa Juan lal: jupj newa pyona napj mpes, 'ücj jos nsem jupj pajal —nin tjevele Jesús Juan sin tjejyama jis lal.
23535	MAT 11:7	Tjil niyom nenem. Tjil na, Jesús tjevele Juan po'ó ne'aj tjatja jis lal. Tjevele pjacj ne jupj. Jesús jis la tji'yüya: “¿Tsjan mpes tjalawú nun Juan nt'a, jis wa cjuwá nt'a tüpü'ü na? ¿Tsjan mpes quelel su nucutsja jupj? ¿Ncu visyú si lapjüna jinwatsja jupj? ¿Ncu nenéyawa p'a casá jólatsja? Nin tulucj.
23536	MAT 11:8	¿Tsjan mpes tjalawú jupj nt'a? ¿Tsjan quelel su nucutsja? ¿Ncu 'üsüs sa capyatsja? Nin tulucj. Jepa noypan sin quip 'üsüs way yustapj. Jis wa 'üsüs yustapj nt'a patja yupj. Juan nin tuluctsja.
23537	MAT 11:9	¿Tsjan mpes tjalawú Juan nt'a? ¿Tsjan quelel nucutsja? ¿Ncu profeta quelel nucutsja? Nin. T'üc' way profeta jupj. Más püné jupj p'a profetapan jis lal.
23540	MAT 11:12	”Juan el Bautista tjac', tjevele Dios mpes. Pajal pülücj way quelel pjyacan̈tsja jupj tjevelá. Po jisastsja Dios yupj jis Jepa nsem. Pajal la tjomon yupj ca 'ücj mpatjam jupj jyü'ta nt'a. Newa nin quinam. Nepénowa po jisas Dios yupj jis Jepa ca nsem, mpes nin ca nsem yupj jis lal.
23543	MAT 11:15	Najas pjü tjapja'aqué, pjü nusin mü'üsüs napj tjevelé”, nin tjevele Jesús.
23544	MAT 11:16	Jupj tjevele wa: “¿'Oyn nyuca lajay quina patjá? Tsjictjacj jinwá yupj, pülücj 'a si mulú nt'a. Tsjictjacj nenem ts'a 'in la p'a tsjictjacj jis lal, la p'a ma quelel pjelan̈ yupj jis lal. Mpes yümücj javelepj la p'a jis lal:
23545	MAT 11:17	‘Nun ma quelel pjwelequé fiesta lijicj jinwá. Ma wa quelel pjwelequé tyoquecj jinwá. Cupj flauta la tjipjyusacj. ¿Tsjan mpes ma tjüpjwelequé, fiesta nt'a lajay jinwá? Locopyaya pajal tülü way tjenejets'equecj. Pajal 'aplijila jinwá la tjijicj. ¿Tsjan mpes ma la tupuyú, nun sejamica tepe'e jinwá?’ Nin javelepj tsjictjacj pjelan̈ na.
23547	MAT 11:19	Locopyaya napj tjacuwis. Napj p'iyá niná Yomen Dios jas tjejyamá. Napj ma lejay Juan liji jin. Ve lya napj. Uva 'üsǘ mü'üs napj. Newa nin, malala wa javelepj napj nin po'ó. Yupj javelepj pajal lya lovin. Javelepj 'üsǘ pajal mü'üs, ne maná. Javelepj impuesto jata'epj sejamica napj. Malala nyuca lajay sejamica napj, javelepj. Malala javelepj ncupj manas mpes. Yupj ma salejepj tsjan jisas yupj. Cupj cjay manas 'üsüs lijicj. 'Üsüs tepyala Juan la tjiji mpes. 'Üsüs wa tepyala napj la tjejay mpes. Nin mpes nun ca jus cülayé cupj qjuiyólatsja 'üsüs. Nin lovin 'üsüs lajay jis lal”, tjevele Jesús.
23549	MAT 11:21	“Malala ca nu mpalas nun, Corazín mo'o potjaqué. Malala wa ca nu mpalas nun, Betsaida mo'o potjaqué. Pajal nola nun mpes. Napj pajal 'üsüs la tjejay nun nt'a, yom p'in ma polel liji jinwá. Nun nujola Tiro mo'o patja pajal malala yupj. Sidón mo'o patja pajal malala yupj, nujola nun. Nun p'in malala. Napj pajal 'üsüs la cüjaytsja yupj nt'a, nun nt'a la tjejay jinwá, yupj nasa ca 'aplijila cüpalastsja malala la tjajay mpes. Nasa ca sin 'ücüipaptsja pülül si tsutsca, nasa 'üpjǘ sin 'ücjololtsja wa 'aplijila mpes. Yupj nasa quelel la cüjaytsja Dios.
23551	MAT 11:23	”Nin p'iyá velé wa Capernaum nt'a patja jis lal. Nun ma ca nlawú Dios pü'ü nt'a. Tecya'lin̈ patja nt'a ca nlawú. Nun tjunucú 'üsüs la tjejay napj nun nt'a, yom p'in ma polel liji jinwá. Newa 'aplijila tulucj nun, malala la tjüjí mpes. Nun nujola Sodoma mo'o tapatjá pajal malala yupj. Nun p'in pajal malala. Napj püné la cüjaytsja yupj nt'a, nun nt'a la tjejay jinwá, nasa 'üsüs cüpalastsja yupj Dios lal. Ca Dios ma jis capj cütülüstsja yupj. Newa cüpatjam yupj.
23552	MAT 11:24	Dios pajal ca nucopj ntülüs p'a jawas, malala lajay jis capj tyüla na. Nin liji na, más malala ca nsem nun jis lal Sodoma mo'o tapatja jis lal. T'üc' niná”, nin tjevele Jesús pülücj patja sin popé nepénowa mpes.
23553	MAT 11:25	Niná tjevele na, tjevele wa Dios lal: “Mpapay, Jepa pajal püné jipj tsjun po'ó, nosis casá nin wa. Nepénowa pajal pülücj salejepj jin yola. Pajal sin tji'yüsa jin yola. Jipj ma jis tje'yan yupj sin tji'yüsa niná jipj lejay. La p'a wa tsjictjacj jinwá yupj. Yusapj ma sin 'yüsa. Niná sin 'yüsa tulucj. Jipj sin 'yüsa lis tjejay la p'in, mpes nin salejepj niná jipj lejay. Jipj pajal 'üsüs.
23554	MAT 11:26	Jipj jyastsja mpes nin tepyala quinam. 'Üctsja jipj lal”, nin tjevele Jesús jupj Popay Dios lal.
23555	MAT 11:27	Tjevele wa: “Mpapay pjü way ntje'aya. Pjü ma salejepj pjacj napj. Ma salejepj napj ne Dios Jatjam. Mpapay p'in selé. Ma wa salejepj pjacj napj Mpapay. Napj p'in selé. Napj quelel sin 'yüsa lejay wa nepenowá. Yupj p'in salejepj pjacj ne napj Mpapay.
23558	MAT 11:30	Napj lal tsji' lojí na, 'a mulú yugo qjuesé pü'ü jinwá. Tsji' lijicj 'a mulú. Costa tulucj tsji' lojí napj mpes. Costa tulucj nun lojí napj jyütütj jinwá”, nin tjevele Jesús.
23560	MAT 12:2	Fariseopan tjunuc watsja Jesús discipulopan trigo nepenowá jat'anqueptsja. Tjunuc na, malala yólatsja yupj, nin la tjajay mpes. Tjowelepj Jesús lal: —Jipj discipulopan malala lajay. Dios Popel vele cupj ma polel tsji' lijicj sábado na. Yupj ma polel trigo jat'anquepj sábado na —tjowelepj yupj.
23561	MAT 12:3	Jesús jis wala tjevele: —Dios Popel vele David la tjijá pajal püna. ¿Ncu lovin ma mo'o tjowelé niná? (David israelpan jis jépatsja. 'Üsüstsja jupj Dios lal.) Ts'ac' pjaní jupj vecj pé'etsja. Noyomes jupj cus tocon̈ wa, vecj tecya'lin̈ wa yupj.
23563	MAT 12:5	Moisés popel vele wa sacerdotepan 'ücj tsji' lajay Dios wo nt'a sábado na. Malala tulucj tsji' lajay yupj sábado na, nin jawas judiopan ma polel tsji' lajay. ¿Ncu lovin ma mo'o tjowelé nun niná? Napj discipulopan ma malala la tjajay.
23565	MAT 12:7	Nun ma nusin 'yüsa tsjan jos Dios. Dios Popel vele: ‘Napj najas la p'a quelel la sojí nun. Najas jis capj mp'a'sá. Niná lojí más 'ücj nun no 'oyá lal.’ Nun ma nusin tji'yüsa niná Dios tjevelá. Nusin cü'üsüstsja, ma ca cüweletsja napj discipulopan malala la tjajay. Yupj ma malala la tjajay.
23566	MAT 12:8	La p'a wa velé wa. Napj p'iyá niná Yomen Dios jas tjejyamá. Napj 'ücj wa jyütütj tsjan 'ücj jis la jay sábado na, ts'ac' ma tsji' lijicj na —nin tjevele Jesús.
23568	MAT 12:10	Yom ne'aj tjá'asa wa mo'ó, mos c'atsja jupj. Ma polel le páctatsja jupj. Niyom p'a wa ne'aj jatja watsja. Yupj po jisastsja Jesús ca malala mveles, mpes ca 'ücj jat' mvelecj Jesús malala. Nin mpes la tjü'üy: —¿Ncu 'ücj wa Dios lal 'uts'ucucj ma'ayacj sábado na?
23569	MAT 12:11	Jesús tjevele yupj jis lal: —Nun popa pjaní oveja tya'a, ca cus mp'a'sas wa oveja niná sábado na. Oveja jomwen jul campwila yaca na sábado na ¿ncu ma ca ntji'lim, ca pje'á la nts'iyas jupj sábado na? Nin ca la mijis.
23571	MAT 12:13	Jesús nin tjevele na, tjevele wa yom mos c'atsja lal: —Myas la tepyacta. Nin mpes yom mos la tepyacta quinam. Nasa tji'yü'sa. 'Ücj quinam, mos ma'ajapj jinwá.
23576	MAT 12:18	“Niná napj namozo. Napj la t'ya jupj. Quelel lejay jupj. Pajal 'ücj najas jupj lal. Napj Neqjues ca ma'ayá jupj, la püt'üs jupj jos mo'ó. Mpes jupj ca mveles napj mpes judiopan tulucj jis lal. Ca nin mveles napj quelel perdonar lejay malala lajay.
23579	MAT 12:21	Jupj mpes judiopan tulucj ca jus nlayecj 'üsüs jis mpalas napj mpes.” Nin tjevele Dios Jesús mpes.
23581	MAT 12:23	Pjü way yola jis tepyala Jesús pajal 'üsüs la tjiji. Tjowelepj: “¿Ncu Jesús niná Yomen Dios tjevele ca jas majamas cupj nt'a? Dios tjevele David püna tüpü'ü popa pjaní ncuwim, qjuis capj la p'acj.”
23582	MAT 12:24	Fariseopan jus nlay watsja Jesús pje'á jas tjejyama lapanen. Newa ma quelel japontsja Jesús 'üsüs. Yupj tjowelepj: “Beelzebú se p'á'satsja Jesús. Nin mpes 'ücj pje'á jas tjejyama lapanen. Beelzebú jepa püné lapanenpan jis lal.”
23583	MAT 12:25	Jesús seletsja yupj nin yólatsja. Mpes jupj sin tji'yüsa lis tjiji Dios mpes p'in 'üsüs la tjiji jupj. Jupj tjevele: “Yuwá nyucunun̈ jepa pjaní jyü'ta nt'a, ne'aj ca malala jis mpalas. Nin p'iyá wa pjaní nt'a patja jis lal. Yuwá nyucunun̈, jis enemigopan 'ücj ca malala lis mijicj yupj. Nin p'iyá ne'aj patja pülücj patja nt'a yuwá nyucunun̈, malala nin yupj jis lal.
23585	MAT 12:27	Mop'in nin welé nun. Nun welé wa Beelzebú ncapj p'ya'sa. Nun welé nin mpes 'ücj pje'á li ts'i lapanenpan. Nin tulucj. Nun popa nepenowá pje'á sin tjajam wa lapanenpan. ¿Pjacj jis capj p'ya'sa yupj? Yupj p'iyá ca mvelecj wa nun malala welé pajal.
23587	MAT 12:29	”Napj tsyupapj jupj, diablú. Nin mpes 'ücj lo 'ü'süs lejay jupj malala la tjijá. Diablú yom jas tjiyocj jinwá. P'a wa ma polel wama la winin la pecj yom jas tjiyocj wo nt'a. Mwalá way ca ntsu'pá yom jas tjiyocj. Locopyaya, nin la tjiji na, 'ücj lo tjilil yom jas tjiyocj juts'a'á.
23588	MAT 12:30	”Nun ca nujola cüpalas diablú ncapj p'ya'sa tulucj. Jupj ma jos napj lejay, mpes napj ne'enemigo jupj. Jupj ma gente cyuna Dios nt'a, napj lejay jinwá. Jupj liji yupj ma jis la winin Dios nt'a.
23589	MAT 12:31	”Nin mpes nin velé Dios ma ca perdonar la numijis nun, nin tjowelé mpes. Pjü way malala lajay, pjü way 'ücj perdonar liji Dios. Pjü malala javelepj Dios po'ó, jupj 'ücj perdonar liji wa. Pjaní p'in ma perdonar liji. Malala javelepj Dios Cjües po'ó, Dios ma ca perdonar lis mijis.
23591	MAT 12:33	”Nujola tapalas wolas vyala na, nin p'iyá vyala jupj lovin. Jupj wolas 'ücj lo las, lovin 'ücj lo las jupj. Jupj wolas ma polel lo las, lovin ma polel lo las jupj. Jupj wolas nucú na, nun solejé ncu 'ücj lo las jupj wolas. Nin p'iyá napj lal. Napj 'üsüs lejay, mpes ca jus nlayé napj 'üsüs way.
23595	MAT 12:37	Nun 'üsüs way welé nosis casá, Dios ca mveles nun 'üsüs way. Nun malala welé nosis casá, Dios ca mveles nun malala”, nin tjevele Jesús.
23596	MAT 12:38	Locopyaya niyom nepenowá tjowelepj Jesús lal, yupj fariseopan nepenowá, niyom Moisés popel sin 'yüsa lajaytsja nepenowá. Ninana tjowelepj: —Quelel nyucucj jipj pajal 'üsüs lejay, gente ma polel lajay jinwá. Qjuisin mü'üsüs la mijin jipj Dios mpes velen.
23597	MAT 12:39	Jesús yupj jis lal tjevele: —Nun quina potjaqué malala pajal. Nun welé Dios jatjampan nun, mop'in nun ma quelel lojí jupj. Ma quelel lojí jupj jos jin. Nun lo moná napj 'üsüs lejay, gente p'in ma polel lajay jinwá. Nin mpes ca nusin mü'üsüs ncu Dios nin tjejyama napj, nin welé nun. Ma ca la mejay napj. Pjaní way p'in ca la mijis Dios, nun nucú mpes. Püna Jonás lal la tjiji jinwá, nin wa ca la mijis napj lal. Jonás profeta waytsja jupj püná.
23600	MAT 12:42	P'a wa ca mveles wa nun malala. Pajal püna quepj jepa já'asatsja campa nt'a, Sur mo'ó. Jupj p'iyá ca nin mveles. Pajal campa mpe tjac' jupj lo pjac Salomón tjevelá. Salomón jepa p'a watsja Israel mpe pajal püna. Salomón pajal selé waytsja Dios tjevelá. Nin mpes quepj quelel pjócatsja jupj tjevelá. Nin tulucj nun jis lal. Nun lal 'os quinam. Más püné napj Salomón lal. Newa nun ma quelel pjo'oqué napj velé. P'a jawas Dios ca mveles ncu t'üc' malala la tjajay pjü. Nin jawas tjejyawca na, quepj niná ca ntojom nun jis lal Dios wolap'a'á. Ca mveles nun malala. Nun ma quelel pjo'oqué, ne nin —nin tjevele Jesús.
23601	MAT 12:43	P'a wa tjevele Jesús yupj jis lal. Tjevele Dios len̈ yupj jisas mo'ó, ca malala jis mpalas. Tjevele: —Lapanen yom jos mpe jama na, 'üsǘ pja nt'a jama, wine. Le palá ca'aj 'ücj la püt'üs. Lovin ma si nucú.
23602	MAT 12:44	Mpes jupj vele: ‘Püna tüpü'üs nt'a ca mis niswá. Yom nt'a ca mis.’ Yom nt'a tjac' na, len̈ ne'aj yom jos mo'ó. Dios ma pü'ü jupj jos mo'ó. Wosis 'üsüs la tjajapjun jinwá yomen jupj lal. Wosis pajal 'ücj la tjajay jinwá jupj lapanen lal.
23603	MAT 12:45	Mpes jama lapanen. Lapanenpan p'a wa jilal jac'. Siéteya jilal jac' p'a wa. Más malala yupj mwalá way lal. Pjü yupj yom jos mo'o jil jis la püt'üs. Mpes locopyaya más malala tepyala yomen püna lal. Püna lapanen pjaní way p'in tüpü'ü jupj jos mo'ó. Nin p'iyá ca nsem judiopan quina patja jilal —tjevele Jesús—. Malala yupj.
23605	MAT 12:47	Pjaní way ne'aj tjatja popé tjevele Jesús lal: —Jemay pje'á ton̈ca. Ne'aj lejen̈ wa jipj jetjaypan. Quelel javelepj jipj lal.
23606	MAT 12:48	Jesús tjevele jupj lal: —¿Tsjan nujola nun? ¿Pjacj ne napj namay? ¿Pjacj ne napj mpülücpan?
23607	MAT 12:49	Jesús mos ne'aj tecyacaná jupj discipulopan nt'a. Tjevele: —Niná napj namay jin p'iyá napj lal. Niná napj mpülücpan jin p'iyá.
23608	MAT 12:50	Dios napj Mpapay tsjun po'ó. Dios jos jin lajay, napj natjaypan jinwá yupj, napj nta'apan jinwá yupj, namay jinwá yupj napj lal —nin tjevele Jesús.
23611	MAT 13:3	Pülücj sin tji'yüsa lis tjiji jupj. Lovin parábola tjevele jupj, sin la 'üsüs jis la jay. Ninana Jesús tjevelá: “Yom setel sine wínetsja. Na'aj li ts'iyá sínetsja jupj.
23616	MAT 13:8	Setel nepénowa 'amá 'üsüs casá palá tinca. 'Üsüs tjevelan̈ yupj. Setel pjaní popé cien tjevelan̈ nepenowá. La p'a wa sesenta tjevelan̈. P'a wa tréinteya tjevelan̈”, nin tjevele Jesús.
23617	MAT 13:9	Jesús nasa t'üc' tjevele quinam parabolas. T'üc' tjevele na, tjevele wa: “Najas pjü tjapja'aqué, pjü nusin tjü'üsüs napj tjevelé”.
23618	MAT 13:10	Locopyaya Jesús discipulopan tjiquil jupj nt'a, la tjü'üy jupj lal: —¿Tsjan mpes jipj sin 'yüsa lejay parábola mpes p'in?
23619	MAT 13:11	Jupj tjevele: —Dios ma se 'aya pjü sin 'yüsa 'oyn nyuca jyü'ta jupj. Jupj nu 'yaya nun ca nusin mü'üsüs niná. Ma se 'aya yupj ca sin mü'üsüs.
23622	MAT 13:14	Tsjay püna Isaías tepyaca yupj ca nin la mijicj. Dios p'iyá nin tjevele yupj mpes. Isaías profétatsja jupj. Jupj tepyaca jinwá jis tepyala quinam. Jupj tepyaca: ‘Lovin ca mpja'aqué, newa ma ca nusin mü'üsüs. Lovin ca nucú, newa ma ca jus nlayé tsjan nucú nun.