23217	MAT 1:4	Ram ni Aminadap kiyi. Aminadap ni Nason kiyi. Nason ni Salmon kiyi.
23231	MAT 1:18	Jisas Kraist ni kumo wuri wundi kin wand taq pugri: Jisas ni kumo Maria ni Josep nitaqi puq mindig, pudi ni wundi teri rise segine ni nuqond yabe ni wo ane wus. Ni Ququ Yuwon Ye nari ni wo ane wus.
23232	MAT 1:19	Ni ngaim Josep ni wuti yumbo tuquine puq nen ye, pugri bu ni quan rar mingi Maria minyuw new yambu nari. Ni nei namb kin ni waghi grine ni puaq nindiq.
23233	MAT 1:20	Ni pugri nei namb namb nas, bur ire Yumbui ningg angelo nandi ni ruqo nyemb pe simbe nindig nari, “Josep, Devit ningg kimem, nu Maria taqi kin te ningg wune ghamb wayequ. Nu tungu, te Ququ Yuwon Ye ningg gre pe bu Maria wo ane wus.
23234	MAT 1:21	Ni wo quayi wo wuri wundi, di nu ni nyamb rang Jisas ei puq ndig, te pugri ni ei nikin wute ni yumbo ur brequ rind kin wand te puaq nindiny di nate ruwi ye.”
23236	MAT 1:23	Wand taq ren: “Otiwo nyumbueg ambonye ire ni quayi teri rise segine di ni wo ane wus, di ni wo quayi wo ei wuri wundi ye. Di ni nyamb mirang Emanuel puq mindig.” Nyamb ven kin puate te pugri, God beghi ane pas.
23237	MAT 1:24	Muq Josep ni ruqo nase pu nes newo, ni Yumbui ningg angelo simbe nindig kin pugrine puq nen. Ni Maria nitaqi, ni ngam.
23243	MAT 2:5	Ni oyi mindig mari, “Ni tiqe Betlehem Judia opu tende ei kumo wuri wundi ye. Te pugri propet ni pugri ur nand:
23244	MAT 2:6	‘Nu Betlehem, Juda mingg qi pe yengu kin, nu tiqe aye nde si nambu yeru segi, nu nyamb yumbui. Nu nde wuti iri yumbui ningg nas, di nge sipsip Israel kin te yeng nuany, ninde si nambu yeru’.”
23246	MAT 2:8	Muq ni tiqi nundom Betlehem mo. Ni nari, “Nungoqi wo, otinde wo te ningg meri wat, nungoqi wuqoind, ate wandi nge simbe wundigh, ei nge mune ko di ni yumbui nyamb girag ningg.”
23247	MAT 2:9	Ni king ningg wand mutungu, di ni mo mo ngimi ni tomnji asi nginy nawi opu muqoind kin te mune muqoind. Ni tomnji te mune muqoind di ni quan nganye chumbuai mand. Ni tomnji te muqoind, ni ye nawo no Jisas nas kin tende tuquine muq newo yenu.
23249	MAT 2:11	Ni mo mitari righe be baj pe mar mo, di Maria ni wo ane tende rir ris kin te muqond, ni sungomyu gure mawo, yimb maghe, di Jisas yumbui nyamb mirang. Muq ni tami bi mawo, yumbo ninge ni meng. Ni gol, di yumbo yuwon tuqo wuri kin ire frankinsens puq munduw kin te, di ire mur puq munduw kin te meng.
23250	MAT 2:12	Ni bur mase, ruqo nyemb pe God ni simbe nindim nari, “Nungoqi Herot nde gri wo wayequ.” Pugri bu ni mes mewo, ngim aye pe gri nikin tiqe mo.
23251	MAT 2:13	Wute nginy nawi opu kin mo pre Yumbui ningg angelo Josep nde nandi, ruqo nyemb pe ni simbe nindig nari, “Tumo di Herot ni wo meri niting, ni nuqoind tedi ni nati ningg. Nu yes yewo, wo kumo teri tari wu wase Isip wo. Nungoqi Isip ne was ruso ruso ngene nu simbe guduw, muqdi mune wandi.”
23253	MAT 2:15	Ni ruso Isip di tene ris ris Herot nati. Ni pugri puq ren ei asi Yumbui ni propet nde gri ni simbe nand ye ane tuqui. Ni pugri puq nand, “Nge wo ni Isip nas pu nge kari ni Isip si niraq di nandi.”
23254	MAT 2:16	Herot ni nei namb wute nginy nawi opu mas pu mandi kin ni wandoqi mindig, bu ni quan nganye umbo ker nawo. Ni wute ninge tiqi nundom mo Betlehem di tiqe ninge Betlehem tumo yeru kin tende mo di quayi wo buagi mi mati. Wo buagi ber teri pu riti ri kin te mine omo mawo. Wute nginy nawi pe opu mas pu mandi kin ni tomnji muqoind di nyinge mare mandi Herot nde mi meyi kin te muq ber teri ruso pre. Pugri bu wo buagi ber teri pu di riti ri kin te mi matine omo.
23256	MAT 2:18	“Yumbui quanji di ngaim suai ane tiqe ire Rama puq munduw kin tende ruwi. Te Resel ni wo riti ye te ningg ni ngaim suai wumb di quanji wund. Ni wute umbo rew kughe te ni yambu wuri. Te pugri ni wo quan buagine riti pre.”
23261	MAT 2:23	Di ni no, tiqe ire Nasaret puq munduw kin tende no nas. Muq Yumbui ni propet nde gri simbe nand kin te ane tuquine. Ni nari, “Wuti nen Nasaret kin puq mindig ye.”
23263	MAT 3:2	Ni pugri puq nand, “Nungoqi nei ware witinde, yumbo yumbo buagi God nde si nambu rise kin ngeri te tumo rind pre.”
23265	MAT 3:4	Jon ni chongo kamel iny pe yembe munduw kin te niraq wughe, di let kau chongo pe yembe mindig kin te apqe pe taq naimb. Ni quanj di gimeti nyoq ane ne.
23267	MAT 3:6	Ni ruso ni yumbo ur brequ yembe rindiny kin te simbe rind pre di Jon ni wuye Jordan tende wuye nap.
23268	MAT 3:7	Muq Jon ni Parisi di Sadyusi nganye buagi ni wuye nap kin sunyi tende mandi nuqond, di ni pugri simbe nindim nari, “Nungoqi ghati sindiyu wo! God wute mai neny puq nand kin te tumo rise. Tughe nungoqi simbe nunduq bu God ni mai neuq kin te ningg wu wase wandi?
23269	MAT 3:8	Nei ware witinde, di nungoqi yumbo ur wand kin te wute nei mare mitinde pre kin yumbo ur te bei wand.
23270	MAT 3:9	Eti nungoqi umbo pe pugri nei wamb wari, ‘Beghi Abraham ningg kuqo, pugri bu God beghi mai nengu segi ye.’ Nge nungoqi simbe guduq, God segine wet men mas kin men oyi nare nitinde di Abraham ningg kuqo mingg mas.
23272	MAT 3:11	“Nge nungoqi wuye pe wuye kupuqu kin te nungoqi umbo ware witinde pre kin te ningg bu nge wuye kupuqu. Pudi wuti iri nge nde dobu nawi kin ni ningg gre te nge gre ane tuqui segi, ni gre quan nganye. Nge wuti yuwon nganye segi, pugri bu nge ni su kiraq ye tuqui segi. Nge wuye pe wuye kupuqu, pudi wuti nen di nungoqi Ququ Yuwon Ye di wase pe wuye nupuqu ye.
23273	MAT 3:12	Ni nandi di sawol niraqne nandi di wit dang nand kin sunyi raqe nand. Wit yi ir nawo, nikin wit oghi kin mir baj pe nawo ris, di raqe dubu ane wase awu kuso tuqui segi ye pe nande namb.”
23274	MAT 3:13	Tende puayi Jisas ni Galili si niraq no Jordan wuye pe. Ni no Jon nuqoind ei Jon ni wuye naip ningg.
23275	MAT 3:14	Pudi Jon ni Jisas segi puq nindig nari, “Nge ei nu nde godo di nu nge wuye ghaip, pughe kin ningg nu nge nde guadi?”
23278	MAT 3:17	Di wuti iri nginy tu wam pu nari, “Wuti nen nge wo. Nge ni quan nganye yawo girag righe, di nge ni ningg quan nganye chumbuai gad.”
23281	MAT 4:3	Tende puayi muq ququ brequ wute wandoqi nindim kin nandi, Jisas ningg nari, “Nu nganyene nganye God ningg wo, tedi wet men simbe ndim bret mase.”
23282	MAT 4:4	Pudi Jisas ni oyi nindig nari, “God ningg buk wuri, ‘Wuti iri ni bret ninggne nas tuqui segi. Ni God ningg wand te nutungu tedi gre nand kin tuqui’.”
23283	MAT 4:5	Muq Satan Jisas nitanyi tiqe yumbui Jerusalem no, te God ningg tiqe. Ni Jisas nitanyi God ningg baj gug wam nganye nase kin pe tende newo no yenu.
23284	MAT 4:6	Muq ni Jisas simbe nindig nari, “Nu nganyene nganye God ningg wo, tedi nu wam ren pu prare yaghe. Te pugri God ningg buk wuri, ‘God nikin angelo ningg nari mandi nu yeng muaw yuwon. Di ni ei nu mait ghase ghasene yaghe yo, ei nu wet pe nyinge dang ghand ye tuqui segi’.”
23285	MAT 4:7	Pudi Jisas oyi nari, “God ningg buk wuri, ‘Nu Yumbui nu non God ni gre tuqui ghap wayequ’.”
23287	MAT 4:9	Di ni Jisas simbe nindig nari, “Nu nge ningg sungomyu gure ghawo di nge yumbui nyamb ragh, tedi nge yumbo buagi ren quan buagine nu kew.”
23288	MAT 4:10	Muq Jisas ni simbe nindig nari, “Satan, nu kring yo. God ningg buk wuri, ‘Nu Yumbui nunon God ei yumbui nyamb rang di ni ningg yembene ei ghand’.”
23291	MAT 4:13	Ni Nasaret si niraq di no Kaperneam nas. Kaperneam ni Galili wuye ngamo qunambe ne yequ. Ni Sebulun di Naptali ninde qi pe yequ.
23293	MAT 4:15	“Sebulun di Naptali mingg qi te Galili wuye ngamo pe tumone, di wuye Jordan pu opu gri ruso. Qi puch te Galili puq munduw. Wute Juda segi kin ni tende mas.
23294	MAT 4:16	Wute men burpoq pe mas di ni ti yumbui muqond. Ni God nei mimbig segi bu ni mati kin pugri mas, di God ni ti nem.”
23295	MAT 4:17	Tende puayi Jisas ni urupui yembe nand, quayi nyumbueg nde wand bir nawo nari, “Nungoqi nei ware witinde, te pugri yumbo buagi God nde si nambu rise kin ngeri te tumo rind pre.”
23296	MAT 4:18	Jisas ni Galili wuye ngamo qunambe nyinge nare no. Ni nyinge nare no wute temi nuqond, iri Saimon di ni kiqam Andru. (Saimon ni Pita puq nindig.) Ni temi yawi wuye pe memeri naghe ei umo materi ningg. Wute men te wute umo meri mand ye.
23297	MAT 4:19	Di ni nari, “Nungoqi nge nde dobu wawi, di nge wute wateri ye te kin bei keuq.”
23299	MAT 4:21	Di ni mune nyinge mare mo, wute aye mune kise kiqam temi nuqond. Jems Jon temi di ni Sebedi ningg wo. Ni kiyi ane at pe yemu yawi bir mas kin te sabi mindim mindim yemu Jisas nandi nari,
23301	MAT 4:23	Jisas ni no tiqe buagi Galili opu yeru kin tende nar ir no. Ni no God yumbui nyamb mirang kin baj manyi pe nar no, di wute wand puate bei neny. Ni wand yuwon ye God ni king ningg nas kin wand bir nawo, di ni wute num isis kureny kin te sabi nindiny.
23304	MAT 5:1	Jisas ni wute tit te nuqond di newo no rand pe nas. Nikin wute mandi quir quar mindig,
23312	MAT 5:9	“Wute tughe ni wute aye ker ruwo di rege kin te gure ruwo ye te ni chumbuai rind, te pugri God ni ningg nari, ‘Nge wo.’
23315	MAT 5:12	Nungoqi umbo yuwon gud di chumbuai wand, te pugri God nungoqi oyi nunduq kin yumbo yumbui nganye nginy tu wam nuauq rise. Te pugri ni asi propet brequ mindim kin pugrine muq nungoqi mune brequ munduq.
23316	MAT 5:13	“Nungoqi ghat kin pugri qi pe ven nde was. Pudi ghat ni nyong te omo, tedi pughe gri ei puq wen di ghat asi nyong vimb kin pugrine mune nyong vise? Ghat ven oghi vise tuqui segi, pugri bu wute memare viso ei wute buagi rindi nyinge ruwo.
23317	MAT 5:14	“Nungoqi qi pe kin ti kin pugri. Tiqe yumbui ire rand pe yequ kin ni suqo wuso ye tuqui segi.
23318	MAT 5:15	Di wuti iri ni lam nindiq, os pe nuaq wughe tuqui segi. Ni nitaqwi ede pe neq wiyo pu wus, ei wute buagi baj pe mas kin te ti wem.
23320	MAT 5:17	Jisas ni mune nari, “Eti wari nge gadi Moses ningg lo di propet mingg wand te puaq gad. Te segi. Nge gadi kin te ni mingg wand te ane tuquine puq ken ningg.
23321	MAT 5:18	Nge nganyene simbe guduq, qi nginy tu anene pre ye, pudi lo kin wand puch ire pre ye tuqui segi. Ni ur mand kin di ur puch woju lo pe ur mand kin te quan buagine di rise. Lo ni pugrine wuse ruso otiwo yumbo yumbo buagi lo puq wund kin te nganyene ruwi.
23323	MAT 5:20	Nge nungoqi simbe guduq, nungoqi yumbo ur tuquine kin te Parisi di wute Moses ningg lo wute bei meny kin ni mingg yumbo ur tuquine kin te ane tuqui segi, nungoqi mune quan nganye yumbo ur tuquine kin yembe wundiny segi, tedi nungoqi God nde si nambu yequ tuqui segi.”
23324	MAT 5:21	Jisas ni mune simbe nand nari, “Nungoqi wand ven asi nungoqi nuqo simbe mindiny kin te wutungu pre. Ni mari, ‘Nu wute ghamb riti wayequ. Muq wuti iri no wuti aye iri ni nati, tedi ni kot sunyi pe no.’
23325	MAT 5:22	Pudi nge nungoqi simbe guduq, wuti tughe ni kimand ker nuang, tedi ni kot sunyi pe no. Di wuti tughe ni kimand wand aru nindig, tedi ni no kaunsil mingg yumbui te nuqond. Di wuti tughe ni kimand simbe nindig nari, ‘Nu jebo gad iri,’ tedi ni wase wute brequ ye mo kin tende no.
23329	MAT 5:26	Nge nungoqi nganyene simbe guduq, eti nu taq pune yeru ruso ruso wet bidi nu manyi mew kin te ane tuquine tedi pre.”
23330	MAT 5:27	Jisas ni mune simbe nand, “Nungoqi wutungu ni yabene simbe mand mari, ‘Nu ngam kin ane wase wayequ.’
23332	MAT 5:29	Pudi nu rar si tuan pe opu kin te yumbo ur brequ yembe wundiny, tedi bi waq meraq wuso. Nu ghimbi puch ire ir wuso kin te musoq yuwon, pudi ni mandi nu ghimbi quanene wase pe memare riwo te quan nganye brequ.
23333	MAT 5:30	Di nu si si tuan pe opu kin ni yumbo ur brequ gud, tedi di ghawo meghare kuso. Nu ghimbi puch irene ir viso kin te musoq yuwon, pudi nu ghimbi quanene wase pe viso te quan nganye brequ.”
23334	MAT 5:31	Ni simbe nand nari, “Nungoqi wutungu God ningg buk wuri, ‘Wuti tughe ni ngam puaq nindiq, ate nyumo raqe ire ni ngam puaq nindiq kin te kin ningg ur nindiq new.’
23336	MAT 5:33	Jisas ni wand aye mune simbe nand nari, “Wand aye nuqo ni ritevi di nungoqi simbe runduq wutungu pre kin te pugri, ‘Nungoqi Yumbui nde rar pe wand ninge taq wamb, tedi nungoqi wand gure wawo wayequ. Yumbui nde rar pe wand taq wamb kin te kin pugrine ei puq wen.’
23337	MAT 5:34	Pudi nge nganyene simbe gad, nungoqi yumbo ninge pe wand ire gre weny wayequ. Nungoqi nginy tu wam tende pe wand ire gre weny wayequ, te pugri nginy tu wam te God ni sia king.
23338	MAT 5:35	Nungoqi wand ire qi pe gre weny wayequ, te pugri qi te God ni nyinge ni viyo kin. Nungoqi Jerusalem nde wand ire gre weny wayequ, te pugri Jerusalem te king yumbui ni tiqe.
23340	MAT 5:37	Nungoqi ngiq wand ate ngiqne wand, nungoqi segi puq wand ate segine puq wand. Nungoqi wand te gre weny ningg di wand aye wawo righe kin te Satan ninde pu vindi.”
23341	MAT 5:38	Jisas ni pugri puq nand, “Nungoqi wutungu asi pugri puq mand, ‘Wuti iri ni wuti aye iri rar cheiq niping, ate nungoqi oyi mune wuti te rar cheiqne wuping. Wuti iri ni wuti aye iri sawo paqe nuang, ate nungoqi oyi mune wuti te sawo paqene wang.’
23346	MAT 5:43	Jisas ni mune wand simbe nand nari, “Asi nungoqi simbe munduq mari, ‘Nu wute aye nunde tumo ris kin te yawo rany righe, di veri te yambu reny.’
23349	MAT 5:46	Nungoqi wute yawo rirauq righe kin tene yawo wurany righe, tedi pughe gri ei God ni nungoqi yumbo wam nuauq rise kin te wateri? Wute takis materi kin ni pugri qa puq men ye.
23351	MAT 5:48	Pugri bu nungoqi yuwon nganye ei was. Nungoqi nuyi wam nas kin ni quan nganye yuwon nas, te kin pugrine nungoqi mune yuwon nganye ei was.”
23352	MAT 6:1	Jisas ni mune simbe nand nari, “Nungoqi nei wumbiq yuwon, nungoqi yumbo ur tuquine kin wute aye nde rar pe bei wand ei ni rundoqu di ni nungoqi nyamb rindivi viyo ningg wari muq bei wand wayequ. Nungoqi pugri puq wen, tedi nungoqi nuyi nginy tu wam yumbo oyi nunduq kin manyi nunduq segi.
23353	MAT 6:2	Pughe puayi nungoqi wute yumbo segi kin te yumbo weny ningg, eti wuti iri no wub namb di wute buagi nei rimb kin pugri. Nungoqi pugri puq wen wayequ. Wute nei tevi kin ni pugri qa puq men, ni mo God yumbui nyamb mirang kin baj pe di tiqe moqine yemu pugri puq men ei wute ni nyamb rindivi viyo. Nge nganyene simbe guduq, wute te ni nyamb rindivi viyo, pudi God ni yumbo nuam rise segi.
23356	MAT 6:5	Jisas mune nari, “Nungoqi God pengu wundig ningg, eti nungoqi wute nei tevi ye puq men kin pugri puq wen. Ni God yumbui nyamb mirang kin baj pe mo di tiqe moqine mes pu yemu God ane wand ei wute buagi ni ruqond yawo kurem. Nge nganyene simbe guduq, ni oyi kin te materi pre.
23358	MAT 6:7	“Pughe puayi nungoqi Yumbui pengu wundig ningg, nungoqi wand isis simbe wand wayequ. Juda segi kin ni pugri puq men. Ni pugri nei mamb, ni wand dobui mand ei nikin god ni wand mutungu.
23359	MAT 6:8	Nungoqi ni puq men kin pugri puq wen wayequ. Te pugri nungoqi nuyi pengu wundig segine ni nei namb pre nungoqi yumbo pughe ye segi bu ni pengu wundig.
23360	MAT 6:9	“Nungoqi Yumbui pengu wundig ningg, te pugri ei pengu wundig: ‘Beghi wuyi, nu wam kuas ye, beghi nu pengu buduw ei nu wute nei yeny ei ni riri nu nyamb yuwon nganye.
23367	MAT 6:16	Di Jisas mune nari, “Di pughe puayi nungoqi Yumbui nyamb wundivi viyo ningg mir uny yequ, nungoqi yivany kin quenge nase wayequ, eti wute nei tevi kin puq men kin pugrine puq wen. Ni quenge nati di inyap mamb ei wute muqond di nei mamb wute te ni mir ane yemu. Nge nganyene nungoqi simbe guduq, wute te ni oyi kin te materi pre ye.
23370	MAT 6:19	Di Jisas mune nari, “Nu qi pe ven nde nu yumbo isis yirur ei nu yumbo quan rise ningg ghari wayequ. Qi pe ven nde choi di bughi ane yumbo te brequ rindiny, di wute nyungu ye mandi baj bir mawo mar mo yumbo te nyungu mand.
23371	MAT 6:20	Pudi nungoqi yumbo wirur kin te nginy tu wam kin te ningg ei wirur. Nginy tu wam te choi di bughi ane yumbo te brequ rindiny segi, di wute nyungu ye mandi baj bir mawo mar mo yumbo te nyungu mand tuqui segi.
23373	MAT 6:22	Di Jisas mune nari, “Rar ni ghimbi pe kin ti. Nu rar oghine wuse, tedi nu ghimbi quanene ti rise.
23375	MAT 6:24	“Wuti iri ni nginy iri ninggne wute temi nde yembe nand tuqui segi. Ni pugri puq nen tedi ni iri yambu nireng, di iri yawo nirang righe. Di ni iri ningg wand nutungu, di iri dob neng. Te kin pugrine nungoqi God di wet bidi ane si nambu was tuqui segi.
23377	MAT 6:26	Nungoqi wapi te wuqond. Ni mir ri righe segi, di ni mir riteri mir baj pe ruwo ris segi. Pudi nungoqi nuyi wam nas kin ni mir bag namb. Pudi wapi ni yumbui segi, nungoqi quan nganye yumbui.
23379	MAT 6:28	“Di nungoqi pughe kin ningg chongo ningg yivany ware? Nungoqi sare bori kis ur ur kin te wuqond. Ni yembe rind segi, di nikinne chongo yembe rindiny segi.