Wildebeest analysis examples for:   kqa-kqa   ASCII_PUNCTUATION    February 11, 2023 at 18:56    Script wb_pprint_html.py   by Ulf Hermjakob

23214  MAT 1:1  Nɨŋandɨhin Jisas Krais nɨŋuñɨŋgitakɨñandu kuyu. Jisas nu Devit nɨŋuñɨŋgi. Devit nu Abraham nɨŋuñɨŋgi.
23215  MAT 1:2  Abraham Aisak nɨŋuva. Aisak Jekop nɨŋuva. Juda nɨŋusinava naŋga nɨŋuranava nɨŋuva Jekop.
23216  MAT 1:3  Peres naŋga Sera nɨŋuva Juda, nurɨŋandɨ nɨŋum Tamar. Peres Hesron nɨŋuva, Hesron Ram nɨŋuva.
23217  MAT 1:4  Ram Aminadap nɨŋuva, Aminadap Nason nɨŋuva, Nason Salmon nɨŋuva.
23218  MAT 1:5  Salmon Boas nɨŋuva, Boas nɨŋum Rahap. Boas Obet nɨŋuva, Obet nɨŋum Rut. Obet Jesi nɨŋuva.
23219  MAT 1:6  Jesi, aru miku Devit nɨŋuva. Devit Solomon nɨŋuva. Solomon nɨŋum Batseba, Batseba Uria kindahu.
23220  MAT 1:7  Solomon Rehoboam nɨŋuva, Rehoboam Abiya nɨŋuva, Abiya Asap nɨŋuva.
23221  MAT 1:8  Asap Jehosafat nɨŋuva, Jehosafat Jehoram nɨŋuva, Jehoram Usia nɨŋuva.
23222  MAT 1:9  Usia Jotam nɨŋuva, Jotam Ahas nɨŋuva, Ahas Hesekia nɨŋuva.
23223  MAT 1:10  Hesekia Manase nɨŋuva, Manase Emon nɨŋuva, Emon Josaia nɨŋuva.
23224  MAT 1:11  Josaia Jehoiakim naŋga nɨŋuranava nɨŋuva. Kandɨhɨrɨvɨ hañɨ Babilon hati pata Israel saŋga kurɨhata, Israel hatiŋ mɨŋata uta Babilon tamahu sɨmbɨra tɨkatɨka mɨŋamu.
23225  MAT 1:12  Babilon kɨta sɨmbɨra tɨkatɨka mɨŋamu hɨrɨvɨyɨ Jehoiakim Sealtielɨŋ kavumi. Sealtiel Serubabel nɨŋuva.
23226  MAT 1:13  Serubabel Abiut nɨŋuva, Abiut Eliakim nɨŋuva, Eliakim Asor nɨŋuva.
23227  MAT 1:14  Asor Sadok nɨŋuva, Sadok Akim nɨŋuva, Akim Eliut nɨŋuva.
23228  MAT 1:15  Eliut Eleasar nɨŋuva, Eleasar Matan nɨŋuva, Matan Jekop nɨŋuva.
23229  MAT 1:16  Jekop, Josep nɨŋuva, Maria nɨmuŋa. Maria Jisasɨŋ kavuhi, Jisasɨrɨm Krais vandu.
23230  MAT 1:17  Jisasɨndu krunzapayɨndu kimaŋgima hama Abraham. Abrahamɨyɨ kɨta 14 krunzapa sɨwɨtɨmbɨyɨtɨmbɨyɨ ñɨŋi kavumu patavata Devitɨyɨ. Devitɨyɨ kɨta 14 krunzapa sɨwɨtɨmbɨyɨtɨmbɨyɨ ñɨŋi kavumu patavata Jehoiakim kuhɨrata tɨhi, mɨŋata Babilon umu. Babilon uta sɨmbɨra tɨkatɨka mɨŋamu takuk hañɨ kɨta 14 krunzapa sɨwɨtɨmbɨyɨtɨmbɨyɨ ñɨŋi kavumu patavata Krais kuhɨrami.
23231  MAT 1:18  Jisas Krais yahami vana haŋandɨhin nɨmata. Nɨŋum Mariaŋ, Josepɨrɨm mɨŋavɨhumu. Hara kɨhɨrɨ upɨ maŋgarɨhɨmat kɨta tɨhu, Gotɨndu Mavɨñɨŋi mavɨndaŋguramahi mavɨnaŋgandɨmi.
23232  MAT 1:19  Nɨmuŋa Josep, nu tɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨ mɨŋga. Maria naŋga kɨhɨrɨ upɨ maŋgarɨhandu. Harɨm Maria kɨpɨ naŋgandɨhi ŋgata, krunavundindu tamɨŋgaŋgɨmbañɨ pɨŋguvarɨtɨnda Maria sɨwɨmanzɨwɨmandɨtima vata, aviñam hañɨ kɨta nuŋ mitɨrɨm indarɨmitami.
23233  MAT 1:20  Kamatɨrɨman vata indarɨmitata kɨyɨmiyɨ, kɨvɨyɨ karɨhata akwɨsɨhuyɨ Aru nɨmandu kutɨkara hamaŋ ŋgahi nuŋ nɨmavami, Josep, Devit nɨŋuñɨŋgi ŋgana, ñɨŋi mavɨ humbambu kɨyɨ haŋandɨhin Gotɨndu Mavɨñɨŋi mavɨndaŋguramahi kɨpɨ naŋgandɨsɨmi. Harɨm Mariaŋ uraurarɨm pɨŋimandu.
23234  MAT 1:21  Nu kru ñɨŋi kavɨrɨmandɨ. Nu tɨhi nuŋandɨ krunavundi ñamba vanavana andɨndu haŋɨnɨŋ sɨhiŋgata nurɨŋ ŋguramata aŋga mɨŋɨmandɨ. Harɨm nuŋ ñɨmbi ŋguta Jisas vamba amba, vami.
23235  MAT 1:22  Kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara hama ambami, Ŋgamara, navundi muŋambɨ kru naŋga kɨhɨrɨ upɨ maŋgarɨhatara kɨpɨ naŋgandɨta, kru ñɨŋi kavɨrɨmandɨ. Kamati nuŋandɨ ñɨmbi Emanuel vɨrɨmandɨyu, vami. Kanɨmavami kuyu nɨŋandɨhin kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahi. Emanuel ñɨmbi kanɨŋandɨhindu kuyu sapa ha nɨmata, Got ara naŋga kɨyɨ.
23237  MAT 1:24  Kamavahi Josep karɨhata yahamɨrata Aru nɨmandu kutɨkara ambami maña Mariaŋ urami.
23238  MAT 1:25  Hara Maria naŋga kɨhɨrɨ upɨ maŋgarɨhɨmat kɨyɨhi ututa Maria kru ñɨŋi ha kavuhi Josep ñɨmbi ŋguta Jisas, vami.
23239  MAT 2:1  Herot aru miku mɨŋga kɨyɨmi hɨrɨvɨyɨ, Maria Jisasɨŋ pɨrɨvɨsa Judia pɨhu Betlehem kavumi. Kamatɨhi indarɨmit avi naŋga muvɨra ina yahayahavundu haŋɨnɨŋ pata Jerusalem yɨvurahata nɨmavamba kitɨhumu, Ñɨŋi kɨhi Judandu aru miku yahami kandɨha pambu kɨyɨ. Nuŋandɨ kinɨkɨ ina yahayaha nɨmbu kɨta ŋgata nuŋandɨ ñɨmbi tɨhuyahɨrɨm parɨŋ, vamu.
23241  MAT 2:3  Kamavahu aru miku Herot kuyu kandɨha indarɨhira nuŋandɨ mavɨ hambu avi mandɨmi. Jerusalemɨndu krunavundi ndahara sɨhanaŋga nurɨŋandɨ mavɨ hambu avi mandɨmi.
23242  MAT 2:4  Kamata Herot yahata Gotɨŋ kɨrañɨŋguhundu aru miku haŋɨnɨŋ naŋga Israelɨndu tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga haŋɨnɨŋ ambahi pata tɨhɨruhu nurɨŋ nɨmavamba kitɨhumi, Got krunavundiŋ aŋga mɨŋɨmandɨ vata yɨhɨramami kru kandɨhama pɨhu pañɨ nzɨkwɨ yɨvurahɨmandɨ, vami.
23243  MAT 2:5  Kamavahi nɨmavamu, Pɨhu Betlehem, pɨrɨvɨsa Judia nduyɨ yɨvurahɨmandɨ. Kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara mɨŋga kuyu nɨmata yɨhimbɨvɨrami.
23244  MAT 2:6  Pɨhu Betlehem, krunzapa Judandu pɨrɨvɨsayɨ kɨndana. Krunzapa Judandu pɨrɨvɨsayɨ pɨhu aruru muvɨra haŋɨnɨŋ ñɨmbi naŋga. Nandahara ñɨmbi naŋga. Nandɨ kru mumɨŋga aru miku mɨŋga yɨvurahata Gotɨndu krunavundi Israel hatiŋ karatamɨrɨmandɨ vamba yɨhimbɨvɨrami, vamu.
23245  MAT 2:7  Kamavahu Herot kuyu kandɨha indarɨta kru mumɨŋgaŋ aviñam ambahi, uta kru indarɨmit avi ina yahayahavundu haŋɨnɨŋ ambahi payɨmu. Payɨhu nurɨŋ nɨmavamba kitɨhumi, Pamata hɨrɨvɨyɨ kinɨkɨ kandɨha yɨvurahahi ŋgamara, vami.
23246  MAT 2:8  Kamavata nurɨŋ ambami. Uta ñɨŋi kandɨha avindamata puhɨramaŋgarata ŋgata, pata yaŋ ambɨtɨra yindahara uta nuŋandɨ ñɨmbi tɨhuyahɨtɨn, vami. Kamavata sɨmbɨhi Betlehem umu.
23247  MAT 2:9  Aru miku Herot ambavarahi indarɨta mɨtuta umu. Uta kinɨkɨ ina yahayahavu kɨta ŋgamu sɨwɨ haŋandɨhin ŋgata kɨnzɨhɨnzɨtɨmu. Kinɨkɨ kandɨha kasiramata uhihi nurɨ sɨhɨndɨ umu. Uta tavɨ ñɨŋi kɨyɨmi hañɨ kɨmba hambu kɨyɨmi.
23249  MAT 2:11  Kamata indɨhuta ñɨŋi ha naŋga nɨŋum Mariaŋ ŋgata tanda mɨkwɨmɨkwɨnɨta kɨpumɨka nurɨŋandɨ ha pɨrɨyɨ tamahu mɨŋguhi ñɨŋi hamandu ñɨmbi tɨhuyahamu. Kamata paŋaŋgara ha mɨŋavɨhɨrɨta muhɨmɨmuhɨm mɨŋata payɨmu haŋɨnɨŋ, gol, naŋga sambaŋgihɨvɨ maña hɨm kɨrahu kɨnza avi yahandi hɨm, naŋga paura uvɨŋgɨnza avi yahandi haŋandɨhin asɨhuramata Jisasɨŋ ŋgumu.
23250  MAT 2:12  Kamatɨhu Got akwɨsɨhuyɨ nurɨŋ nɨmavami, Uta sɨhinda Herot kɨyɨ hañɨ mayɨvurahamara, vami. Kamavahi mu hɨndɨñɨ nurɨŋandɨ pɨhuyɨ aŋga umu.
23251  MAT 2:13  Kru indarɨmit avi naŋga haŋɨnɨŋ uhuhu, Aru nɨmandu kutɨkara pata akwɨsɨhuyɨ Josepɨŋ nɨmavami, Herot ñɨŋi nɨmaŋ puhɨravuhɨraramata ŋgata yɨvutatamɨrɨman vata andɨtɨhi yahamɨrata ñɨŋi naŋga nɨŋumɨŋ tɨmbuta tɨvata Isip umara. Uta kɨta yandɨ kuyurɨm tavɨra, vami.
23252  MAT 2:14  Kutɨkara hama kamavahi Josep yahata nɨŋumɨŋ naŋga ñɨŋi hamaŋ tɨmbuta Isip kɨvɨyɨ umu.
23253  MAT 2:15  Kamata Isip kɨyɨhuhu Herot kɨmumi. Kandɨ vana nɨŋandɨhinɨrɨm Aru nɨma, kru nuŋandɨ kuyu mɨŋata ambavaravara mɨŋgaŋ ambahi, nɨmavami, Yandɨ kru ñɨŋi Isip kɨyɨhi ambahin Isip mitata payɨ, vami. Kamataharɨm Aru nɨma ambami vana nɨŋandɨhin kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahami.
23254  MAT 2:16  Kru indarɨmit avi ina yahayahavundu haŋɨnɨŋ uhuhu, Herot yaŋ kuyusɨhɨrata mu hɨndɨyɨ umu vata kɨtɨrɨ kɨyɨmi. Kuha Herot kru indarɨmit avi ina yahayahavundu haŋɨnɨŋ kitɨhuhi ambamu, Kinɨkɨ ŋgamarɨŋ ha arɨkinzimbi umiha, vamu. Kamataharɨm kru muvɨraŋ sɨmbɨhi pɨhu Betlehem naŋga pɨhu makamaka arɨñɨarɨñɨ kɨyɨmuyɨ umu. Uta kru ñɨŋi taya arɨkinzimbi naŋga mɨŋgata haŋɨnɨŋ yɨvuhɨmumbɨramu.
23255  MAT 2:17  Muhɨmɨmuhɨm vana kanɨŋɨnɨŋɨrɨm Got ambahi, kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara Jeremaia ambami, Pɨhu Rama, Resel nɨŋuñɨŋgiñandu ñɨŋisɨm kɨmumbɨramu. Kamatɨhu ñɨŋi nɨŋumɨnava haŋɨnɨŋ irɨhɨnzɨhi tamamu. Kamatɨhu krunavundi muŋɨnɨŋ pata nurɨŋ mɨŋañɨŋarɨtɨrɨŋ mavɨñam hañɨ kɨyɨmu vata andɨhura kambu maŋindarɨmu, vamba ambami haŋandɨhin, kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahami.
23257  MAT 2:19  Josep Isipɨndu pɨrɨvɨsayɨ kɨyɨhihi, Herot kɨmutatɨhi Aru nɨmandu kutɨkara hama Josepɨŋ akwɨsɨhuyɨ yɨvurahami.
23258  MAT 2:20  Kamata Josepɨŋ nɨmavami, Ñɨŋi nɨmaŋ yɨvutatamɨndaŋ vata andɨsɨmu haŋɨnɨŋ kɨmusɨmu. Harɨm yahamɨrata ñɨŋi ha naŋga nɨŋumɨŋ tɨmbuta pɨrɨvɨsa Israel aŋga umara, vami.
23259  MAT 2:21  Kamavahi Josep yahata ñɨŋi ha naŋga nɨŋumɨŋ urata pɨrɨvɨsa Israelɨrɨm aŋga umu.
23260  MAT 2:22  Hara, Arkelaus nɨŋuva Herotɨndu upɨ mɨŋata pɨrɨvɨsa Judiandu aru miku mɨŋga kɨyɨ vahu Josep indarɨta kandɨhambu uhuhurɨm pɨŋitumi. Hara Aru nɨma akwɨsɨhuyɨ Josepɨŋ nandɨ indarɨmit ha kandɨ vamba ambami. Kamavahi yahata pɨrɨvɨsa Galili umu.
23261  MAT 2:23  Uta pɨhu Nasaret mɨnzɨmu. Harɨm kuha kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara haŋɨnɨŋ ambamu, Kru nɨma pɨhu Nasaretɨndu mɨŋga vamba ambɨrɨmandɨyu, vamu haŋandɨhin, kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahami.
23262  MAT 3:1  Kandɨhɨvɨ hañɨ Jon kukuyɨ mɨŋaŋgɨruhɨru hama pɨrɨvɨsa Judia, kru manɨman upɨvu umi. Uta krunavundiŋ nɨmavamba kuyu ŋgumi,
23263  MAT 3:2  Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨha arɨñɨndɨ. Harɨm ñamba vanavana ha mitata mavɨŋgimɨrumara, vami.
23264  MAT 3:3  Got ambahi kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara Aisaia Jonɨrɨm nɨmavami, Kru manɨman upɨvu kru mumɨŋga kuyu kɨmbañɨ nɨmavɨrɨmandɨ, Aru nɨmarɨm kwɨmbɨ sɨwɨtamata, kwɨmbɨsiki sukɨsɨrambɨ haŋɨnɨŋ mɨŋasɨrɨvamara, vamba ambɨrɨmandɨ, vami.
23265  MAT 3:4  Jonɨndu mɨkwɨrɨ ha, kamel mɨrɨkwɨyɨ sɨvirɨmu. Kandɨhaŋandɨhin tamata aŋgɨ simbɨyɨ yɨvumɨŋgundi. Aŋgɨ kandɨhaŋandɨhin memendu pɨsayɨ musa mɨŋamu. Jon kandɨhama ñaña sɨkwɨ mañandi. Kapɨrɨmbatɨvat naŋga mɨmɨ mɨkwɨ taya ñandi.
23266  MAT 3:5  Kandɨhɨrɨvɨ haŋu Jerusalem hati, Judia hati naŋga pɨrɨvɨsa kuku Jordan arɨñɨ kɨrasɨmu haŋɨnɨŋ Jon kɨrasɨmiyɨ parasɨmu.
23267  MAT 3:6  Kamatɨndɨ ñamba vanavana andɨndu haŋɨnɨŋ ambavarahuhu nurɨŋ Jon, Jordan kukuyɨ mɨŋaŋgɨrundi.
23268  MAT 3:7  Kamatɨhihi Farisi naŋga Sadyusi muvɨra, utɨrɨŋ arɨŋ kukuyɨ mɨŋaŋgɨrum vata payɨmu. Kamatɨhu nurɨŋ ŋgata nɨmavami, Tau ñambandu ñɨŋi narɨ. Narɨŋ nin ambahi Got narɨŋɨrɨm kɨtɨrɨ kɨta ñamba hɨvɨ ŋgurɨmandɨ nɨŋandɨhinɨrɨm tarahɨrɨmɨndaŋ vata andɨra.
23269  MAT 3:8  Narɨ mavɨŋgimɨrurɨŋ nzɨkwɨ vataŋgata, muhɨmɨmuhɨm vana andɨtɨra kru muŋɨnɨŋ ŋgamu. Kamata ambɨrɨmandɨyu, Nurɨ mavɨŋgimɨruyu, vamba ambɨrɨmandɨyu.
23270  MAT 3:9  Narɨŋandɨ indarɨmitɨyɨ, Abraham arɨŋandɨ añɨŋgitak vamba maŋindarɨramamara. Narɨŋ yinda ambin, Got ambɨti tɨmba muŋgɨmuŋgɨ nɨŋɨnɨŋ narɨŋandɨ upɨ mɨŋata Abraham nɨŋuñɨŋgiña yɨvurahahu.
23271  MAT 3:10  Kahɨri ha ahu tahɨratahɨrarɨm kɨmɨta kɨyɨ. Harɨm ahu sɨhanaŋga kandɨ mandamandu haŋɨnɨŋ tahɨrandahɨra ahumirayɨ kavarɨmandɨyu.
23272  MAT 3:11  Yi narɨŋ mavɨŋgimɨrumaraŋa vata kukuyɨ mɨŋaŋgɨrundin. Hara kru sɨhɨndɨvu payɨmandɨ hama narɨŋ Gotɨndu Mavɨñɨŋiyɨ naŋga ahumirayɨ mɨŋaŋgɨrumandɨ. Nuŋandɨ tɨkatɨka ha aru sɨkwɨ, yandɨ tɨkatɨka taratɨvɨrandi. Yi avi mɨŋganzɨkwɨ ma, harɨm nuŋandɨ tandambɨsa ha maŋgavuhin.
23273  MAT 3:12  Nu wit taratara tɨmba ha mɨŋata payɨmandɨ. Kamata wit ha tarandara tɨhuyahɨtiti pipɨrɨmbipɨrɨ ha muvu mɨŋgaramɨti avi haŋɨnɨŋ muvu mɨŋgaramɨti mɨŋata nuŋandɨ huyɨmandavɨyɨ tamɨmandɨyu. Kamata ñambañamba haŋɨnɨŋ ahutuvarandiyɨ kɨrɨrɨmandɨ, vami.
23274  MAT 3:13  Kandɨtɨwɨmi hañɨ Jisas pɨrɨvɨsa Galili mitata, Jon yaŋ kukuyɨ mɨŋaŋgɨrumandɨ vata kuku Jordan umi.
23275  MAT 3:14  Hara Jon nuŋ karirahɨrɨman vata nɨmavami, Na yaŋ kukuyɨ mɨŋaŋgɨrunanda avindɨhi. Mumɨndɨhi kɨmbɨnzɨnzɨ yi kɨnɨ nɨñɨ pana, vami.
23276  MAT 3:15  Kamavahira Jisas kɨmbɨ nuŋ ambami, Kɨndam, tɨhu yi ambin mañandaya andɨ. Nanaŋga kanɨmata vana andɨtanda, Got avi vana sɨhanaŋga andɨmara vata pirɨ kɨndi haŋɨnɨŋ andɨmɨndaŋ, vami. Kamavahi Jon, Jisas ambami maña andɨmi.
23277  MAT 3:16  Kamavahi Jon, Jisasɨŋ kukuyɨ mɨŋaŋgɨruta mɨtuhi yahami. Kamatɨhi ihunzɨhɨ haŋɨnɨŋ taruvɨhɨrɨhi, Jisas tɨhɨrata yahuta Gotɨndu Mavɨñɨŋi haŋandɨhin ŋgahi kava umari maña nu kɨyɨmiyɨ mɨŋgami.
23278  MAT 3:17  Kamatɨhi Gotɨndu pɨhu nɨmbu kuyu samur muŋandi nɨmavami, Ñɨŋi nɨŋandɨhin yandɨ mavɨndamandin mɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbu nuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ, vami.
23279  MAT 4:1  Kandɨtɨwɨmi hañɨ Gotɨndu Mavɨñɨŋi Jisasɨŋ, pɨrɨvɨsa kru manɨman upɨvu nuŋ Satan mɨŋamɨŋgɨrɨmandɨ vata tɨmbuta umi.
23280  MAT 4:2  Kamatɨhi Jisas 40 hɨvɨ itɨhañata inayɨ kɨvɨyɨ mañɨmat avɨharɨm kɨyɨmi.
23281  MAT 4:3  Kamatɨhi Satan pata Jisasɨrɨm nɨmavami, Kandɨ na Gotɨndu Ñɨŋitiŋgata tɨmba muŋgɨmuŋgɨ nɨŋɨnɨŋ ambɨna mavatɨmba yɨvurahamu, vami.
23282  MAT 4:4  Kamavahira Jisas nuŋ nɨmavami, Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨ kuyu nɨmata kɨyɨ, krunavundi ñañayɨ taya maŋgɨndu. Hara Gotɨndu kuyu mɨŋata mavɨñɨ tamata mɨŋa tɨkatɨkatɨhana handa sɨha kɨyɨhana, vami.
23283  MAT 4:5  Kamavahi Satan Jisasɨŋ tɨmbuta Gotɨndu pɨhu aru Jerusalem uta, Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ hañɨndu upɨyɨndu tapa kɨmbandɨkatɨkayɨ tamami.
23284  MAT 4:6  Kamata Satan yahata Jisasɨŋ nɨmavami, Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨ ambami, Got nuŋandɨ kutɨkara haŋɨnɨŋ sɨmbɨti pata kumandamata naŋ mɨŋahandata kavuta urɨmandɨyu. Kamatu tɨmba muyɨputak ndahara nandɨ tanda ha mandarahandɨrɨmandɨ, vamba ambami. Harɨm na Gotɨndu Ñɨŋitiŋgata, kumbɨtɨhuta mɨŋgu, vami.
23285  MAT 4:7  Kamavahi Jisas nɨmavami, Hara Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨ kuyu nɨmata ndahara kɨyɨ. Got nandɨ Aru nɨmandu tɨkatɨkarɨm mamɨŋa mɨŋga, vami.
23286  MAT 4:8  Jisas kamavahi, sɨhinda Satan nuŋ tɨmbuta apu kɨmbandɨkatɨkayɨ yahumi. Kamata nuŋ pɨrɨ nɨñɨndu pɨrɨvɨsa sɨhanaŋga tɨkatɨka haŋɨnɨŋ, naŋga nurɨŋandɨ muhɨmɨmuhɨm avivi kɨyɨmi haŋɨnɨŋ isɨhuramami.
23287  MAT 4:9  Kamata Jisasɨŋ nɨmavami, Tanda mɨkwɨmɨkwɨnɨta yandɨ ñɨmbi tɨhuyaha. Kamatɨna naŋ muhɨmɨmuhɨm kanɨŋɨnɨŋ ŋgurɨman, vami.
23288  MAT 4:10  Satan kamavahi Jisas nuŋ nɨmavami, Satan, mikitamata uhu. Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨ nɨmavami, Got nandɨ Aru nɨmandu tɨwɨyɨ taya kɨñɨ. Kamata nuŋandɨ ñɨmbi tɨhuyahata, nuŋandɨ sɨmbɨra taya mɨŋa, vami.
23289  MAT 4:11  Jisas kamavahi Satan mitata uhihi Gotɨndu kutɨkara haŋɨnɨŋ pata nuŋ ŋguramamu.
23290  MAT 4:12  Jisas, Jonɨŋ mɨŋata kru ñamba vana andɨhu tamandu upɨyɨ tamasɨyu vahu, kuyuhɨnzɨ indarɨta pɨrɨvɨsa Galili umi.
23291  MAT 4:13  Kamata pɨhu Nasaret mitata pɨhu Kaperneam umi. Pɨhu Kaperneam kandɨha indu Galilindu tɨvɨyɨ kɨyɨmi. Krunzapa Sebulun naŋga krunzapa Naptalindu pɨrɨvɨsayɨ kɨyɨmi.
23292  MAT 4:14  Kuha Got ambahi kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara Aisaia ambami, Krunzapa Sebulunɨndu pɨrɨvɨsa naŋga krunzapa Naptalindu pɨrɨvɨsa kandɨha kwɨmbɨvat aru añakɨŋgukuyɨrɨm uhuhu tɨvɨyɨ kɨndi. Pɨrɨvɨsa kandɨha kuku Jordan timukari pɨrɨvɨsa Galili kɨndi. Pɨrɨvɨsa Galili kandɨhañɨ krunavundi sambɨ muvundumuvundu ŋɨnɨŋ kɨndu. Krunavundi kɨvɨmɨŋgwɨyɨ kuyu haŋɨnɨŋ sɨña ŋgayu. Naŋga krunavundi kɨmuhɨmurɨm pɨŋituta kɨvɨmɨŋgwɨyɨ kuyu haŋɨnɨŋ, nurɨŋɨrɨm sɨña yɨvurahi, vamba Aisaia ambami. Jisas uta kandɨhambu kɨndaŋgɨnda kuyu ŋguhi, Aisaia ambami kuyu ha kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahami.
23295  MAT 4:17  Kandɨhɨrɨvɨ haŋu nda kɨta Jisas kimaŋgima sɨmbɨra mɨŋata krunavundiŋ nɨmavamba ambavarami, Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨha arɨñɨ payɨ. Harɨm ñamba vanavana andɨndara haŋɨnɨŋ mitata mavɨŋgimɨrumara, vami.
23296  MAT 4:18  Jisas indu Galili tɨvɨñɨndɨvɨñɨ ndaya umi. Uta kru nɨŋusi nɨŋuraŋ ŋgahi nurɨŋandɨ kamahayɨ ha indu hañɨ kavarata kɨyɨmu. Nɨŋusi Saimon, mu ñɨmbi hambu Pita, nɨŋura Andru. Arɨkimbat asa sɨmbɨra tɨmbahɨrɨsɨrɨm mɨŋandu ŋɨnɨŋ.
23297  MAT 4:19  Kamata arɨkimbatɨrɨm Jisas uraramata nɨmavami, Avayɨmara, pata yi naŋga kɨndɨtɨra asa mɨŋandara maña narɨŋ krunavundiŋ mɨŋamɨŋarɨm ambaramɨtɨn ŋgamara, vami.
23298  MAT 4:20  Kamavahi arɨkimbat sarɨwayɨŋandi nurɨŋandɨ kamahayɨ haŋɨnɨŋ mitata Jisas naŋga umu.
23299  MAT 4:21  Kamata Jisas uhandata, nɨŋusi nɨŋura, Sebedindu ñɨŋisɨm, Jems naŋga Jonɨŋ ŋgami. Nurɨŋandɨ kamahayɨ haŋɨnɨŋ kundɨrahu sɨvirɨta kupik hɨmba hañɨ, nɨŋuva Sebedi nin kɨyɨmu. Kamatɨhuhu Jisas pata arɨkimbatɨŋ uraramami.
23300  MAT 4:22  Kamatɨhi sɨkwɨ nda nurɨŋandɨ kupik ha naŋga nɨŋuvaŋ mitata arɨkimbat Jisas naŋga umu.
23301  MAT 4:23  Jisas pɨrɨvɨsa Galilindu muvumuvu kɨndami. Kamatɨndɨ nurɨŋandɨ Got naŋga kuyundavaravara tavɨyɨ indɨhundɨhu krunavundiŋ ambaramandi. Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨndu kuyu avivi ambavarambara, muhɨmɨmuhɨm kandi naŋga muhɨmɨmuhɨm andɨhi krunavundindu kwɨrandɨ ñambatɨmi haŋɨnɨŋ mɨŋavindamami.
23302  MAT 4:24  Kamatɨhi nuŋambirɨm pɨrɨvɨsa Siriandu sɨhanaŋga ambavarata mɨtumu. Kamataharɨm krunavundi kru sɨhanaŋga muhɨmɨmuhɨm kandi nurɨŋ pɨsiŋgarahi kañɨnda aru kavumu haŋɨnɨŋ, sundɨ ñamba naŋga haŋɨnɨŋ, kru kandi andɨhi mɨŋgata yɨvuta nanaŋgarahu kuma tanda tɨkatɨkatɨndi haŋɨnɨŋ, naŋga punzɨ kɨmuhɨmu haŋɨnɨŋ Jisas kɨyɨmiyɨ tɨmbuta payɨmu. Kamatɨhu sundɨ ñamba haŋɨnɨŋ pɨŋguvarambara, kandi naŋga haŋɨnɨŋ mɨŋavindamami.
23303  MAT 4:25  Kamatɨhi krunavundi sambɨ pɨrɨvɨsa Galili hati, pɨrɨvɨsa Dekapolis hati, pɨhu Jerusalem hati, pɨrɨvɨsa Judia hati, naŋga pɨrɨvɨsa kuku Jordan timukari hati ndahara nu naŋga kɨndandu.
23304  MAT 5:1  Jisas ŋgahi krunavundi sambɨ payɨhu, apuvu yahumi. Kamata mɨnzɨhi, nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ nu kɨyɨmiyɨ payɨmu.
23305  MAT 5:2  Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ ambaramata ambami,
23306  MAT 5:3  Krunavundindu mavɨñɨŋi tɨkatɨka mandɨhi Gotɨŋ ndaya tɨhɨraramandu haŋɨnɨŋ kɨnzɨhɨnzɨtɨmu. Nurɨ Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨmandɨyu.
23307  MAT 5:4  Krunavundi irɨhɨŋgukuyɨ kuyu haŋɨnɨŋ kɨnzɨhɨnzɨtɨmu. Nurɨŋ Got mɨŋañɨŋarɨti mavɨñamɨñɨ kɨyɨmandɨyu.
23308  MAT 5:5  Krunavundi nurɨŋandɨ ñɨmbi taŋguhu mɨŋgundi haŋɨnɨŋ kɨnzɨhɨnzɨtɨmu. Nurɨŋ Got pɨrɨvɨsa nɨŋandɨhin sɨhanaŋga ŋgurɨmandɨ.
23309  MAT 5:6  Krunavundi avɨhatɨhi naŋga kukumɨtandɨhi andɨndu maña avi vana andɨtɨrɨm pirɨtamandu haŋɨnɨŋ kɨnzɨhɨnzɨtɨmu. Nurɨŋ Got ŋguramɨti avi vana taya andɨrɨmandɨyu.
23310  MAT 5:7  Krunavundi muŋɨnɨŋ ŋgata sɨhisɨhitɨta ŋguramandu haŋɨnɨŋ kɨnzɨhɨnzɨtɨmu. Nurɨŋ ndahara Got sɨhisɨhitɨta ŋguramɨrɨmandɨ.
23311  MAT 5:8  Krunavundi Gotɨndu avi vanarɨmɨndaya indarɨmitandu haŋɨnɨŋ kɨnzɨhɨnzɨtɨmu. Nurɨ Gotɨŋ ŋgɨmandɨyu.
23312  MAT 5:9  Krunavundi kuyumɨŋguta kurɨhahu, timu mɨŋa tamu mɨŋata mɨŋasɨrɨvandu haŋɨnɨŋ kɨnzɨhɨnzɨtɨmu. Kandɨhaŋɨnɨŋɨrɨm Got yandɨ ñɨŋisɨm, vɨrɨmandɨ.
23313  MAT 5:10  Krunavundi avi vana andɨtu, muŋɨnɨŋ nurɨŋ kañɨnda ŋgutu kɨnzɨhɨnzɨtɨmu. Nurɨ Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨmandɨyu.
23314  MAT 5:11  Kamata narɨŋ ŋgɨtu yandɨ ñiŋgiñɨ kɨtɨra, narɨŋ kuyu ñamba ŋguta, narɨŋ ñamba taŋguta kuyusɨhɨrɨŋguyu ihɨvarɨtu ndahara kɨnzɨhɨnzɨtɨmara.
23315  MAT 5:12  Kandɨhamata musa andɨtu ndahara aru kɨnzɨhɨnzɨtɨmara. Muhɨmɨmuhɨm avihɨmɨŋgɨm narɨŋambirɨm Gotɨndu pɨhuyɨ kɨyɨ. Kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara Gotɨndu haŋɨnɨŋ kasiramata umu haŋɨnɨŋɨrɨm ndahara sɨhwɨmaña musa nda andɨmu, vami.
23316  MAT 5:13  Jisas sɨhinda ambami, Narɨ pɨrɨ nɨñɨndu añak maña, hara añak kandɨha sɨnza yɨwarɨti pamatɨrɨŋ sɨhinda sɨnzandɨrɨmandɨ. Kandɨhamata añak haŋandɨhinɨndu sɨmbɨra maŋgɨndi. Harɨm kru taŋgusiŋgɨti taŋguyɨwɨyɨwɨtɨhu.
23317  MAT 5:14  Sɨwɨmañanzihɨ narɨ pɨrɨ nɨñɨndu sɨña maña. Harɨm nɨmata nɨmbu indarɨmara, pɨhu aru muŋandɨhin apuhɨtɨyɨ kɨndi haŋandɨhin manzipɨruhi.
23318  MAT 5:15  Naŋga umbimbuŋgɨ sɨmuvɨramata sɨŋgɨyɨ mandarɨŋguñahu. Sɨkwɨtaya pina hɨmbañɨ tamahu sɨñandɨhi sɨhanaŋga kru tavɨ humbañɨ kɨndu haŋɨnɨŋ sɨñayɨ kɨndu.
23319  MAT 5:16  Kamataharɨm sɨña maña kɨta, krunavundindu tamɨŋgañɨ avi vana andɨmara. Kamatɨra avi vanavana andɨrɨmandɨra haŋɨnɨŋ ŋgɨmandɨyu. Kamata narɨŋandɨ nava nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hamandu ñɨmbi tɨhuyahɨrɨmandɨyu, vami.
23320  MAT 5:17  Jisas sɨhinda ambami, Narɨ yambirɨm tɨkatɨka kuyu naŋga kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara haŋɨnɨŋɨndu kuyu mɨŋasiŋgunziŋgundɨrɨm payɨmi vamba maŋindarɨmitamara. Yi nurɨŋandɨ kuyu ha andɨtɨn kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvuraham vata payɨmin.
23321  MAT 5:18  Yi narɨŋ kandɨ ambin, ihumbɨsa naŋga pɨrɨvɨsa nɨ siŋgundɨrɨmandɨ. Hara kuyu musɨmbɨrɨ Gotɨndu tɨkatɨka kuyuyɨ kɨndi ndahara manziŋgundɨrɨmandɨ. Yɨhi suksɨrambɨ naŋga munzɨ suksɨmbɨrɨ, Gotɨndu tɨkatɨka kuyuyɨ yɨhimbɨvɨramu haŋɨnɨŋ ndahara sɨhanaŋga kɨyɨmandɨyu. Kɨtuhɨtu taya ihumbɨsa naŋga pɨrɨvɨsa siŋgundɨrɨmandɨ hɨvɨ ha yɨvurahɨmandɨ. Gotɨndu tɨkatɨka kuyu kanɨmata taya kɨtihɨti muhɨmɨmuhɨm yɨvurahata mɨtɨrɨmandɨ.
23322  MAT 5:19  Kru mumɨŋga Gotɨndu tɨkatɨka kuyu mu sɨmbɨrɨrɨm nda tamahubɨrata, muŋɨnɨŋɨrɨm yi andɨn maña andɨmara vɨti andɨrɨmandɨyu. Kandɨhamata hama Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨmandɨ. Hara ñɨmbi manɨman mɨŋga kɨyɨmandɨ. Kru mumɨŋga Gotɨndu tɨkatɨka kuyu mu sɨmbɨrɨrɨm nda indarɨmitata andɨrɨmandɨ. Kamata yi andɨn maña andɨmara vata ambaramɨti muŋɨnɨŋ andɨrɨmandɨyu. Kru kandɨhamata hama Gotɨndu tɨwɨyɨ ñɨmbi aru naŋga mɨŋga kɨyɨmandɨ.
23323  MAT 5:20  Yi narɨŋ ambin, Gotɨndu tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga haŋɨnɨŋ naŋga, Farisi Got pirɨtamandi vana andɨndu. Narɨndahara Got pirɨtamandi vana andɨmara. Kamatɨra narɨŋandɨ vana ha, Gotɨndu tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga haŋɨnɨŋ naŋga, Farisindu vana haŋɨnɨŋ taratɨvɨram. Kandɨhamata vana maŋandɨrɨmandɨra ha, Gotɨndu tɨwɨyɨ maŋgɨyɨmandɨra, vami.
23324  MAT 5:21  Jisas sɨhinda ambami, Narɨ ŋgandara. Got Mosesɨŋ ambahi, narɨŋandɨ nañɨŋgitakɨñaŋ ambami. Krunavundiŋ mayɨvutatamamara. Krunavundiŋ yɨvutatamɨrɨmandɨ hama ŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨru hamandu tamɨŋgañɨ taŋguramɨrɨmandɨ, vamba ambami.
23325  MAT 5:22  Hara yi narɨŋ nɨmavin, kru mumɨŋga nɨŋusi vaha mana nɨŋura naŋga kuyu mɨŋgurɨmandɨ hama, ŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨru hamandu tamɨŋgañɨ taŋguramɨrɨmandɨ. Ara kru mumɨŋga nɨŋusi vaha mana nɨŋuraŋ mɨkatihɨrɨmandɨ hama, kru Juda hatindu kuyu mɨŋasɨrɨvandu haŋɨnɨŋɨndu tamɨŋgañɨ taŋguramɨrɨmandɨ. Sɨwɨmaña ndaya kru mumɨŋga yahata kru mumɨŋgarɨm na kwɨnɨkwɨnɨ mɨŋga vɨrɨmandɨ hama ahutuvarandi helɨyɨ urɨmandɨ.
23326  MAT 5:23  Na Gotɨŋ kɨrañɨŋgurɨm, kɨrañɨŋguhu pinayɨrɨm uta, indarɨmitɨna nasi vaha mana nara naŋga vaha nandɨ pɨmɨ vana kɨtiŋgata, kɨrañɨŋguhu hɨm ha kɨrañɨŋguhu pina arɨhañɨ tama. Kamata aŋga pata pɨmɨ ha mɨŋasɨrɨvɨna avindɨti, uta Gotɨŋ kɨrañɨŋgu.
23328  MAT 5:25  Sɨhwɨmaña nda, kru mumɨŋga naŋ ŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨru hamandu kuma hɨmbañɨ tamɨrɨm tɨmbuta urɨmandɨ. Kamati kwɨmbɨyɨ uhuhu nu naŋga kuyu mɨŋasɨrɨva. Kamata mandɨmana ha, naŋ kru kandɨhama kru ŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨru hamandu kuma hɨmbañɨ tamɨrɨmandɨ. Kamati naŋ kandɨhama ahutambundu kuma hɨmbañɨ tamɨrɨmandɨ. Kamati naŋ ahutambu kru ñamba vana andɨhu tamandu upɨyɨ tamɨrɨmandɨ.
23329  MAT 5:26  Yi naŋ kandɨ ambin, kru ñamba vana andɨhu tamandu upɨ hañɨ kɨñɨŋgɨñɨ tɨmbahɨrɨs ambɨrɨmandɨyu mañamaña mut mamɨŋata, tapɨrañɨ mambindɨhɨrɨmana, vami.
23330  MAT 5:27  Jisas sɨhinda ambami, Narɨ ŋgandara. Got Mosesɨŋ ambahi, narɨŋandɨ nañɨŋgitakɨñaŋ ambami, Kru navundi naŋga narɨ navundi mɨŋavɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨmara. Navundi kru naŋga narɨ kru mɨŋavɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨmara, vamba ambami.
23331  MAT 5:28  Hara yi narɨŋ nɨmavɨrɨman, kru mumɨŋga navundi muŋambɨŋ ŋgata nɨŋambirɨm ñamba hɨnzɨhi indarɨta mavɨndamandi hama, navundi mɨŋavɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨ vana andɨndi.
23332  MAT 5:29  Nandɨ tamɨŋga kuma kandɨ samba hambundu pɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨramɨti ñamba vana andɨtaŋgata, ivɨta kavara. Kamata tamɨŋgaŋgɨrɨsɨ tamu naŋgandaya kɨñɨ. Kamata ñamba vana maŋandɨrɨmana. Kamatɨna nandɨ kwɨrandɨmbat ha sɨhanaŋga Got ahutuvarandi helɨyɨ maŋgavarɨmandɨ. Ara tamɨŋgaŋgɨrɨsɨ timu maŋivɨta kavarata ñamba vana andɨrɨmana ha nandɨ kwɨrandɨmbat ha, sɨhanaŋga Got ahutuvarandi helɨyɨ kavarɨmandɨ.
23333  MAT 5:30  Sɨwɨmañanda, nandɨ kuma kandɨha pɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨramɨti ñamba vana andɨtaŋgata pɨtɨta kavara. Kamata kuma tamu naŋgandaya kɨñɨ. Kamata ñamba vana maŋandɨrɨmana. Kamatɨna nandɨ kwɨrandɨmbat ha sɨhanaŋga Got ahutuvarandi helɨyɨ maŋgavarɨmandɨ. Ara kuma timu mambɨtɨta kavarata ñamba vana andɨrɨmana ha, nandɨ kwɨrandɨmbat ha sɨhanaŋga Got ahutuvarandi helɨyɨ kavarɨmandɨ, vami.
23334  MAT 5:31  Jisas sɨhinda nɨmavami, Got Mosesɨŋ ambahi, narɨŋandɨ nañɨŋgitakɨñaŋ ambami, Kru mumɨŋga nɨmburiŋ pɨŋguvarɨm aŋgwɨmɨkɨ yɨhimbɨvɨrata nɨmburiŋ ŋguta nuŋ pɨŋguvarɨmandɨ, vamba ambami.
23335  MAT 5:32  Hara yi narɨŋ ambin, kru mumɨŋga, nɨmburiŋ saŋɨnaŋga pɨŋguvarɨmandɨ. Kru mamɨŋavɨŋgɨrɨndi. Kamati uta kru mumɨŋgaŋ yawɨrɨmandɨ. Kandɨhamata vana andɨta, Gotɨndu tamɨŋgañɨ navundi kru mɨŋavɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨ ŋambɨ andɨndi maña andɨrɨmandɨ. Kamati kru uta yawɨrɨmandɨ hama ndahara Gotɨndu tamɨŋgañɨ, kru navundiŋ mɨŋavɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨ mɨŋga andɨndi maña andɨrɨmandɨ, vami.
23336  MAT 5:33  Jisas sɨhinda ambami, Narɨ ŋgandara. Got Mosesɨŋ ambahi, narɨŋandɨ nañɨŋgitakɨñaŋ ambami, Muhɨm vana andɨrɨm kuyusɨhɨrata narɨŋandɨ kuyu ha tɨkatɨkatɨramata kandɨsɨkwɨsɨkwɨ kuma yawi vata maŋambamara. Kandɨsɨkwɨsɨkwɨ kuma yawi vataŋgata, Aru nɨmandu tamɨŋgañɨ ambɨrɨmandɨra maña andɨmara, vamba ambami.
23337  MAT 5:34  Hara yi narɨŋ nɨmavɨrɨman, kuyu munda tɨkatɨkatɨramata kandɨsɨkwɨsɨkwɨ kuma yawi vata maŋambamara. Narɨŋandɨ kuyu tɨkatɨkatɨramata ihumbɨsa vata ndahara maŋambamara. Ihumbɨsa ha Gotɨndu mɨnzɨmɨnzɨ maka tɨhi.
23338  MAT 5:35  Narɨŋandɨ kuyu tɨkatɨkatɨramata pɨrɨ vata ndahara maŋambamara. Pɨrɨ nɨŋandɨhin Gotɨndu tanda tamatama upɨ tɨhi. Narɨŋandɨ kuyu tɨkatɨkatɨramata Jerusalem vata maŋambamara. Jerusalem pɨhu aru Got aru miku tɨkatɨka naŋga nɨmandu tɨhi.
23339  MAT 5:36  Narɨŋandɨ miku mɨnɨ ha narɨŋambi andɨtɨra kitɨrɨ yɨvurahata suñɨ yɨvurahata mandɨhi. Harɨm narɨŋandɨ kuyu tɨkatɨkatɨramata miku vata maŋambamara.
23340  MAT 5:37  Narɨ kandɨ naŋga manɨŋga ndaya vamara. Kuyu muvɨra narɨŋandɨ kuyu tɨkatɨkatɨramata ambɨrɨmandɨra haŋɨnɨŋ, kaŋɨnɨŋ Satanɨndu kuyu, vami.
23341  MAT 5:38  Jisas sɨhinda ambami, Narɨ ŋgandara. Got Mosesɨŋ ambahi, narɨŋandɨ nañɨŋgitakɨñaŋ ambami, Kru mumɨŋga, mumɨŋgandu tamɨŋga mɨŋasɨpɨrɨti ŋgata kɨmbɨ ndahara nuŋandɨ tamɨŋga handahara mɨŋasɨpɨram. Sɨwɨmañanzihɨ kru mumɨŋga, mumɨŋgandu mɨkahɨrɨs ha yɨvukuvɨti ŋgata, kɨmbɨ ndahara nuŋandɨ mɨkahɨrɨs ha yɨvukuvɨm, vamba ambami.
23342  MAT 5:39  Hara yi narɨŋ nɨmavɨrɨman, kru naŋ ñamba vana andɨti ndahara, kɨmbɨ maŋandɨ. Kru mumɨŋga ñuŋgi nandɨ ha timu yɨvuvandɨti ŋgata kimɨruramɨna tamu ndahara yɨvum.
23343  MAT 5:40  Sɨhwɨmaña nda kru mumɨŋga naŋ kru ŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨru haŋɨnɨŋɨndu kumaŋgɨmbañɨ tamata nandɨ mɨkwɨrɨ ha mɨŋɨti ŋgata, nandɨ mɨkwɨrɨ kuta ha naŋga ŋgu.
23344  MAT 5:41  Sɨhinda kru mumɨŋga yandɨ maku nɨ kavuta uta muhɨrɨvɨ ndaŋura tama vata tɨkatɨkati ŋgata, kavuta uta ambɨrɨmandɨ mɨkwɨ haŋu itɨvata sɨwɨmañaŋgɨrɨvɨ utara tama.
23345  MAT 5:42  Kru mumɨŋga nambirɨm muhɨmɨrɨm kitɨhuta yaŋ ŋgu vɨtiŋgata sɨkwɨtaya ŋgu. Naŋga kru mumɨŋga nandɨ muhɨm nda mɨŋata muhɨvɨra kɨmbɨ ŋgutɨn vɨti ndahara mɨrɨmɨrɨ mandɨ. Kɨmbɨ muyɨvɨra ŋgu vata maŋamba. Sɨkwɨtaya ŋgu, vami.
23346  MAT 5:43  Jisas sɨhinda ambami, Narɨ ŋgandara. Got Mosesɨŋ ambahi, narɨŋandɨ nañɨŋgitakɨñaŋ ambami. Narɨ krunavundi narɨŋandɨ pɨhuyɨndu mɨŋata mavɨñɨ tamamara. Kamata narɨŋandɨ miku haŋɨnɨŋ tɨkitɨkitɨmara, vamba ambami.
23347  MAT 5:44  Hara yi narɨŋ nɨmavin, Kru miku tamandara haŋɨnɨŋ mɨŋata mavɨñɨ tamamara. Kamata Got naŋga kuyundavarɨtɨra, kru narɨŋ ñamba vana andɨndu haŋɨnɨŋ Got avindamam.
23348  MAT 5:45  Kamatɨrɨmandɨra handa narɨŋandɨ Nava nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hamandu ñɨŋi kɨyɨmandɨra. Nu ina nuŋandɨ andɨhi kru ñamba ŋɨnɨŋ naŋga aviŋɨnɨŋɨrɨm naŋga yahandi. Naŋga andɨhi kuku kru tɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨ, naŋga tɨtɨ maŋgɨyɨhɨyɨ ŋɨnɨŋɨrɨm naŋga mɨŋgandi.
23349  MAT 5:46  Kru gavaman ndamarɨm tɨmbahɨrɨs mɨŋamɨŋa haŋɨnɨŋ, kru nurɨŋ mɨŋata mavɨñɨ tamandu haŋɨnɨŋ ndaya mavɨñɨ tamandu. Harɨm narɨ, nurɨ andɨndu maña kru narɨŋ mɨŋata mavɨñɨ tamandu haŋɨnɨŋ ndaya mɨŋata mavɨñɨ tamɨrɨmandɨra ha, narɨŋ Got muhɨm maŋgurɨmandɨ.
23350  MAT 5:47  Kru Gotɨŋ maŋgandu haŋɨnɨŋ nurɨŋandɨ nɨŋusi nɨŋuraŋ ndaya aviŋgɨvɨ ŋgundu. Harɨm narɨ, nurɨ andɨndu maña maŋandɨmara. Kru muŋɨnɨŋ ndahara aviŋgɨvɨ ŋgumara. Kamata nurɨŋ taratɨvɨrata avi vana sɨkwɨ andɨrɨmandɨra.
23351  MAT 5:48  Narɨŋandɨ Nava nuŋandɨ pɨhuyɨ avinzɨkwɨ kɨndi. Harɨm narɨndahara nu maña avinzɨkwɨ kɨyɨmara, vami.
23352  MAT 6:1  Jisas sɨhinda nɨmavami, Tamɨŋga naŋga kɨndamara. Narɨŋandɨ avi vana ha krunavundindu tamɨŋgaŋgɨmbañɨ andɨtɨra maŋgamu. Kandɨhamatɨrɨmandɨra ha narɨŋandɨ Nava nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hamandu muhɨmɨmuhɨm mamɨŋɨmandɨra.
23353  MAT 6:2  Kru muvɨra krunavundiŋ kuyusɨhɨrɨtɨrɨŋ arɨŋandɨ ñɨmbi tɨhuyahɨrɨmandɨyu vata andɨndu. Kamata kru mumɨŋgaŋ sɨmbɨhu Got naŋga kuyundavaravara tavɨyɨ naŋga kɨndɨmbatɨyɨ kaur tɨmɨhɨruta kasiramata undi. Kamatɨhihi kru kuyusɨhɨrandu haŋɨnɨŋ sɨhɨndɨ undu. Kamata kru kandɨhaŋɨnɨŋ krunavundi muhɨmɨmuhɨm manɨman haŋɨnɨŋ tɨmbahɨrɨs ŋgundu. Harɨm nurɨ andɨndu maña narɨ maŋandɨmara. Narɨŋ yi kandɨ ambin, kru kandɨhaŋɨnɨŋɨndu ñɨmbi krunavundi tɨhuyahɨrɨmandɨyu. Hara Got mandɨhuyahɨrɨmandɨ.
23354  MAT 6:3  Krunavundi muhɨmɨmuhɨm manɨman haŋɨnɨŋ tɨmbahɨrɨs ŋguta, kru muŋɨnɨŋ maŋamba.
23355  MAT 6:4  Kamataharɨm sɨhisɨhi sɨmbɨra andɨrɨmandɨra haŋandɨhin sipɨruta kɨyɨmandɨ. Kamatɨra, Nava muhɨmɨmuhɨm sipɨrusipɨru hɨm ŋgandi hama, nu taya narɨŋ muhɨmɨmuhɨm ŋgurɨmandɨ, vami.
23356  MAT 6:5  Jisas sɨhinda ambami, Kru muvɨra krunavundiŋ kuyusɨhɨrɨtɨrɨŋ arɨŋandɨ ñɨmbi tɨhuyahɨrɨmandɨyu vata andɨndu. Kamata Got naŋga kuyundavaravara tavɨyɨ naŋga kɨndɨ hiŋgɨrɨñɨ taŋguramandu. Kamata krunavundi ŋgɨmandɨyu vata Got naŋga kuyundavarambara kuyu pɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨrɨm pirɨtamandu. Harɨm nurɨ andɨndu maña narɨ maŋandɨmara. Narɨŋ yi kandɨ ambin, kru kandɨhaŋɨnɨŋɨndu ñɨmbi krunavundi tɨhuyahɨrɨmandɨyu. Hara Got mandɨhuyahɨrɨmandɨ.
23357  MAT 6:6  Nandɨ Nava nu sipɨrusipɨru upɨyɨ kɨndi. Harɨm nu naŋga kuyundavarɨm nandɨ karɨhaharɨha upɨyɨ indɨhuta kɨndɨŋariha yɨhɨta nu naŋga kuyundavara. Kamatɨna ndahara nandɨ kuyu ha indarɨta naŋ muhɨmɨmuhɨm ŋgurɨmandɨ.
23358  MAT 6:7  Krunavundi muvundumuvundu ŋɨnɨŋ, Got arɨŋandɨ kuyu indarɨmandɨ vata Got naŋga kuyundavarata kuyu pɨŋgɨrɨndu. Harɨm narɨŋandɨ Nava Got naŋga kuyundavarɨm, krunavundi muvundumuvundu kuyundavarata kuyu pɨŋgɨrɨndu maña kuyu mambɨŋgɨrɨmara.
23359  MAT 6:8  Narɨŋandɨ Nava Gotɨŋ muhɨmɨrɨm nda ambɨrɨm kwɨsɨ mɨkatɨkumbɨrahara ndahara ŋgandi. Kamataharɨm nurɨ andɨndu maña maŋandɨmara.
23360  MAT 6:9  Indarɨmara, nɨmavamba kuyundavaramara, Arɨŋandɨ yavandak nandɨ pɨhuyɨ kɨna, nandɨ ñɨmbi avinzɨkwɨsɨkwɨ.
23361  MAT 6:10  Krunavundi tɨhu naŋga muyɨvɨndahara nandɨ tɨwɨyɨ kɨyɨmu. Nandɨ pɨhuyɨ kɨndu haŋɨnɨŋ na pirɨtamandana vana taya mɨŋahandandu. Krunavundi pɨrɨ nɨñɨ ndahara na pirɨtamandana vana taya mɨŋahandamu.
23362  MAT 6:11  Kamata musi hɨvɨrɨm arɨŋ ñaña ŋgu.
23363  MAT 6:12  Arɨŋ kru muŋɨnɨŋ ñamba vana andɨhu nurɨŋ kuŋgɨ kuyɨvandarɨŋ maña, ara naŋ ñamba vana andɨndarɨŋ haŋandɨhinɨndu kuŋgɨ kuyɨva.
23364  MAT 6:13  Na mitɨna arɨŋ Satan ñamba vana andɨtɨrɨm mɨŋamɨŋgɨtima. Ara ñamba vana andɨrɨmɨtɨrɨŋ arɨŋ ŋguramɨna ñamba vana maŋandɨm, vamba ambamara, vami.
23365  MAT 6:14  Kamavata nurɨŋ ambami, Krunavundi muŋɨnɨŋ ñamba vana andɨtu nurɨŋ kuŋgɨ maŋguyɨvɨrɨmandɨra ha, narɨŋandɨ Nava nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hama ndahara narɨŋ kuŋgɨ maŋguyɨvɨrɨmandɨ. Hara krunavundiŋ kuŋgɨ kuyɨvɨrɨmandɨra ha, narɨŋandɨ Nava nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hama ndahara narɨŋ kuŋgɨ kuyɨvɨrɨmandɨ, vami.
23367  MAT 6:16  Jisas sɨhinda ambami, Kru muvɨra krunavundiŋ kuyusɨhɨrɨtɨrɨŋ arɨŋandɨ ñɨmbi tɨhuyahɨrɨmandɨyu vata andɨndu. Kamata krunavundirɨm nɨŋɨnɨŋ ñaña itɨhañata kɨndayu vɨrɨmandɨyu vata kru kandɨhaŋɨnɨŋ kɨpumɨka ñambayɨ tɨhɨrandu. Hara narɨ ñaña itɨhañata ŋgata kru nɨŋɨnɨŋ andɨndu maña kɨpumɨka ñambayɨ mandɨhɨramara. Narɨŋ yi kandɨ ambin, kru kandɨhaŋɨnɨŋɨndu ñɨmbi krunavundi tɨhuyahɨrɨmandɨyu. Hara Got mandɨhuyahɨrɨmandɨ.
23368  MAT 6:17  Hara narɨ ñaña itɨhañata ŋgata, narɨŋandɨ kɨpumɨka ha ñɨmburɨmara. Kamata kwɨrandɨyɨ taŋgusɨharahu kɨnza avi yɨvurahandi hɨm mikuvu taŋgusɨharata ñaña maŋitɨhañata kɨndɨmañandɨmara.
23369  MAT 6:18  Kandɨhamatɨra krunavundi narɨŋambirɨm nɨŋɨnɨŋ ñaña maŋitɨhañayu, vamba ambɨrɨmandɨyu. Hara ñaña itɨhañandara ha, narɨŋandɨ Nava ŋgandi. Nu mɨŋgɨyamɨŋgɨya muhɨmɨmuhɨm sipɨruta kɨyɨhɨyɨ hɨm ŋgandi. Kamatɨra Nava narɨŋ muhɨmɨmuhɨm kɨmbɨ ŋgurɨmandɨ, vami.
23370  MAT 6:19  Jisas sɨhinda ambami, Narɨŋandɨ muhɨmɨmuhɨm avihɨmɨŋgɨm mɨŋamɨŋa pɨrɨ nɨñɨ mayɨvumɨŋgumara. Pɨrɨ nɨñɨ akavatɨvatɨ tavɨhandu. Kamatɨhi ñaŋgwɨ yɨvuta muhɨmɨmuhɨm ñambatɨndu. Kru kipa naŋga haŋɨnɨŋ ndahara tapa yɨvuvirɨhuta kipa mɨŋandu.
23371  MAT 6:20  Hara narɨŋandɨ muhɨmɨmuhɨm avivi haŋɨnɨŋ Gotɨndu pɨhuyɨ yɨvumɨŋgumara. Gotɨndu pɨhuyɨ akavatɨvatɨ mandavɨhandi. Kamatɨhi ñaŋgwɨ mayɨvundi. Kru kipa naŋga haŋɨnɨŋ ndahara tapa yɨvuvirɨhuta kipa mamɨŋandu.
23372  MAT 6:21  Narɨŋandɨ muhɨmɨmuhɨm avivi kɨyɨmandɨ upɨ hañɨ, narɨŋandɨ indarɨmit handahara upɨ kandɨhañɨ ndaya kɨyɨmandɨ, vami.
23373  MAT 6:22  Jisas sɨhinda ambami, Tamɨŋga nɨŋandɨhin kwɨrandɨmbat nɨŋandɨhinɨndu sɨña, tamɨŋga nandɨ avindaya kɨyɨmandɨ ha nandɨ kwɨrandɨ hambu ndahara sɨhanaŋga sɨñanzaŋɨnzaŋ ndɨrɨmandɨ.
23374  MAT 6:23  Hara tamɨŋga nandɨ ha ñambatɨrɨmandɨ ha, nandɨ kwɨrandɨ ha sɨhanaŋga kɨvɨmɨŋgwɨtɨrɨmandɨ. Kamataharɨm sɨña nandɨ kwɨrandɨ humba hambu kɨyɨmandɨ ha kɨvɨmɨŋgwɨti, kɨvɨmɨŋgwɨ kandɨha arutɨrɨmandɨ, vami.
23375  MAT 6:24  Jisas sɨhinda ambami, Sɨmbɨrakara mɨŋgɨya mɨŋgandaya, aru miku arɨkimbatɨndu tɨwɨyɨ maŋgɨyɨhi. Muhamaŋ mɨŋata mavɨñɨ tamata, muhamaŋ kutɨvu mandamahi. Naŋga arɨkimbatɨndu kuyu maŋindarɨhi. Kamataharɨm narɨ Gotɨndu tɨwɨyɨ, naŋga tɨmbahɨrɨsɨndu tɨwɨyɨ maŋgɨyɨhara, vami.
23376  MAT 6:25  Jisas sɨhinda nɨmavami, Kamataharɨm yi narɨŋ ambin, narɨŋandɨ kwɨrandɨ ha ñaña naŋga mɨkwɨrɨŋ taratɨvɨrandi. Harɨm indarɨhɨtɨhɨta mum ñata, mum kuvɨrɨmɨndaŋ. Kamata mɨkwɨrɨ paŋundu kwɨrandɨ yɨvupɨhavɨmɨndaŋ vamba maŋindarɨmara.
23377  MAT 6:26  Narɨ kava nɨŋɨnɨŋ ŋgamara. Nurɨ ñaña maŋgurɨndu. Naŋga nurɨ ñaña kayɨvata tavɨyɨ mandamandu. Hara narɨŋandɨ Nava nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨndi hama ŋguhihi ñandu. Harɨm narɨ kavaŋɨ taratɨvɨrandara.
23378  MAT 6:27  Kru kɨra hañɨndu muvat mɨŋga pɨrɨ nɨñɨ sɨhinda muhɨrɨvɨ sɨmbɨrɨ avinzɨrɨsɨrɨvɨ kɨyɨhɨyɨ vanarɨm indarɨmitandi. Hara nuŋandɨ indarɨmit kandɨha andɨti arumarɨ hɨrɨvɨ kɨyɨhi vaha. Manɨŋga nzɨkwɨsɨkwɨ.
23379  MAT 6:28  Kamataharɨm mumɨrɨm mɨkwɨrɨrɨm indarɨhɨtɨhɨtɨndara. Sumɨ nɨŋɨnɨŋ ŋgamara, nurɨ sɨmbɨra tɨkatɨka mamɨŋandu. Naŋga nurɨ mɨkwɨrɨ manzɨvirɨndu.
23380  MAT 6:29  Hara yi narɨŋ ambin, kuha aru miku Solomon mɨkwɨrɨ avivi tamandi. Hara sumɨ nɨŋɨnɨŋ Solomonɨndu mɨkwɨrɨ avivi kandɨhaŋɨnɨŋ taratɨvɨrandu.
23381  MAT 6:30  Musi tɨpanzɨmasɨma nɨŋɨnɨŋ kuyu. Hara amu kru tavɨhavarata ahumira aruyɨ kavarɨmandɨyu. Tɨpa kanɨmata nɨŋɨnɨŋ Got nurɨŋ kanzɨ mɨŋayahuramandi. Kamataharɨm nɨmata nɨmbu ŋgamara. Got narɨŋ ndahara kanzɨ mɨŋayahuramɨrɨmandɨ. Narɨ kru indarɨmaŋgaramaŋgara vana sukɨsɨmbɨrɨ naŋga ŋɨnɨŋ.
23382  MAT 6:31  Kamataharɨm indarɨhɨtɨhɨta nɨmavata maŋambamara. Mum ñata mum kuvɨrɨmɨndaŋ. Naŋga muhɨmɨyɨ kwɨrandɨ yɨvupɨhavɨmɨndaŋ vata maŋambamara.
23383  MAT 6:32  Gotɨŋ maŋgandu haŋɨnɨŋ muhɨmɨmuhɨm kanɨŋɨnɨŋ sɨhanaŋga ŋgɨmɨndaŋ vata puhɨrandu. Hara narɨŋandɨ Nava nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hama, muhɨmɨmuhɨmɨrɨm kɨrɨvɨtɨndara haŋɨnɨŋ ŋgandi.
23384  MAT 6:33  Hara kimaŋgima hɨm andɨrɨmandɨra ha nɨmata. Narɨ Gotɨndu tɨwɨyɨ taya kɨyɨhɨyɨrɨm indarɨmara. Kamata avi vana taya mɨŋahandamara. Kamatɨra narɨŋ muhɨmɨmuhɨm kandɨhaŋɨnɨŋ ndahara ŋgurɨmandɨ.
23385  MAT 6:34  Kamataharɨm muhɨmɨmuhɨm vana amu yɨvurahɨrɨmandɨrɨm maŋindarɨmitamara. Pɨmɨ amundu haŋandɨhin amu hɨvɨndu. Pɨmɨ musindu haŋandɨhin musi hɨvɨndu, vami.
23386  MAT 7:1  Jisas sɨhinda ambami, Narɨ kru muŋɨnɨŋɨndu vana ŋgata ŋgatɨŋgɨruta ndaŋɨnɨŋ ñamba ŋɨnɨŋ vata maŋambamara. Kamavɨtɨra narɨŋ Got sɨhwɨmaña musa andɨrɨmandɨ.
23387  MAT 7:2  Narɨ kru muŋɨnɨŋ ŋgatɨŋgɨrundara maña, Got ndahara narɨŋ ŋgatɨŋgurɨmandɨ. Kamata nurɨŋ muhɨmɨmuhɨm musa andara maña, narɨŋ ndahara kɨmbɨ andɨrɨmandɨ.
23388  MAT 7:3  Mumɨndɨhi nasindu tamɨŋga hañɨ ayɨwɨrsɨ sukɨyɨpu ha ŋgata ambandana. Hara nandɨ tamɨŋga hañɨ ahusɨŋga aru haŋandɨhinɨrɨm maŋindarɨndana.
23389  MAT 7:4  Nandɨ tamɨŋga hañɨ ahusɨŋga ha kɨtihɨti, mumɨrɨm yasi nandɨ tamɨŋga hañɨ ayɨwɨrsɨ ha tɨhuyɨkɨrɨtɨnɨ vamba ambɨrɨmana.
23390  MAT 7:5  Na kuyusɨhɨrɨmbɨhapɨha mɨŋga. Atɨ ahusɨŋga nandɨ tamɨŋgañɨ ha wɨsa mɨŋata kavara. Kamata tɨhɨramaŋgarata sɨhinda nasindu tamɨŋga hañɨ ayɨwɨrɨsɨyɨpu kɨyɨmandɨ haŋandɨhin ŋgamaŋgarata tɨhuyɨkɨra.
23391  MAT 7:6  Muhɨmɨmuhɨm Gotɨrɨm yɨhɨramandu haŋɨnɨŋ mɨŋgata upɨriŋ maŋgumara. Narɨŋ aŋga kimɨruramata sɨtumandɨhi. Naŋga narɨŋandɨ mɨnza avivi haŋɨnɨŋ sambarɨm maŋgavaramara. Kamatɨranda tandayɨ taya taŋgumɨŋgutumandɨhi, vami.
23392  MAT 7:7  Jisas sɨhinda ambami, Got naŋga kuyundavarata nuŋ kitɨwɨtɨra narɨŋ muhɨmɨmuhɨm ŋgurɨmandɨ. Kamata muhɨmɨmuhɨm puhɨravuhɨraramata ŋgɨmandɨra. Kamata tavɨ kɨndɨŋari yɨvuyɨvuramɨtɨra narɨŋambirɨm Got kɨndɨŋari pɨhɨrɨmandɨ.
23393  MAT 7:8  Harɨm kru Gotɨŋ kitɨhundu haŋɨnɨŋ muhɨmɨmuhɨm mɨŋandu. Kamata muhɨmɨmuhɨmɨrɨm puhɨravuhɨraramandu haŋɨnɨŋ ŋgandu. Naŋga tavɨ kɨndɨŋari yɨvuyɨvuramandu haŋɨnɨŋɨrɨm Got kɨndɨŋariha pɨhɨrɨndi.
23394  MAT 7:9  Kɨra nɨñɨndu muvat mɨŋgandu ñɨŋi, nɨŋuvaŋ mavatɨmbarɨm kitɨwɨti nɨŋuva nuŋ tɨmba ŋguhi vaha. Manɨŋganzɨkwɨ.
23395  MAT 7:10  Naŋga nuŋandɨ ñɨŋi nɨŋuvaŋ asarɨm kitɨwɨti tau ŋguhi vaha. Manɨŋganzɨkwɨ.
23396  MAT 7:11  Nɨŋuvanin narɨ ñamba vana sambɨ andara. Hara narɨŋandɨ ñɨŋisɨmɨŋ avihɨmɨŋgɨm ŋgurɨm mavɨndamandara. Kamataharɨm ŋgamara. Narɨŋandɨ Nava nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hama naŋga kuyundavarɨtɨra, muhɨmɨmuhɨm avihɨmɨŋgɨm ŋgurɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨrɨmandɨ.
23397  MAT 7:12  Muhɨmɨmuhɨm vana narɨŋ kru muŋɨnɨŋ andɨmu vata pɨrɨ tamɨrɨmandɨra ha, sɨhwɨmaña musa kru muŋɨnɨŋ ndahara andɨmara. Kanɨmata vana nɨŋandɨhin Gotɨndu tɨkatɨka kuyundu kuyu sapa. Naŋga kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara haŋɨnɨŋɨndu kuyuyɨndu kuyu sapa, vami.
23398  MAT 7:13  Jisas sɨhinda ambami, Narɨ kwɨmbɨsiki suksɨmbɨrɨ hañɨ umara. Pɨhu yɨwarayɨwara hañɨ uhuhundu kwɨmbɨ ha aru. Naŋga pɨhu kandɨhañɨ uhuhu kwɨmbɨ ha patɨ. Harɨm krunavundi sambɨ kwɨmbɨ kandɨhañɨ undu.
23399  MAT 7:14  Hara pɨhu sɨhaŋgɨyɨhɨyɨndu kwɨmbɨsiki haŋandɨhin sukɨsɨmbɨrɨ sɨkwɨ. Naŋga kwɨmbɨsiki kandɨhañɨ uhuhurɨm avɨrɨ tamahana. Kamataharɨm krunavundi mɨŋgɨyavatɨvat taya kwɨmbɨsiki kandɨha ŋgata kandɨhañɨ undu, vami.
23400  MAT 7:15  Jisas sɨhinda nɨmavami, Kru muvɨra kuyusɨhɨrata ara kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara ŋɨnɨŋ vamba ambɨrɨmandɨyu. Harɨm tamɨŋga naŋga kɨndamara. Nurɨ kuyusɨhɨranzɨra narɨŋ kuyu avivi ambavarɨmandɨyu. Hara narɨŋandɨ indarɨmit hambu mɨŋawɨnɨkwɨnɨtɨrɨm andɨrɨmandɨyu. Kandɨhamata haŋɨnɨŋ upɨri saŋara maña sipsip vɨsa tarɨŋguramata arɨñɨ uta sipsip mu mɨŋahandɨmɨndaŋ vata andɨndu.
23401  MAT 7:16  Nurɨ andɨrɨmandɨyu musa ha ŋgata ambɨrɨmandɨra. Nurɨ kuyusɨhɨrata ara kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara ŋɨnɨŋ vamba ambandu, vamba ambɨrɨmandɨra. Kru wain kɨrɨs mɨŋɨrɨm siki punzɨ naŋgañɨ uta mamɨŋandu, naŋga kru ahu fik kɨrɨs mɨŋɨrɨm tɨpa sɨhɨvɨ naŋgañɨ uta mamɨŋandu.
23402  MAT 7:17  Kamata maña sɨhanaŋga ahu avivi haŋɨnɨŋ kandɨ avivi tamandu. Ahu ñamba haŋɨnɨŋ kandɨ ñamba tamandu.
23403  MAT 7:18  Ahu avi haŋɨnɨŋ kandɨ ñamba mandamandu. Ahu ñamba haŋɨnɨŋ kandɨ avi mandamandu.
23404  MAT 7:19  Sɨhanaŋga ahu kandɨ avi mandamandu haŋɨnɨŋ tahɨravarandu. Kamata ahumirayɨ kavarahu tumbɨrundu.
23405  MAT 7:20  Kamataharɨm nurɨ andɨrɨmandɨyu vana hambu taya ŋgata ambɨrɨmandɨra. Nurɨ kuyusɨhɨrata ara kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara ŋɨnɨŋ vamba ambandu, vamba ambɨrɨmandɨra.
23406  MAT 7:21  Krunavundi sambɨ saŋɨnaŋga yaŋ ambandu, Aru mɨŋga, Aru mɨŋga, vamba ambandu. Hara krunavundi kandɨhaŋɨnɨŋ Gotɨndu tɨwɨyɨ maŋgɨyɨmandɨyu. Kru Yavandak nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hamandu kuyu taya mɨŋahandɨrɨmandɨ hama, Yavandakɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨmandɨ.
23407  MAT 7:22  Got kuyu mɨŋasɨrɨvɨrɨmandɨ hɨvɨ hañɨ, krunavundi sambɨ yambirɨm nɨmavamba ambɨrɨmandɨyu. Aru mɨŋga nandɨ ñɨmbiyɨ ara Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavarandarɨŋ. Naŋga nandɨ ñɨmbiyɨ taya ara sundɨ ñamba pɨŋguvarata muhɨmɨmuhɨm nzihɨ sihɨrandarɨŋ, vamba ambɨrɨmandɨyu.
23408  MAT 7:23  Kamavɨtu kandɨhɨvɨ hañɨ nurɨŋ yi kuyu kɨmbañɨ ambɨrɨman. Yi narɨŋ maŋgahandandin. Narɨ ñamba vana andɨndara. Harɨm yi kɨn nɨñɨ mikitamamara, vamba ambɨrɨman, vami.
23409  MAT 7:24  Jisas sɨhinda ambami, Kru yandɨ kuyu indarɨta mɨŋahandandi hama, kru indarɨmit avi naŋga mɨŋga nuŋandɨ tavɨ tɨmba hɨmbañɨ tɨhundi maña mɨŋga.
23410  MAT 7:25  Kumba kayɨvata mɨŋguta tɨmba parapara aru ha ŋgandi. Kamata tɨmba hɨmba hañɨ tavɨ tɨpɨ haŋɨnɨŋ tararamandi. Kamataharɨm, kuku mɨŋgata kukuwɨrɨ taŋgundi, naŋga wɨnɨ tɨkatɨka pandi. Kamata mɨŋañaŋgɨrahi ndahara tavɨ kandɨha mamɨŋgata yɨvundi.
23411  MAT 7:26  Hara kru yandɨ kuyu indarɨta mamɨŋahandandi hama, kru indarɨmit avi manɨman mɨŋga nuŋandɨ tavɨ kasɨyɨ tɨhundi maña mɨŋga.
23412  MAT 7:27  Kamatɨhi wɨnɨ pandi. Naŋga kuku mɨŋgandi. Kamata kukuwɨrɨ taŋguta tavɨ ha mɨŋañaŋgɨrahi sɨkwɨtaya mɨŋgata yɨvundi, vami.
23413  MAT 7:28  Jisas kandɨ kuyu nɨŋɨnɨŋ, tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga haŋɨnɨŋ kuyu ŋgundu maña maŋgumi. Manɨŋga. Nurɨŋ kru ñɨmbi naŋga hama kuyu ŋgumañandɨmi. Kamatɨhi krunavundiŋ mavɨyahavarami.
23415  MAT 8:1  Jisas apu ha mitata mɨŋguhi krunavundi sambɨ nu naŋga umu.
23416  MAT 8:2  Kamatɨhi kru kandi lepra naŋga mɨŋga Jisas kɨyɨmiyɨ payɨmi. Kamata tanda mɨkwɨmɨkwɨnɨta ambami, Aru mɨŋga. Naŋ pirɨti nda yaŋ mɨŋavindamɨna Gotɨndu tamɨŋgaŋgɨmbañɨ ñaŋɨrandɨhin, vami.
23417  MAT 8:3  Kamavahi Jisas kumandamata kru kandɨhamaŋ ambami, Yi pirɨkɨnɨ. Harɨm na Gotɨndu tamɨŋgañɨ hɨmbañɨ ñaŋɨrandɨ, vami. Kamavahi sarɨrwayɨ ŋandi kandi lepra ha yɨwarahi kru hama ñaŋɨrandɨmi.
23418  MAT 8:4  Kamata Jisas nuŋ karikarita ambami, Uta kru mumɨŋgaŋ naŋ yɨvurahi vana nɨrɨm maŋambavarahanda. Uta kwɨrandɨmbɨsa nandɨ ha Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu hamaŋ isɨhurama. Kamata Mosesɨndu tɨkatɨka kuyu mɨŋahandata, Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu hɨm ŋgu. Kamatɨna Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu hama kɨrañɨŋgum. Kamatɨna kru muŋɨnɨŋ ŋgata ambɨrɨmandɨyu, Kandi lepra ha yɨwari, vamba ambɨrɨmandɨyu, vami.
23419  MAT 8:5  Jisas pɨhu aru Kaperneam indɨhuhi Romɨndu 100 saŋganzarandu arumiku muhama pata Jisasɨŋ ambasɨhisɨhita nɨmavami,
23420  MAT 8:6  Aru mɨŋga, yandɨ sɨmbɨrakara hama kandikɨmuhi kuma tanda kɨmuramata uhi kañɨnda aru kavuta tavɨyɨ karɨhata kɨyɨ, vami.
23421  MAT 8:7  Kamavahi Jisas nuŋ ambami, Uta mɨŋavindamɨtɨn avindɨrɨmandɨ, vami.
23422  MAT 8:8  Jisas kamavahi, saŋganzarandu arumiku hama ambami, Aru mɨŋga, yi avi mɨŋganzɨkwɨ ma, harɨm yandɨ tavɨyɨ maŋu. Hara, kuyu taya ambɨna sɨmbɨrakara yandɨ hama avindɨmɨ.