23233	MAT 1:20	Josep o tini ete ri hambwandani, tukuki tiki ri tukuyaneheiwani Apukolaka i ensel fori rini tambwa tani ya rini sawe, “Josep, Defit i che, apa mi humwe Mariya mi toro ki aki kei. Ma mendi, o sembe ga dau che oti, o Gotri Himamwale to tini haro.
23234	MAT 1:21	Apa hurahama che ni o ti rakonda. Wowa hi rihi ti, Jisas, ma uchasi. Hinde wowani, rini himiyama hurahama wui kapwa sumbu rani ri humbwesini wunu ai ri ratano hima.”
23236	MAT 1:23	“Ma mendi, humwe chongo foti sembe tinga ti dani, hurahama che fori o ti rakonda. Wowa hi rihi ti, Emanuwel, ma ku uchasi.” O hi mwanji mu mwe ti ka hinga: Gotri nunu ga ete dau.
23240	MAT 2:2	“Ka che ako, Jutiya himako i king apukolaka waꞌaino che soki dau? Rini ni mekuro isangi nika sukwa tokwe nu heiro. Wosini rini ni lotu nu wo ki nu tanda.”
23242	MAT 2:4	Wofunu Herot ele Jutiya kipe puris hima i apukolaka lenga Gotri lo mwanji hambwandau hima lenga wunu ri wausini ya wunu ri sili, “Ka Kurais so ko ki sirakondau?”
23243	MAT 2:5	Ete wowani wunu ga ya rini wu sawe, “Jutiya ki dau Betelehem ko tiki. Imbihumbwa Gotri mwanji bwarakarandaro hima ka hinga sawero,
23244	MAT 2:6	‘Mini Jutiya kipe Betelehem. Mini apa Jutiya ni aulindau hima laka lei nindo ki jepini mi sirinandau hinga ti, mina. Minambwe naha. Hinde wowani, mini ki hima apukolaka fo sukwakondau, wowa rindo ai hima kupu, Isurel, leni ri aulindakonda.’”
23245	MAT 2:7	O mwanji hinga ti Herot ri mendifuni nika sukwa mapwa tokwe dau hambwandau hima ele ni ya wunu sili, “Hinde gisi naha ki ka isangi siraro?”
23246	MAT 2:8	Wowani rini wu sawewani wunu ri humbwewani Betelehem ko tokwe wu ikowani ya ri sawe, “Ku ini tau kwambu ku ani ka che ma ku wakinehei. E, ku heiwa mwanji ti ma ku ani humbwewa a mendi. Wowa ani okwe ani ini rini ni a lotu wo.”
23250	MAT 2:12	Wosini wu tukuyandawani Gotri niliki tukuki tiki autangi mwanji wunu hani ya sawe, “Apa Herot tambwa ku ai i kei.” Ete wowani nurumbu numbo ba fotiki wui ko tokwe ya wu i.
23251	MAT 2:13	Wu isiwani Apukolaka i ensel fo tani Josep ni tukuki tiki ya rini sawe, “Ma saini mi che humwe rani Isip ko laka tokwe akini i. Wosini Isip ko laka tiki ya ma ete dawa mwanji fo mini a sawewa pwe mi bwe ta. Hinde wowani, Herot o hurahama che ni wakineheisini o rini yeni si ki ri hambwandau.”
23253	MAT 2:15	Wu isini Isip ko tiki ete wu da dani Herot haro gisi tiki ya wu ambwe. O sumbu hinga siraro ti, ka Apukolaka i mwanji bwarakarandaro hima ri takisopo tiki bwaro mwanji hingambwa mwe naha siraro. Ka hinga ri sawero, “Hurahama che ahi Isip ko tiki o da. Wosiwani rini ani uchawani taro.”
23256	MAT 2:18	“Wu mendiwani Rama ko tiki ata fo gindani au laka ya ichakanda. Resel to ele ti che le keke ya ti ichakanda. Wondawani ele himiyama hurahama ti sembe hinde tini wu wahapi kumbwa. Hinde wowani, kale ti che tini ga da nambwe.”
23257	MAT 2:19	Wosiwani dani ini Herot ya ha. Ete wosiwani Isip ko tiki Apukolaka i ensel Josep tambwa tukuki tiki tani ya rini sawe, “Ma saini o che ri nuwai ga ma fini rani Isurel ko tokwe ai i. Ka che ni yeni si ki hambwandaro hima le hahiro.”
23261	MAT 2:23	Ri ini ko fotiki ya ri liti. O ko hi ti, Nasaret. Woro o sumbu hinga sukwaro ti, Gotri mwanji bwarakarandaro hima lei mwanji hingambwa mwe naha siraro. Wunu ete sawero: “Wunu apa Nasaret pe hima hinga ya rini wu uchakonda.”
23263	MAT 3:2	Wondani ka hinga ya wunu ri sawe, “Kunu kapwa sumbu kuhi ti gumwa ma ku si. Hewen ki da kwambu ti tani takaihiro.”
23264	MAT 3:3	Imbihumbwa Gotri mwanji bwarakarandaro hima ri, Aisaiya, to Jon ni ka hinga ri sawero, “Hima da nambwe michi ki hima fori ri takisopo ki ri uchani ka hinga o ri sawenda, ‘Apukolaka ri numbo ma ku nambusini ri ino numbo rihi ti ma ku norukwe.” ’
23268	MAT 3:7	Wondawani Jon ri heiwani Farisi hima le, e, Satiyusi hima le uku wunu yasi kinani ya wu ta. Wowani ya wunu ri sawe, “Kunu kapwa hopo to raro che hinga. Namoto kunu sawewani Gotri nomo omwesika kunu hakondau sumbu tini ku hanjaꞌai ki ku hambwandau?
23270	MAT 3:9	Kunu inaka kuhi tiki ka hinga apa ku hambwa kei, ‘Epuraham o nui atei.’ O kunu a sawenda! Gotri dele humokuto ni ri sawewa Epuraham i che hinga wu sirano.
23272	MAT 3:11	“Kapwa sumbu kuhi ti gumwa ku siro keke uku minde ki o kunu a yasisinda. Woroti hima fori ai gumwa tokwe tano ti, rini ai kwambu tini ri dikikondau. Ani ai hambwa ti kapwacheche naha, rindo ri hambwa ti omwesika naha. Rini kunu ni uku ri yasino ti, o Gotri himamwale ki hi hinga okunda ki kunu ri yasino.
23273	MAT 3:12	Rini sawol hinga tapa rihi tiki ri torosindau. Wosini witi tikisapu tini ri rani rumbwesini witi mwe ti aka tiki ya ri rawarukonda. Wosini o tikisapu usungwahanda nambwe hi tiki ri tuno.”
23275	MAT 3:14	Wowani Jon rini etipesini ya ri sawe, “Hinde wowani ani tambwa mi taro? Uku ti mindo ma ani yasi.”
23276	MAT 3:15	Ete wowani Jisas mwanji wasa ya rini sawe, “Tambwa mini a sawero hingambwa ma wosi. E, sumbu kipe ti tinda nu chikiwa o kipe naha.” Ete wowani Jon ri mwanji tini ya ri sirina.
23278	MAT 3:17	Ete wowani tumwa foti niri we tiki ya uchani sawe, “Dohaꞌa ai che, ani rini keke a wondau. Ani rini keke ani eripendau.”
23281	MAT 4:3	Iche tinga ri handawani rini simiyaneheino hima fori rini tambwa tani ya ri sawe, “E, mini Gotri Che naha nawa, dohaꞌa humokuto mi sawewa sa jamekoni bereti hinga sa sira.”
23282	MAT 4:4	Ete wowani Jisas mwanji wasa rini hani ka hinga ya ri sawe, “Gotri mwanji ka hinga sawero, ‘Bereti to hima lei himamwale hinde apa okula kumbwa. Mina. Gotri takisopo tiki sukwandau mwanji tumbwa hima lei himamwale okulano.” ’
23284	MAT 4:6	Wosini ya rini sawe, “E, mini Gotri Che naha nawa, ma chunani rai. Gotri mwanji ete sawero: ‘Apa Gotri ri ensel leni sawewa wu tani humokuto foti seke mini yehekuno keke wui tapa tenge tiki mini wu lisisini o mini rakaikonda.” ’
23285	MAT 4:7	Wowani Jisas ya rini sawe, “Gotri mwanji kumbwa ka hinga ai sawesinda, ‘Mini apa Apukolaka, mi Gotri, ni simiyanehei kei.” ’
23287	MAT 4:9	Wosini Jisas ni ya ri sawe, “E, mi ombungweni mi opulisini ani ni lotu mi wowa, apa delehaꞌa mwaꞌambwe hinga tinda ete o mini ani hakonda.”
23288	MAT 4:10	Ete wowani Jisas ga rini sawe, “Saiten, ma akini i! Gotri mwanji ete sawero, ‘Apukolaka, mi Gotri, tunumbwa ma lotu wo. Apukolaka ri tau naha tunumbwa ma randa.” ’
23293	MAT 4:15	“Sepulan mapwa, Nafatalai mapwa, fwanjuwei tokwe indau numbo, e, Jotan gara indau kachi tokwe, ele mapwa ki dau Galili kipe hima kupu ba fwele.
23294	MAT 4:16	Wunu hundu tiki wu dau ti, hi omwesika okundau ti, wu heiro. Ele himiyama hurahama wunu nurungundume naha ki wu dau ti, apa lindana ti wunu ki sirahiro.”
23295	MAT 4:17	Ka gisi naha ki Jisas ri tau ri rasaini Gotri mwanji ti ri bwani ya ri sawe, “Kapwa sumbu kuhi gumwa ma ku si. Hewen pe kwambu ti tani takaihiro.”
23297	MAT 4:19	Wondawani Jisas ya fini sawe, “Ma ki tani ani sirina. Wowa apa kini ani ondiyawa hima ani tambwa ki rata.”
23306	MAT 5:3	“Hima fwele wunjenga ete wu hambwawa, wunu Gotri miyaningisopo ki wunu chikinda nambwe. Wowa sa wu eripeꞌaripe. Hinde wowani, hewen pe kwambu o wuhi.
23307	MAT 5:4	“Ichakandau hima le, wunu sa wu eripeꞌaripe. Hinde wowani, Gotri wunu okulawa sembe wuhi o wunu wahapikonda.
23308	MAT 5:5	“Hima waha hima le, wunu sa eripeꞌaripe. Hinde wowani, ichakai Gotri seke wange o ya wu sirinakonda.
23309	MAT 5:6	“Sumbu kipe keke iche tinga wunu handau himako sa wu eripeꞌaripe. Hinde wowani, ichai Gotri wunu hawa o wunu talekonda.
23310	MAT 5:7	“Hima le keke wondau hima le sa wu eripeꞌaripe. Hinde wowani, ichai Gotri hima keke wondau sumbu wasa o wunu hakonda.
23311	MAT 5:8	“Sembe wuhi ti fwa hinga halayasindau hima le, wunu sa wu eripeꞌaripe. Hinde wowani, ichai Gotri o wu heikonda.
23312	MAT 5:9	“Ele hima anayewani alase ki raindau hima le, wunu sa wu eripeꞌaripe. Hinde wowani, ichai Gotri ri che o wunu nakonda.
23313	MAT 5:10	“Ele hima sumbu kipe wu sirinandawani hima ba fwele nomo wunu handau le, wunu sa wu eripeꞌaripe. Hinde wowani, hewen pe kwambu ti o wuhi.
23314	MAT 5:11	“E, sembe ani ni ku haro keke hima ba fwele kapwa sumbu kunu wu woni kapwa mwanji ti kunu wu bwani nimba kunu gambowa, kunu ma nimba ku eripeꞌaripe.
23316	MAT 5:13	“Kunu dohaꞌa nuwe ki dau hima lei nindo tiki soliwo hinga ku dau. E, ka soliwo au anda nambwe nawa hinde hinga apa nu wowa au ai ano? Ka soliwo tapa hinga ti, tau nambwe nimba dano. O keke hima le diyahani wu humbweꞌisini seke ki wu yititahumu sindau.
23317	MAT 5:14	“Kunu do nuwe ki dau hima i nindo tiki hi okundau hinga ku dau. E, ko laka foti kimba laka dau mwangi tiki dawa, o apa hinde yani kumbwa.
23320	MAT 5:17	“Kunu apa ka hinga hambwa kei, ani Gotri chengi ki dau Moses kaisiro Gotri lo mwanji tinga Gotri mwanji bwarakarandaro hima i mwanji tinga a humbu ki a taro. Woro mina. Ani o tini a humbu ki a ta nambwe. Ani ele mwanji ni tinda ani ai chiki ki a taro.
23324	MAT 5:21	“Kunu ku mendiro, kui atei hima tororo mwanji kati: ‘Apa hima fo yeni si kei. E, hima fori saini hima foni yeni siwa ori hima ni kotimwono.’
23325	MAT 5:22	Woro o tini kunu a sawendau: Hima fori ri hiparakambwe foni sembe enge awa rini koti wo ki sa i. Hima fori ri hiparakambwe ni saweholiyawa rini kanisol apukolaka tambwa sa i. E, hima fori ete sawewa, ‘Mini ambwatinambwati naha.’, wowa rini hi laka ki ri raino.
23326	MAT 5:23	“E, mi anguꞌomwe ti humokuto tei tokwe mi ratawa, mi hiparakambwe fori mini omwemendindau ti, ma hambwasini pwe.
23328	MAT 5:25	“E, hima fori mini kotimwo ki numbo tiki funda ki indawa rini ga metengei ete ma ki wonorukwe. Foki apa koti mendindau hima laka i tapa tenge tiki o mini ri owekonda. Wowa o hima laka ga apa apungwandai kicha hima ri tapa tenge tiki o mini ri owekonda. Ete wowa apungwandai kicha hima ga kalapus we tiki mini rawarukonda.
23330	MAT 5:27	“Kunu, imbihumbwa kate sawero ku mendiro: ‘Apa anahopwero sumbu ni kapwa sumbu ai wo kei.’
23332	MAT 5:29	“E, tapa mama tokwe pe miya mihi to mini matinani raꞌaini kapwa sumbu wowa, ma ongorini humbweꞌi. O hinga mi wowa mini kipe mi dano. Minambwe nawa, o miya kapwa mihi keke hi tiki mini rawaino.
23334	MAT 5:31	“Imbihumbwa ka hinga sawero: ‘E, hima fori ri humwe ri humbu kinawa, anahopwesini ai humbundau chengi ti sa tini ha.’
23336	MAT 5:33	“Atei hima torosiro mwanji fo ku mendiro ti ka hinga: ‘Apa nimba gamboni kari kau mwe naha na kei. E, kari kau mwe naha mi nani sumbu foti mi wo kinawa, Apukolaka i miyaningisopo tiki mwe naha ma ete wo.’
23340	MAT 5:37	‘Ei’ gambwa ‘Mina’ gambwa ma ku sawenda. Ori yakito. Kale inakahambwa mwanji ku sawendau ti Saiten ki sukwandau.
23341	MAT 5:38	“Injelembwa ka hinga wu sawero ti ku mendiro: ‘E, hima fori mi miya ti ongoriwa, mini okwe wasa ma rini ongori. E, hima fori mi fu ti ri yetupuwa, mini okwe ri fu ti wasa ma rini yetupu.’
23346	MAT 5:43	“Kunu imbihumbwa ku mendiwani ete sawero ti: ‘Mini mi hima sopu ni ma okokona. Wosini o mini omwemendindau hima ni sembe kapwa ma rini hambwa.’
23352	MAT 6:1	“Kunu hambwafwaꞌai, apa sumbu kipe kuhi ti wui miyaningisopo ki hima kunu hei kinani ku wosinda kei. E, o sumbu hinga ku wosiwa apa kui Yapai hewen ko ki ri dau ti, mwaꞌambwe wasa hinde kunu ha kumbwa.
23353	MAT 6:2	“Mwaꞌambwe ti bwarichape hima ni ku ha kinawa, apa hambangini ti hima i miyaningisopo tiki wuichi wuichi mwaꞌambwe raꞌai ku ha kei. Kunu apa kale hima lotu wondau aka ki, e, numbo ki wu raruni hi wuhi tini wu rasai ki nimba gamboni wu wondau sumbu hinga ku wo kei. Mwe naha ki kunu a sawendau. Hima le hi wuhi wu rasairo keke wunu sumbu wasa wuhi wu torohiro.
23356	MAT 6:5	“Gotri ni ku uchahambwa kinawa kunu apa nimba gambondau himako le wosindau hinga ku wosi kei. Wunu hima leto wunu hei ki lotu wondau aka laka ki, e, numbo laka gamba tiki saini wu etisini Apukolaka ni uchahambwandau hinga wu uchahambwandau tini wu okokonandau. Mwe naha ki kunu a sawendau. Wunu wu wosindaro sumbu wasa wuhi wu tororo.
23358	MAT 6:7	“Apukolaka ni ku uchahambwa kinawa, apa sembe ha nambwe hima ba fweleto mwanji miyafo Gotri ni bwandau hinga ku bwanda kei. Wunu ka hinga wu hambwandau, mwanji miyafo wu bwawa Gotri apa o wunu mendikonda.
23360	MAT 6:9	“Ka hinga ma ku uchahambwa: Nui yapai Apukolaka, mini hewen ko tiki mi dau, hi mihi ti kipe naha tumbwa ya sa wu rasainda.
23365	MAT 6:14	“Ma ku mendi. E, kunu ele biya himiyama hurahama kapwa sumbu wuhi ti ku rani ku rumbwewa, kui Yapai, hewen ko ki dau ti, rini okwe kui kapwa sumbu ti o ri rani rumbwekonda.
23367	MAT 6:16	“Wosini ahirahi ti Gotri ku hambwa ki ku haki kinawa apa miyaningisopo kuhi ti nimba gambondau hima lei sumbu hinga ku rata kei. Wunu wu hakini kapwa miya naha wu sirandau. O hinga wu wosiwa ele himiyama hurahama ka hinga wunu hambwa ki, dele bai hima ahirahi hakindau. Mwe naha ki kunu a sawendau. Wunu o sumbu wasa wuhi ti wu tororo.
23370	MAT 6:19	“Kunu apa mwaꞌambwe kipe naha kuhi le do nuwe ki ku waunda kei. Dohaꞌa nuwe ki dau owechehopoche le ele mwaꞌambwe ni wu andawa mwaꞌambwe fwele se ya yekonda. Wondawani hili yandau hima le okwe aka ti setapweningisini raruni mwaꞌambwe le hili wu yandau.
23373	MAT 6:22	“Miya nuhi ti lamu hinga. E, Miya mihi ti kipe naha ete dawa tape mihi ti tinda lindana sindau hinga.
23375	MAT 6:24	“Hima fori hacha fisi ki tau ti hinde ri ra kumbwa. Apa o hinga ti forini sembe amwaka ri ani fori keke ri wono. Wosini forini sirinakoni apa forini gumwa sino. Kunu apa Gotri numbo tinga ya mwaꞌambwe tandau numbo tinga fisi ku sirina kei.
23376	MAT 6:25	“O keke ka kunu a sawenda, kunu apa kui sembe tupu keke inaka bongo miyafo ku hambwani ete sawe kei, ‘Apa ahirahi bweleni nu ano? Uku sumbwe bweleni nu ano?’ Wondani apa kui tape ti keke ku hambwani ete ku sawe kei, ‘Ka bwele nikaꞌari ki nu injino?’ O sumbu hinga ti, himamwale kuhi ti ahirahi kekembwa ku woni, e, hima tape kuhi ti nikaꞌari ti kekembwa ku wondau. Woroti, himamwale kuhi ti, ele ahirahi ni dikini tape kuhi ti ele nikaꞌari ni dikindau.
23379	MAT 6:28	“Hinde wowani kunu nikaꞌari mwaꞌambwe ti keke inaka tenge miyafo naha ku hambwandau? Kale rupwa ki dau wariko ma ku hei. Hinde hinga wu sirandau? Wunu tau kwambu wu rani nikaꞌari wu wosinda nambwe.
23382	MAT 6:31	Kunu apa inaka tenge miyafo naha ku hambwandani ete ku sawe kei, ‘Ka bwele a ni nu ano? Ka uku sumbwe bweleni nu ano?’
23386	MAT 7:1	“Kunu apa hima fwelei sumbu ni kili kei. Foki apa Gotri okwe o kunu kilikonda.
23389	MAT 7:4	Bwele keke mi hiparakambwe forini ete mi sawendau, ‘Apwai, ani mi miya pe kapwa rungo ti a rani a rawaka ki,’ woroti mini okwe kapwa rungo laka foti mi miya ki o da?
23391	MAT 7:6	“Apa Gotri okokonandau mwaꞌambwe kipe naha mihi ti asa tini si kei. E, apa soluwara kipe yaso kipe naha mihi le fe tini si kei. Foki apa wu yititambisekoni jamekoni o kunu sekonda.
23392	MAT 7:7	“Kunu Gotri ni mwaꞌambwe keke ma ete ku uchahambwanda. Wowa o mwaꞌambwe Gotri o kunu ri hakonda. Kunu mwaꞌambwe keke ma ete ku wakinda. Wowa ku wakini o ku heikonda. Aka lengenumbo ma ete ku yenda. Wowa Gotri o kunu dungwasikonda.
23394	MAT 7:9	“E, che fori tani ri yapai ni nakuhopo mwanji rini bwawa, apa ri yapai humokuto tini rini hanoꞌo? Mina.
23397	MAT 7:12	“Kale biya hima ele sumbu kipe kunu ni wo ki ku okokonandau hingambwa kunu okwe o hingambwa ma wunu wo. Moses kaisiro Gotri lo mwanji ga Gotri mwanji bwarakarandaro hima i mwanji okwe wui mwanji mu mwe ti o hingambwa.
23398	MAT 7:13	“Kunu numbo cheche ki ma ku ini ku raru. Hi tokwe raindau numbo ti omwesika naha, wosini bwanja laka. Himiyama hurahama miyafo naha o numbo ni wu sirinani indau.
23400	MAT 7:15	“Kunu kale Gotri mwanji gamboni bwarakarandau hima leni ma ku hambwafwaꞌai. Wunu omwe tupu tini injisini hima kipe hinga wu gambosini kunu tambwa ele tanda. Woro, sembe we wuhi ti fuku pe kapwa asa hinga.
23406	MAT 7:21	“Kunu himiyama hurahama ka hinga apa ku hambwa kei. Ani ni ‘Apukolaka, Apukolaka,’ uchandau hima le tinda ete hewen ko ki wu raruno. Woro mina. Ai Yapai okokona tini sirinani indau hima tombwa hewen ko ki raruno.
23407	MAT 7:22	Ka gisi jipe tawa ele himiyama hurahama miyafo ani sawekonda, ‘Apukolaka, Apukolaka, nunu hi mihi tiki Gotri mwanji nu bwandani hi mihi tiki kale himamwale kapwa nu rani nu humbweꞌindani, e, mi hi tukumbwa kale ba fo ba fo sumbu kwambu nu wo nambweꞌe?’
23408	MAT 7:23	Woro o gisi kumbwa ka hinga wunu a sawekonda, ‘Ani kunu a hikisandau. Kunu kapwa sumbu ku wondaro hima. Ma ku akini i.’
23409	MAT 7:24	“E, hima fori ele ai mwanji ni ri mendini ani ni ri sirinandawa ori hima inakahambwa to aka rihi ti humokuto tenge tiki ri kiro hinga.
23412	MAT 7:27	Wosiwani ausuwa hapa tinga saini mwa laka yeni fwa omwesika talekoni aka o tini ekichakowani metengei ete lendoni walambe naha ete iro.”
23416	MAT 8:2	Wowani sechi okwe andau hima fori tani Jisas mu tiki ri ombungwesini ya ri sawe, “Apukolaka, sembe mihi au mini saiwa mi ani okulawa hahungo ahi sa humbuwa tape kipe naha a sira.”
23417	MAT 8:3	Wowani Jisas tapa rihi ti dachinani rini haiyesini ya rini sawe, “Sembe ahi ti au ani sainda. Mini kipe ma wosi.” Ete wowani metengei ete sechi okwe rihi ti ete humbuwani ori hima kipe naha ya ri wosi.
23418	MAT 8:4	Wosiwani Jisas ya ri sawe, “Ma mendisini hambwafwaꞌai. O sumbu mi ini apa hima forini sawe kei. Gotri aka laka ki dau puris hima tambwa ma ini mi tape ti ma rini meku. Wosini Moses kaisiro Gotri lo mwanji sawendau hinga sumbwe dau anguꞌomwe mi torosini kipe ti mini wosiro ti keke Gotri ni ya ma ha. Mi hasiwa ele hima miyafo sa wu hambwa, sechi okwe mihi ti humburo.”
23420	MAT 8:6	“Apukolaka, ai tau ra himache fori hahungo omwesika naha ri mendindani aka ki o kaka tukuyanda. Talihapa rihi ti funda dinga ba naha. Wosini amwaka omwesika naha ri mendindau.”
23421	MAT 8:7	Ete wowani Jisas ga mwanji wasa ya rini sawe, “Ani ini kipe o rini a wosikonda.”
23422	MAT 8:8	Ete wowani ele au anaye hima lei wui apukolaka rini ga mwanji wasa ka hinga ya ai rini sawe, “Apukolaka ani hima kapwacheche. Ai aka tiki mi sira to sa biya da. Mwanji tini ma nimba sawewa tau ra himache ahi kipe sa wosi.
23423	MAT 8:9	Hinde wowani, ani okwe hi chele hima ri tako tokwe a dawani rindo ani aulisindau. Dele ai au anaye himache le okwe ai tako tokwe wu dau. E, ai himache forini ete rini a sawewa, ‘Mini ma i,’ wowa rini apa ri i sindau. E, ai himache ba forini ete a sawewa, ‘Mini ma ta,’ wowani rini ya ri tau. E, ai tau ra himache foni ete a sawewa, ‘Mini do tau ma ra,’ wowani o tau ya ri rau.”
23424	MAT 8:10	Ete wani Jisas o mwanji ni ri mendikoni ya ri apapana. Wokoni ele rini sirinani indau hima leni ya ri sawe, “Mwe naha ki kunu a sawendau. Isurel hima foni ani heiwani dori hima, ri sembe ha sumbu hinga fo da nambwe.
23425	MAT 8:11	“Woro apa kunu a sawenda. Himiyama hurahama miyafo nika sukwa mapwa tokwe, e, nika rai mapwa tokwe ele wu takonda. Wu tani Epuraham, Aisak, Jekop wunu ga hewen ko tiki wu litini ahirahi o wu akonda.
23426	MAT 8:12	Woroti, Gotri rihi naro Isurel hima kupu le, sembe ha nambwe leni, ri sawewa hundusindau hoko ki wunu rawarano. Wosiwa ka mapwa ki ichaka omwesika naha ti wu ichakandani, fu wuhi ti wu tangindomunandano.”
23427	MAT 8:13	Wosini Jisas au anaye hima lei wui apukolaka ori ni ya ri sawe, “Mini ya ma i. Ai okokona ti, mini ki sukwano sumbu ti sembe mi ani haro hinga o sukwakonda.” Wosiwani o ri sawero gisi naha ki ori hima ri tau ra himache kipe ya ete ri wosi.
23431	MAT 8:17	O hinga ri wosiro ti, imbihumbwa Gotri mwanji bwarakarandaro hima ri, Aisaiya, bwaro hinga ya ri chiki. Aisaiya ka hinga ri bwaro: “Rinjenga hahungo nuhi ti ri rani ri raꞌairo.”
23432	MAT 8:18	Wosini Jisas ri heiwani himiyama hurahama miyafo rini ni haweisiwani ya ri sawe, “Ma, fwanjuwei angi tokwe nu rachi.”
23433	MAT 8:19	Ete wowani Gotri lo mwanji hambwandau hima fori tani ya rini sawe, “Ondiyakandiyandau hima, ai okokona ti, ele mapwa hinga mi ino ti mini a sirinani funda si i ki.”
23434	MAT 8:20	Wowani Jisas ga mwanji wasa ya rini sawe, “Dache le wunu nuwe sopu tiki dau. Me pe apwe le wunu woto wuhi tiki wu tukuyandau. Woro dori Hima ri Che to mwa rihi ti mwasakimbe ri rasaisini ri tukuyano michi nambwe.”
23435	MAT 8:21	Ete wowani himache rihi foringa ya rini sawe, “Apukolaka, mi ani ohounawa ani ini ai yapai ani eini a sisini pwe.”
23436	MAT 8:22	Ete wowani Jisas ya ri sawe, “Sa biya da. Ani hikisandau hima leto wui nindo tiki haro hima ni sa wu eini si. Woro mini ani ni ma sirinani tawa si i.”
23439	MAT 8:25	Wondawani wu ini rini wu yetelesini ya rini wu sawe, “Apukolaka, mini ma nunu okula. Walambe ya nunu ikondau.”
23440	MAT 8:26	Wowani ya wunu ri sawe, “Hinde wowani ku akindau? Sembe kuhi Gotri ni ku haro ti kapwacheche naha.” Wosinumbwa ri saini ausuwa tinga fwa o tinga ya ri sawe. Wokowani ausuwa oti humbuwani fwa oti gamweche ai yembekina nambwe.
23441	MAT 8:27	O hinga ri wosisiwani wunu inaka tenge miyafo naha wu hambwandani ya wu sawe, “Kari hinde na hima hinga ri dasini fwa tinga ausuwa tinga ri sawewani ri mwanji ni sirinani gainaro?”
23443	MAT 8:29	Woro findo hapa tinga fi uchani ya fi sawe, “Mini Gotri che, bwele sumbu hinga tini nunu mi wosikondau? Mwanji nunu mi bwano gisi jipe ti wayambwa. Ahaꞌa nimba nunu ni amwaka mi ha kinani mi taroꞌo?”
23445	MAT 8:31	Wowani ele himamwale kapwa to hapa tinga wu uchani Jisas ni ka hinga ya wu sawe, “E, nunu mi rani mi humbwe kinawa, kale biya fe miyafo naha dau ki ma nunu humbwewa nu ini nu raru.”
23446	MAT 8:32	Wowani ya wunu ri sawe, “Ma ku i.” Ete wowani opi hima fisi wu andosini wu ini ele fe ki ya wu raru. Wowani ele fe hapa tinga wu namani wu ini kapwa kimba tiki wu raini fwanjuwei o ki uku sumbwe ti wu ani ya wu ha.
23450	MAT 9:2	Ri rachisiwani talihapa dinga ba hima forini tei tenge tiki rini wu owesini Jisas tambwa ya rini wu rata. Wowani Jisas wui inaka ti ri heiwani rini ni sembe ti wu hasindau. Wosiwani Jisas talihapa dinga ba wosiro hima o rini ya ri sawe, “Ai che, sembe mihi sa wahapisi. Mi kapwa sumbu ti a rani a humbweꞌihiro.”
23451	MAT 9:3	Ete wowani kale Gotri lo mwanji kipe naha hambwandau hima fwele wui inaka tiki ka hinga ya wu hambwa, “Dori hima Gotri ni saweholiyandau.”
23452	MAT 9:4	O hinga wu hambwawani Jisas wui inaka ti ri hambwahiro. Wosini ya wunu ri sawe, “Hinde wowani kui inaka ki o inaka kapwa hinga ku hambwandau?
23453	MAT 9:5	Woro, so mwanji to amwei naha, e, ete a sawewa, ‘Mi kapwa sumbu a rani a humbweꞌihiro,’ wo ete a sawewa, ‘Kipe mi wosini ma saini ya i’?
23454	MAT 9:6	Dori Hima ri Che kwambu torosini do nuwe pe hima i kapwa sumbu rani humbwendau, o sumbu ni ku hambwa kinani apa sumbu fo kunu a mekukonda.” Jisas o hinga ri sawesini talihapa dinga ba dau hima ori ni ya sawe, “Ma saini mi minatopo toroni mi aka tokwe ya i.”
23457	MAT 9:9	Dani ini Jisas ri ini ri heiwani, hima fori takisi ya torondau aka tiki lininda, hi rihi ti Matiyu. Wowani Jisas ya rini sawe, “Mini ma tani ani sirina.” Ete wowani ri saini ri tani Jisas ni ya ri sirina.
23459	MAT 9:11	Wu andawani ele Farisi hima Jisas himache leni wu heini ya wu sawe, “Hinde wowani kui Apukolaka ri ele takisi ya torondau hima, e, Gotri lo mwanji hikisandau hima lenga ahirahi ri andau?”
23460	MAT 9:12	Wowani Jisas o hinga ri mendini ya ri sawe, “Hahungo mendinda nambwe hima le wunu apa dokita tambwa hinde wu i kumbwa. Mina. Hahungo mendindau hima letombwa apa dokita tambwa ino.
23461	MAT 9:13	Kunu ma ini Gotri chengi tiki dau ka mwanji ni ma ku hambwanda. Gotri ete sawero: ‘Ani anguꞌomwe ani ni handau sumbu ti a diyaha. Ani hima keke wondau sumbu tini ani okokonandau.’ Ani ele hima kipe ni ucha ki a ta nambwe. Mina. Ani ele kapwa sumbu wondau hima le kekembwa a taro.”
23462	MAT 9:14	O gisi hinga ki gisi fo Jon ri himache le Jisas tambwa tani ya rini wu sawe, “Hinde wowani nunu ga ele Farisi hima lenga ahirahi nu hakindawani ele himache mihi to ahirahi hakinda nambwe?”
23463	MAT 9:15	Wowani Jisas ga ya wunu sawe, “E, hima fori humwe apambwa naha hopwesini ele ri hima kupu lenga ete ri dawa ele hima sembe nomo hinde wu a kumbwa, mina. Woro dani ini ichekaimbwa rini toroningini raꞌaino gisi kumbwa ri hima kupu le ahirahi ti ya wu hakikonda.
23464	MAT 9:16	“Hima fori nikaꞌari ako sumbu foti ratasini nikaꞌari simba sopu fotini apa hinde kapa kumbwa. O hinga ri wosiwa, apa o nikaꞌari ako sumbu sopu o tini yekichani kapasiro gamba tokwe ai lefeheno. Wosiwa sopu ti apa omwesika naha.
23465	MAT 9:17	E, hima fori waini uku ako ti omwe tupu ki wosiro kowe simba tiki apa hinde guto kumbwa. O hinga ri wowa apa waini uku oti sukwa talekoni omwe tupu ki wosiro kowe o tini lefehewa waini uku oti lohohonani sikano. Woro hima fori omwe tupu ki wosiro kowe ako ki waini uku ako gutono ti, apa kipe naha tumbwa ete dano.”
23466	MAT 9:18	Jisas o mwanji ni ete wunu ri sawendawani hi ucha hima laka fori ri tani ri mu tiki ri ombungwesini ya ri sawe, “Ai himiyama che ti apa chumbwa naha kumbwa ete haro. Woroti mi tani tapa mihi ti ti tape tenge tiki ma owewa sa ai tani wanda.”
23469	MAT 9:21	Hinde wowani, inaka tihi tiki ka hinga ti hambwandaro, “Ani ini tapa ahi ti nikaꞌari tumafu rihi kumbwa ani torowa kipe naha ani wosino.”
23470	MAT 9:22	O hinga ti hambwasini ti torowani Jisas jamekoni tini heikoni ya tini sawe, “Ai che, sembe nihi sa wahapisini sa da. Sembe ani ni ni haro ti keke apa kipe ti ni wosihiro.” Ete wowani metengei ete o humwe kipe ya ti wosi.
23472	MAT 9:24	Wondawani Jisas ya wunu sawe, “Kunu ma akini i. O bai humwe che ha nambwe, nimba tukuyandau.” Ete wowani wunu rini ni ya wu sawehingi.
23475	MAT 9:27	Wosini Jisas o ko ri andosini ya ri i. Wondawani miya sa hima fisi ri gumwa tokwe rini sirinani ini ka hinga ya fi ucha, “Mini Defit i che, sini keke mi woni ma sini okula.”
23476	MAT 9:28	Ete fi uchandawani aka tiki ya ri raru. Ri raruwani miya sa hima fisi opi rini tambwa ya fi i. Fi ini fi raruwani Jisas ya fini sawe, “Miya kihi ti kipe a wosi kinani sembe ani ni mwe naha ki haroꞌo?” Wowani fini ga ya rini sawe, “Ei, Apukolaka.”
23477	MAT 9:29	Ete wowani tapa rihi ti miya fihi tiki ri owesini ya ri sawe, “Kini ani ni sembe mwe naha ki haro ti keke miya kihi ti kipe sa kini wosi.”
23478	MAT 9:30	Wowani miya fihi ti ya fi ripa. Wosiwani Jisas mwanji kwambu fo ka hinga ya fini sawe, “Kini hambwafwaꞌai. Foki apa hima fori mendi ki.”
23481	MAT 9:33	Wu ratawani Jisas o himamwale kapwa ni sawewani ya akini i. Wowani o mwanji bwanda nambwe hima ri apa mwanji ya ri bwanda. O hinga ri wosiwani ele himiyama hurahama wu apapanani ka hinga ya wu sawe, “Imbihumbwa ka hinga sumbu Isurel ko tiki sukwa nambwe.”
23482	MAT 9:34	Ete wowani ele Farisi hima to ka hinga ya wu sawe, “Rini ele himamwale kapwa rani ri humbweꞌindau ti, o himamwale kapwa aulindau hima laka i kwambu torosini ele himamwale kapwa rani ri humbweꞌindau.”
23485	MAT 9:37	Wowani ri himache leni ya ri sawe, “Ahirahi miyafo rupwa tiki otokunasindau. Woroti tau ra himache miyafo nambwe.
23486	MAT 9:38	O hinga keke o yapai chele tau hima ni ma ku ucha, wowa tau ra hima fwele ri rumbwewa sa wu ini ahirahi tuko oti numbuni sa rini wu wausi.”
23491	MAT 10:5	Jisas ele tapaꞌangi tapaꞌangi hatachi fisi himache rihi leni ri humbwewani wu ikowani ya wunu ri sawe, “Ku ini ele biya hima ba fwele tambwa apa ku raru kei. E, ku ini apa Sameriya himako wui ko ki ku raru kei. Minambwe naha kunu a nasindau.
23493	MAT 10:7	ka mwanji hinga ni ma wunu ku sawe, “Hewen ko kipe Gotri kwambu ti hima i sembe auli kinani tani takaihiro.”
23495	MAT 10:9	“Ku ikoni ya ti kui kowe tiki ku warosini ku raꞌai kei.
23497	MAT 10:11	“Ku ini ko laka foꞌo ko che fo ku raruwa norukweni ma ku hei, hinde na hima rito sumbu rihi ga inaka rihi tinga kipe naha. Wowa ori hima ga ya ma ku da. Dani ini o ko ku hanjaꞌaikoni pwe rini ku hanjaꞌaisini ku bwe i.
23502	MAT 10:16	“Ma ku mendi, ani fe che asa che hinga kunu a humbwekondau, kapwa asa lei nindo tiki. Woroti kunu walaꞌasa le wu hambwa hambwa wu ichiꞌuchandau hinga o sumbu hingambwa ku torosini ku wosino sumbu ti ma norukweni ku hambwasini pwe ku bwe ra. Wosini apweyilo wahapisini dau sumbu hinga tunumbwa ku sirinani sumbu kipe ma ku wosinda.
23505	MAT 10:19	Kunu kotimwo ki wu raꞌaiwa apa ku akini inakambongo ku hambwani ete ku sawe kei, ‘Bwele mwanji tini apa nu bwano?’ O amwa kumbwa ete Gotri ku bwarakarano mwanji ti o kunu sawekonda.
23507	MAT 10:21	“Ai hi keke hima fori ri analongo forini kotimwowa hima ba fwele wu tani o rini wu yeni wu sikonda. Yapai fori okwe apa ri che rini o hingambwa o wosikonda. Che le apa wui nuwai yapai ni o hingambwa o wu wosikonda.
23510	MAT 10:24	“Sukul wondau che ri ri tikisa ni dikinda nambwe, e, tau ra himache fori ri hacha ni dikinda nambwe. Mina.
23512	MAT 10:26	“Kunu apa wunu aki kei. Woro ele yanisini dau sumbu le amwei sukwakondau. Wowa ele yanisini bwandau mwanji okwe hima le wu mendini ya wu hambwakonda.
23515	MAT 10:29	“Dohaꞌa ko kipe hima le raisi apwe fisi tini 10 toea tiki wu randau. Woro kui Yapai to ohouna nambwe nawa dele raisi apwe hinga fori hinde nuwe ki sika kumbwa.
23518	MAT 10:32	“Hima fori ai hi tini himiyama hurahama lei miyaningisopo tiki ri bwano ti, ani okwe hi rihi ti ai Yapai hewen ko tiki dau ti ri miyaningisopo ki a bwano.
23520	MAT 10:34	“Kunu apa ete ku hambwa kei, ani do nuwe ki a taro ti sumbu wahapi a wosi ki a taro. Mina. Ani kui nindo ki au mu ti musu ki a taro.
23523	MAT 10:37	“Hima fori ri nuwai yapai kekembwa mama ri woni ani keke kapwacheche ri wondau ti, ori hima hinga rini ai nau mina. E, hima fori ri himiyama che hurahama che le kekembwa mama ri woni ani keke kapwacheche ri wondau ti, ori hima rini ai nau mina.
23526	MAT 10:40	“Hima fori kunu ni sumbu kipe ri wosini kunu enependau ti, ori hima ani ni sumbu kipe ri wosindau. E, hima fori ani ni ri sumbu kipe ri wosini ri ani enependau ti, ori hima Gotri okwe rini enependau. Gotri ani ri humbwewani do nuwe ki a taro.
23527	MAT 10:41	Hima fori ka hinga ri hambwawa, ‘Ani Gotri mwanji bwarakarandau hima ni sumbu kipe a woni rini ani enepeno,’ wosini ori Gotri mwanji bwarakarandau hima ni ri aka tokwe raꞌaiwa, Gotri mwanji bwarakarandau hima ori ni ri handau hingambwa ori hima wosiro sumbu wasa keke Gotri o hingambwa rini hakonda. E, hima fori ka hinga ri hambwawa, ‘Ani sumbu kipe wosindau hima kipe rini sumbu kipe a woni rini ani enepeno,’ wosini ori hima kipe ni ri aka tokwe ri raꞌaiwa, o sumbu kipe wosindau hima kipe ni ri handau hingambwa ori hima wosiro sumbu wasa keke Gotri o hingambwa rini hakonda.
23528	MAT 10:42	E, hima fori hi nambwe himache ahi forini ri heini ka hinga ri hambwawa, ‘Ani Jisas himache ka rini ani okula ki,’ wosini uku sumbwe ti kapu tiki tisini rini hano hima ri, mwe naha ki kunu a sawendau, ori hima ri sumbu wasa kipe mwe naha ri toro sindau.”
23531	MAT 11:3	Wosiwani wu ini rini ni ya wu sili, “Ka Gotri chengi ki sawesiwani takondau hima ri, mindoꞌo, mina, hima forini nu nikisinoꞌo?”
23532	MAT 11:4	Ete wowani Jisas ga mwanji wasa ya wunu sawe, “Ma ku ini Jon ni ele mwanji ku mendiro ti, e, ele sumbu ku heiro ti ma rini ku sawe.
23534	MAT 11:6	E, hima fori ai mwanji tini ri mendini inaka walefo ri hambwa nambwe nawa rini sa ri eripenda.”
23535	MAT 11:7	Jon himache le wu ai isiwani, Jisas ele himiyama hurahama ni Jon sumbu ni ka hinga ya ri sawe, “Imbihumbwa ka hima nambwe michi ku iro ti, bwele mwaꞌambwe forini hei ki ku iro? Ani hambwawani ausuwa to suwa tini sini bwapiꞌi bwapitandau tini ku hei ki ku iroꞌo? Mina.
23538	MAT 11:10	Ori hima ni Gotri chengi tiki ka hinga sawesindau, ‘Ma mendi, ai mwanji bwano hima ri, mini ni mwaseni o ri ikonda. Rini numbo mihi tini o nambusikonda.’
23540	MAT 11:12	“Jon uku wunu yasindaro gisi ti ambwesini ete ta tani apa okwe hima fwele hewen ko kwambu wu raru kinani wu gangambanini tau kwambu ete wu randau. Woro ele himako wu raruhiro.
23544	MAT 11:16	“Do gisi ki dau himiyama hurahama ele bwele mwanji hinga tini wunu a yepeno? Wunu kale kichapwache hinga, apweli ki wu wausini ele biya kichapwache fweleni ka hinga uchandau,
23545	MAT 11:17	‘Nunu hambangini ti kunu keke nu wuichindau ti, kunu hukwa ra ra seke ku yitinda nambwe. Nunu hima keke ichakandau hukwa tini nu randau ti, kunu ku ichakanda nambwe.’
23546	MAT 11:18	Jon tani ahirahi tinga waini uku tinga ri a nambwe. Wosiwani ya wu sawe, ‘Himamwale kapwa rini ga o da.’
23547	MAT 11:19	Da hinga woni dori Hima ri Che tani rini ahirahi tinga waini uku tinga ya ri a. Wowani ele hima ya sawe, ‘Ma hei, rini ahirahi ti fe hinga ri andani waini uku mama ri ani humbundau. Rini takisi ya toro hima lenga kapwa hima lenga nau funda wu anatororo.’ Woro, hima fori Gotri hambwa tiki tau randau ti nawa, ichai o tau to amwei o wokonda.”
23549	MAT 11:21	Ka hinga ya ri sawe, “Kunu Korasin lenga Besaita lenga! Kunu keke a woro ti, ku hambwa nambwe! Hima fori Taiya ko ga Saiton ko ga ba fo ba fo sumbu ele kui ko tiki a wosiro hinga ri wosipo, injelembwa kapwa Taiya lenga Saiton lenga himisombo wu yeni goro wu hindisini nuwe tiki wu dilembendani wundo wu woro kapwa sumbu tini sembe nomo wu hambwakoro.
23552	MAT 11:24	Ka hinga keke kunu a sawendau, Gotri mwanji bwano gisi ti tawa Sotom ko pe hima le mendino amwaka ti kundo ku mendino amwaka omwesika hinga mina.”
23553	MAT 11:25	O gisi kumbwa Jisas ka hinga ya sawe, “Ai yapai Gotri, hewen ko tinga nuwe tinga mini Apukolaka. Mini ni a weseꞌanda, hinde wowani, mini dele mwaꞌambwe ni do nuwe kipe inaka kipe hambwandau hambwa omwesika tororo hima leni mi yanisini, ele kichapwache hinga waꞌairo hima lembwa mi mekusiro.
23556	MAT 11:28	“Kunu ele tau kwambu ku randani nomo laka ku rani ku mweꞌimwaꞌindau hima le, ani tambwa ma ku tawa himati kunu ani ha.
23558	MAT 11:30	Ele tau kunu ani hano ti o tau kwambu nambwe. E, ele nomo ku ra ki kunu ani hano ti, oti nomo nambwe.”
23560	MAT 12:2	O hinga wu wondawani Farisi hima le wunu heisini Jisas ni ya wu sawe, “Ma hei. Mi himache le himati gisi ki ka sumbu hinga wu wosindau ti, minambwe naha nu nasindau.”
23561	MAT 12:3	Wowani Jisas mwanji wasa ya wunu ri sawe, “Kunu Defit wosiro sumbu ti Gotri chengi tiki kaisiro tini ku hambwa nambweꞌe? Ani a sawendau ti, imbihumbwa Defit ga ri himache lenga icherihapari nimba wu daro gisi tini a sawendau.
23565	MAT 12:7	Kunu ka mwanji ni norukweni ma ku hambwa: ‘Ani Gotri ni anguꞌomwe ha sumbu ti a diyaha. Ani hima keke wondau sumbu tini ani okokonandau.’ O hinga ku hambwapo kapwa sumbu nambwe hima leni mwanji nomo hinde ku hakoro ambwa.
23566	MAT 12:8	Dori Hima ri Che tombwa himati gisi tini ri aulindau.”
23568	MAT 12:10	Wosini ri heiwani tapa kapwa hima fori o ki ya da. Wondawani hima fwele Jisas ni wu kotimwo kinani ya rini wu sili, “Apa ka himati gisi ki hahungo hima forini nu wonorukwewa sainoꞌo, mina?”
23569	MAT 12:11	Ete wowani Jisas ga ya wunu ri sawe, “E, hima fori kui nindo ki ri dau ti, rini sipisip rihi funda. Woro o sipisip himati gisi fotiki wa we tiki raisiwa ori yapai chele hima ka sipisip wa we tiki rairo tini ri ai ri rasukwanoꞌo, mina?
23570	MAT 12:12	Hima le sipisip ni dikindau. O hinga keke himati gisi tiki hima okulandau sumbu kipe ma nu wosi. Hinde wowani, Gotri lo mwanji o sumbu hinga ni ohounasindau.”
23571	MAT 12:13	Wosini ori hima ni ya ri sawe, “Tapa mihi ti ma dachina.” Wowani ya ri dachina. Ete wowani o tapa kapwa rihi ti o tapa angi kipe dau hinga ya ai wosi.
23576	MAT 12:18	“Karihaꞌa hima rini ai tau ra himache, rini ani esisindau. Ani rini keke ete a wondani sembe ahi ti rini ni kipe naha ani eripendau. Wosini Himamwale ahi ti rini ni ani owesindau. Wosiwa rini, hima le sirinano sumbu kipe tini ele hima ba fwele tinda ete ri bwano.
23579	MAT 12:21	Wondawa ele hima ba fwele sembe rini ni wu hasini ete rini wu nikisindano.”
23581	MAT 12:23	Ete wowani ele himiyama hurahama miyafo wu heini wu apapanafuni ya wu sawe, “Dori hima Defit cheꞌe, mina?”
23582	MAT 12:24	Ete wowani Farisi hima le wu mendini ya wu sawe, “Ori hima Belesepul kwambu tiki himamwale kapwa ri rani ri rumbwendau. Belesepul rini himamwale kapwa lei wui apukolaka.”
23583	MAT 12:25	O hinga wu bwawani rini wui inaka ti ri hambwasini ya wunu ri sawe, “King apukolaka ga ri himache lenga ko laka foki wu dasini wu huwasini wu anangiyani anayendawa, apa o ko laka walambe i sindau. E, ko laka fokiꞌi, aka fo kumbwa dau hima le wunjenga wu huwasini wu anangiyani anayendawa o ko lakaꞌa, o aka hinde apa yakina kumbwa.
23587	MAT 12:29	“E, hima fori ri ini hima kwambu naha foi aka tiki ri raruni ri mwaꞌambwe le apa hinde ri rasira kumbwa. Mina. Ori hima i kwambu ti kupu tiki ri injisinimbwa apa ri raruni ele mwaꞌambwe rihi ri rasirano.
23588	MAT 12:30	“Hima fori rini ai nau nambwe nawa ori hima rini ai miho. E, hima fori, ani ga hima le si wau nambwe ti nawa, rini ele hima ni ri ohumbwewani wu ichiꞌuchandau.
23589	MAT 12:31	“O keke kunu a sawendau. Hima fori ele kapwa sumbu ri woni ele saweholiya mwanji ri bwano ti, Gotri o tini rani ri humbwe sindau. Woro hima forito Gotri Himamwale tini ete saweholiyandawa, apa Gotri ri kapwa sumbu ti hinde ri rani ri humbwe kumbwa.
23591	MAT 12:33	“Me kipe ti tuko kipe naha tumbwa wandau. E, kapwa me ti, o me tuko kapwa naha tumbwa wandau. Hima le me fo heini wu hambwa kinawa, o me kipeꞌe kapwa, wowa tuko tiki ya wu hambwakonda.
23594	MAT 12:36	“Worotini kunu a sawendau. Mwanji laka bwano gisi tiki Gotri ele himiyama hurahama ni ele tikisapu mwanji hinga wu bwandaro tini o wunu ri silindakonda.
23595	MAT 12:37	Mindo dohaꞌa nuwe ki mi bwaro mwanji keke Gotri o mini sawekondau, mini hima kipeꞌe kapwa hima.”
23596	MAT 12:38	Ka gisi ki Gotri lo mwanji hambwandau hima lenga Farisi hima lenga ya rini wu sawe, “Ondiyakandiyandau hima, nunu nui okokona ti, mini sumbu kwambu naha fo ma wosiwa nu heini nu hambwa, mini Gotri ki mi taro.”
23597	MAT 12:39	Ete wowani rini ga mwanji wasa ya wunu ri sawe, “Kapwa sumbu wosindani gambolombo gotri ni sirinandau apa kipe himiyama hurahama dele Gotri sumbu kwambu mwe tini nimba wu hei kinani wu gindau. Woroti apa o sumbu kwambu hinde wunu a meku kumbwa. Gotri mwanji bwarakarandaro hima ri, Jona, ri sumbu kwambu tumbwa o wunu a mekukonda.
23601	MAT 12:43	“E, himamwale kapwa foti hima foni hanjaꞌaisini rini michihapa fotiki ini ri himatino michi tini ri waki wakini ri hei nambwe.
23602	MAT 12:44	Wofunu ya ri sawe, ‘Ani ai ini imbihumbwa a daro aka tokwe ani ai ino.’ O hinga ri bwasini ya ri ai ri i. Ri ini o aka ri heiwani, yapai chele hima nambwe tikisapu ti ri hanjisini kaꞌapwe ti wosini ya yechikinasinda.
23603	MAT 12:45	Ete wowani ri ai ini rini dikini kapwa sumbu mama wosindau tapaꞌangi hatachi fisi himamwale kapwa ri ra ra ya wu ta. Wosini o aka hukwe rihi ki wu raruni ya wu da. Wondawani imbihumbwa ori hima kapwa sumbu wai hinga ri wondaro ti, apa kapwa sumbu miyafo naha ri wondau. Woro hingambwa apa dele dau himiyama hurahama le o sumbu hinga wosikondau.”
23605	MAT 12:47	Wowani hima fori ya rini sawe, “Mini ma mendi. Mi nuwai ga mi hipache lenga tani hoko tiki kale kwai eninda. Wunu mini ga mwanji wu bwa ki wu taro.”
23606	MAT 12:48	Ete wowani Jisas ori hima ni mwanji wasa ya ri sawe, “Ai nuwai namo? Ai hipache le namo?”
23607	MAT 12:49	Wosini ele ri himache leni tapa ba wunu ri ondiyasini ya ri sawe, “Ma hei, ai nuwai ga ai hiparakambwe lenga, delehaꞌa.
23608	MAT 12:50	E, hima fori ai Yapai, hewen ko ki dau, ri okokona tini ri sirinawa rini ai hiparakambwe, ai kahaiche, ai nuwai.”
23611	MAT 13:3	Wosiwani mwanji yepe miyafo naha ki wunu ri bwandani ka hinga ya ri sawe, “Ma ku mendi, hima fori raisi wapa ti rupwa tiki ri yesinani ri humbwe ki ya ri i.
23612	MAT 13:4	“Wosini ri humbwendawani raisi wapa fwele numbo gamba tiki ya sika. Sikasiwani apwe le hangani sikani ya tinda wu a.
23617	MAT 13:9	Hima wasamba chele ti dohaꞌa mwanji sa ri mendi.”
23618	MAT 13:10	Wosiwani Jisas himache le tani ka hinga tini ya rini sawe, “Hinde wowani mwanji yepe tini wunu mi sawero?”
23619	MAT 13:11	Ete wowani rini ga mwanji wasa ka hinga ya wunu sawe, “Gotri hewen kipe kwambu torono numbo yanisindau ti kunu ni mekuro, woro ele biya hima ni, mina.
23622	MAT 13:14	Woro o sumbu ni ele himiyama hurahama ni Gotri mwanji bwarakarandaro hima ri, Aisaiya, ka hinga ya ri sawe, ‘Kunu Gotri mwanji ti mwe naha ku mendino. Woroti mwanji mu mwe tini hinde apa ku hambwa kumbwa. Kunu kui miya ti ku heindano. Woroti, mwaꞌambwe fori hinde apa ku hei kumbwa.
23623	MAT 13:15	Hinde wowani, dele himiyama hurahama lei inaka ti emendiki naha. Wasamba wuhi ti mwanji fo mendino tini tinda diyahasindau. Wasamba wuhi ti funda kitinambusindau. Miya wuhi ti funda dasikinasindau. Ele sumbu hinga wunu nu wosi nambwe napo miya wuhi ti mwaꞌambwe fo wu heini wasamba wuhi ti mwanji wu mendini inaka wuhi ti mwanji mu ti wu hambwakoro. Wopo apa numbo hukwe wu hanjaꞌaisini ani tambwa tawa kipe wunu a wosikoro.’
23624	MAT 13:16	“Woro kunu ma ku eripenda. Hinde wowani, miya kuhi ti mwaꞌambwe ti o ku heinda. E, wasamba kuhi ti mwanji o ku mendinda.
23626	MAT 13:18	“Apa mwanji mu mwe ti ma ku mendi, hima fori raisi wapa ti tau tiki ri rumbwe ki ri iro mwanji yepe ti.
23631	MAT 13:23	Woroti kale raisi wapa nuwe kipe tiki sikaro ti, dele hima hinga ni sawendau. Wunu Gotri mwanji wu mendini mwanji mu mwe ti wu torosindau. Wosiwani fwele mwe ti 100 hinga wu wani fwele mwe ti 60 hinga wu wani fwele 30 hinga ya wu wa.”