23224	MAT 1:11	Ete wowani Josaiya Jokonaiya ga ri hiparakambwe lenga wunu ri ra. Ka gisi Isurel himako wunu raꞌaini Bapilon ko ki hima kicha hinga wunu andosiro.
23230	MAT 1:17	Epuraham kale ri hima kupu hinga tinda ete ta tani Defit ki ambwero ti, tapaꞌangi tapaꞌangi hatachi opuriꞌopuri. Wowani Defit ele ri hima kupu hinga tinda ete ta tani Bapilon ko ki wu daro gisi ambwero ti, tapaꞌangi tapaꞌangi hatachi opuriꞌopuri. Ka Bapilon ko ki wu daro gisi ete ta tani Kurais sukwaro gisi tiki ambwero ti tapaꞌangi tapaꞌangi hatachi opuriꞌopuri.
23231	MAT 1:18	Jisas Kurais ni raro mwanji mu ka hinga sukwaro. Ri nuwai Mariya Josep ni hopwe kinani mwanji ya wu inji. Wosiwani funda fi tukuya nambwe fi dani Mariya Gotri Himamwale to tini yohosiwani che tinga ya ti da.
23232	MAT 1:19	Ti hurache, Josep, rini hima kipe naha. O keke ri humwe Mariya ni huruhumba ti ri ha ki ri diyaha. O hinga keke nimba gainani tini andosiwa ti da ki.
23233	MAT 1:20	Josep o tini ete ri hambwandani, tukuki tiki ri tukuyaneheiwani Apukolaka i ensel fori rini tambwa tani ya rini sawe, “Josep, Defit i che, apa mi humwe Mariya mi toro ki aki kei. Ma mendi, o sembe ga dau che oti, o Gotri Himamwale to tini haro.
23234	MAT 1:21	Apa hurahama che ni o ti rakonda. Wowa hi rihi ti, Jisas, ma uchasi. Hinde wowani, rini himiyama hurahama wui kapwa sumbu rani ri humbwesini wunu ai ri ratano hima.”
23236	MAT 1:23	“Ma mendi, humwe chongo foti sembe tinga ti dani, hurahama che fori o ti rakonda. Wowa hi rihi ti, Emanuwel, ma ku uchasi.” O hi mwanji mu mwe ti ka hinga: Gotri nunu ga ete dau.
23238	MAT 1:25	Woroti Josep ri humwe ga tukuya nambwe ete da dawani ri humwe hurahama che ya ti ra. Wowani ri hi ti, Jisas, ya ri uchasi.
23240	MAT 2:2	“Ka che ako, Jutiya himako i king apukolaka waꞌaino che soki dau? Rini ni mekuro isangi nika sukwa tokwe nu heiro. Wosini rini ni lotu nu wo ki nu tanda.”
23246	MAT 2:8	Wowani rini wu sawewani wunu ri humbwewani Betelehem ko tokwe wu ikowani ya ri sawe, “Ku ini tau kwambu ku ani ka che ma ku wakinehei. E, ku heiwa mwanji ti ma ku ani humbwewa a mendi. Wowa ani okwe ani ini rini ni a lotu wo.”
23247	MAT 2:9	Wowani wunu king apukolaka ri mwanji ti wu mendisini ya wu i. Wondawani ka isangi imbihumbwa nika sukwa mapwa tokwe wu heiro o isangi to ai mwaseni ini o che tukuyandau aka tuwo tenge naha ki ya da.
23249	MAT 2:11	Ete wosini o aka ki wu raruni wu heiwani o che ri nuwai Mariya ga ya da. Wondawani, wu opulisini seke wuhi ti wu ombungwesini o che ni ya lotu wo. Wosini bokis wuhi ti wu tukwasini ele mwaꞌambwe kipe naha ya rini wu ha, gol, kuwa chele hiki saindau paura ti, e, kuwa chele mwaꞌambwe hi foti, sanda.
23251	MAT 2:13	Wu isiwani Apukolaka i ensel fo tani Josep ni tukuki tiki ya rini sawe, “Ma saini mi che humwe rani Isip ko laka tokwe akini i. Wosini Isip ko laka tiki ya ma ete dawa mwanji fo mini a sawewa pwe mi bwe ta. Hinde wowani, Herot o hurahama che ni wakineheisini o rini yeni si ki ri hambwandau.”
23252	MAT 2:14	O hinga nawani Josep saini ri che humwe rani Isip ko tokwe niliki ya ete wu i.
23253	MAT 2:15	Wu isini Isip ko tiki ete wu da dani Herot haro gisi tiki ya wu ambwe. O sumbu hinga siraro ti, ka Apukolaka i mwanji bwarakarandaro hima ri takisopo tiki bwaro mwanji hingambwa mwe naha siraro. Ka hinga ri sawero, “Hurahama che ahi Isip ko tiki o da. Wosiwani rini ani uchawani taro.”
23254	MAT 2:16	Dani ini Herot hambwahiro, kale nika sukwa mapwa tokwe dau hambwandau hima le rini gamboro. O keke sembe rihi ti enge omwesika ya rini a. Ete wokoni hima fwele ri humbwewani Betelehem ko ga o ko ni takaisini dau ko ele ga tinda ya wu i. Wu ini hurahama che asama fisi diki nambwe ele che hinga tinda ete ya wu yeni si. O sumbu hinga Herot wosiro ti, kale hambwandau himako rini sawero mwanji tini ri ai kilisini asama fisi ni diki nambwe che leni wu ye ki ri sawero.
23256	MAT 2:18	“Wu mendiwani Rama ko tiki ata fo gindani au laka ya ichakanda. Resel to ele ti che le keke ya ti ichakanda. Wondawani ele himiyama hurahama ti sembe hinde tini wu wahapi kumbwa. Hinde wowani, kale ti che tini ga da nambwe.”
23257	MAT 2:19	Wosiwani dani ini Herot ya ha. Ete wosiwani Isip ko tiki Apukolaka i ensel Josep tambwa tukuki tiki tani ya rini sawe, “Ma saini o che ri nuwai ga ma fini rani Isurel ko tokwe ai i. Ka che ni yeni si ki hambwandaro hima le hahiro.”
23259	MAT 2:21	Ete wowani Josep ri saini ri che humwe ga Isurel ko tokwe ya wu ai i.
23261	MAT 2:23	Ri ini ko fotiki ya ri liti. O ko hi ti, Nasaret. Woro o sumbu hinga sukwaro ti, Gotri mwanji bwarakarandaro hima lei mwanji hingambwa mwe naha siraro. Wunu ete sawero: “Wunu apa Nasaret pe hima hinga ya rini wu uchakonda.”
23262	MAT 3:1	Ka gisi ki uku yasindau hima, Jon, ya ri sukwa. Wosini Jutiya mapwa ki dau hima da nambwe michi tiki ri dasini ele kipe himiyama hurahama leni Gotri mwanji ti ya wunu ri bwanda.
23264	MAT 3:3	Imbihumbwa Gotri mwanji bwarakarandaro hima ri, Aisaiya, to Jon ni ka hinga ri sawero, “Hima da nambwe michi ki hima fori ri takisopo ki ri uchani ka hinga o ri sawenda, ‘Apukolaka ri numbo ma ku nambusini ri ino numbo rihi ti ma ku norukwe.” ’
23268	MAT 3:7	Wondawani Jon ri heiwani Farisi hima le, e, Satiyusi hima le uku wunu yasi kinani ya wu ta. Wowani ya wunu ri sawe, “Kunu kapwa hopo to raro che hinga. Namoto kunu sawewani Gotri nomo omwesika kunu hakondau sumbu tini ku hanjaꞌai ki ku hambwandau?
23269	MAT 3:8	E, kapwa sumbu kuhi mwe naha gumwa ku siro ti nawa, o sumbu kuhi ni chikindau ahirahi mwe kipe ma ku wa.
23270	MAT 3:9	Kunu inaka kuhi tiki ka hinga apa ku hambwa kei, ‘Epuraham o nui atei.’ O kunu a sawenda! Gotri dele humokuto ni ri sawewa Epuraham i che hinga wu sirano.
23272	MAT 3:11	“Kapwa sumbu kuhi ti gumwa ku siro keke uku minde ki o kunu a yasisinda. Woroti hima fori ai gumwa tokwe tano ti, rini ai kwambu tini ri dikikondau. Ani ai hambwa ti kapwacheche naha, rindo ri hambwa ti omwesika naha. Rini kunu ni uku ri yasino ti, o Gotri himamwale ki hi hinga okunda ki kunu ri yasino.
23276	MAT 3:15	Ete wowani Jisas mwanji wasa ya rini sawe, “Tambwa mini a sawero hingambwa ma wosi. E, sumbu kipe ti tinda nu chikiwa o kipe naha.” Ete wowani Jon ri mwanji tini ya ri sirina.
23278	MAT 3:17	Ete wowani tumwa foti niri we tiki ya uchani sawe, “Dohaꞌa ai che, ani rini keke a wondau. Ani rini keke ani eripendau.”
23279	MAT 4:1	Wosiwani ka gisi ki Saiten rini simiyanehei kinani Gotri Himamwale Jisas ni humbwewani hima da nambwe michi tiki ya ri i.
23280	MAT 4:2	Wosini Jisas ahirahi nambwe 40 gisi hinga ya ri da. Ete ri da dawani iche tinga ya rini ha.
23281	MAT 4:3	Iche tinga ri handawani rini simiyaneheino hima fori rini tambwa tani ya ri sawe, “E, mini Gotri Che naha nawa, dohaꞌa humokuto mi sawewa sa jamekoni bereti hinga sa sira.”
23284	MAT 4:6	Wosini ya rini sawe, “E, mini Gotri Che naha nawa, ma chunani rai. Gotri mwanji ete sawero: ‘Apa Gotri ri ensel leni sawewa wu tani humokuto foti seke mini yehekuno keke wui tapa tenge tiki mini wu lisisini o mini rakaikonda.” ’
23293	MAT 4:15	“Sepulan mapwa, Nafatalai mapwa, fwanjuwei tokwe indau numbo, e, Jotan gara indau kachi tokwe, ele mapwa ki dau Galili kipe hima kupu ba fwele.
23299	MAT 4:21	Biya hinga ri ini ri heiwani analongo fopi, Jemis hima pi Jon, fi yapai Sepeti ga kanu we tiki tukwa ya wu wonorukwenda. Wondawani Jisas ya fini ucha.
23302	MAT 4:24	Jisas ri wosindaro ele sumbu hinga Siriya mapwa laka hinga tinda ete ichiꞌuchawani ya wu mendi. Ete wokoni ele ba fo ba fo hahungo mendindau hima le, seke kapwa tapa kapwa hima le, talihapa dinga ba hima le, seke tapa rikirikinandau hima le, e, himamwale kapwa tinga dau hima le, rini tambwa wunu ratawani kipe ya wunu ri wosinda.
23303	MAT 4:25	Wondawani kale himiyama hurahama miyafo naha Galili mapwa pe, Dekapolis mapwa tokwe pe, Jerusalem pe, Jutiya mapwa pe, e, Jotan o kachi mapwa tokwe pe, tinda wu tani ya rini wu sirina.
23304	MAT 5:1	Ete wowani Jisas ka himiyama hurahama miyafo naha ri heifuni kimbache foriki ya ri rau. Ri rau ri lilindawani ri himache le rini tambwa ya wu ta.
23306	MAT 5:3	“Hima fwele wunjenga ete wu hambwawa, wunu Gotri miyaningisopo ki wunu chikinda nambwe. Wowa sa wu eripeꞌaripe. Hinde wowani, hewen pe kwambu o wuhi.
23307	MAT 5:4	“Ichakandau hima le, wunu sa wu eripeꞌaripe. Hinde wowani, Gotri wunu okulawa sembe wuhi o wunu wahapikonda.
23308	MAT 5:5	“Hima waha hima le, wunu sa eripeꞌaripe. Hinde wowani, ichakai Gotri seke wange o ya wu sirinakonda.
23309	MAT 5:6	“Sumbu kipe keke iche tinga wunu handau himako sa wu eripeꞌaripe. Hinde wowani, ichai Gotri wunu hawa o wunu talekonda.
23310	MAT 5:7	“Hima le keke wondau hima le sa wu eripeꞌaripe. Hinde wowani, ichai Gotri hima keke wondau sumbu wasa o wunu hakonda.
23311	MAT 5:8	“Sembe wuhi ti fwa hinga halayasindau hima le, wunu sa wu eripeꞌaripe. Hinde wowani, ichai Gotri o wu heikonda.
23312	MAT 5:9	“Ele hima anayewani alase ki raindau hima le, wunu sa wu eripeꞌaripe. Hinde wowani, ichai Gotri ri che o wunu nakonda.
23320	MAT 5:17	“Kunu apa ka hinga hambwa kei, ani Gotri chengi ki dau Moses kaisiro Gotri lo mwanji tinga Gotri mwanji bwarakarandaro hima i mwanji tinga a humbu ki a taro. Woro mina. Ani o tini a humbu ki a ta nambwe. Ani ele mwanji ni tinda ani ai chiki ki a taro.
23321	MAT 5:18	Mwe naha ki kunu a sawendau. Do niri ga do nuwe ga humbuno gisi sukwakonda. Woro, apa Gotri chengi ki dau Gotri lo mwanji kairo himikiche fori hinde humbu kumbwa. Gotri chengi ki dau lo mwanji sawesindau sumbu ti tinda ete mwe naha sirakonda.
23322	MAT 5:19	E, hima fori Gotri lo mwanjiche fori ri toroni gumwa tokwe ri humbweꞌisini ri sumbu ni hima fweleni o hingambwa wu wo ki ri mekuwa ori hima hewen ko tiki ri hi ti kapwacheche. E, hima forito Gotri lo mwanji tini sirinandani ele himiyama hurahama leni norukweni ri ondiyakandiyandawa, rini hewen ko tiki hi rihi ti apukolaka.
23328	MAT 5:25	“E, hima fori mini kotimwo ki numbo tiki funda ki indawa rini ga metengei ete ma ki wonorukwe. Foki apa koti mendindau hima laka i tapa tenge tiki o mini ri owekonda. Wowa o hima laka ga apa apungwandai kicha hima ri tapa tenge tiki o mini ri owekonda. Ete wowa apungwandai kicha hima ga kalapus we tiki mini rawarukonda.
23329	MAT 5:26	Mwe naha ki mini a sawendau. Kalapus mi iwa kapwa sumbu mi woro ya tinda ete mi chiki nambwe nawa apa kalapus ti hinde mini andosi kumbwa.
23333	MAT 5:30	E, tapa mama mihi to mini matinawani kapwa sumbu mi woni mi hichakowa o tapa mama ma takutoni humbweꞌi. O hinga mi wowa mini kipe mi dano. Minambwe nawa, o tapa kapwa mihi keke hi tiki mini rawaino.
23334	MAT 5:31	“Imbihumbwa ka hinga sawero: ‘E, hima fori ri humwe ri humbu kinawa, anahopwesini ai humbundau chengi ti sa tini ha.’
23335	MAT 5:32	Woro o tini kunu a sawendau. E, hima fori, ri humwe hima fonga kapwa sumbu fo ti wo nambwe, nindumwasari tini ri humbuwa ti ini hima foriki ti ai torowa, ti hurache tini humburo keke anahopwendau sumbu tini walambe ti wosindau. E, hima fori imbihumbwa hima fo diyahani ri andosiro humwe tini ri hopwewa, o rini anahopwendau sumbu tini walambe ai ri wondau.
23337	MAT 5:34	Woro o tini kunu a sawendau. Apa kari kau mwe naha na kei. Minambwe naha kunu a nasindau. Apa hewen pe mwaꞌambwe fotini kui mwanji okula ki ku ucha kei. Hinde wowani, hewen oti Gotri ko.
23338	MAT 5:35	Apa nuwe pe mwaꞌambwe fotini kui mwanji okula ki ku ucha kei. Hinde wowani, nuwe oti Gotri seke yitindau. Apa Jerusalem ko hi tini kunu okula ki ku ucha kei. Hinde wowani, Jerusalem ko oti King Apukolaka i ko laka.
23339	MAT 5:36	E, apa mi mwa tini mwanji mini okula ki ucha kei. Hinde wowani, apa mwa kopika mihi foti mi wosiwa wamwaꞌa ke hinga hinde sira kumbwa.
23344	MAT 5:41	E, hima fori mini amayiti amayitini numbo fai tiki ki i ki mini ekichasiwa mini ga mi ai rini ra ra numbo hime tiki ma ki i.
23347	MAT 5:44	Woroti ete o kunu a sawenda. Kunu ele kunu omwemendindau hima leni ma ku okokonasini wunu keke Gotri ni ma ku uchahambwawa Gotri ele kapwa sumbu kunu ni wosindau hima leni sa wunu okula.
23348	MAT 5:45	O hinga ku wosiwa kunu hewen ko tiki dau kui Yapai ri che hinga ku dano. Kui Yapai Gotri rini tapwaki nika ti ele kapwa hima le keke ri wosini, e, hima kipe le keke okwe ri wosiwani sukwanda. Wosini mwa ti o hingambwa ele sumbu kipe wosindau hima le keke, e, kapwa sumbu wosindau hima le keke funda ete ri wosiwani sikandau.
23353	MAT 6:2	“Mwaꞌambwe ti bwarichape hima ni ku ha kinawa, apa hambangini ti hima i miyaningisopo tiki wuichi wuichi mwaꞌambwe raꞌai ku ha kei. Kunu apa kale hima lotu wondau aka ki, e, numbo ki wu raruni hi wuhi tini wu rasai ki nimba gamboni wu wondau sumbu hinga ku wo kei. Mwe naha ki kunu a sawendau. Hima le hi wuhi wu rasairo keke wunu sumbu wasa wuhi wu torohiro.
23354	MAT 6:3	Ele bwarichape hima fweleni mi okula kinawa, apa tapa usanji mihi ti tapa mama wosindau sumbu kipe tini heini hi rasai kei.
23356	MAT 6:5	“Gotri ni ku uchahambwa kinawa kunu apa nimba gambondau himako le wosindau hinga ku wosi kei. Wunu hima leto wunu hei ki lotu wondau aka laka ki, e, numbo laka gamba tiki saini wu etisini Apukolaka ni uchahambwandau hinga wu uchahambwandau tini wu okokonandau. Mwe naha ki kunu a sawendau. Wunu wu wosindaro sumbu wasa wuhi wu tororo.
23357	MAT 6:6	Woroti, Apukolaka ni mi uchahambwa kinawa, mi tukuyandau aka tipa mihi ki ma raruni aka ti mi ai dimisini mi Yapai yanisini dau tini ma rini uchahambwa. Wowa Yapai mihi, ele wanisini dau mwaꞌambwe hinga tinda ri heindau ki, mwaꞌambwe wasa o ai mini hakonda.
23358	MAT 6:7	“Apukolaka ni ku uchahambwa kinawa, apa sembe ha nambwe hima ba fweleto mwanji miyafo Gotri ni bwandau hinga ku bwanda kei. Wunu ka hinga wu hambwandau, mwanji miyafo wu bwawa Gotri apa o wunu mendikonda.
23359	MAT 6:8	Kunu apa wui sumbu tini ku sirina kei. Hinde wowani, kui Yapai ni ku ucha nambwe ku dawani rini ele mwaꞌambwe ku heifundau ti rini metengei hambwasindau.
23360	MAT 6:9	“Ka hinga ma ku uchahambwa: Nui yapai Apukolaka, mini hewen ko tiki mi dau, hi mihi ti kipe naha tumbwa ya sa wu rasainda.
23370	MAT 6:19	“Kunu apa mwaꞌambwe kipe naha kuhi le do nuwe ki ku waunda kei. Dohaꞌa nuwe ki dau owechehopoche le ele mwaꞌambwe ni wu andawa mwaꞌambwe fwele se ya yekonda. Wondawani hili yandau hima le okwe aka ti setapweningisini raruni mwaꞌambwe le hili wu yandau.
23371	MAT 6:20	O hinga ti keke mwaꞌambwe kipe kuhi ti hewen ko kipe sumbu ni ku sirinani ma ku wo. O hinga ku wowa hewen ko ki mwaꞌambwe kipe ni ku waundau. Hewen ko tiki, owechehopoche le andau sumbu ti, se yendau sumbu ti, e, hili yandau sumbu ti, ele sumbu hinga ti da nambwe.
23375	MAT 6:24	“Hima fori hacha fisi ki tau ti hinde ri ra kumbwa. Apa o hinga ti forini sembe amwaka ri ani fori keke ri wono. Wosini forini sirinakoni apa forini gumwa sino. Kunu apa Gotri numbo tinga ya mwaꞌambwe tandau numbo tinga fisi ku sirina kei.
23378	MAT 6:27	Hinde na hima kuhi forito rinjenga ri inaka tiki himamwale rihi tini kamindache ri ai ondiyasiwa gisi huwe hinga ino? Minambwe naha.
23381	MAT 6:30	Apa dele fuku ki saindau ki le, icheki sarepi tiki wu yekutosini hi tiki wu humbwewa uno. Woroti, kale nimba dau ki le Gotri to wariko kipe wunu hani nimba wunu ri enependau. O hinga keke kunu dele himiyama hurahama ku dau ti, mwe naha ya ma ku hambwa. Gotri kipe naha o kunu gwarosikonda. Sembe ha sumbu kuhi ti kapwacheche naha.
23385	MAT 6:34	O hinga ti keke, kunu icheki kipe mwaꞌambwe tini ku hambwa kei. Icheki kipe mwaꞌambwe kuhi ti icheki pwe ku bwe hambwa. O gisi kipe nomo mihi ti, o o gisi ki mi bwe ra.
23387	MAT 7:2	Kale hima i sumbu ni kilindau tapa hinga ti, ichai Gotri okwe o hingambwa o kunu kilikonda. E, kale hima fweleni ku heini ku hambwasini wunu ku wosindau hingambwa ichai Gotri okwe o hingambwa o kunu wosikonda.
23388	MAT 7:3	Hinde wowani mi hiparakambwe miya tiki mi misini kapwa rungoche fori dau ti mi heindau, woro mindo mi hambwa nambwe, mi miya tiki kapwa rungo laka foti dau ti?
23392	MAT 7:7	“Kunu Gotri ni mwaꞌambwe keke ma ete ku uchahambwanda. Wowa o mwaꞌambwe Gotri o kunu ri hakonda. Kunu mwaꞌambwe keke ma ete ku wakinda. Wowa ku wakini o ku heikonda. Aka lengenumbo ma ete ku yenda. Wowa Gotri o kunu dungwasikonda.
23393	MAT 7:8	E, hima fori Gotri ni ete ri uchahambwandau ti, mwaꞌambwe ete ri torondau. Hima fori mwaꞌambwe ti ri hei kinani ete wakindau ti, ori hima o mwaꞌambwe heindau. E, hima fori aka lengenumbo tini ete ri yendau ti, Gotri o aka lengenumbo ti rini dungwasindau.
23394	MAT 7:9	“E, che fori tani ri yapai ni nakuhopo mwanji rini bwawa, apa ri yapai humokuto tini rini hanoꞌo? Mina.
23395	MAT 7:10	E, che fori tani ri yapai ni fwaiꞌomwe mwanji rini nawa, apa kapwa hopo tini rini hanoꞌo? O okwe mina.
23396	MAT 7:11	Kunu, kapwa hima le, kale che kuhi ni mwaꞌambwe kipe naha ti ku handau. O keke ma ku hambwa, hewen ko ki dau Yapai kuhi okwe, rini ni uchahambwandau hima leni mwaꞌambwe kipe naha ti kui che leni ku handau hinga kunu hakonda.
23398	MAT 7:13	“Kunu numbo cheche ki ma ku ini ku raru. Hi tokwe raindau numbo ti omwesika naha, wosini bwanja laka. Himiyama hurahama miyafo naha o numbo ni wu sirinani indau.
23399	MAT 7:14	Woro, himamwale kipe torondau numbo ti tingiche, wosini tau kwambu naha. Ka numbo tingiche hima funda funda naha tombwa rarundau.