23223	MAT 1:10	De Ezequías nī ncuu dē tatá Manasés, de Manasés nī ncuu dē tatá Amón, de Amón nī ncuu dē tatá Josías.
23229	MAT 1:16	De Jacob nī ncuu dē tatá José, tēe nī ncuu yií María. De María nī ncuu ña naná Jesús, Yāā nání Cristo.
23231	MAT 1:18	De jā ní ncacu Jesucristo de súcuán nī ncuu: Naná yā María, ja nī ncundaā jā cundeē ña jíín José. De jondē tá ncháha ca cundeē ña jíín dē, de nī jīcūhun sēhe ña nī nsāhá Espíritu Santo.
23232	MAT 1:19	De José, tēe jā cundeē ña jíín, chi tēe ndāā cúu dē. De nduú cúnī dē cuāha dē tūhun canoō ña, chi sa cúnī dē jā ná jéncuiñī yuhū-ni jā má cúndeē dē jíín ña.
23233	MAT 1:20	De juni súcuán nácani inī dē, de nī stéhēn jāni nūū dē jā ní nquenda-ni iin ángel maá Jētohō ō Yāā Dios nūū dē, de nī ncāhān yā jíín dē: José, sēhe tatā David, mā cúyūhú nú cueca nú ñasíhí nú María, chi sēhe ña jā cacu, vāji ji jondē nūū maá Espíritu Santo.
23236	MAT 1:23	Coo iin ñahan lúlí, de nīhīn séhe ji, de scácu ji iin sēhe yií, de cunaní sūchí ñúcuán Emanuel. Cáchī tutū. De síví yáhá cáchī: Yāā Dios ndéē yā jíín ó.
23237	MAT 1:24	De nī ndoto José, de nī nsāhá dē tá nī ncachī ángel Jētohō ō Yāā Dios nūū dē. De nī jeca dē María nī ncuu ña ñasíhí dē.
23239	MAT 2:1	De tá nī ncacu Jesús inī ñuū Belén ndáñúū Judea, de tiempo ñúcuán tátúnī rey Herodes. Ñúcuán de jacū tēe ndíchí jā scuáha sīquī tiūūn, nī nquiji jícá ndá dē ichi nūū quénda ncandiī, de nī nquenda dē ciudad Jerusalén.
23240	MAT 2:2	De nī jīcā tūhún ndá dē nchivī: ¿Ní cúu nūū íyó sūchí jā ní ncacu jā cuu rey nchivī hebreo? Chi ichi nūū quénda ncandiī nī jinī ndá sá iin tiūūn cāhnú jā cúu seña jā ní ncacu ji. De vāji ndá sá jā chiñúhún sá ji, ncachī dē.
23241	MAT 2:3	De rey Herodes, tá nī jini dē tūhun ñúcuán, de nī ncunēhén inī dē, jondē jíín ndācá nchivī Jerusalén.
23242	MAT 2:4	De nī nastútú dē ndācá sūtū cúñáhnú jíín ndācá tēe stéhēn ley janahán nūū nchivī. De nī jīcā tūhún dē ndá tēe ñúcuán ní cúu nūū cacu Cristo, cáchī tutū.
23243	MAT 2:5	De nī ncachī ndá dē nūū rey: Inī ñuū Belén ndáñúū Judea. Chi súcuán cáchī nūū tútū jā ní ntee tēe nī nacani tūhun yā jondē janahán:
23244	MAT 2:6	Ndá ndóhó nchivī ñuū Belén ndáñúū Judá, cúñáhnú cā ñuū nū nsūú cā ndá cā ñuū jā cúñáhnú inī Judá. Chi suu inī ñuū nū quee iin Yāā jā tatúnī, de coto yā nchivī maá nī Israel, ncachī Yāā Dios. Cáchī tutū.
23246	MAT 2:8	De nī ntají dē ndá tēe ñúcuán jā quíhīn dē ñuū Belén. De nī ncāhān dē: Cuáhán ndá ní de cātūhún vāha ní ní cúu nūū íyó sūchí lúlí. De tá nī nanihīn ndá ní ji, de quiji ní cachī tūhun ní nūū sá, tácua suni quīchiñúhún maá sá ji, ncachī rey.
23247	MAT 2:9	De tá nī jini ndá dē tūhun jā ní ncāhān rey, de cuāhān ndá dē. De maá tiūūn cāhnú jā ní jinī dē ichi nūū quénda ncandiī, nī jēcōsō nūú cuāhān nūū ndá dē jondē nī nquenda nūū íyó sūchí lúlí, de ñúcuán nī jencuiñī.
23250	MAT 2:12	Ñúcuán de nī stéhēn jāni nūū ndá dē, de nī ncachī nūū dē jā má quínohōn dē nūū Herodes. De incā ichi cuānohōn dē ñuū dē.
23251	MAT 2:13	De tá cuānohōn ndá tēe mago, de nī stéhēn jāni nūū José jā iin ángel maá Jētohō ō Yāā Dios nī ncāhān yā jíín dē: Nacōo de cunu nú quīhīn nū jíín sūchí lúlí jíín naná ji jondē nación Egipto. De ñúcuán cundeē nū jondē cachī tūhun nī nūū nū. Chi Herodes ja ñatin nanducú dē sūchí lúlí jīñā jā cahnī dē ji, ncachī yā.
23252	MAT 2:14	De nī ndoto José. De cuāhān dē jíín sūchí lúlí jíín naná ji, de nī jica ñuú ndá dē cuāhān dē Egipto.
23254	MAT 2:16	Ñúcuán de nī jinī Herodes jā súcuán nī stáhví ndá tēe mago dē, de nī nquītī ndasí inī dē. De nī ntají dē ndá soldado cuāhān, de nī jahnī ndācá tēe ñiquín jā úū cuīyā jíín jā lūlí cā jā íyó inī ñuū Belén jíín ndācá ñuū ñatin. Chi ja nī jīcā tūhún vāha dē ndá tēe mago nāsaa tiempo nī ncuu jā ní ncacu Jesús.
23257	MAT 2:19	Ñúcuán de nī jīhī Herodes. De nī stéhēn jāni nūū José jā iin ángel Jētohō ō Yāā Dios nī ncāhān yā jíín dē jondē nūū ndéē dē Egipto:
23260	MAT 2:22	De nī nīhīn dē tūhun jā Arquelao nī nūcuīñī dē nūū ndīyi tatá dē Herodes, de maá dē tátúnī inī región Judea. De yúhú dē jā quínohōn dē ñúcuán. De nī stéhēn jāni nūū dē jā ná quíhīn dē región Galilea, de cuāhān dē.
23262	MAT 3:1	De nī jica tiempo, de nī nquenda Juan tēe scuénduté jondē nūū ñuhun tíhá ndáñúū Judea, de suha nácani dē tūhun:
23263	MAT 3:2	Nacani inī ndá nú jā sndóo nú cuāchi nú, chi ja nī ncuñatin maá Yāā ndéē andiví jā tatúnī yā nūū nū, ncachī dē.
23265	MAT 3:4	De sahma ñúhún Juan cúu ixi camello, de núhnī iin cinturón ñii chījin dē. De jā técū dē cúu tīca langosta jíín ndūxi yōcō.
23266	MAT 3:5	De nchivī ciudad Jerusalén jíín ndācá nchivī región Judea jíín nchivī ndéē ñatin yuhú yūte Jordán, nī nquenda ndá ji nūū dē.
23267	MAT 3:6	De nī nacani ndaā ndá ji cuāchi ji nūū Yāā Dios, de nī scuénduté dē ji inī yūte Jordán.
23268	MAT 3:7	De tá nī jinī dē jā váji cuāhā tēe grupo fariseo jíín tēe grupo saduceo nūū scuénduté dē, de nī ncāhān dē: Va sēhe cōō cúu ndá nú, chi xēēn nū tá cúu cōō. ¿A jáni inī ndá nú jā cuu cunu nú cācu nú nūū castigo xēēn jā quiji?
23269	MAT 3:8	Túsaá de sāhá ndá nú tiñu váha, de súcuán stéhēn nū jā ní nacani ndija inī nū jā sndóo nú cuāchi nú.
23271	MAT 3:10	De cúu ndá nú tá cúu tūndīhá jāá nduú jéhe jāvíxī vāha. De mitan de ja íyó tūha Yāā Dios jā cuāha yā castigo xēēn, tá cúu nūū íyó tūha iin cāa jā quehndē jondē yoho ñutun. Túsaá de sāhá yā jíín ndá nú tá cúu nūū sáhá yā jíín ndācá ñutun jāá nduú jéhe jāvíxī vāha, jā tēhndē de cāyū nūū ñúhūn.
23272	MAT 3:11	De nduhū chi jíín ndute scuénduté nī ndá nú, de ñúcuán cúu jā stéhēn nū jā ní nacani inī nū jā sndóo nú cuāchi nú. De Yāā jā quiji, chi modo jā scuénduté yā ndá nú cúu jā cuāha yā Espíritu Santo cundeē inī ánō ndá nú, de poder yā cúu tá cúu ñuhūn. De Yāā jā quiji chi cúñáhnú ndasí cā yā nsūú nduhū. Chi nduú cúñáhnú cuitī ni nūū yā, ni jā cuetíñú yā nduhū vísō iin tiñu lúlí cā jā cuiso nī nījān yā.
23273	MAT 3:12	De sāhá yā tá sáhá tēe stéchí trigo, chi sāhá síín yā nchivī vāha jíín nchivī nēhén, tá cúu nūū cúndoo trigo jā quée síín paja. De nastútú yā trigo yā ndīvi inī yacā yā. Sochi paja chi teñuhūn yā nūū ñúhūn jā má ndáhvā cuitī, ncachī Juan.
23274	MAT 3:13	Ñúcuán de nī nquee Jesús región Galilea, de nī nquenda yā yūte Jordán nūū íyó Juan, tácua scuénduté dē yā.
23275	MAT 3:14	Sochi nduú cúnī Juan scuénduté dē yā, chi nī ncāhān dē jíín yā: Sa cánuú jā scuénduté maá ní sāán, ¿de nāsa cúu jā sa nūū sá vāji ní? ncachī dē.
23276	MAT 3:15	De nī ncāhān Jesús jíín dē: Nduú chi sāhá nú, chi súcuán cánuú jā squíncuu ó ndācá jā tátúnī Yāā Dios, ncachī yā. Ñúcuán de nī scuénduté dē yā.
23277	MAT 3:16	De tá nī ncuu nī jenduté yā, de nī nquee yā ndute. De nī nune-ni nūū ndéē Yāā Dios andiví, de nī jinī yā jā cúun Espíritu Yāā Dios vāji, de cáá tá cáá iin paloma, de nī jīnū xīnī yā.
23282	MAT 4:4	De nī ncāhān yā jíín: Nduú chi yósō nūū tutū īī: Nsūú mátúhún-ni stāā cúu jā técū nchivī, chi suni jíín ndācá tūhun jā cáhān Yāā Dios, ncachī yā.
23283	MAT 4:5	Ñúcuán de cuāhān tāchī cúñáhnú jíín yā jondē Jerusalén jā cúu ciudad īī. De nī jani ji yā xīnī torre templo.
23286	MAT 4:8	De tāchī cúñáhnú nī jeca tucu ji yā cuāhān ji jíín yā xīnī iin yucu súcún ndasí. De nī stéhēn ji ndācá nación níí cáhnú ñayīví nūū yā, de viī ndasí cáá ndihi.
23289	MAT 4:11	Ñúcuán de nī ncujiyo-ni tāchī cúñáhnú cuāhān. De nī nquenda ndá ángel Yāā Dios nī nchindeé ndá yā.
23291	MAT 4:13	De nduú ní ndéē yā ñuū Nazaret, chi nī jēhēn yā nī ndeē yā ñuū Capernaum. De ñuū ñúcuán cáá yuhú mar, maá región Zabulón jíín Neftalí.
23293	MAT 4:15	Región Zabulón jíín Neftalí, ichi jā cuáhān yuhú mar, lado yūte Jordán nūū quénda ncandiī, jíín región Galilea nūū ndéē nchivī ndá cā nación jāá nduú jínī tūhun yā.
23294	MAT 4:16	Nchivī ñúcuán chi modo nūū neē ndéē ji, de stúu yā luz yā nūū ji. De nchivī ja ñatin naā, nīhīn ji tūhun vāha ndasí, suu tūhun jā scácu yā ánō ji. Ncachī Isaías.
23295	MAT 4:17	De jondē quīvī ñúcuán nī nquijéhé Jesús nácani yā tūhun, de súcuán nī ncāhān yā: Nacani inī ndá nú jā sndóo nú cuāchi nú, chi ja nī ncuñatin Yāā ndéē andiví jā tatúnī yā nūū nū, ncachī yā.
23296	MAT 4:18	De jíca Jesús yuhú mar Galilea cuāhān yā. De nī jinī yā nūū ūū tēe, de ñanī ndúū dē. De iin dē cúu Simón jā suni nání Pedro, de incā dē cúu Andrés. De tēe tíin tiacá cúu ndúū dē, de chúhun dē ñunu dē inī mar.
23299	MAT 4:21	De nī jica yā jacū cā, de nī jinī yā nūū ūū cā tēe, de suni ñanī ndúū dē. De cúu dē Jacobo jíín Juan, ndúū sēhe Zebedeo. De ndéē dē inī barco jíín tatá dē Zebedeo, náchicatún dē ñunu dē. De suni nī ncana yā ndúū dē jā cuniquīn dē yā.
23301	MAT 4:23	De nī jica nuu Jesús níí región Galilea, nī stéhēn yā tūhun inī ndá vehe īī jā cúu sinagoga. De nī nacani yā tūhun vāha nāsa tátúnī Yāā Dios. De nī nasāhá vāha yā nchivī cúhū ndācá-ni cuēhē.
23302	MAT 4:24	De nī jītē nuu tūhun yā cuāhān níí región Siria. De nūū yā nī nquisiáha ji ndācá nchivī cúhū, nchivī jā ndóho quéhén nūū cuēhē, jíín jā játū, jíín jā ñúhún tāchī inī, jíín jā jíhī yīhí, jíín jā ní nduvehlé. De nī nasāhá vāha yā ndá ji.
23303	MAT 4:25	De cuāhā nchivī región Galilea jíín Decápolis, jíín nchivī ciudad Jerusalén jíín región Judea, jíín ndá ñuū jā íyó incā lado yūte Jordán ichi nūū quénda ncandiī, nī jēcuniquīn ndá ji yā.
23305	MAT 5:2	De nī nquijéhé yā nī stéhēn yā ndá tūhun yáhá nūū dē:
23307	MAT 5:4	Nācā ndetū ndá nchivī cúcuécá inī, chi ndusiī inī ji sāhá Yāā Dios.
23309	MAT 5:6	Nācā ndetū ndá nchivī jā tá-ni cúu jā cócon ji yíchī ji, suni súcuán cúu jā cúnī ndasí ji squíncuu ji tiñu ndāā, chi maá yā chindeé yā jā cuu squíncuu ji.
23316	MAT 5:13	Ndá máá nú chi cúu nú inī ñayīví tá cúu ñīī jā yíhí nūū cūñu tácua mā téhyū. De tú ñīī ná náā jā úhguā, ¿de nāsa nduu uhguā tucu? Nduú cā tiñu cuitī cā, chi sa cutē nchivī de cuāñū ji sīquī.
23318	MAT 5:15	De ni nduú scuíquīn nchivī iin lámpara de chihi ji chījin cajón, chi sa jáni ji nūū sūcún tácua stúu nūū ndá jā ndéē inī vehe.
23319	MAT 5:16	De suni súcuán stéhēn nū luz maá nú nūū ndá nchivī, de suu cúu jā cunī ji ndá tiñu váha sáhá ndá nú, de cāhān ji jā vāha ndasí Yāā cúu Tatá nú jā ndéē yā andiví.
23320	MAT 5:17	Mā cāní inī ndá nú jā váji nī jā snáā ni ley jā ní jēhe Yāā Dios nūū Moisés, jíín jā snáā ni ndá tūhun jā ní ncāhān ndá tēe nī nacani tūhun yā janahán. Nduú vāji nī jā snáā ni, chi sa jā stéhēn cājí nī tūhun ndíso.
23322	MAT 5:19	Túsaá de tú iin nchivī nduú squíncuu ji iin tūhun yáhá jā ndácu ley yā, vísō iin tūhun lulí cā cúu, de tú stéhēn ji jā suni súcuán sāhá sava cā nchivī, túsaá de cuu ji nchivī núu cā inī andiví nūū tátúnī Yāā Dios. Sochi tú iin nchivī squíncuu ji de stéhēn ji jā squíncuu nchivī, túsaá de cuñáhnú ji inī andiví nūū tátúnī Yāā Dios.
23323	MAT 5:20	Chi cáhān ni jíín ndá nú, tú mā cōó ndāā cā tiñu sáhá nú nsūú cā tiñu sáhá ndá tēe stéhēn ley janahán jíín ndá tēe grupo fariseo, de mā quívi cuitī nū ndahá Yāā andiví jā tatúnī yā nūū nū.
23327	MAT 5:24	túsaá de squéndōo nú jā sōcō nū xiín altar, de xihna cā quīhīn nū jā ndumanī nū jíín táhán nú. De sá de ndicó cóo tucu nú jā sōcō nū.
23329	MAT 5:26	De ndāā cáhān ni jíín ndá nú jā má quēé cuitī nū ñúcuán chi jondē chunáá nú ndihi cuitī xūhún jā jícān ndá dē.
23330	MAT 5:27	Nī jini ndá nú tūhun jā ní ncāhān janahán jā má cásíquí ndéē tāhán nchivī.
23331	MAT 5:28	Sochi nduhū chi cáhān ni jíín ndá nú jā tú iin tēe ndéhé dē nūū iin ñahan jā ndíyo inī dē ña, ñúcuán de ja nī ncasíquí ndéē dē ñahan ñúcuán inī ánō dē.
23332	MAT 5:29	Túsaá de tú tīnūú lado cuáhá nú sáhá jā quīvi nú cuāchi, de vāha cā tavā nū de squéne nú, tácua mā sāhá cā nū cuāchi. Chi vāha cā jā naā iin tīnūú nú nsūú cā jā coo ndihi yiqui cúñu nú de quīhīn nū infierno.
23333	MAT 5:30	De tú ndahá cuáhá nú sáhá jā quīvi nú cuāchi, de vāha cā quehndē nū de squéne nú, tácua mā sāhá cā nū cuāchi. Chi vāha cā jā naā iin ndahá nú nsūú cā jā coo ndihi yiqui cúñu nú de quīhīn nū infierno.
23335	MAT 5:32	Sochi nduhū chi cáhān ni jíín ndá nú, tú iin tēe sndóo dē ñasíhí dē, de tú nsūú jā ndiī ña, túsaá de sáhá dē jā casíquí ndéē ña jā cundeē ña jíín incā tēe. De tú iin tēe cueca dē ñahan jā ní nquendōo, suni cásíquí ndéē dē ña.
23336	MAT 5:33	De suni nī jini ndá nú tūhun jā ní ncāhān jíín nchivī janahán: Tú nī ncāhān téyíí nú jā squíncuu nú, jínī jínúū Yāā Dios, túsaá de cánuú jā squíncuu nú jā ní ncāhān nū.
23337	MAT 5:34	Sochi nduhū chi cáhān ni jíín ndá nú jā ni iin sīquī tiñu mā cáhān téyíí nú jondē jíín síví Yāā Dios. De tú cāhān téyíí nú de nduú vāha jā nacunehen nú andiví, chi suu cúu nūū íyó mesa nūū tátúnī Yāā Dios.
23338	MAT 5:35	De juni mā nácunehen nú ñayīví, chi suu cúu modo teyū nūū yósō jēhē yā. De juni mā nácunehen nú Jerusalén, chi suu cúu ciudad maá Yāā jā cúu Rey cúñáhnú.
23339	MAT 5:36	De juni mā cáhān téyíí nú jā ná cúndeē cuāchi sīquī nū de tú nduú cáhān ndāā nū. Mā cáhān nū súcuán, chi mā cūú cuitī sāhá nú jā ni iin ixi xínī nū nducuíjín á ndutuún.
23347	MAT 5:44	Sochi nduhū chi cáhān ni jíín ndá nú: Cundáhví inī nū nchivī jā jínī ūhvī ndóhó. De cācān táhvī nū jā váha cuu nchivī jā cáhān nāvāha sīquī nū. De sāhá vāha nú jíín nchivī jā quítī inī jínī ndóhó. De cācān táhvī nū jēhē nchivī jā cáhān nēhén nūū nū de sáhá xēēn ji ndóhó.
23348	MAT 5:45	De súcuán stéhēn nū jā cúu nú sēhe maá Tatá nú, Yāā ndéē andiví, chi maá yā jéhe ncandiī jā cutūu nūū nchivī nēhén jíín nūū nchivī vāha. De jéhe yā sāvī nūū nchivī sáhá tiñu ndāā jíín nūū nchivī sáhá tiñu néhén.
23351	MAT 5:48	Túsaá de ndāā ná cóo ndihi jā sáhá nú, tá cúu nūū íyó ndāā ndihi jā sáhá Tatá nú, Yāā ndéē andiví.
23352	MAT 6:1	De jā sáhá nú ndācá tiñu váha nūū Yāā Dios, de coto nú jā má sāhá nijīn nū jā cunī nchivī de cuetúhún ji ndóhó. Chi tú súcuán sāhá nú, de nduú nā tāhvī nū cuāha maá Tatá nú, Yāā ndéē andiví.
23353	MAT 6:2	Jā ñúcuán tá sáhá nú caridad, de mā sāhá nú jā cunī ndá nchivī, tá cúu nūū sáhá ndá tēe stáhví-ni, íñí dē nūū cúchitú nchivī inī ndá vehe īī sinagoga jíín nūū yáhvi. Chi súcuán sáhá ndá dē tácua cuetúhún nchivī dē. De ndāā cáhān ni jíín ndá nú jā ñúcuán-ni cúu tāhvī dē, suu jā jétúhún nchivī dē.
23355	MAT 6:4	Súcuán sāhá yuhū nū caridad. De maá Tatá nú jā ndéhé jā sáhá yuhū nū, iin quīvī de cuāha yā tāhvī cuu nú.