23217	MAT 1:4	Ra Aram i cuu zutu ra Aminadab. Ta ra Aminadab i cuu zutu ra Naasón. Ta ra Naasón i cuu zutu ra Salmón.
23230	MAT 1:17	Ndya quɨvɨ ra Abraham ta ndya ra David i sicoo usi cumi tahan ra sahnu sii ra Jesús cuhva vasi tata ra. Ta ndya quɨvɨ ra David ta ndya quɨvɨ i sindyaca ñiyɨvɨ sii tandɨhɨ ñu hebreo ndya ñuu Babilonia i sicoo inga usi cumi tahan ra sahnu sii ra Jesús cuhva vasi tata ra. Ta i sicoo inga usi cumi tahan ra ndya ta sa yaha sahan ñu ñuu Babilonia ta ndya quɨvɨ i cacu ra Jesús.
23231	MAT 1:18	Ihya cuu cuhva i cacu ra Jesucristo. Sa cundaa tyiño ña María zɨhɨ ra Jesús sihin minoo ra sa nañi José, zoco cumañi ca ndu‑ɨɨn ñu ta i sito ña vatyi sa ñihi ña minoo zehe sa cuenda Tatyi Ii maa ra Ndyoo.
23233	MAT 1:20	Zoco cuhva sa nacañi xaan iñi ra yozo caa cua zavaha ra, i quituu minoo ángel ra Ndyoo nuu ra sisi ñimahna, ta i catyi ángel cuan sihin ra: José, ñiyɨvɨ sii ra David, ma yuhun ta cuhun sii ña María sa cuu ña ñazɨhun vatyi zehe ña sa cua cacu cuu zehe Tatyi Ii ra Ndyoo.
23235	MAT 1:22	Ta i cuu tandɨhɨ cuhva ya vatyi cua quita si tañi cuhva i catyi ra Ndyoo quɨvɨ i cahan minoo ra profeta ta i catyi ra:
23236	MAT 1:23	Minoo ñaha yoco, cua ñihi ña minoo zehe, ta rayɨɨ cua cuu zehe ña. Emanuel cua cunañi ra. Zɨvɨ Emanuel cuan cuñi si catyi si: Ra Ndyoo ndyaa sihin yo.
23240	MAT 2:2	Ta i ndaca tuhun ra: ¿Ndyamaa iyo ra i cacu sa cuu ra rey cuenda ñiyɨvɨ hebreo? Ityi caña ñicandyi ndyaa ndi, ta i ndyehe ndi minoo tiñoo sa cuu cuenda ra. Ta vasi ndi vatyi cua zacahnu ndi sii ra. Catyi ra.
23244	MAT 2:6	Yoho ñuu Belén nu cu si Judea, ña luhlu ca moo ta zɨquɨ tandɨhɨ inga ca ñuu nu cu si Judea. Vatyi ñuu Belén cua cacu minoo ra cua cundyaca ñaha, ta cua zacuenda ra sii ñu hebreo, ñiyɨvɨ mi. Tacuan catyi Tuhun Ndyoo nacatyi ra cuan sihin ra Herodes.
23246	MAT 2:8	Ta zɨquɨ i tasi ra sii ra ndya ñuu Belén, ta catyi ra: Nanducu vaha xaan ndo sii ra luhlu cuan. Ta tatu sa nañihi ndo sii ra, zacoto ndo sii, vatyi cua cuhun tuqui, ta cua zacahni sii ra.
23250	MAT 2:12	Ta sa yaha ndyehe ra sii ra Jesús, ta zɨquɨ zɨɨn ityi i cua nuhu ra ndya ñuu ra vatyi i zacoto minoo ángel ra Ndyoo sii ra sisi ñimahna vatyi ma cunanuhu ra nu ndyaa ra Herodes.
23251	MAT 2:13	Cuahan ra mago cuan ta zɨquɨ i quituu minoo ángel ra Ndyoo nuu ra José sisi ñimahna, ta i catyi si: Nduvita ta cuhun sii ra luhlu ta sii zɨhɨ ra, ta cuhun ndo ndya Egipto. Yucuan ndoo ndo ndya quɨvɨ cua catyi sihin ndo vatyi cuñi cahñi ra Herodes sii ra luhlu.
23253	MAT 2:15	I ndoo ñu yucuan ndya i sihi ra rey Herodes. Cuhva ya i cuu si vatyi tacuan ta cua quita si cuhva i catyi minoo ra profeta nu i catyi ra cuhva i nacatyi maa ra Ndyoo: “Cua nacane sii Zehi ndya Egipto.” Catyi ra.
23256	MAT 2:18	I quita minoo nduzu ñihi nu cu si Ramá. Sacu xaan ñiyɨvɨ, ta sacu saa ñu. Maha Raquel sacu sa cuenda zehe ña, ta ma cutaxi ña vatyi yoñi ca si. I catyi Tuhun Ndyoo vatyi cua cuu si cuhva cuan. Ta zuun ñi cuhva cuan i quita si.
23257	MAT 2:19	Ta sa yaha sihi ra Herodes, ta i quituu tucu minoo ángel ra Ndyoo ityi nuu ra José sisi ñimahna nu ndyaa ra Egipto, ta i catyi si sihin ra:
23258	MAT 2:20	Nduvita ta cuhun sii ra luhlu ta sii zɨhɨ ra ta cunanuhu ndo ndya Israel vatyi sa sihi ra cuñi cahñi sii ra luhlu.
23261	MAT 2:23	Ta sa saa ñu yucuan, i ndoo ñu ñuu Nazaret. Ta cuhva cuan i quita si tañi catyi minoo ra profeta vatyi i catyi ra vatyi cua catyi ñiyɨvɨ vatyi minoo ra nazareno cuu ra Jesús.
23262	MAT 3:1	Quɨvɨ cuan i quisi ra Juan, ra zacoo ndutya sii ñiyɨvɨ, ndya nu cu si Judea. Minoo nu ityi xaan nu yoñi maa ñiyɨvɨ iyo i saa ra, ta i nacatyi ra Tuhun Ndyoo sihin ñiyɨvɨ i saa nu ndyaa ra.
23263	MAT 3:2	Ihya cuu cuhva i catyi ra: Zama ndo cuhva iyo ndo vatyi sa cuñi saa quɨvɨ cundyaca ñaha ra Ndyoo ihya ñuu ñiyɨvɨ. Catyi ra.
23264	MAT 3:3	Ta ra Juan cuu ra i cahan ra Isaías tuhun quɨvɨ i tyaa ra tuhun i saha ra Ndyoo sii ra, ta i catyi ra: Cua cuɨñɨ ndo nduzu minoo ra cana saa minoo nu ityi xaan. Ta catyi ra cuan: “Tañi zanduvaha ndo minoo ityi, tacuan zanduvaha ndo añima ndo vatyi cua quisi ra ndyaca ñaha sii yo. Tañi zandundoo ndo ityi, tacuan zama ndo cuhva iyo ndo.” Tacuan i tyaa ra Isaías ta sa naha sa cuenda ra Juan, ra cua quisi cuee ca.
23268	MAT 3:7	I ndyehe ra Juan vatyi saa cuaha xaan ra fariseo sihin ra saduceo vatyi cuñi ra coo ndutya ra, ta i catyi ra Juan sihin ra: ¡Ñiyɨvɨ quiñi xaan iyo cuu ndo tañi coo! ¿Yoo sa catyi sihin ndo vatyi cuu cacu ndo sihin cuhva sa cua tasi tuñi ra Ndyoo sii ñiyɨvɨ?
23270	MAT 3:9	Ta ma caca iñi ndo sihin añima ndo vatyi ra Abraham cuu zutu ndo, ta ma caca iñi ndo vatyi maa ra cua zacacu sii ndo. Ma zacahnu ndo sii ndo vatyi vazu sihin yuu ya, ta cuu zavaha ra Ndyoo ñiyɨvɨ sii ra Abraham sihin si.
23271	MAT 3:10	Tañi yutu ña saha sɨtɨ cuu maa ndo vatyi ña zavaha ndo cuhva cuñi ra Ndyoo. Ta yutu sa ña saha sɨtɨ, sahndya ñiyɨvɨ sii tu. Ta sahmi ñu sii tu. Ta zuun ñi cuhva cuan cua cuhun maa ndo nu cayu ñúhu.
23272	MAT 3:11	Ndisa zacoo ndutye sii ndo sihin ndutya tatu zama ndo cuhva iyo ndo. Zoco vasi inga ra cahnu ca ta zɨquɨ mi. Ña tahan si sii, nu sa cui muzu ra ta cuize ndisa ra, zoco zuun ñi maa ra i saha tyiño sii. Ta maa ra cua zacoo ndutya sii ndo sihin Tatyi Ii ta sihin ñúhu.
23276	MAT 3:15	Zoco i catyi ra Jesús sihin ra: Nacuu si cuhva catyi suhun vityi vatyi tacuan cuñi si zavaha yo tandɨhɨ cuhva ndoo, cuhva cuñi ra Ndyoo. Tacuan i catyi ra Jesús, ta zɨquɨ i ndoo ra Juan vaha.
23277	MAT 3:16	Ta sa yaha i sicoo ndutya ra Jesús, ta i quita ra sisi ndutya cuan. Ta zuun ñi caa cuhva cuan i nuña andɨvɨ, ta i ndyehe ra Jesús Tatyi Ii ra Ndyoo. Noo si tañi noo minoo paloma zɨquɨ ra.
23281	MAT 4:3	Ta cuhva cuan i tuhva cuihna sii ra vatyi cua nducu coto ihñi ra sii ra, ta catyi ra: Tatu ndisa vatyi Zehe ra Ndyoo cuu suun, catyun sihin yuu sa catuu ihya vatyi nanduu si pan.
23282	MAT 4:4	Zoco i nacahan ra Jesús ta catyi ra: Catyi Tuhun Ndyoo vatyi ña maa sihin sa casi ñi yo cundito yo. Sihin sa sasi yo ndito coño ñuhu yo, zoco sihin sa tyaa yo yahvi tuhun cahan ra Ndyoo ta ndito añima yo sa ndisa cuii. Catyi ra Jesús sihin cuihna.
23284	MAT 4:6	Tatu ndisa vatyi Zehe ra Ndyoo cuu suun, ndavon ndya nu ñuhu vatyi catyi Tuhun Ndyoo: “Cua cuhva ra Ndyoo tyiño sii ángel ra vatyi zacuenda ra suun. Cua naqueen ra suun sihin ndaha ra, ta ma ñicuehe sohon sihin minoo yuu.”
23285	MAT 4:7	Tacuan i catyi cuihna, ta i catyi ra Jesús sihin ra: Catyi tucu Tuhun Ndyoo vatyi ma nducu coto ihñi ndi sii ra Ndyoo ra ndyaca ñaha sii ndi.
23287	MAT 4:9	Ta i catyi ra sihin ra Jesús: Ndaha mi ndyaa tandɨhɨ ya vatyi saha ra Ndyoo sa cundyaca ñehi tandɨhɨ ñuu ñiyɨvɨ ya. Ta cua cuhve tandɨhɨ si suun tatu cua cuɨñɨ sɨtun nui ta zacahnun sii. Catyi cuihna.
23288	MAT 4:10	Zoco i catyi ra Jesús sihin ra: Cuɨñɨ siyo suun sii, cuihna vatyi catyi Tuhun Ndyoo vatyi ɨɨn ñi sii maa ra Ndyoo ra ndyaca ñaha sii ndi cua zacahnu ndi. Ta ɨɨn ñi tyiño maa ra cua zacuu ndi. Catyi ra Jesús sihin cuihna.
23291	MAT 4:13	Zoco ñá ndoo ra ñuu Nazaret. Cuahan ra cua cundyaa ra ñuu Capernaum. Minoo ñuu sa ndyaa yatyi ñi yuhu miñi yatyi nu cu si Zabulón ta Neftalí cuu si.
23293	MAT 4:15	Nu cu si Zabulón ta Neftalí, ityi cuahan yo miñi tatu sa yaha yo yuu Jordán, yucuan cuu nu cu si Galilea nu ndyaa ñiyɨvɨ sa yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu.
23295	MAT 4:17	Ndya quɨvɨ i quɨhvɨ ra Jesús Galilea, ta i quisaha nacatyi ra Tuhun Ndyoo sihin ñiyɨvɨ. Tyehen i catyi ra: Zandoo ndo cuatyi ndo, ta zama ndo cuhva iyo ndo vatyi sa cuñi saa quɨvɨ cua cundyaca ñaha ra Ndyoo ñuu ñiyɨvɨ.
23299	MAT 4:21	Ta i sica ra Jesús zuhva ca sihin ra ityi nuu ca ta i ndyehe ra sii ra Jacobo sihin ra Juan zehe ra Zebedeo. Ñoho ra minoo barco sihin zutu ra. Nazuhva ra traya ra. Ta i cana ra Jesús sii ra.
23301	MAT 4:23	Sica noo ra Jesús nacahnu Galilea. Zacuaha ra sii ñiyɨvɨ sisi vehe ñuhu tahan tahan ñuu. Ta nacatyi ra Tuhun Vaha sihin ñiyɨvɨ cuhva cua cundyaca ñaha ra Ndyoo. Ta i zanduvaha ra sii ñiyɨvɨ cuhu tandɨhɨ cuii nuu cuehe.
23306	MAT 5:3	Sa iyo sa vaha sii ñiyɨvɨ vityi tatu sa sito ñu vatyi siñi ñuhu ra Ndyoo sii ñu vatyi tahan si sii ñu sa cundyaca ñaha ra Ndyoo sii ñu.
23307	MAT 5:4	Sa iyo sa vaha sii ñiyɨvɨ cuihya iñi vityi vatyi cua zanaa ra Ndyoo tucuihya iñi sii ñu.
23308	MAT 5:5	Sa iyo sa vaha sii ñiyɨvɨ zanduluhlu sii, vatyi cuee ca cua cuhva maa ra Ndyoo sa cundyaca ñaha ñu ñuu ñiyɨvɨ ya.
23309	MAT 5:6	Sa iyo sa vaha sii ñiyɨvɨ cuñi xaan zavaha tandɨhɨ sa ndoo, cuhva cuñi ra Ndyoo vatyi cua tyindyee ra Ndyoo sii ñu, ta cua cuu xaan zavaha ñu sa vaha.
23310	MAT 5:7	Sa iyo sa vaha sii ñiyɨvɨ cundahvi iñi sii inga ñiyɨvɨ vatyi Ndyoo cua cundahvi xaan iñi ra sii maa ñu.
23311	MAT 5:8	Sa iyo sa vaha sii ñiyɨvɨ sa ñahñi cuatyi iyo añima vatyi cua ndyehe ñu sii maa ra Ndyoo.
23312	MAT 5:9	Sa iyo sa vaha sii ñiyɨvɨ nducu cuhva zacoo sa taxi nu iyo cuatyi vatyi cua catyi ra Ndyoo vatyi zehe maa ra cuu sii ñu.
23313	MAT 5:10	Sa iyo sa vaha sii ñiyɨvɨ tatu zandyehe inga ñiyɨvɨ tundoho sii ñu sa cuenda sa vaha sa zavaha ñu. Ndisa vatyi sa ndyaca ñaha ra Ndyoo sii ñu.
23320	MAT 5:17	Ma caca iñi ndo vatyi yuhvi vasi zanei cuhva tyaa ñiyɨvɨ yahvi sii ley ra Ndyoo sa i tyaa ra Moisés a cuhva i tyaa ra profeta. Ña vasi zandɨhi cuhva iyo sii si cuan. Vasi ta tyei yahvi sii tandɨhɨ sa catyi tuhun cuan.
23321	MAT 5:18	Sa ndisa catyi sihin ndo vatyi nɨɨ ñi sa iyo andɨvɨ ta ñuhu ñuu ñiyɨvɨ, ma naa nu siin cuhva iyo sii ley ra Ndyoo. Tandɨhɨ sa catyi ley sa tahan si cuu, ta cua cuu si.
23322	MAT 5:19	Yucuan cuenda yoo ra ma zavaha minoo ley ra Ndyoo, vazu ley luhlu cuu ley cuan, ta tatu cua nacatyi tucu ra sihin ñiyɨvɨ vatyi ma zavaha ñu sii si, ra zavaha cuhva cuan cua cuu ra ra luhlu ca nu ndyaca ñaha ra Ndyoo. Zoco ra zavaha sii si ta zacuaha ra sii inga ñiyɨvɨ vatyi tahan si zavaha ñu sii si, minoo ra cahnu cua cuu ra nu ndyaca ñaha ra Ndyoo andɨvɨ.
23323	MAT 5:20	Vatyi catyi sihin maa ndo vatyi tatu ma zavaha ndo sa ndoo ca ta zavaha ndo tañi ra maestro cuenda ley ta ra fariseo, nu yozo cuii ca ta ma cuu quɨhvɨ ndo nu ndyaca ñaha ra Ndyoo.
23324	MAT 5:21	Sa siñi ndo cuhva i catyi ra Ndyoo sihin ñiyɨvɨ ta sa naha. I catyi ra: “Ma cahñi ndo sii ñiyɨvɨ. Yoo ra cua cahñi sii minoo ñiyɨvɨ, tahan si sa cutuñi ra.”
23325	MAT 5:22	Zoco yuhvi catyi sihin ndo tatu cuxaan ndo sihin minoo ñiyɨvɨ, tahan si sa tasi tuñi ra Ndyoo sii ndo. Ta tatu cahan cuehe ndo sii minoo ñiyɨvɨ, tahan si sa tasi tuñi ra cu tyiño sii ndo. A tatu catyi ndo vatyi laa xaan minoo ñiyɨvɨ, coto vaha ndo coto cuhun ndo andyaya.
23326	MAT 5:23	Yucuan cuenda quɨvɨ cuhun vehe ñuhu ta ndohon ofrenda sa cua cuhvon sii ra Ndyoo, tatu nacohon iñun vatyi iyo sa zavohon sii inga ñiyɨvɨ
23327	MAT 5:24	zandoon sa cua cuhvon sii ra Ndyoo yucuan. Ta cuhun xihnon ta ndacon tucahnu iñi sii ñu cuan, ta nacoo vohon sihin ñu, ta zɨquɨ cuhun ta cuhvon ofrendon sii ra Ndyoo.
23330	MAT 5:27	Sa siñi maa ndo tuhun i catyi ra Ndyoo ta sa naha vatyi ma cuu coo inga ñaha ndo ta ma cuu coo inga yɨɨ ndo.
23334	MAT 5:31	Ta catyi tucu Tuhun Ndyoo sihin ñiyɨvɨ ta sa naha: “Yoo ra cuñi zandoo sii ñazɨhɨ, cuñi si sa nducu ra cuhva tani tutu ñu sihin ley.”
23336	MAT 5:33	Ta sito tucu ndo vatyi i catyi ra Ndyoo sihin ñiyɨvɨ ta sa naha vatyi tatu sa tyiñaha ñu Ndyoo, cuñi si sa zavaha ñu cuhva catyi ñu.
23337	MAT 5:34	Zoco yuhvi catyi sihin ndo vatyi ma cuaha xaan cahan ndo tatu cuñi ndo sa cua sino iñi ñiyɨvɨ sa cahan ndo. Ma catyi ndo: “Sito vaha Ndyoo.” Ma cahan ndo tuhun andɨvɨ vatyi yucuan cuu nu ndyaa maa ra Ndyoo.
23338	MAT 5:35	Ma cahan ndo tuhun ñuu ñiyɨvɨ vatyi yucuan cuu nu sañi saha ra. Ta nu tuhun ñuu Jerusalén ta ma cahan ndo vatyi yucuan cuu ñuu ra Ndyoo, ra rey cahnu.
23340	MAT 5:37	Cuenda catyi ñi ndo: “Ndisa.” A catyi ndo: “Yɨvɨ.” Ta ñahñi ca sa cua cahan ndo. Tatu ñaa ca sa tuhva ndo cahan, zañaha si vatyi ña ndisa ndo.
23347	MAT 5:44	Zoco yuhvi catyi sihin ndo vatyi cuñi ndo sii ñu xaan iñi sii ndo. Vaha cahan ndo sihin ñiyɨvɨ cahan ndya vaha ñi sihin ndo. Zavaha ndo sa vaha sihin ñiyɨvɨ ña cuu ndyehe sii ndo. Ta cahan ndo sihin ra Ndyoo cuenda ñiyɨvɨ cahan cuehe sii ndo ta ñu zavaha sa ña vaha sihin ndo.
23348	MAT 5:45	Tatu zavaha ndo tacuan, cua cuu ndo zehe ra Ndyoo Zutu yo sa ndisa cuii, ra ndya andɨvɨ, vatyi maa ra i tyaa ñicandyi, ta zandisi si nu yucu ñiyɨvɨ ña vaha ta ñiyɨvɨ vaha. Ta zacoon ra zavi zɨquɨ ñu vaha ta zɨquɨ ñu ña vaha.
23350	MAT 5:47	Ta tatu saha ndo ndyoo nacucumi ɨɨn ñi sii ra tahan ndo, ¿ñaa sa vaha zavaha ndo cuhva cuan? Ndya ñiyɨvɨ ña sito sii ra Ndyoo ta cahan ñu sihin tahan ñu cuhva cuan.
23353	MAT 6:2	Yucuan cuenda tatu tyindyee ndo sii ñu ndahvi, ma nacatyi ndo sihin tandɨhɨ ñiyɨvɨ tañi zavaha ra sahan vehe ñuhu ta nuyahvi ta zaha ra tuhun vatyi vaha xaan ra. Zavaha ra sa vaha vatyi cuñi ra sa cua zacahnu ñiyɨvɨ sii ra. Ta sa ndisa catyi sihin ndo vatyi sihin sa yucuan ñi ta sa ñihi ra sa vaha. Ñahñi ca sa cua cuhva maa ra Ndyoo sii ra.
23355	MAT 6:4	Xehe ñi tyindyee ndo sii ñiyɨvɨ ndahvi. Ta cua ndyehe ra Ndyoo Zutu yo cuhva zavaha ndo sa xehe ñi, ta cua cuhva maa ra sa vaha sii ndo sa cuenda si.
23356	MAT 6:5	Ta tatu cua cahan ndo sihin ra Ndyoo, ma cuu ndo tañi ra zaha tuhun vatyi vaha xaan ra, ta ña ndisa ra vatyi tahan iñi ra cahan ra sihin ra Ndyoo nu tuu ñiyɨvɨ vatyi cuñi ra sa cua ndyehe ñu. Yucuan cuenda cua cuɨñɨ ndyaa ra sisi vehe ñuhu a ityi cahnu ta cahan ra sihin ra Ndyoo. Sa ndisa catyi sihin ndo vatyi sihin sa ndyehe ñiyɨvɨ sii ra sihin sa zavaha ra, ta sa ñihi ra sa cua ñihi ra.
23357	MAT 6:6	Zoco tatu cua cahan maa ndo sihin ra Ndyoo, quɨhvɨ ndo nu yoñi ndyehe, ta nacazi ndo yuvehe ta cahan ndo sihin ra Ndyoo Zutu yo sa maa ñi maa ndo. Cua ndyehe maa ra cuhva zavaha ndo sa xehe ñi, ta cua cuhva ra sa vaha sii ndo sa cuenda si.
23358	MAT 6:7	Cuhva cahan ndo sihin ra Ndyoo ma cahan ndo zuun ñi sa cahan ndo uu a uñi saha tañi zavaha ñiyɨvɨ ña sito sii ra Ndyoo. Sica iñi ñu vatyi cua cuɨñɨ ra Ndyoo sa cahan ñu tatu cuaha xaan cahan ñu.
23359	MAT 6:8	Ma cuu ndo tañi maa ñu vatyi sa sito ra Ndyoo Zutu yo ñaa sa siñi ñuhu sii ndo cuee ca sa caca ndo sii ra.
23360	MAT 6:9	Yucuan cuenda cahan ndo sihin ra Ndyoo tyehen: Ndyoo Zutu ndi, ra ndyaa andɨvɨ, ii xaan cuu zɨvɨ moo.
23361	MAT 6:10	Nasaa quɨvɨ cua cundyaca ñohon ihya ñuu ñiyɨvɨ. Nazavaha ñiyɨvɨ cuhva cuñi moo ihya ñuu ñiyɨvɨ tañi cuu si ndya gloria.
23364	MAT 6:13	Ma cuhvon sa nducu coto ihñi cuihna sii ndi coto zavaha ndi sa ña vaha. Vatyi moo cuu ra ndyaca ñaha, ta moo cuu ra iyo xaan tundyee iñi sii, ta tahan si zacahnu tandɨhɨ ñiyɨvɨ suun tandɨhɨ cuii tyiemvu. Ta nacuu si sa ndisa. Tacuan cahan ndo sihin ra Ndyoo.
23367	MAT 6:16	Ta zɨquɨ i catyi ra Jesús sihin ñiyɨvɨ: Quɨvɨ ma casi ndo ta cahan ndo sihin ra Ndyoo, ma zanducuihya ndo iñi ndo tañi zavaha ñiyɨvɨ zaha tuhun vatyi vaha xaan ñu. Ta ma cahyi ndo ñiyaa nuu ndo tañi zavaha maa ñu. Tacuan zavaha ñu vatyi cuñi ñu sa cua ndyehe ñiyɨvɨ sii ñu ta nacoto ñu vatyi ña sasi ñu. Zoco catyi sihin ndo vatyi ñahñi cua ñihi ñu sihin ra Ndyoo vatyi yɨvɨ sa cuenda maa ra zavaha ñu sii si.
23369	MAT 6:18	Tacuan zavaha ndo vatyi ma coto ñiyɨvɨ vatyi ñá sasi ndo. Minoo tuhun ñi maa ra Ndyoo cua ndyehe cuhva zavaha ndo, ta cuaha sa vaha cua cuhva ra sii ndo ta cua ndyehe ñiyɨvɨ.
23373	MAT 6:22	Sɨtɨ nuu ndo cuu tañi minoo sa zandisi sii ndo. Ta tacuan tucu añima ndo, tatu maa ñi sa vaha ra Ndyoo iyo añima ndo, vaha ñiyɨvɨ cuu ndo.
23374	MAT 6:23	Zoco tatu ña vaha sɨtɨ nuu ndo, ñahñi sa zandisi nu cuahan ndo. Ta zuun ñi cuhva cuan, tatu ñahñi sa ndisi ra Ndyoo iyo añima ndo, a tatu iyo si zoco ña tyaa ndo yahvi sii si, cuaha xaan cuatyi ndo iyo, ta sica noo ndo nu ñaa.
23375	MAT 6:24	Ma cuu zatyiño minoo muzu sa cuenda uu tahan patrón vatyi cua cuñi ca ra sii minoo patrón ra, ta ma cuñi ca ra sii inga ra. A sii minoo ra cua tyaa ra yahvi, ta sii inga ra ma tyaa ra yahvi. Ma cuu cuñi ndo sii ra Ndyoo ta cuñi ndo sii xuhun.
23376	MAT 6:25	Ta i catyi tucu ra Jesús: Yucuan cuenda catyi sihin ndo, ma caca xaan iñi ndo yozo caa cua ñihi ndo sa casi ndo ta sa coho ndo ñuu ñiyɨvɨ ya. Ta ma caca xaan iñi ndo yozo caa cua ñihi ndo zahma quɨhɨ ndo. Zoco nuu ra Ndyoo ñiñi ca añima ndo ta coño ñuhu ndo ta zɨquɨ sa casi ndo ta sa ndɨhvɨ ndo. Maa ra saha sa ndito ndo, ta cua cuhva ra tandɨhɨ sa siñi ñuhu sii ndo.
23377	MAT 6:26	Ndyehe ndo cuhva iyo zaa sa sica noo ityi zɨquɨ. Ña tasi tɨ. Ña zatyiño tɨ. Ñahñi nu naquihin vaha tɨ tyiño zacuu tɨ, ndɨhɨ ca. Zoco sasi tɨ vatyi maa ra Ndyoo zacasi sii tɨ. Ta ñiñi xaan ca cuu maa ndo ityi nuu ra Ndyoo ta zɨquɨ zaa cuan.
23379	MAT 6:28	¿Ta ñaa cuenda sica xaan iñi ndo sa cuenda zahma ndo? Ndyehe ndo cuhva sahnu ita sisi cuhu vatyi ña tavi si, ta ña cono si iza.
23381	MAT 6:30	Ta tatu zandutyaqui xaan ra Ndyoo sii tu‑ita sa iyo vityi ta ityaan cua nduu tu nducu ta cayu tu, tyaqui xaan tucu zahma cua cuhva ra sii maa ndo. Zoco maa ndo ña sino vaha iñi ndo sii ra.
23383	MAT 6:32	Vatyi sica xaan iñi ñiyɨvɨ ña sito sii ra Ndyoo sa cuenda tandɨhɨ si cuan. Zoco maa Zutu mañi yo sa sito ra vatyi siñi ñuhu tandɨhɨ si cuan sii ndo.
23384	MAT 6:33	Vaha ca nducu ndo cuhva yozo caa cua cuhva cuenda ndo sii ndo sii ra Ndyoo vatyi cundyaca ñaha ra sii ndo ta maa ñi sa vaha xaan zavaha ndo tañi zavaha maa ra, ta tacuan ta cua cuhva ra tandɨhɨ sa siñi ñuhu sii ndo.
23385	MAT 6:34	Zacuenda maa ra Ndyoo sii ndo vityi ta ityaan, ndɨhɨ ca. Yucuan cuenda ma caca xaan iñi ndo sa cuenda sa cua cuñi si sii ndo ityaan. Caca iñi ndo vityi ɨɨn ñi sa cuenda sa siñi ñuhu sii ndo vityi.
23386	MAT 7:1	Ma cahan cuehe ndo sii ñiyɨvɨ coto catyi tucu ra Ndyoo vatyi ña vaha zavaha tucu maa ndo.
23387	MAT 7:2	Vatyi cuhva ndyehe maa ndo sii inga ñiyɨvɨ, tacuan tucu cua ndyehe ra Ndyoo sii ndo. Ta tatu tyaa ndo cuatyi sata ñiyɨvɨ, zuun ñi cuhva cuan cua tyaa ra Ndyoo cuatyi sata maa ndo.
23391	MAT 7:6	Ta ma zañiñi ndo ta cahan ndo Tuhun Ndyoo sihin ñiyɨvɨ ña cuñi coto, coto cañi ñu sii ndo. Tañi ina cuu ñiyɨvɨ ña cuñi Tuhun Ndyoo. Ta tañi zatɨvɨ quɨnɨ sii sa vaha, tacuan tucu iyo maa ñu. Cua cahan ñu ndya vaha ñi sii Tuhun Ndyoo.
23392	MAT 7:7	Caca ndo sii ra Ndyoo, ta cua cuhva ra sa sica ndo. Nanducu ndo, ta cua nañihi ndo. Cati ndo yuvehe, ta cua nuña si.
23398	MAT 7:13	Nducu ndo cuhva quɨhvɨ ndo yuvehe tɨhɨn vatyi quɨhɨn yuvehe ta quɨhɨn ityi sa cuahan nu cunaa ñiyɨvɨ andyaya. Ta cuaha xaan ñiyɨvɨ cuahan ityi cuan.
23400	MAT 7:15	Zacuenda ndo sii ndo sihin ra vatya ta catyi ra vatyi cahan ra sa cuenda ra Ndyoo. Vasi ra tañi minoo mvee ticatyi, zoco añima ra ñoho sa quiñi caa.