23214	MAT 1:1	Ihya cuu tandɨhɨ ñiyɨvɨ sahnu sii ra Jesucristo, ra cu ñiyɨvɨ sii ra David ta sii ra Abraham.
23227	MAT 1:14	Ta ra Azor i cuu zutu ra Sadoc, ta ra Sadoc i cuu zutu ra Aquim. Ta ra Aquim i cuu zutu ra Eliud.
23228	MAT 1:15	Ra Eliud i cuu zutu ra Eleazar. Ra Eleazar i cuu zutu ra Matán. Ra Matán i cuu zutu ra Jacob,
23231	MAT 1:18	Ihya cuu cuhva i cacu ra Jesucristo. Sa cundaa tyiño ña María zɨhɨ ra Jesús sihin minoo ra sa nañi José, zoco cumañi ca ndu‑ɨɨn ñu ta i sito ña vatyi sa ñihi ña minoo zehe sa cuenda Tatyi Ii maa ra Ndyoo.
23232	MAT 1:19	Ta ra José, ra cua cuu yɨɨ ña, i cuu ra minoo ra ndoo xaan, ta ñá cuñi ra zandoo ra sii ña minoo cuhva sa cua cahan xaan ñiyɨvɨ sii ña. I cuñi ra vatyi cua natani xehe tutu ñu.
23233	MAT 1:20	Zoco cuhva sa nacañi xaan iñi ra yozo caa cua zavaha ra, i quituu minoo ángel ra Ndyoo nuu ra sisi ñimahna, ta i catyi ángel cuan sihin ra: José, ñiyɨvɨ sii ra David, ma yuhun ta cuhun sii ña María sa cuu ña ñazɨhun vatyi zehe ña sa cua cacu cuu zehe Tatyi Ii ra Ndyoo.
23236	MAT 1:23	Minoo ñaha yoco, cua ñihi ña minoo zehe, ta rayɨɨ cua cuu zehe ña. Emanuel cua cunañi ra. Zɨvɨ Emanuel cuan cuñi si catyi si: Ra Ndyoo ndyaa sihin yo.
23240	MAT 2:2	Ta i ndaca tuhun ra: ¿Ndyamaa iyo ra i cacu sa cuu ra rey cuenda ñiyɨvɨ hebreo? Ityi caña ñicandyi ndyaa ndi, ta i ndyehe ndi minoo tiñoo sa cuu cuenda ra. Ta vasi ndi vatyi cua zacahnu ndi sii ra. Catyi ra.
23241	MAT 2:3	I ñihi ra rey Herodes tuhun ya, ta sica xaan iñi ra ta tacuan tucu tandɨhɨ ñiyɨvɨ ñuu Jerusalén.
23242	MAT 2:4	I cana ra Herodes sii tandɨhɨ ra zutu nahnu ta ra cu maestro cuenda ley, ta i ndaca tuhun ra sii ra ndyamaa tahan si cacu ra Cristo.
23244	MAT 2:6	Yoho ñuu Belén nu cu si Judea, ña luhlu ca moo ta zɨquɨ tandɨhɨ inga ca ñuu nu cu si Judea. Vatyi ñuu Belén cua cacu minoo ra cua cundyaca ñaha, ta cua zacuenda ra sii ñu hebreo, ñiyɨvɨ mi. Tacuan catyi Tuhun Ndyoo nacatyi ra cuan sihin ra Herodes.
23245	MAT 2:7	Ta zɨquɨ xehe ñi i cana ra Herodes sii ra mago cuan, ta i ndaca tuhun ra sii ra ñaa cuhva quituu tiñoo cuan.
23246	MAT 2:8	Ta zɨquɨ i tasi ra sii ra ndya ñuu Belén, ta catyi ra: Nanducu vaha xaan ndo sii ra luhlu cuan. Ta tatu sa nañihi ndo sii ra, zacoto ndo sii, vatyi cua cuhun tuqui, ta cua zacahni sii ra.
23247	MAT 2:9	Ta sa siñi ra mago cuan sa i catyi rey cuan, i quihin ra ityi cuahan ra. Ta tiñoo sa i ndyehe ra ityi caña ñicandyi, cuahan tɨ ityi nuu ra ndya i saa tɨ ta sicuɨñɨ tɨ nu ndyaa lee cuan.
23248	MAT 2:10	Ta sa i ndyehe ra mago vatyi i sicuɨñɨ tiñoo cuan, zɨɨ xaan i cuñi ra.
23249	MAT 2:11	Ta i quɨhvɨ ra sisi vehe, ta i ndyehe ra sii lee cuan sihin ña María zɨhɨ ra. Ta i sicuɨñɨ sɨtɨ ra, ta zacahnu ra sii ra Jesús. Ta zɨquɨ i nuña ra ndaha tyiño ra, ta i saha maa ra xuhun cuaan, ta cutu ta ndutya vixi.
23250	MAT 2:12	Ta sa yaha ndyehe ra sii ra Jesús, ta zɨquɨ zɨɨn ityi i cua nuhu ra ndya ñuu ra vatyi i zacoto minoo ángel ra Ndyoo sii ra sisi ñimahna vatyi ma cunanuhu ra nu ndyaa ra Herodes.
23251	MAT 2:13	Cuahan ra mago cuan ta zɨquɨ i quituu minoo ángel ra Ndyoo nuu ra José sisi ñimahna, ta i catyi si: Nduvita ta cuhun sii ra luhlu ta sii zɨhɨ ra, ta cuhun ndo ndya Egipto. Yucuan ndoo ndo ndya quɨvɨ cua catyi sihin ndo vatyi cuñi cahñi ra Herodes sii ra luhlu.
23252	MAT 2:14	Tacuan i catyi ángel cuan ta i nduvita ra José, ta i quihin ra sii ra luhlu ta sii zɨhɨ ra. Ta zuun ñi sa cuaa cuan i quita ñu ta cuahan ñu ndya Egipto.
23254	MAT 2:16	Quɨvɨ i sito ra Herodes vatyi sacu ndyaa ra mago sii ra, ta ñá zavaha ra cuhva i catyi ra, yaha xaan i cuxaan ra. Ta i tava ra tyiño vatyi cahñi zandaru sii tandɨhɨ ra ndyihi sa uu cuiya ta sa ndyihi ca ñuu Belén ta inga ñuu ndyaa yatyi. Tacuan i zavaha ra vatyi tañi tacuan cuu cuiya ra Jesús sica iñi ra sa cuenda cuhva i catyi ra mago cuan sihin ra.
23255	MAT 2:17	Ta cuhva i sahñi ra Herodes sii ra ndyihi, i quita si cuhva i tyaa ra Jeremías, minoo ra profeta ta sa naha. Tyehen i tyaa ra:
23256	MAT 2:18	I quita minoo nduzu ñihi nu cu si Ramá. Sacu xaan ñiyɨvɨ, ta sacu saa ñu. Maha Raquel sacu sa cuenda zehe ña, ta ma cutaxi ña vatyi yoñi ca si. I catyi Tuhun Ndyoo vatyi cua cuu si cuhva cuan. Ta zuun ñi cuhva cuan i quita si.
23257	MAT 2:19	Ta sa yaha sihi ra Herodes, ta i quituu tucu minoo ángel ra Ndyoo ityi nuu ra José sisi ñimahna nu ndyaa ra Egipto, ta i catyi si sihin ra:
23259	MAT 2:21	Tacuan i catyi ángel cuan, ta i nduvita ra José, ta i quihin ra sii ra luhlu ta sii zɨhɨ ra, ta i sinanuhu ñu ndya Israel.
23260	MAT 2:22	Zoco i ñihi ra José tuhun vatyi ndyaca ñaha ra Arquelao nu cu si Judea sa cuenda ra Herodes zutu ra, ta i yuhu xaan ra José cuhun ra yucuan. Ta i cahan tucu ángel sihin ra sisi ñimahna, ta yucuan cuenda cuahan ñu ndya nu cu si Galilea.
23261	MAT 2:23	Ta sa saa ñu yucuan, i ndoo ñu ñuu Nazaret. Ta cuhva cuan i quita si tañi catyi minoo ra profeta vatyi i catyi ra vatyi cua catyi ñiyɨvɨ vatyi minoo ra nazareno cuu ra Jesús.
23262	MAT 3:1	Quɨvɨ cuan i quisi ra Juan, ra zacoo ndutya sii ñiyɨvɨ, ndya nu cu si Judea. Minoo nu ityi xaan nu yoñi maa ñiyɨvɨ iyo i saa ra, ta i nacatyi ra Tuhun Ndyoo sihin ñiyɨvɨ i saa nu ndyaa ra.
23264	MAT 3:3	Ta ra Juan cuu ra i cahan ra Isaías tuhun quɨvɨ i tyaa ra tuhun i saha ra Ndyoo sii ra, ta i catyi ra: Cua cuɨñɨ ndo nduzu minoo ra cana saa minoo nu ityi xaan. Ta catyi ra cuan: “Tañi zanduvaha ndo minoo ityi, tacuan zanduvaha ndo añima ndo vatyi cua quisi ra ndyaca ñaha sii yo. Tañi zandundoo ndo ityi, tacuan zama ndo cuhva iyo ndo.” Tacuan i tyaa ra Isaías ta sa naha sa cuenda ra Juan, ra cua quisi cuee ca.
23265	MAT 3:4	Ta ra Juan cuan, siñoho ra zahma ixi camello. Ta sinuhñi zinda ñɨɨ sisi ra. Ta i sasi ra minoo nuu quɨtɨ tañi tɨca, ta sihi ra tyahiñu ñuñu.
23266	MAT 3:5	Ñiyɨvɨ ñuu Jerusalén ta tandɨhɨ yuñuu Judea ta ñu ndyaa yatyi yuu Jordán, cuahan ñu cua tyizoho ñu sa cahan ra Juan.
23267	MAT 3:6	Ta sa yaha nahma ñu cuatyi ñu, ta i zacoo ndutya ra Juan sii ñu yuu Jordán cuan.
23268	MAT 3:7	I ndyehe ra Juan vatyi saa cuaha xaan ra fariseo sihin ra saduceo vatyi cuñi ra coo ndutya ra, ta i catyi ra Juan sihin ra: ¡Ñiyɨvɨ quiñi xaan iyo cuu ndo tañi coo! ¿Yoo sa catyi sihin ndo vatyi cuu cacu ndo sihin cuhva sa cua tasi tuñi ra Ndyoo sii ñiyɨvɨ?
23269	MAT 3:8	Cuñi si sa zama ndisa cuii ndo cuhva iyo ndo, ta zavaha ndo sa vaha.
23270	MAT 3:9	Ta ma caca iñi ndo sihin añima ndo vatyi ra Abraham cuu zutu ndo, ta ma caca iñi ndo vatyi maa ra cua zacacu sii ndo. Ma zacahnu ndo sii ndo vatyi vazu sihin yuu ya, ta cuu zavaha ra Ndyoo ñiyɨvɨ sii ra Abraham sihin si.
23271	MAT 3:10	Tañi yutu ña saha sɨtɨ cuu maa ndo vatyi ña zavaha ndo cuhva cuñi ra Ndyoo. Ta yutu sa ña saha sɨtɨ, sahndya ñiyɨvɨ sii tu. Ta sahmi ñu sii tu. Ta zuun ñi cuhva cuan cua cuhun maa ndo nu cayu ñúhu.
23272	MAT 3:11	Ndisa zacoo ndutye sii ndo sihin ndutya tatu zama ndo cuhva iyo ndo. Zoco vasi inga ra cahnu ca ta zɨquɨ mi. Ña tahan si sii, nu sa cui muzu ra ta cuize ndisa ra, zoco zuun ñi maa ra i saha tyiño sii. Ta maa ra cua zacoo ndutya sii ndo sihin Tatyi Ii ta sihin ñúhu.
23273	MAT 3:12	Sa ndaha ra pala ra ta cua zanduvii ra sɨtɨ trigo ra, ta cua tava zɨɨn ra zoo si. Cua zandu‑ɨɨn ra sii trigo ra, ta cua cucumi vaha ra sii si, ta cua cahmi ra zoo si sisi minoo ñúhu sa ma ndahva. Tacuan i catyi ra Juan sihin ñiyɨvɨ.
23274	MAT 3:13	Tacuan ta i quita ra Jesús nu cu si Galilea, ta i quisi ra ndya yuu Jordán nu ndyaa ra Juan vatyi cuñi ra sa cua zacoo ndutya ra Juan sii ra.
23276	MAT 3:15	Zoco i catyi ra Jesús sihin ra: Nacuu si cuhva catyi suhun vityi vatyi tacuan cuñi si zavaha yo tandɨhɨ cuhva ndoo, cuhva cuñi ra Ndyoo. Tacuan i catyi ra Jesús, ta zɨquɨ i ndoo ra Juan vaha.
23277	MAT 3:16	Ta sa yaha i sicoo ndutya ra Jesús, ta i quita ra sisi ndutya cuan. Ta zuun ñi caa cuhva cuan i nuña andɨvɨ, ta i ndyehe ra Jesús Tatyi Ii ra Ndyoo. Noo si tañi noo minoo paloma zɨquɨ ra.
23280	MAT 4:2	Ta ñá sasi ra Jesús uu xico quɨvɨ ta uu xico sa cuaa, ta zɨquɨ i sizoco ra.
23281	MAT 4:3	Ta cuhva cuan i tuhva cuihna sii ra vatyi cua nducu coto ihñi ra sii ra, ta catyi ra: Tatu ndisa vatyi Zehe ra Ndyoo cuu suun, catyun sihin yuu sa catuu ihya vatyi nanduu si pan.
23282	MAT 4:4	Zoco i nacahan ra Jesús ta catyi ra: Catyi Tuhun Ndyoo vatyi ña maa sihin sa casi ñi yo cundito yo. Sihin sa sasi yo ndito coño ñuhu yo, zoco sihin sa tyaa yo yahvi tuhun cahan ra Ndyoo ta ndito añima yo sa ndisa cuii. Catyi ra Jesús sihin cuihna.
23284	MAT 4:6	Tatu ndisa vatyi Zehe ra Ndyoo cuu suun, ndavon ndya nu ñuhu vatyi catyi Tuhun Ndyoo: “Cua cuhva ra Ndyoo tyiño sii ángel ra vatyi zacuenda ra suun. Cua naqueen ra suun sihin ndaha ra, ta ma ñicuehe sohon sihin minoo yuu.”
23285	MAT 4:7	Tacuan i catyi cuihna, ta i catyi ra Jesús sihin ra: Catyi tucu Tuhun Ndyoo vatyi ma nducu coto ihñi ndi sii ra Ndyoo ra ndyaca ñaha sii ndi.
23286	MAT 4:8	Yaha cuan ta i sindyaca cuihna sii ra Jesús xiñi minoo yucu zucu xaan, ta i zañaha ra tandɨhɨ ñuu ñiyɨvɨ sii ra ta cuhva sa tyaqui xaan caa si.
23288	MAT 4:10	Zoco i catyi ra Jesús sihin ra: Cuɨñɨ siyo suun sii, cuihna vatyi catyi Tuhun Ndyoo vatyi ɨɨn ñi sii maa ra Ndyoo ra ndyaca ñaha sii ndi cua zacahnu ndi. Ta ɨɨn ñi tyiño maa ra cua zacuu ndi. Catyi ra Jesús sihin cuihna.
23289	MAT 4:11	Ta zɨquɨ i zandoo cuihna sii ra Jesús, ta i quisi tyindyee ángel sii ra.
23290	MAT 4:12	Quɨvɨ i ñihi ra Jesús tuhun vatyi i tyihi ñiyɨvɨ sii ra Juan vehe caa, i quita ra yucuan ta cuahan ra ndya Galilea.
23292	MAT 4:14	Tacuan i cuu si vatyi cua quita si cuhva i tyaa ra Isaías, minoo ra profeta ta sa naha. Tyehen i tyaa ra Isaías:
23293	MAT 4:15	Nu cu si Zabulón ta Neftalí, ityi cuahan yo miñi tatu sa yaha yo yuu Jordán, yucuan cuu nu cu si Galilea nu ndyaa ñiyɨvɨ sa yɨvɨ ñiyɨvɨ hebreo cuu.
23294	MAT 4:16	Ñiyɨvɨ cuan sicoo ñu nu ñaa xaan, zoco i ndyehe ñu minoo ñúhu ndisi xaan. Quɨvɨ cuan cua cuu cuii ñu, zoco i zandundisi ñúhu cuan nu ndyaa ñu.
23295	MAT 4:17	Ndya quɨvɨ i quɨhvɨ ra Jesús Galilea, ta i quisaha nacatyi ra Tuhun Ndyoo sihin ñiyɨvɨ. Tyehen i catyi ra: Zandoo ndo cuatyi ndo, ta zama ndo cuhva iyo ndo vatyi sa cuñi saa quɨvɨ cua cundyaca ñaha ra Ndyoo ñuu ñiyɨvɨ.
23296	MAT 4:18	Ta i sica noo ra Jesús yuhu miñi Galilea. Ta i ndyehe ra sii uu tahan ra sihin yañi ra. Minoo ra nañi ra Simón, ta Pedro nañi tucu ra. Ta inga ra nañi ra Andrés. Cañi ra traya ra nu ndutya vatyi yucuan cuu tyiño i zacuu ra.
23297	MAT 4:19	Ta i catyi ra Jesús sihin ra: Coho ndo sihin, ta cua cuhve cuhva nducu ndo sii ñiyɨvɨ tañi cuhva nducu ndo sii tyiyaca. Tacuan i catyi ra Jesús sihin ra.
23298	MAT 4:20	Ta ta sica ñi i zandoo ihno ra traya ra, ta cuahan ra sihin ra Jesús.
23300	MAT 4:22	Ta zuun ñi caa cuhva cuan i zandoo ra sii zutu ra sihin barco ra, ta i sindyico ra sii ra Jesús.
23302	MAT 4:24	I sito ñiyɨvɨ tuhun ra Jesús nacahnu Siria. Ta i quisi ndyaca ñu sii tandɨhɨ ñu cuhu zɨɨn zɨɨn nuu cuehe a tatu iyo sa uhu sii ñu. Ta i quisi ndyaca ñu sii ñu ñoho tatyi cuihna, ta ñu cuhu cuehe meme, ta ñu xii. Ta i zanduvaha ra Jesús sii ñu.
23303	MAT 4:25	Ta cuaha xaan ñiyɨvɨ sa ndyaa Galilea i sindyico ñu sii ra. Ta tacuan tucu ñiyɨvɨ ñuu Decápolis, ta ñuu Jerusalén ta nacahnu Judea ta ñiyɨvɨ ndyaa inga siyo yuu Jordán ndɨhɨ ca.
23304	MAT 5:1	I ndyehe ra Jesús vatyi cuaha xaan ñiyɨvɨ, ta i ndaa ra minoo yucu, ta i sicundyaa ra yucuan. Ta i siconduu i sicundyaa ñiyɨvɨ ndyico sii ra nu ndyaa ra.
23305	MAT 5:2	Ta i quisaha zacuaha ra Jesús sii ñu, ta tyehen catyi ra:
23308	MAT 5:5	Sa iyo sa vaha sii ñiyɨvɨ zanduluhlu sii, vatyi cuee ca cua cuhva maa ra Ndyoo sa cundyaca ñaha ñu ñuu ñiyɨvɨ ya.
23309	MAT 5:6	Sa iyo sa vaha sii ñiyɨvɨ cuñi xaan zavaha tandɨhɨ sa ndoo, cuhva cuñi ra Ndyoo vatyi cua tyindyee ra Ndyoo sii ñu, ta cua cuu xaan zavaha ñu sa vaha.
23316	MAT 5:13	Maa ndo cuu tañi ñɨɨ sa cuenda ñuu ñiyɨvɨ ya. Zoco tatu ña uhva ca ñɨɨ, ¿yozo caa tyindyee si? Tatu ña uhva ca si ña vaha ca si. Zavita yo sii si, ta cuañi ñiyɨvɨ zɨquɨ si.
23318	MAT 5:15	Ta ña tuhva ñiyɨvɨ tyaa minoo lámpara ta tyihi ñu sii si xu minoo cajón. Ña tacuan vatyi zucu tyaa ñu sii si, ta zandisi si sa cuenda tandɨhɨ ñiyɨvɨ yucu vehe.
23319	MAT 5:16	Tacuan tucu maa ndo, zavaha ndo sa vaha ityi nuu ñiyɨvɨ, ta cua ndyehe ñu tyiño ndo, ta cua zacahnu ñu sii Zutu mañi yo, ra ndyaa andɨvɨ.
23321	MAT 5:18	Sa ndisa catyi sihin ndo vatyi nɨɨ ñi sa iyo andɨvɨ ta ñuhu ñuu ñiyɨvɨ, ma naa nu siin cuhva iyo sii ley ra Ndyoo. Tandɨhɨ sa catyi ley sa tahan si cuu, ta cua cuu si.
23322	MAT 5:19	Yucuan cuenda yoo ra ma zavaha minoo ley ra Ndyoo, vazu ley luhlu cuu ley cuan, ta tatu cua nacatyi tucu ra sihin ñiyɨvɨ vatyi ma zavaha ñu sii si, ra zavaha cuhva cuan cua cuu ra ra luhlu ca nu ndyaca ñaha ra Ndyoo. Zoco ra zavaha sii si ta zacuaha ra sii inga ñiyɨvɨ vatyi tahan si zavaha ñu sii si, minoo ra cahnu cua cuu ra nu ndyaca ñaha ra Ndyoo andɨvɨ.
23323	MAT 5:20	Vatyi catyi sihin maa ndo vatyi tatu ma zavaha ndo sa ndoo ca ta zavaha ndo tañi ra maestro cuenda ley ta ra fariseo, nu yozo cuii ca ta ma cuu quɨhvɨ ndo nu ndyaca ñaha ra Ndyoo.
23324	MAT 5:21	Sa siñi ndo cuhva i catyi ra Ndyoo sihin ñiyɨvɨ ta sa naha. I catyi ra: “Ma cahñi ndo sii ñiyɨvɨ. Yoo ra cua cahñi sii minoo ñiyɨvɨ, tahan si sa cutuñi ra.”
23325	MAT 5:22	Zoco yuhvi catyi sihin ndo tatu cuxaan ndo sihin minoo ñiyɨvɨ, tahan si sa tasi tuñi ra Ndyoo sii ndo. Ta tatu cahan cuehe ndo sii minoo ñiyɨvɨ, tahan si sa tasi tuñi ra cu tyiño sii ndo. A tatu catyi ndo vatyi laa xaan minoo ñiyɨvɨ, coto vaha ndo coto cuhun ndo andyaya.
23326	MAT 5:23	Yucuan cuenda quɨvɨ cuhun vehe ñuhu ta ndohon ofrenda sa cua cuhvon sii ra Ndyoo, tatu nacohon iñun vatyi iyo sa zavohon sii inga ñiyɨvɨ
23327	MAT 5:24	zandoon sa cua cuhvon sii ra Ndyoo yucuan. Ta cuhun xihnon ta ndacon tucahnu iñi sii ñu cuan, ta nacoo vohon sihin ñu, ta zɨquɨ cuhun ta cuhvon ofrendon sii ra Ndyoo.
23328	MAT 5:25	Tatu iyo ra sica cuatyi sohon, ta cuahan ra suhun nu ndyaa juez, nducun cuhva nacoo vohon sihin ra ityi cuahan ndo coto nacuhva cuenda ra suun sii ra juez. Ta ra juez cua nacuhva cuenda suun sii policía, ta cua tyihi ra cuan suun vehe caa.
23329	MAT 5:26	Ta sa ndisa catyi suhun vatyi tatu tacuan cua cuu, ma quiton ndya tyiyahvun tandɨhɨ sa tahan si tyiyahvun.
23331	MAT 5:28	Zoco yuhvi catyi sihin ndo vatyi tatu ndyehe ndo sii minoo ñaha ta cuñi ndo sii ña, sa zavaha ndo cuatyi sa cuu adulterio sihin ña sisi añima ndo cuu si cuhva cuan.
23332	MAT 5:29	Ta tatu ndyehe ndo minoo sa ndyehe ndo ta sa cuenda si ta cuñi xaan ndo zavaha ndo sa ña vaha, ma ndyehe ca ndo sii si coto coo cuatyi ndo ta cuhun ndo andyaya.
23333	MAT 5:30	A tatu iyo sa tuhva ndo zavaha sihin ndaha ndo ta sihin si cuan quisaha coo cuatyi ndo, ma zavaha ca ndo sii si inga saha coto cuhun ndo andyaya.
23334	MAT 5:31	Ta catyi tucu Tuhun Ndyoo sihin ñiyɨvɨ ta sa naha: “Yoo ra cuñi zandoo sii ñazɨhɨ, cuñi si sa nducu ra cuhva tani tutu ñu sihin ley.”
23335	MAT 5:32	Zoco yuhvi catyi sihin ndo vatyi tatu iyo minoo ra cua nducu ra cuhva tani tutu ra sihin ñazɨhɨ ra ta ñahñi cuatyi ña iyo sihin inga rayɨɨ, zoco cua coo cuatyi adulterio sii ña tatu zandoo yɨɨ ña sii ña ta quihin ña sii inga rayɨɨ. Ta ra cua tindaha sihin minoo ñaha zandoo yɨɨ sii, zavaha tucu maa ra cuatyi adulterio cuan.
23336	MAT 5:33	Ta sito tucu ndo vatyi i catyi ra Ndyoo sihin ñiyɨvɨ ta sa naha vatyi tatu sa tyiñaha ñu Ndyoo, cuñi si sa zavaha ñu cuhva catyi ñu.
23338	MAT 5:35	Ma cahan ndo tuhun ñuu ñiyɨvɨ vatyi yucuan cuu nu sañi saha ra. Ta nu tuhun ñuu Jerusalén ta ma cahan ndo vatyi yucuan cuu ñuu ra Ndyoo, ra rey cahnu.
23339	MAT 5:36	Ta nu tuhun xiñi ndo ta ma catyi ndo, vatyi maa ndo ta ma cuu zanducuisi ndo a zandutoon ndo numinoo ixi xiñi ndo sa ndisa.
23340	MAT 5:37	Cuenda catyi ñi ndo: “Ndisa.” A catyi ndo: “Yɨvɨ.” Ta ñahñi ca sa cua cahan ndo. Tatu ñaa ca sa tuhva ndo cahan, zañaha si vatyi ña ndisa ndo.
23341	MAT 5:38	Sa siñi tucu ndo cuhva i tyaa ra Moisés ta sa naha nu catyi si vatyi tatu cañi ñiyɨvɨ sii ndo ta zatɨvɨ ñu minoo sɨtɨ nuu ndo cuñi tucu si sa zatɨvɨ minoo ra cu tyiño sɨtɨ nuu ñu. A tatu coco ñu minoo noho ndo, zuun ñi sihin cuhva cuan cua ndoho maa ñu, ta cua quita minoo noho ñu.
23342	MAT 5:39	Zoco yuhvi catyi sihin ndo: Ma zavaha ndo sa ña vaha sihin ñiyɨvɨ zavaha sa ña vaha sihin ndo. Tatu iyo ra cati minoo siyo xɨtun, cuhva ndɨhun inga siyo nacati ra.
23343	MAT 5:40	A tatu iyo ra tyaa cuatyi saton nuu ra cu tyiño ta ñahñi cuatyun ta cuñi ra quindyaa ra camison, cuhva ndɨhun siqueton sii ra.
23344	MAT 5:41	A tatu yoo ra zañiñi suun sa cuizon carga ra minoo kilómetro, cuizon sii si uu kilómetro.
23345	MAT 5:42	Cuhvon sii yoo ra sica suun, ta tatu cua caca noo ñiyɨvɨ sa suun, ma catyun vatyi ma cuhvon.
23346	MAT 5:43	Ta sa siñi ndo cuhva tuhva ñiyɨvɨ catyi vatyi catyi ñu vatyi nacuñi xaan yo sii ra tahan yo, ta nacuxaan xaan yo ndyehe yo sii ra xaan iñi sii yo.
23348	MAT 5:45	Tatu zavaha ndo tacuan, cua cuu ndo zehe ra Ndyoo Zutu yo sa ndisa cuii, ra ndya andɨvɨ, vatyi maa ra i tyaa ñicandyi, ta zandisi si nu yucu ñiyɨvɨ ña vaha ta ñiyɨvɨ vaha. Ta zacoon ra zavi zɨquɨ ñu vaha ta zɨquɨ ñu ña vaha.
23349	MAT 5:46	Tatu ɨɨn ñi sii ñiyɨvɨ cuñi sii ndo cuñi tucu ndo, ñahñi sa vaha zavaha ndo cuhva cuan vatyi tacuan tucu zavaha ñiyɨvɨ quiñi iyo tañi ra tava xuhun cuenda ra ndyaca ñaha. (Ta quiñi xaan iyo ra cuan cuñi maa ndo.)
23350	MAT 5:47	Ta tatu saha ndo ndyoo nacucumi ɨɨn ñi sii ra tahan ndo, ¿ñaa sa vaha zavaha ndo cuhva cuan? Ndya ñiyɨvɨ ña sito sii ra Ndyoo ta cahan ñu sihin tahan ñu cuhva cuan.
23351	MAT 5:48	Cuu ndo ñiyɨvɨ ñahñi maa cuatyi. Tañi Zutu yo, ra ndyaa andɨvɨ, vatyi ñahñi maa cuatyi ra iyo caña ñi.
23352	MAT 6:1	Ma zavaha ndo sa vaha nuu ñiyɨvɨ ñi vatyi cuñi ndo sa ndyehe ñu. Tatu tacuan zavaha ndo, ñahñi sa cua cuhva Zutu yo, ra ndyaa andɨvɨ, sii ndo.
23353	MAT 6:2	Yucuan cuenda tatu tyindyee ndo sii ñu ndahvi, ma nacatyi ndo sihin tandɨhɨ ñiyɨvɨ tañi zavaha ra sahan vehe ñuhu ta nuyahvi ta zaha ra tuhun vatyi vaha xaan ra. Zavaha ra sa vaha vatyi cuñi ra sa cua zacahnu ñiyɨvɨ sii ra. Ta sa ndisa catyi sihin ndo vatyi sihin sa yucuan ñi ta sa ñihi ra sa vaha. Ñahñi ca sa cua cuhva maa ra Ndyoo sii ra.
23354	MAT 6:3	Zoco tatu zavaha maa ndo tumañi iñi sii ñiyɨvɨ ndahvi, xehe ñi zavaha ndo sii si, minoo cuhva sa ma coto nu amigo ndo.
23355	MAT 6:4	Xehe ñi tyindyee ndo sii ñiyɨvɨ ndahvi. Ta cua ndyehe ra Ndyoo Zutu yo cuhva zavaha ndo sa xehe ñi, ta cua cuhva maa ra sa vaha sii ndo sa cuenda si.
23356	MAT 6:5	Ta tatu cua cahan ndo sihin ra Ndyoo, ma cuu ndo tañi ra zaha tuhun vatyi vaha xaan ra, ta ña ndisa ra vatyi tahan iñi ra cahan ra sihin ra Ndyoo nu tuu ñiyɨvɨ vatyi cuñi ra sa cua ndyehe ñu. Yucuan cuenda cua cuɨñɨ ndyaa ra sisi vehe ñuhu a ityi cahnu ta cahan ra sihin ra Ndyoo. Sa ndisa catyi sihin ndo vatyi sihin sa ndyehe ñiyɨvɨ sii ra sihin sa zavaha ra, ta sa ñihi ra sa cua ñihi ra.
23357	MAT 6:6	Zoco tatu cua cahan maa ndo sihin ra Ndyoo, quɨhvɨ ndo nu yoñi ndyehe, ta nacazi ndo yuvehe ta cahan ndo sihin ra Ndyoo Zutu yo sa maa ñi maa ndo. Cua ndyehe maa ra cuhva zavaha ndo sa xehe ñi, ta cua cuhva ra sa vaha sii ndo sa cuenda si.