23216	MAT 1:3	Te Judá mà, nì cacu ùì dèhe‑ne, iin‑ne nani Fares, te inga‑nè nani Zara. Te Tamar nani dihi Zara mà. Daaní, Fares ma, nì ìa stná iin dèhe‑ne nani Esrom. Te Esrom mà, nì ìa stná iin dèhe‑ne nani Aram.
23231	MAT 1:18	Cunaha‑nsiá, dohó nì cuu na ní tùinuù Jesucristu. Sànì ndiadi tnùhu nandàhà dihi‑yá María xì José. Doco tàñáha ga coo‑ne xì nècuàchìmà, te nì sàcùñuhu méè xi‑ne nì quida Espíritu Ìì xí Dios.
23232	MAT 1:19	Ñàyùcàndùá, nì nacani ini José ñà‑chicá vàha tàhndè tnùhu xi‑ne cahan‑né, doco mà cáchí vate‑néà, vàchi nècuàchì vàha nduú‑né, te có‑cùní‑nè cuitnùhu nèhivì María.
23233	MAT 1:20	Doco na nacání íì ini‑nè quida‑ne ducán, nì sàní‑nè nì ndecunu iin ángel xi Stoho‑ndà Señor nùù‑né, te dohó nì cachi ángel mà xì‑né: ―Cunini‑ní, José, descendencia xi David; màsà yúhî‑nî nandàhà‑ní xì María. Vàtùni cunduu‑ne ñahàdìhí‑ní, vàchi méè xi‑ne ñuhu‑ma, méè sàhà Espíritu Ìì xí Dios nduú‑vé.
23234	MAT 1:21	Te icúmí‑vê tùinuù‑vé, cunduu‑ve iin méè tiàa, te Jesús cunani‑vé, vàchi icúmí‑yâ dacácu‑ya nèhivì xí‑yá nùù cuàchi‑ne ―nì cachi ángel.
23235	MAT 1:22	Pues divi ducán nì cuu nsidaájàn sàhà‑ñá nì cùú ndisa ñà‑ndùá nì cachitnùhu Stoho‑ndà Señor antes na ní càhàn iin ana cáhàn cuenta xi‑ya, te nì cachi‑nè:
23236	MAT 1:23	Cunaha‑nsiá, icúmí coo méè xi iin ñahà chìì nduú señorita; te nú sànì tùinuù‑vé, dandu cunani‑vé Emanuel, vàchi cuní cachà mà ñà‑sànì quesaa Dios cutnahá‑yá xì‑ndà nduá.
23237	MAT 1:24	Daaní, nì nsicuìhnú ini José, te nacua nì cachi ángel mà xì‑né, divi ducán nì quida‑ne, nì nandàhà‑né xì María ñà‑cunduu nècuàchìmà ñahàdìhí‑nè.
23240	MAT 2:2	Te nì ndàcàtnùhù‑né: ―¿Índù iá méè nì tùinuù‑xí, divi méè cunduu rey xi nècuàchì Judea? Vàchi ndé caná orá sànì xini‑nsì sìtnúù cachítnùhu sàhà‑yá; te vichi vàxi‑nsi cahvi‑nsíyà ―nì cachi‑nè.
23241	MAT 2:3	Dandu rey Herodes, na ní xinitnùhu‑tè ñà‑ndùá ndácàtnùhù nècuàchìmà, nì ndulocó‑te, mii‑té xi nsidaa gá stná nèhivì ñuu Jerusalén.
23242	MAT 2:4	Ñàyùcàndùá, nì cana‑tè dùtù chicá xí‑idònùù, xì stná nècuàchì dacuahá ley ìì, te nì xìcàn tnùhù‑té nùù‑né índù ñuu cuàhàn tùinuù Cristu.
23243	MAT 2:5	Te nì naxiconihí‑né nùù‑té, cachí‑nè: ―Divi ñuu tii Belén iá ladu Judea. Vàchi ducán nì tiaa iin nècuàchì nì càhàn cuenta xi Dios sànaha ndé cachí‑yà:
23244	MAT 2:6	Cunaha mii‑nsiá nècuàchì ñuu Belén iá ladu Judea: màdì ñuu chicá có‑ndiàá nduú ndé ndoó‑nsiá; còó, divi ñà‑chicá ndiaá nduá nùù nsidaa ñuu nahnú ladu xi‑nsia, vàchi divi ñuu mii‑nsiá icúmí tùinuù mii‑yá ana cusahnú, te icúmí‑yâ cunuù‑yá nèhivì xí, divi nèhivì raza‑nsià Israel.
23247	MAT 2:9	Daaní, na ní nsihi nì sàcùnaha nècuàchì nchichí mà nùù‑té ñà‑jaàn, dandu nì quihin‑ne ichì cuàhàn‑nè. Te cunaha‑nsiá, yucán nì natùi tu sìtnúù nì xini‑nè antes ladu xínu orá. Te nì sàcòdònùù‑sí nùù‑né nì sàà‑si nì ndòo‑sì dìquì‑xí nacua ndé iá méè mà.
23249	MAT 2:11	Dandu nì caquìhvi‑ne vehe, te nì xini‑nè méè mà xì dihi‑vé nani María. Te nì tutuyuhu‑né ñuhù nùù‑vé, te nì cahvi‑névè. Dandu nì nacuna‑ne ñà‑ñùhú ñà‑cuìcà‑né, te nì dàcútâhvì‑néyà, divi oro xì inciensu xì tàtnà nani mirra.
23252	MAT 2:14	Ñàyùcàndùá, mate ñuú nduá, doco nì ndacuiin José nì saca‑ne méè mà xì dihi‑vé, te nì quihin‑ne ichì cuàhàn‑nè ñuu Egipto.
23254	MAT 2:16	Daaní, na ní xini Herodes cónì ndúlócô nècuàchì nchichí sàhà ñà‑ndùá nì cachì‑te, dandu yáha ga nì xìdà inì‑te. Ñàyùcàndùá, nì techuún‑te soldadu nì sàhàn nì casahnì xì nsidaa méè tiàa ndoó ñuu Belén xì inicutu stná ladu yucán, nsidaa luchi cuati xicá ùì cuìà cuàhàn tìxi‑xi, nì casahnì‑tévê, vàchi ñà‑jaàn nduú tiempu nì cachi nècuàchì nchichí na ní ndàcàtnùhù Herodes nùù‑né.
23256	MAT 2:18	Tiacú tnaná cuáhà‑né ladu ñuu Ramá. Sacú nècuàchì ñahà, te cána‑ne, divi nècuàchì descendencia xi Raquel. Sàhà méè xi‑ne sacú‑né; nì mà cùì cahnde ini‑nè, vàchi còò cá‑vè.
23258	MAT 2:20	te cachí ángel mà xì‑né: ―Ndacuiìn‑ní, cuaca‑ní méè xì dihi‑vé, te naxicocuíìn‑nsià ñuu Israel, vàchi sànì xìhì nèhivì cuní cahnì xì‑vé.
23260	MAT 2:22	Doco nì xinitnùhu‑ne sàdàndàcú dèhe Herodes mà nani Arquelao, cusáhnû‑te lugar xi nsì‑yua‑té ladu Judea. Ñàyùcàndùá, nì yùhí‑nè nùhù‑nè ladu mà. Daaní, inga xichi nì sàní‑nè, nì cachitnùhu Dios ñà‑ndisa iá peligru. Ñàyùcàndùá, nì yàha‑ne chicá nùù‑xí dècuèndè ladu Galilea,
23261	MAT 2:23	nì sàà‑nè iin ñuu tii nani Nazaret, te yucán nì candòo‑ne. Pues, divi ducán nì cuu sàhà ñà‑nì cùú ndisa palabra nì cacachitnùhu profeta xi Dios sànaha ñà‑divi ñuu Nazaret cunduu ñuu‑yà, cachi nèhivì.
23263	MAT 3:2	cachí‑nè xì nèhivì ñà‑nì náxícócuîìn ini‑nè sàhà cuàchi‑ne, vàchi sà‑ìtúú cuni‑nè cusahnú mii‑yá iá ansivi.
23265	MAT 3:4	Te Juan mà, dòò idì sìcamellu nì sandixi‑ne, te iìn quísi nì cuyucun siuhma tìxi‑ne. Te sìca xì ndudi ñùñù yucù nduá nìsa itiacu‑nè.
23268	MAT 3:7	Doco nì xini Juan ñà‑vàxi stná cuàhà nècuàchì fariseu xì cuàhà stná nècuàchì saduceu, cuní‑nè cuhiì stná‑nè. Ñàyùcàndùá nì cachi‑nè xì nècuàchìmà: ―Mii‑nsiá, na quidá còò, ducán quidá‑nsiá, vàxi‑nsia yohó xinúdèhé‑nsià nùù castigu icúmí quixi. ¿Ana divi nì cachi xì‑nsiá ñà‑quida‑nsia ducán?
23269	MAT 3:8	Cunaha‑nsiá, xiñuhu quida ndisa‑nsia cumplir nacua ndiá ìcà quida‑nda na naxícócuîìn ndisa ini‑ndà sàhà cuàchi‑nda.
23270	MAT 3:9	Ni màsà cáhàn cuadú‑nsià cachi‑nsià inì‑ni mii‑nsiá ñà‑divi Abraham nduú yohòtéhè stná‑nsià, te ñàyùcàndùá còò ni‑iñàha cuu xi‑nsiá. Vàchi cunaha‑nsiá, dècuèndè stná yùù ndoó yohó, vàtùni nanduu stná nahi descendencia xi Abraham, nú cuní Dios.
23272	MAT 3:11	Vàchi yùhù, tècuìí quidá íìˊ mii‑nsiá na cuú‑nsiá arrepentir; doco nchícùn gà vàxi ana chicá cahnú poder‑xi nùù yùhù: te ni có‑nâtùi (cundui nahi mozo xi‑ya) ñà‑chindeí quee ndìsàn‑yá. Doco mii‑yá, tìxi Espíritu Ìì xí Dios icúmí‑yâ quida iì‑yá anima‑nsià. Te na quidá ñuhu, ducán icúmí‑yâ quida stná‑yà xì‑nsiá (dandáñúhú stnâ‑yà ñà‑có‑ndiàá).
23273	MAT 3:12	Te vichi sà‑ìá cuàhàn‑yà quida‑ya na ian quida‑nda xi trigu, dandiachi‑ndañá xì yutnù chipála dècuèndè ndiachi nsihí trigu ndoó nùù ñuhù, dandu nùnìá, chivàha‑ndañá, doco mihì‑ñá, coca. Te divi ducán icúmí‑yâ quida stná‑yà (xì nèhivì ñuhìví: nèhivì xí mii‑yá, càcu‑ne; doco nèhivì dava ga), nicanicuahàn icúmí‑nê coco‑ne ―nì cachi Juan.
23275	MAT 3:14	Doco nècuàchìmà, có‑cùní‑nè, vàchi cachí‑nè xì‑yá: ―Yùhù xiñuhí cuhiìˊ quida mii‑ní, màdìá mii‑ní quixi‑ní nùù yùhù, (te cuhiì‑ní).
23277	MAT 3:16	Daaní, nì nsihi nì cuhiì‑yá, te nì quee‑ya nùù tècuìí, dandu nì nuna ansivi, te nì xini‑yà mànuu Espíritu Ìì xí Dios vàxi‑ya na iin sì‑lomá, meru dìquì Jesús mànuu‑ya vàxi‑ya.
23279	MAT 4:1	Daaní, nihí Espíritu Ìì Jesús nì sàhàn ñà‑coo‑ya yucù dàná, vàchi yucán cuàhàn ñà‑malu quida‑sì lucha dacà‑síyâ. Ñàyùcàndùá, nì quihin‑ya ichì cuàhàn‑yà,
23280	MAT 4:2	te yucán iá‑yà ùì dico quìvì ndui te ñuú; te iníhíì‑yá, iá dòcó‑yà. Ñàyùcàndùá, cuàhà doco xíhì‑yà.
23281	MAT 4:3	Dandu nì tnàtuu ñà‑malu, vàchi cuní‑si dacà‑síyâ, te nì cachì‑si xi‑yá: ―Nú ndisa Dèhemanì Dios nduu‑ní, dandu cachì‑ní xì yùù jaàn ñà‑nì nándúá pan cuxi‑ní.
23284	MAT 4:6	te nì cachì‑si xi‑yá: ―Nú ndisa Dèhemanì Dios nduu‑ní, dandu dandiachi‑ní mii‑ní, vàchi ducán cachí nùù tutu ìì: Icúmí Dios dandacú‑yá nùù ángel xi‑ya ñà‑cundiaa‑nè mii‑ní. Te cachí stná tutu mà: Icúmí ángel natnii ndahà‑né mii‑ní ñà‑màsà máquìhi sàhà‑ní ni‑iin yùù.
23288	MAT 4:10	Doco nì cachi‑yà xì‑sí: ―Cuahán‑nî, Satanás, vàchi dohó cachí stná nùù tutu ìì: “Cuisì mii Stoho‑ndà Dios ndiá ìcà‑ndà cahvi‑nda, te cunucuachi‑nda nùù‑xí”.
23289	MAT 4:11	Dandu nì nacoo‑sìyá cuàhàn‑si, te nì caquesaa ángel nì nacuàhandee ini xì‑yá.
23293	MAT 4:15	Ladu Zabulón xì ladu Neftalí ndé yáha ichì yatni mar, yucán sànì dàtnúù fuerte Dios ini anima nèhivì. Stná inga ladu yùte Jordán, xì inicutu stná ladu Galilea ndé ndoó nèhivì có‑ìnáhá xí‑yâ,
23294	MAT 4:16	pues yucán sànì dàtnúù ndiaha stná‑yà anima‑nè; vàchi nèhivì nsidaa lugar mà, nìsa xìca‑ne ichì ñáa, te cuàhàn‑nè ndañuhu dahuun‑ne nì cùí, doco vichi sànì dàtnúù‑yà sàxìnítnùní‑nè na ian nì natùi nuù‑né, nì cachi Isaías.
23295	MAT 4:17	Dandu divi tiempu mà nì quesaha Jesús cáhàn‑yà sàhù xì nèhivì, cachí‑yà: ―Naxicocuíìn inì‑nsia sàhà cuàchi‑nsia, vàchi sà‑ìtúú tiempu cuni‑nsià cusahnú mii‑yá iá ansivi.
23298	MAT 4:20	Dandu nècuàchìmà, vichi vichi nì nacoo‑ne ñunù xí‑né, te cuàhàn‑nè nchícùn‑nèyà.
23299	MAT 4:21	Daaní, nì sàà‑yà chicá nùù‑xí, te nì xini‑yà inga ùì ñàní nani Jacobo xì Juan; dèhe iin tiàa nani Zebedeo xínduu‑ne, te ndoó‑né nùù lancha xi‑ne, cutnáhâ‑né xì yua‑né nácàhmá‑nè ñunù xí‑né. Te nì cana stná‑yà ndúì‑nè.
23302	MAT 4:24	Ñàyùcàndùá, ndè inii ladu Siria nì xìtià fama‑yà. Sàhà ñà‑jaàn cuàhà gá nècuàchì cuhí ndacá nèhivì nì quixi nùù‑yá, xínduu‑ne nèhivì ndohó quidá iin cuèhè, ò iin dolor, te xínduu stná‑nè ana ñuhú ñà‑malu anima‑xi, xì stná nèhivì xíhì ìhí, ò néhivì sànì nduyutnu. Doco nsidaa‑né, nì dàndúvàha‑yanè.
23303	MAT 4:25	Ñàyùcàndùá, yáha ga cuàhà nèhivì nì tenchicùn xì‑yá, xínduu‑ne nèhivì nì quixi ladu Decápolis, xì stná ñuu Jerusalén, xì stná ladu Judea, xì stná inga ladu yùte Jordán.
23304	MAT 5:1	Dandu nì xini Jesús ndoó cuàhà gá nèhivì. Ñàyùcàndùá, nì nana‑ya iin yucù, te nì sàcòo‑ya yucán. Dandu nì tnàtuu nsidaa nècuàchì dacuahá‑yá nùù‑yá,
23306	MAT 5:3	―Nansicáhán nècuàchì ndahvi inì‑xi, vàchi sànì nìhìtáhvì‑né ñuhìví ìì xí mii‑yá iá ansivi.
23308	MAT 5:5	’Nansicáhán nècuàchì nihnú mánì inì‑xi, vàchi ñuhìví ndutahvì‑né.
23310	MAT 5:7	’Nansicáhán nècuàchì tùha cundehè ndàhví xì ñanìtnaha‑xi, vàchi icúmí Dios cundehè ndàhví stná‑yà mii‑né.
23311	MAT 5:8	’Nansicáhán nècuàchì iá ndoo anima‑xi, vàchi icúmí‑nê cuni‑nè nùù Dios.
23312	MAT 5:9	’Nansicáhán nècuàchì nachíndóó víi xi ñanìtnaha‑xi, vàchi icúmí‑nê cunduu ndisa‑ne dèhe Dios.
23313	MAT 5:10	’Nansicáhán nècuàchì nú icúmí‑nê ndoho‑ne sàhà iin chuun viì nì quida‑ne, vàchi sànì nìhìtáhvì‑né ñuhìví ìì xí Dios.
23314	MAT 5:11	’Nansicáhán stná mii‑nsiá na cánàhá nèhivì xì‑nsiá sàhí, te ò quidá quini‑ne xì‑nsiá, te ò dacuidádiquí stná‑nè mii‑nsiá.
23315	MAT 5:12	Vàchi quìvì quida‑ne ducán, dandu ni cúdíì inì‑nsia, te cundoo‑nsia contentu, vàchi iin ñà‑vàha cahnú cucumi‑nsiá ndè ansivi. Vàchi ducán nìsa quida quini stná nèhivì sànaha xi nècuàchì nìsa cahàn cuenta xi Dios.
23316	MAT 5:13	’Mii‑nsiá, nahi chuun quidá ììn, ducán quidá stná‑nsià ñuhìví yohó. Doco nú sànì ndañuhu ñà‑ádì xán, dandu mà cúí nduhadì gá‑ñà. Vàchi còò cá chuan, ñàyùcàndùá saté uun nèhivì‑ñá, te sánihni‑neà.
23322	MAT 5:19	Ñàyùcàndùá, nú cô‑quìdá iin tiàa cumplir mate iin ley chicá tii nduá, te ducán chináhá‑nè nèhivì, pues divi tiàa‑ma cunduu ana chicá có‑ndiàá na sáà quìvì cusahnú mii‑yá iá ansivi. Doco nú ni quidá ndisa‑ne cumplir ñà‑ndùá cachí ley xi‑ya, te ducán chináhá‑nè ñanìtnaha‑ne, dandu cunduu‑ne ana chicá ndiaá na sáà quìvì cusahnú‑yá ñuhìví yohó.
23323	MAT 5:20	Vàchi yùhù cachíˋ xì‑nsiá, chicá viì xiñuhu quida‑nsia nùù nècuàchì ley xi veheñùhu, xì nùù stná nècuàchì fariseu, vàchi nú coó, mà nunca sàà‑nsià cuni‑nsià ñuhìví ìì xí mii‑yá iá ansivi.
23325	MAT 5:22	Doco yùhù cachíˋ, mate cuísi ni cuídà ini‑nsià sàhà ñanìtnaha‑nsia, doco icúmí ndundaà sàhà stnámà. Te nú ni cachí‑nsià xì ñanìtnaha‑nsia neciu‑nè, dandu icúmí ndundaà stná sàhájàn nùù juez chicá cusáhnû; doco nú ni cachí‑nsià xì ñanìtnaha‑nsia tonto‑nè, dandu cuidadu cundoo‑nsia, vàchi dècuèndè ñuhu andea ndiatu‑xi‑nsiá.
23326	MAT 5:23	’Ni cachí‑ndà cuàhàn iin nèhivì veheñùhu, nihí‑né promesa nacuàhatahvì‑né Dios lugar ndé cahvi nèhivì mii‑yá. Doco te nú sànì sàà‑nè yucán, te nì nsinuu ini‑nè iá cuàchi‑ne nùù ñanìtnaha‑ne,
23327	MAT 5:24	dandu (màsà cuáha‑ne) promesa mà; yucan ni ndóa, te ni cúhùn‑nè nùù ñanìtnaha‑nemà, te cuicahnú stnahá ini‑nè sàhà‑né. Cuisì nú ducán, dandu vàtùni naxicocuíìn‑nè veheñùhu mà ñà‑cuàha‑ne promesa mà.
23328	MAT 5:25	’Nú sànì sanicuàchi iin tiàa sàhà iin‑nsia, te ndacá‑te mii‑nsiá cuàhàn nùù tè‑nìhí chuun, dandu chicá vàha nacòovàha yachì‑nsià xì‑té na cuáhàn‑nsià ichì, còtó sàà‑te xi‑nsiá nùù juez, te dayáha juez mà‑nsiá ndahà comandante ñà‑cundiadi‑nsià vehecàa.
23330	MAT 5:27	’Sà‑ìnáhá‑nsiâ nansa nì cachi nècuàchì sànaha ñà‑màsà cáhàn‑ndà xí inga ana có‑ndùú nècuàchì vehe‑nda, nì cachi‑nè.
23331	MAT 5:28	Doco yùhù, (más gà) cachíˋ xì‑nsiá vichi, vàchi nú cuisì indéhe iin tiàa iin nècuàchì ñahà, te xího‑téné, dandu dava‑ni queámà na ian sànì quida‑tè cuàchi xi nècuàchìmà, vàchi iá cuàchi ma anima‑te.
23332	MAT 5:29	Ñàyùcàndùá, nú nduchìnúù‑nsiá, cuníà quida‑nsia iin cuàchi, dandu chicá vàha tavà‑nsiáñà, dacaná‑nsiáñà, vàchi chicá vàha ni ndáñúhú iyuhu iin xaan xí‑nsiá, te màdìá sàà inii cuerpu xi‑nsia andea.
23333	MAT 5:30	Te ni cachí‑ndà nú ndahàcuàhá‑nsià cuníà quida‑nsia iin cuàchi, dandu chicá vàha ni táhndèà dacaná‑nsiáñà, vàchi chicá vàha ni ndáñúhú iyuhu iin xaan xí‑nsiá, te màdìá sàà inii iquìcúñú‑nsià andea.
23334	MAT 5:31	’Nìsa cachi stná nèhivì (sànaha): “Nú cuàhàn‑nsià cate stnàhá‑nsiá, dandu xiñuhu cuyucun iin tutu índù itúámà”, nìsa cachi‑nè.
23335	MAT 5:32	Doco yùhù cachíˋ, nú ni caté iin tiàa ñahàdìhí‑te, te màdìá nì cáhàn‑ña xi inga tiàa nduá, dandu cuàchi cundua nú ni nándàhà tú‑ña, vàchi (còá dìsáhà‑xí) cate nècuàchì primeru mà‑ñá. Te iin nècuàchì nandàhà xì ñahà nì xìtià mà, divi‑ni nsidá cuàchi stná‑nè.
23337	MAT 5:34	Doco yùhù cachíˋ, màsà nunca chinaha‑nsiá Dios sàhà iin chuun: ni màsà ndácùcahan‑nsiá ansivi, te chinaha‑nsiá mii‑yá sàhà ni‑iñàha, vàchi meru lugar ndé dandacú‑yá nduá (te solo mii‑yá dandacú‑yá nùá).
23339	MAT 5:36	Ni màsà ndácùcahan stná‑nsià dìnì‑nsiá, vàchi có‑dàndàcú‑nsiá sàhà dìnì‑nsiá ñà‑chicata‑nsia idì ndèhí, te ò idì cuxín, (mii‑yá cachi‑yà).
23340	MAT 5:37	Nú cuní‑nsià cachi‑nsià iin ñà‑ndácuisì, dandu jaan, ò á coó cachi‑nsià, vàchi nú más gà ni cachí‑nsià, dandu ñà‑vàxi nùù ñà‑malu nduá.
23341	MAT 5:38	’Sà‑ìnáhá stnâ‑nsià nìsa cachi‑nè: “Nú ni tavá nèhivì iin nduchìnúù‑ndà, dandu xiñuhu quee stná iin nduchìnúù mii‑né. Te ò nú iin nùhu‑nda ni tavá‑né, dandu ni queé stná iin nùhu mii‑né”.
23342	MAT 5:39	Doco yùhù cachíˋ, màsà dúcun ndahà tnàhà‑ndà xì nècuàchì quidá quíní xí‑ndá. Vàchi nú ni caní‑né nùù‑ndà ladu cuàhá‑ndà, dandu ni cuáha stná‑ndà inga ladu‑ndà.
23343	MAT 5:40	Te nú sanícuàchi‑ne sàhà‑ndà, te candiáá‑nè dùhnù‑ndà, dandu ni cuáha stná‑ndàné dòò‑ndà.
23345	MAT 5:42	Te nú xîcàn iin nèhivì iñàha nùù‑ndà, dandu ni cuáha‑ndané; te nú cuní toó‑né iñàha, dandu màsà cuídáhán‑ndáñâ nùù‑né.
23346	MAT 5:43	’Sà‑ìnáhá stnâ‑nsià dohó nìsa cachi nèhivì sànaha: “Icúmí‑ndá cuu ini‑ndà sàhà nècuàchì cutnáhá vàha xi‑nda, doco nèhivì xiní ùhì xì‑ndà, ni cuní ùhì stná‑ndàné”, nìsa cachi‑nè.
23347	MAT 5:44	Doco yùhù cachíˋ, xiñuhu cuu ini‑ndà sàhà nèhivì xiní ùhì xì‑ndà te casàhú viì‑ndà xì nèhivì xícàn chìhán dìquì‑ndà; te obra vàha ni quidá stná‑ndà sàhà nèhivì có‑xìñùhù xì‑ndà; te nú cânàhá‑nè xì‑ndà, te quidá quini‑ne xì‑ndà, dandu ni cácàn tàhvì‑ndà nùù Dios sàhà‑né.
23348	MAT 5:45	Cunaha‑nsiá, nú ni quidá‑nsiá ducán, dandu cunduu ndisa‑nsia dèhe Yuandiaha‑nsiá iá ansivi, vàchi mii‑yá, dandacú‑yá ñà‑xìnu orá nùù nsidanicuú nèhivì, vàha‑ne ò malu‑nè. Te dacuún stná‑yà dàvì nùù nsidaa nèhivì, a quidá víi‑né, ò có‑quìdá víi‑né.
23349	MAT 5:46	Vàchi nú cuisì nèhivì cuú ini xì sàhà‑nsiá cuú stná inì‑nsia sàhà‑xí, dandu mà níhì‑nsiá premiu sàhájàn. Dècuèndè nècuàchì iá cuàchi‑xi nahi tè‑dàchíyàhvi (ñuu‑ndà yohó), quidá stná‑nè ducán.
23350	MAT 5:47	Te nú cuisì tnaha‑nsia cásàhú xì‑nsiá, pues màdì obra ndiaha nduájàn, vàchi divi ducán quidá stná nèhivì có‑ìnáhá xí Dios.
23354	MAT 6:3	Doco mii‑nsiá, na quidá‑nsiá iin obra, quida dèhé‑nsiàñà, dandu coo dèháˋ nùù nèhivì. Doco nùù Yua‑nda Dios, còó, vàchi indéhe‑yá, te nùù mii‑yá icúmí‑nsiâ nìhì‑nsiá ñà‑vàha xi‑nsia.
23356	MAT 6:5	’Na xícàn tàhvì‑nsiá nùù Dios, màsà quídá‑nsiá na quidá nècuàchì datiaá uun nduú nèhivì vàha. Vàchi mii‑né, cudíì ini‑nè cuita‑ne nacuatu‑ne veheñùhu ò esquina sàhà‑ñá cundehè nèhivì‑né. Doco ñà‑ndácuisì nduá yohó cachíˋ: cuisì ñà‑cundehè nècuàchìmàné cunduu ñà‑vàha xi‑ne.
23357	MAT 6:6	Doco ndohó, na xícàn tàhvì‑ndà nùù Yua‑nda Dios, ni nánsìhvi‑nda ini vehe‑nda, te nacadi‑ndà yehè; dandu miiní‑yá iníní‑yá na cáhàn‑ndà xì‑yá. Te indéhe‑yá, mate nèhivì, còó, có‑xìní‑nè ñà‑ndùá quìdà‑ndà. Dandísá nìhì‑ndà iin ñà‑vàha xi‑nda nùù‑yá.
23358	MAT 6:7	’Na cáhàn‑ndà xì‑yá, màsà cáchí‑ndà iin‑ni iñàha cuàhà xichi na quidá nècuàchì có‑ìnáhá xí Dios, vàchi mà chíndéâmà. Mii‑né, tuxí ini‑nè icúmí Dios cunini‑yanè ñà‑cuàhà guá cáhàn‑nè, doco còó.
23359	MAT 6:8	Ñàyùcàndùá, màsà quídá‑nsiá na quidá mii‑né. Vàchi Yuandiaha‑nsiá, mate táñâha ga cachi‑nsià xì‑yá índù necesidad icúmí‑nsiâ, doco sà‑ìnáhá‑yâ.
23361	MAT 6:10	Te yàchì ni sáà stná tiempu cusahnu‑ní ñuhìví yohó, xícàn tàhvì‑nsí. Te nacua quidá ana ndoó ansivi ñà‑ndùá dandacu‑ní, divi ducan ni quidá stná nèhivì ñuhìví yohó.
23363	MAT 6:12	Te cuicahnú inì‑ní sàhà cuàchi iníhícá‑nsî, nacua xicáhnû stná ini nsiùhù sàhà nèhivì iníhícá nùù‑nsí.
23365	MAT 6:14	’Vàchi nú ni cuícáhnû inì‑nsia sàhà nèhivì nì quida quini xi‑nsiá, dandu stná Yuandiaha‑nsiá iá ansivi, cuicahnú stná ini‑yà sàhà cuàchi mii‑nsiá.
23367	MAT 6:16	’Na iníhíì‑nsiá ndoó dòcó‑nsià, màsà dátiáâ‑nsiá cuhúún ini‑nsià. Vàchi ducán xíquida stná nècuàchì datiaá uun nduú nèhivì vàha, quidá cánûú‑nê ndoó‑né tnùnsí ini sàhà‑ñá cundaà ini nèhivì iníhíì‑né. Te ñà‑ndácuisì nduá cachíˋ xì‑nsiá vichi: cuisì ñà‑jaàn cunduu ñà‑vàha nìhì‑né.
23368	MAT 6:17	Doco mii‑nsiá (màsà quídá‑nsiá ducán). Na iníhíì‑nsiá nùù Dios, quisi‑nsia, te nduviì dínì‑nsiá
23369	MAT 6:18	sàhá màsà cúndáà ini nèhivì iníhíì‑nsiá; cuisì Yua‑nda Dios cundaà inì‑xi, vàchi indéhe‑yá, mate có‑tùí‑yá nùù nèhivì; doco indéhe‑yá, te cuàhatahvì stná‑yànsià ñà‑vàha xi‑nsia (sàhámà).
23370	MAT 6:19	’Màsà dácâyà‑nsià ñà‑cuìcà‑nsiá ñuhìví yohó, vàchi icúmíâ cusiquidi‑ñá, te ò nana ditnu‑ña, te ò quíhvi tècuìhnà quida cuihna xán.
23371	MAT 6:20	Còó, dècuèndè gloria ni cáyà‑ñà, vàchi yucán mà nunca cusiquidiá, ni mà náná dítnú‑ñá, ni mà quíhvi stná tècuìhnà quida cuihna xán.
23372	MAT 6:21	Ducán quida‑nsia, vàchi ndé quida‑nda cuenta iá ñà‑cuìcà‑ndà, divi lugar yucán cuàhàn‑ndà cunihnu cuahà ini anima‑ndà.
23374	MAT 6:23	Doco nú cuhíà, dandu inicutu nácuììn tnùù. Te ducán stná xì anima nèhivì, nú iín tnúú ndê xiñuhu datnúù mii‑yá, dandu ¡ndahví‑nè! Vàchi tnùndoho nduá, nú ducán.
23375	MAT 6:24	’Iin peón, mà cúí cundoo ùì patrón xi‑tè, vàchi nú ducán, dandu iin‑ne coo manì nùù‑té, te inga‑nè cundehè úhì‑te. Te ò ni cachí‑ndà, iin‑ne cahíchì inì‑te, te inga‑nèmà coo vàha xi‑té. Te ducán iá stná xì mii‑nsiá, nú cuú inì‑nsia sàhà dìhùn, dandu mà cúí cunucuachi stná‑nsià nùù Dios.
23376	MAT 6:25	’Ñàyùcàndùá, yùhù cachíˋ xì‑nsiá, màsà nácání ini‑nsià sàhà vida xi‑nsia nansa nìhì‑nsiá ñà‑cuxi‑nsia coho‑nsia, te cundixi‑nsia. Còó, vàchi màdì cuísi ñà‑cuxi‑nda ndùá xiñuhu sàhà‑ñá cucumi‑nda iin vida ndiaha; te cuerpu xi‑nda, chicá ndiaáˋ nùù sìcoto ndixi‑nda.
23378	MAT 6:27	Ñàyùcàndùá, mate yáha ga ni cahní‑nsiá dìnì‑nsiá, te nacání ini‑nsià, uun‑ni queámà, vàchi mà níhì‑nsiá cuahnu ga‑nsià ni‑inga dava metro.
23381	MAT 6:30	Iin ita, yùcù‑ni nduá (có‑ndiàá ndisa); quìvì vitni iáˋ campu, te tnaa sànì ìchà, vihini quèa xìtnù coca. Doco mate ducán nduá, ndiaha gá nì quidavàha Dios ita‑ñà. Ñàyùcàndùá, vihi gá icúmí‑yâ cuàhatahvì stná‑yà ndohó (ñà‑ndùá xiñuhu). Doco mii‑nsiá, iyuhu gá xiníndísâ‑nsiá mii‑yá.
23382	MAT 6:31	’Pues yùhù cachíˋ, màsà nácání ini‑nsià, te màsà cáchí‑nsià: “¿Índù tùi ñà‑cuxi‑nsi coho‑nsi, te cundixi‑nsi?”
23383	MAT 6:32	Vàchi nèhivì nsidaa raza gà ndoó ñuhìví, divi ñà‑jaàn nduá nandúcú‑nê. Doco mii‑nsiá, iá Yuandiaha‑nsiá ansivi, te sà‑ìnáhá‑yâ xiñuhu nsidaájàn nùù‑nsiá.
23384	MAT 6:33	Ñàyùcàndùá, xiñuhu nanducu‑nsiá (nansa chivàha viì‑nsiá ley xi), ñuhìví ìì xí‑yá, te quida‑nsia cumplir ñà‑vàha cuní‑yà quida‑nda, dandísá nìhì stná‑nsià nsidaa gá ñà‑ndùá quidámánì nùù‑nsiá.
23385	MAT 6:34	Te màsà nácání inì‑nsia sàhà ñà‑ndùá cui yàha‑nsia tnaa idá, vàchi nú sànì sàà quìvì mà, dandu (nsidaámà icúmíâ quee viá), mate ni nácání cuáhà ini‑nsià. Nsìquívì iá cuàhà ñà‑ndùá yáha‑nsia, ñàyùcàndùá có‑xìñùhù nacani stná ini‑nsià sàhà tnaa idá ―nì cachi Jesús.