23215	MAT 1:2	Sehe ra Abraham cuvi̱ tsi ra Isaac, tan sehe ra Isaac cuvi̱ tsi ra Jacob. Tan sehe ra Jacob cuvi̱ tsi ra Judá tsihin tandɨhɨ ra yañi ra.
23216	MAT 1:3	Tan ra Fares tsihin ra Zara sehe ra Judá tsihin ña Tamar cuvi̱ tsi ra naha. Tan sehe ra Fares cuvi̱ tsi ra Esrom, ra cuvi̱ jutu ra Aram.
23217	MAT 1:4	Tan sehe ra Aram cuvi̱ tsi ra Aminadab, jutu ra Naasón. Tan sehe ra Naasón cuvi̱ tsi ra Salmón.
23218	MAT 1:5	Tan ra Booz, sehe ra Salmón tsihin ña Rahab cuvi̱ tsi ra. Tan sehe ra Booz tsihin ña Rut cuvi̱ tsi ra Obed, jutu ra Isaí.
23219	MAT 1:6	Tan ra David, ra cuvi̱ rey, sehe ra Isaí cuvi̱ tsi ra. Tan sehe ra rey David tsihin ñaha tsa cuvi̱ ñasɨɨhɨ ra Urías cuvi̱ tsi ra Salomón.
23220	MAT 1:7	Tan sehe ra Salomón cuvi̱ tsi ra Roboam, ra cuvi̱ jutu ra Abías. Tan sehe ra Abías cuvi̱ tsi ra Aza.
23221	MAT 1:8	Tan sehe ra Aza cuvi̱ tsi ra Josafat, ra cuvi̱ jutu ra Joram. Tan sehe ra Joram cuvi̱ tsi ra Uzías.
23222	MAT 1:9	Tan sehe ra Uzías cuvi̱ tsi ra Jotam, ra cuvi̱ jutu ra Acaz. Tan sehe ra Acaz cuvi̱ tsi ra Ezequías.
23223	MAT 1:10	Tan sehe ra Ezequías cuvi̱ tsi ra Manasés, ra cuvi̱ jutu ra Amón. Tan sehe ra Amón cuvi̱ tsi ra Josías.
23224	MAT 1:11	Tan sehe ra Josías cuvi̱ tsi ra Jeconías tsihin tandɨhɨ ra yañi ra. Tsicoo̱ ra naha quɨvɨ tɨɨ̱n ra ñuu Babilonia naha ra tsi nyɨvɨ Israel, tsa cua cuhun ñi cuvi ñi musu ra ñuu Babilonia can naha ra.
23225	MAT 1:12	Tsa yaha̱ can, tan tsicoo̱ sehe ra Jeconías, tan ra ican cuvi̱ ra Salatiel, jutu ra Zorobabel.
23226	MAT 1:13	Tan sehe ra Zorobabel cuvi̱ tsi ra Abiud, ra cuvi̱ jutu ra Eliaquim. Tan sehe ra Eliaquim cuvi̱ tsi ra Azor.
23227	MAT 1:14	Tan sehe ra Azor cuvi̱ tsi ra Sadoc, ra cuvi̱ jutu ra Aquim. Tan sehe ra Aquim cuvi̱ tsi ra Eliud.
23228	MAT 1:15	Tan sehe ra Eliud cuvi̱ tsi ra Eleazar, ra cuvi̱ jutu ra Matán. Tan sehe ra Matán cuvi̱ tsi ra Jacob.
23229	MAT 1:16	Tan ra Jacob cuvi̱ jutu ra José, yɨɨ ña María. Juvin ña cuví sɨhɨ ra Jesús ra cuví Cristo, o cuñí tsi catyí, ra tsa jaquitsi̱ Nyoo tyin quɨhɨ ndaha tsi yo.
23230	MAT 1:17	Tacan tsicoo̱ utsi cumi taahan tata ra Abraham nda cuanda cacu̱ ra David. Tan ra David, tsicoo̱ utsi cumi tata ra nda cuanda quɨvɨ tɨɨ̱n ra ñuu Babilonia naha ra tsi nyɨvɨ Israel. Tan nda cuanda quɨvɨ can tsicoo̱ utsi cumi ca tata ñi nda cuanda quɨvɨ cacu̱ ra Cristo.
23231	MAT 1:18	Tyehen cuvi̱ tan cacu̱ ra Jesucristo: tsa yaha̱ cundaa̱ tyiñu tsa cua tindaha ña María tsihin ra José. Tan tsa ndi cumañi ca naquihin ra tsi ña, ñihi̱ sehe ña tsa cuenda Tatyi Ii Nyoo.
23232	MAT 1:19	Tan ra José, ra cua cuvi yɨɨ ña, vaha xaan iñi ra. Ña cuñí ra cuhva ra ticanuu tsi ña. Yacan cuenda tsica̱ iñi ra tsa nacoo xeehe ra tsi ña tan ña cua tindaha ca ra tsihin ña.
23233	MAT 1:20	Tan tsitsi tsa tsicá iñi ra yacan, quituvi̱ iin ángel Jutu Mañi yo nuu ra nu quixí ra. Tan nyehe̱ ra ñumaahna, tan catyí ángel can tsihin ra: ―José, tata ra David, ña ca̱ca iñi un quihin un tsi ña María cuvi ña ñasɨɨhɨ un, tyin sehe ña tsa cua cacu, sehe Tatyi Ii Nyoo cuví tsi.
23234	MAT 1:21	Tan tsa yaha cacu lee can, cua jacunañi un tsi ra: Jesús. Tacan cua cunañi ra tyin cua jacacu ra tsi nyɨvɨ ra tsa iyó cuatyi ñuu ñayɨvɨ ―catyí ángel can tsihin ra José.
23236	MAT 1:23	Tan catyi̱ ra tyehen: Ñaha yoco tsa ñaha ca coo yɨɨ, cua cuhun sehe ña. Tan cua coo iin sehe ña. Tan cua cunañi ra: Emanuel. Tan sɨvɨ can cuñí tsi catyi: “Nyoo iyó ra tsihin yo.”
23237	MAT 1:24	Tan tsa ndoto̱ ra José, javaha̱ ra tumaa catyi̱ ángel can tsihin ra. Quihi̱n ra tsi ña María tyin cuvi ña ñasɨɨhɨ ra.
23241	MAT 2:3	Quɨvɨ tsa tsito̱ ra rey Herodes tsa caha̱n ra can naha ra, tuñu xaan cuñí ra cuvi̱. Tacan tucu tandɨhɨ nyɨvɨ ñuu Jerusalén can.
23243	MAT 2:5	Tan nacaha̱n ra can naha ra tan catyí ra naha: ―Ñuu Belén tsa canyií Judea, ndacan taahán tsi cacu ra tyin tyehen tyaa̱ ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo nu tutu taha̱n tsanaha:
23244	MAT 2:6	Tan yooho Belén ñavin iin ñuu luhlu ñi cuví un tsa nuu tandɨhɨ maa ñuu tsa cayucú Judá tyin nuu yooho cua quita ra cua quɨhɨ ndaha tsi nyɨvɨ ñuu yu Israel. Maa ra cua jaha cuenda ra tsi ñi. Tacan catyí nu tutu Nyoo, ―catyí ra can naha ra tsihin ra Herodes.
23245	MAT 2:7	Tacan tan cana̱ xeehe ra Herodes tsi ra tsitó xaan can naha ra, tan tsica̱ tuhun ra tsi ra naha náa quɨvɨ tan náa hora quituvi̱ tiñuu can.
23246	MAT 2:8	Tacan tan jacuhu̱n ra tsi ra naha nda ñuu Belén, tan catyí ra tsihin ra naha: ―Cu̱aahan ndo, tan nda̱ca tuhun vaha ndo tsa cuenda ra lee can. Tatun nañihi ndo tsi ra, qu̱itsi ca̱tyi tuhun ndo tsihin yu, tyin cuhun ndɨhɨ yu cujacahnu yu tsi ra ―catyí ra Herodes tsihin ra naha.
23247	MAT 2:9	Tsa tsiñi̱ ra tsa tsitó xaan can naha ra tsa caha̱n ra Herodes, tan quihi̱n ra naha ityi cuahán ra naha. Tan tiñuu tsa nyehe̱ ra naha ityi nu caná ñicanyii can, cuahán tsi ityi nuu ra naha. Tan tsicuɨñɨ̱ tsi maa maa sɨquɨ nu canyií ra lee can.
23248	MAT 2:10	Tan tsa nyehe̱ ra tsitó xaan can naha ra tyin tsicuɨñɨ̱ tiñuu can, sɨɨ xaan cuñí ra naha.
23249	MAT 2:11	Tan quɨhvɨ̱ ra naha tsitsi vehe nu canyií lee can. Tan nyehe̱ ra naha tsi ra tsihin ña María, sɨhɨ ra. Tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra naha tyin jacahnu ra naha tsi lee can. Tacan tan nuña̱ ra naha yuhu caja tsa ndahá ra naha. Tan tava̱ ra naha regalo tsa cuví xuhun cuaan, tan cutu vixi, tan ndutya tami tsa nañí mirra. Tan tsaha̱ ra naha tsi lee can.
23251	MAT 2:13	Tsa yaha̱ cuahán ra tsa tsitó xaan can naha ra, tacan tan iin ángel Jutu Mañi yo quituvi̱ nuu ra José tsitsi ñumaahna. Tan catyí ángel can tsihin ra: ―Ndu̱vita, qu̱ihin tsi lee ihya, tsihin sɨhɨ ra, tan cu̱hun ndo nda ñuhu Egipto. Ndo̱o ndo ndacan nda cuanda cahan nyico yu tsihin un. Tyin ra Herodes cua nanducu ra tsi ra lee ihya tyin cuñí ra cahñi ra tsi ra ―catyí ángel can tsihin ra José.
23254	MAT 2:16	[Tsa ndi cumañi ca cúu ra Herodes tan ndi ndatú ra tsa quitsi nyico ra tsitó xaan can naha ra] tan tsa tuvi̱ iñi ra Herodes tyin ra tsitó xaan can naha ra jandavi̱ ñaha ra naha tsi ra, tan nduxaa̱n xaan ra. Tan tava̱ tyiñu ra na cahñi andaru tsi tandɨhɨ ra nyihi tsa iyó ñuu Belén can tan inga ñuu tsa cayucú yatyin ñi, ra nyihi tsa ndi cacu̱ nda cuanda ra nyihi tsa uvi cuiya. Tacan javaha̱ ra tyin tsicá iñi ra tyin tacan cuiya ra Jesús tumaa catyi̱ ra tsitó xaan can naha ra tsihin ra.
23255	MAT 2:17	Tacan cuvi̱ tyin cundaa̱ tsa caha̱n Nyoo tan tyaa̱ ra Jeremías, ra cuvi̱ ndusu yuhu ra taha̱n tsanaha. Tyaa̱ ra tyehen:
23256	MAT 2:18	Tsiñí yo iin ndusu ñuu Ramá, tsacú tsaa nyɨvɨ, tan iyo taahán ñi. Juvin ñi nyɨvɨ cuví tata ña Raquel, nyɨvɨ Israel, tsacú tsaa ñi tsa cuenda sehe ñi. Maa tyin ña cuñí ñi tsa naquihin ndaahvi nyɨvɨ tsi ñi tyin tsa yaha̱ tsihi̱ sehe ñi, catyí tsi nu tutu Nyoo.
23257	MAT 2:19	Maa tyin tsa yaha̱ tsa tsihi̱ ra Herodes, tacan tan quituvi̱ nyico iin ángel Jutu Mañi yo nuu ra José nu quixí ra nda Egipto. Tan catyí ra tsihin ra:
23258	MAT 2:20	―Ndu̱vita, qu̱ihin tsi lee ihya tsihin sɨhɨ ra. Tan cu̱nuhu nyico ndo nda Israel, tyin tsa tsihi̱ nyɨvɨ nducu̱ cahñi tsi ra lee ihya.
23259	MAT 2:21	Tacan tan nduvita̱ ra José, tan quihi̱n ra tsi lee can tan tsihin sɨhɨ ra. Tan cuanuhu̱ ñi nda Israel.
23260	MAT 2:22	Maa tyin quɨvɨ tsito̱ ra José tyin ra Arquelao, sehe ra Herodes, cuví ra rey nda Judea, nayuhvi̱ ra tan ña cuñí ra cuhun ra ndacan. Tan cuanuhu̱ ñi nda Galilea tyin tacan jacoto̱ Nyoo tsi ra tsitsi ñumaahna.
23261	MAT 2:23	Tsa tsaa̱ ñi ican, tan cuahán ñi nda ñuu Nazaret, cua coo ñi. Tan ican tsicoo̱ ñi. Tacan cuvi̱ tyin cundaa̱ tsa caha̱n ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha. Tyin catyi̱ ra naha tyin ra Jesús ra ñuu Nazaret cua cuvi ra.
23262	MAT 3:1	Quɨvɨ tsa ndi iyó ñi ñuu Nazaret, ra Juan, ra jacoondutyá tsi nyɨvɨ, cuahán ra nu tsɨquɨ tsa iyó Judea. Tan quitsaha̱ caahán ra tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ tsa tsaá nu nyií ra.
23265	MAT 3:4	Tan ra Juan nditsí ra jahma tsinu̱ tsihin ixi camellu. Tan cinturón ra, ñɨɨ cuví tsi. Tan tica xama tsatsí ra tan tsihí ra ndutya ñuñu.
23266	MAT 3:5	Quitsi̱ nyɨvɨ ñuu Jerusalén tan tandɨhɨ ñuu tsa cayucú Judea, tan nyɨvɨ tsa iyó yatyin ñi ityi yutya cahnu Jordán can; quitsi̱ tyaa soho ñi tuhun caahán ra.
23267	MAT 3:6	Tan tsa yaha̱ nahma̱ ñi cuatyi ñi, ra Juan jacoondutya̱ ra tsi ñi yutya cahnu Jordán ican.
23268	MAT 3:7	Maa tyin nyehe̱ ra Juan tyin cuaha xaan ra fariseo, ra tsa tyaá yahvi xaan ley vehe ñuhu, tan cuaha xaan ra saduceo, quitsi̱ ra naha tyin coondutya ra naha. Tan catyí ra tsihin ra naha: ―¡Nyooho, tumaa tata coo xaan cuví ndo! ¿A cuñí maa ndo tyin tsihin tsa coondutya ñi ndo tan ña cua tatsi tuñi ca Nyoo tsi ndo? Ña cuví.
23269	MAT 3:8	Na̱sama ndo cuhva iyó ndo, na nyehe yo tyin tsa ndu uvi̱ iñi ndo cuatyi ndo nuu Nyoo.
23270	MAT 3:9	Maa tyin ña ndu̱yaa ndo tan catyí ndo tyin nyɨvɨ tata ra Abraham cuví ndo. Tyin vasu tsihin yuu ihya, Nyoo cuví jananduvi ra nyɨvɨ ra Abraham.
23271	MAT 3:10	Tsa ndatú yatsa Nyoo tsi tandɨhɨ ndo tsa cuví ndo tumaa yutun tsa ña tsahá tsɨtɨ vaha. Cua tyahnya tun tan cua cayu tun, tacan cua javaha Nyoo tsihin ndo ―catyí ra Juan―.
23272	MAT 3:11	Tsa nditsa tyin yuhu jacoondutyá yu tsi nyɨvɨ tsihin ndutya, tan cuví tsi iin seña tyin tsa ndu uvi̱ iñi ñi cuatyi ñi. Maa tyin tsa yaha jacoondutya yu tsi ñi tsihin ndutya, vatsí inga ra cua jacoondutya tsi ñi tsihin Tatyi Ii Nyoo tan tsihin ñuhu̱ ihñi. Iyó ca tunyee iñi Nyoo tsi maa ra tan ñavin ca yuhu. Tan ndi tsa cuiso yu nditsan ra tan nduve yahvi nyaá yu, tyin maa ra cahnu ca cuví ra.
23273	MAT 3:12	Tan ra ican ndahá ra pala tyin cua jandava ra trigu. Cua tava sɨɨn ra trigu vaha, tan cua natyihi vaha ra itsi. Tan cua cahmi ra tsahan tsa quita tsihin trigu can tsihin ñuhu̱ tsa ña cua ndahva maa ―catyí ra Juan.
23274	MAT 3:13	Tacan tan quita̱ ra Jesús Galilea tan tsaa̱ ra yutya cahnu Jordán nu nyií ra Juan, tyin cuñí ra tsa jacoondutya ra Juan tsi ra.
23275	MAT 3:14	Tsa jihna ñi ña cuñí ra Juan jacoondutya ra tsi ra, tan quitsaha̱ catyí ra tsihin ra: ―Cuñí un tsa jacoondutya yu tsi un, maa tyin ña taahán tsi tsa jacoondutya yu tsi un. Maa un taahán tsi jacoondutya tsi yu ―catyí ra.
23276	MAT 3:15	Maa tyin ra Jesús catyí ra tsihin ra: ―Tsa vityin, na cuvi tsi cuhva catyi̱ yu tsihin un. Tyin cuñí tsi tsa javaha yo tandɨhɨ tsa vaha tsa cuñí Nyoo ―catyí ra tsihin ra Juan. Tacan tan ndoo̱ ra Juan vaha.
23277	MAT 3:16	Tsa yaha̱ tsicoondutya̱ ra Jesús tan quita̱ ra tsitsi ndutya. Tan nuña̱ andɨvɨ, tan ra Jesús nyehe̱ ra vatsí nuú Tatyi Ii Nyoo, tumaa iin paloma. Tan tsaa̱ tsi sɨquɨ ra.
23278	MAT 3:17	Tacan tan caha̱n iin ndusu ityi andɨvɨ, tan catyí tsi tyehen: ―Ra ihya cuví Sehe yu, tan cuñí xaan yu tsi ra. Tan sɨɨ xaan cuñí yu tsihin ra ―catyí ndusu can.
23279	MAT 4:1	Tacan tan tsindaca̱ Tatyi Ii Nyoo tsi ra Jesús iin nu tsɨquɨ, tyin cua nducu cuhva nu ña vaha tsi ra.
23281	MAT 4:3	Tacan tan natuhva̱ nu ña vaha nu nyaá ra, tyin cuñí nu nducu cuhva nu tsi ra. Tan catyí nu tsihin ra: ―Tatun Sehe Nyoo cuví tsi un, ca̱han tsihin yuu ihya, na nanduvi tsi paan ―catyí nu ña vaha tsihin ra Jesús.
23282	MAT 4:4	Maa tyin ra Jesús nacaha̱n ra tan catyí ra: ―Tuhun Nyoo tsa nyaá nu tutu catyí tsi tyin: “Ña maa ñi tsihin tsa catsi nyɨvɨ tan coonyito ñi, tyin coonyito ñi tsihin tandɨhɨ tuhun caahán Nyoo” ―catyí ra Jesús tsihin nu ña vaha.
23284	MAT 4:6	Tan catyí nu tsihin ra: ―Tatun Sehe Nyoo cuví tsi un, nda̱va nu nyaá un nu sucun ihya nda cuanda nu ñuhu. Tyin catyí tsi nuu tutu Nyoo tyehen: Nyoo cua tava tyiñu ra tsi ángel naha ra, cua jaha cuenda ra naha tsi un. Cua janahndɨ ra naha tsi un, tan ña cua nañi tsaha un nuu yuu.
23286	MAT 4:8	Tacan tan quihi̱n nu ña vaha tsi ra inga tsaha, tan cuahán ra tsihin nu iin jiñi yucu sucun. Tan janaha̱ nu tandɨhɨ tsa cahnu cuví nu ndacá ñaha rey tan ra cumí tyiñu naha ra tsi nyɨvɨ iyó nu ñuhu ñayɨvɨ.
23287	MAT 4:9	Tan catyí nu tsihin ra: ―Yuhu cuhva yu tandɨhɨ maa tsa janaha̱ yu tsi un, tatun yooho tan cuɨñɨ tsɨtɨ un nuu yu tan jacahnu un tsi yu.
23288	MAT 4:10	Tacan tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra tsihin nu: ―Cu̱aahan, cuihna. Tyin nyaá tuhun Nyoo catyí: “Ja̱cahnu tsi intuhun ñi maa Jutu Nyoo, tan ja̱ha tyiñu tyiñu ra.”
23289	MAT 4:11	Tacan tan cuahán nu ña vaha, tan ndoo̱ ra Jesús. Tan tsaa̱ ángel tan jatyinyee̱ ra naha tsi ra.
23290	MAT 4:12	Quɨvɨ tsa tsito̱ ra Jesús tyin ra Juan nyií ra vehe caa, cuahán ra nda Galilea.
23291	MAT 4:13	Maa tyin ña ndoo̱ ra ñuu Nazaret, nu tsahnu̱ ra. Cuahán ra cua coo ra nda ñuu Capernaum, iin ñuu tsa canyií yatyin ñi yuhu miñi, nu ñuhu ra Neftalí yatyin ñuhu ra Zabulón.
23292	MAT 4:14	Tacan tan cundaa̱ tsa caha̱n ra Isaías, ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo, taha̱n tsanaha. Tan catyí ra:
23293	MAT 4:15	Ñuhu ra Zabulón tan ñuhu ra Neftalí tsa cayucú yuhu miñi inga tsiyo yutya cahnu Jordán, tsa cuví Galilea nu iyó nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví.
23294	MAT 4:16	Nyɨvɨ iyó nu naa, ñi iyó nu iyó tixahñu tuhun tsiihi, nyehé ñi iin ñuhu̱ nditsin tsa jandunditsín nu yucú ñi, catyi̱ ra Isaías.
23295	MAT 4:17	Nda cuanda quɨvɨ can, tan quitsaha̱ caahán ra Jesús tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ, tan catyí ra tsihin ñi: ―Ndu̱ uvi iñi ndo cuatyi ndo tyin tsa cuñí tsaa quɨvɨ cundaca ñaha Nyoo tsi ndo ―catyí ra Jesús tsihin nyɨvɨ.
23296	MAT 4:18	Ra Jesús tsicá ra yuhu miñi tsa nañí Ndutya Ñuhu Galilea. Tan nyehe̱ ra tsi uvi taahan ra tsihin yañi ra, ra Simón tsa nañí tucu Pedro, tan ra Andrés. Ra tɨɨ́n tyaca cuví ra naha. Tan cañí ra naha traya ra naha nu ndutya.
23297	MAT 4:19	Tacan tan catyí ra Jesús tsihin nduvi taahan ra naha: ―Na̱ha ndo, qu̱itsi nyicun ndo tsi yu. Tan yuhu cua jatyinyee tsi ndo tyin tumaa tsa tɨɨ́n ndo tyaca, tacan cua ñihi ndo nyɨvɨ cua cuvi nyɨvɨ Nyoo ―catyí ra Jesús tsihin ra naha.
23298	MAT 4:20	Juvin ñi cuhva can nacoo̱ ra naha traya can, tan cuahán ra naha tsihin ra Jesús.
23299	MAT 4:21	Luxu ñi tsica̱ ra naha ityi nuu, tan nyehe̱ ra Jesús tsi inga uvi ca ra tsihin yañi ra: ra Jacobo tan ra Juan. Sehe ra Zebedeo cuví tsi ra naha. Yucú ra naha tsitsi iin yutun ndoo tsihin jutu ra naha naquicú ra naha traya. Tan cana̱ ra Jesús tsi ra naha.
23300	MAT 4:22	Juvin ñi cuhva can tan nacoo̱ ra naha tsi jutu ra naha tan yutun ndoo can, tan cuahán ra naha tsihin ra.
23303	MAT 4:25	Cuaha xaan nyɨvɨ nyicún tsi ra Jesús: nyɨvɨ iyó ñuu tsa cayucú Galilea, nyɨvɨ tsa quee̱ nu utsi taahan ñuu tsa nañí Decápolis, nyɨvɨ iyó ñuu Jerusalén tan tandɨhɨ ca ñuu tsa cayucú Judea, tan nyɨvɨ iyó inga tsiyo yutya cahnu Jordán.
23304	MAT 5:1	Nyehe̱ ra Jesús tyin cuaha xaan nyɨvɨ, tan ndaa̱ ra iin nuu yucu. Tan tsicunyaa̱ ra ican. Tacan tan nyɨvɨ tsicá tsihin ra, tsinunduvi̱ ñi tsi ra.
23306	MAT 5:3	Nasocó Nyoo tsi tandɨhɨ nyɨvɨ tsa tsitó tyin tsiñí ñuhu ra tsi ñi, tan tsa cuenda ñi cuví nu ndacá ñaha ra.
23307	MAT 5:4	’Tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa cuiihya cuñí tsa cuenda cuatyi ñi, nasocó Nyoo tsi ñi tan ña cua coo ca ñi tucuiihya iñi.
23308	MAT 5:5	’Tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa ña cahnu jahá ñi tsi ñi, nasocó Nyoo tsi ñi, tan cua naquihin cuenda ñi ñuhu ñayɨvɨ tsa catyi̱ Nyoo tyin cuhva ra tsi ñi.
23309	MAT 5:6	’Tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa cuñí xaan javaha cuhva catyí Nyoo, nasocó Nyoo tsi ñi, tan cua jatyinyee ra tsi ñi tan cua cuvi javaha ñi cuhva cuñí maa ra.
23310	MAT 5:7	’Tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa cundaahví iñi tsi inga nyɨvɨ, nasocó Nyoo tsi ñi, tan cua cundaahvi iñi ra tsi ñi.
23311	MAT 5:8	’Tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa janduvaha̱ Nyoo añima, nasocó ra tsi ñi, tan cua nyehe ñi tsi ra.
23312	MAT 5:9	’Tan nyɨvɨ tsa nducú cuhva tsa coo vaha nyɨvɨ tsihin Nyoo tan tsihin inga nyɨvɨ, nasocó ra tsi ñi tan cua catyi ra tyin sehe ra cuví tsi ñi.
23313	MAT 5:10	’Tan tandɨhɨ nyɨvɨ tsa javahá cuhva cuñí Nyoo tan ndasɨ cuñí nyɨvɨ nyehe ñi tsi ñi, nasocó Nyoo tsi ñi, tan tsa cuenda ñi cuví nu ndacá ñaha ra.
23314	MAT 5:11	’Nasocó Nyoo tsi nyooho tsa caahán nyɨvɨ ndavaha ñi tsata, tan javahá ñi tsa uhvi tsi ndo, tan caahán ñi cuendu tsa ña nditsa sɨquɨ ndo tsa cuenda tsa tsinú iñi ndo tsi yu.
23315	MAT 5:12	Cu̱sɨɨ iñi ndo tun tacan javahá nyɨvɨ tsihin ndo; sɨɨ cu̱ñi ndo, tyin cahnu xaan tan sɨɨ xaan caá tsa cua ñihi ndo nda gloria. Tyin juvin ñi tacan javaha̱ nyɨvɨ tsa ña vaha tsihin tandɨhɨ ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha.
23316	MAT 5:13	’Nyooho tsa tsinú iñi tsi yu, tumaa ñɨɨ vaha cuví ndo. Maa tyin tatun ñɨɨ, tan ndɨhɨ tsa uhva tsi, ña cua jandu uhva ca tsi tsa catsi yo. Ña vaha ca ñɨɨ can. Tacan tan javita yo can, tan cuañi nyɨvɨ tsata can.
23317	MAT 5:14	’Nyooho cuví ndo tumaa ñuhu̱ tsa jandunditsín nu tsicá nyɨvɨ. Iin ñuu tsa canyií jiñi iin yucu, ña cua cuvi quɨhɨ xeehe tsi.
23318	MAT 5:15	Ña tuhvá yo tyaá ñuhu̱ tyuma, tan tyihí xeehe yo itsi tsitsi iin caja. Tyin tuhvá yo tyaá ñuhu̱ tan tinyií yo itsi iin nu sucun tyin tacan tan jandunditsin tsi nu yucú yo tsitsi vehe yo.
23319	MAT 5:16	Tan tacan taahán tsi jandunditsin tucu nyooho tsihin ñuhu̱ Nyoo tsa iyó añima ndo nu tsicá nyɨvɨ. Tacan tan nyehe ñi tsa vaha tsa javahá ndo, tan jacahnu ñi tsi Jutu yo Nyoo, ra nyaá gloria.
23320	MAT 5:17	’Ña cu̱ñi ndo tyin yuhu vatsí janaa yu ley tsa tsaha̱ Nyoo tsi ra Moisés tyin tyaa ra. Tan ndi ña vatsí janaa yu tuhun tsa tyaa̱ tandɨhɨ ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo taha̱n tsanaha. Ñavin tyiñu can vatsí yu. Yuhu vatsí yu vatsí tyaa yahvi yu tsa caahán ley can, tan catyi tuhun yu tsihin ndo náa cuñí tsi catyí ley can.
23321	MAT 5:18	Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo tyin tsitsi tsa ndi iyó ñuhu ñayɨvɨ tan andɨvɨ, ña cua naa ndi luxu ley tsa tyaa̱ ra Moisés tyin tandɨhɨ maa tsa tyaa̱ ra naha tan cua cundaa tsi.
23322	MAT 5:19	Yacan cuenda, ra tsa ña tyaá yahvi cuhva catyí Nyoo, vasu iin tsa luhlu ñi; tan janahá ra tsi nyɨvɨ na javaha ñi tacan, luxu cuii ñi cua cuvi ra nu ndacá ñaha Nyoo. Maa tyin ra tsa tyaá yahvi tandɨhɨ, tan janahá ra tsi inga nyɨvɨ, cahnu xaan cua cuvi ra nu ndacá ñaha Nyoo.
23323	MAT 5:20	Catyí yu tsihin ndo tyin tun ña tyaá yahvi vaha ca ndo tsi Nyoo tan ñavin ca tumaa javahá ra cuví maestro cuenda ley vehe ñuhu naha ra, tan ra cuví fariseo naha ra, ña cuvi quɨhvɨ ndo nu ndacá ñaha Nyoo.
23324	MAT 5:21	’Nyooho tsa cuaha tsaha tsiñi̱ ndo tsa catyi̱ Nyoo tsihin nyɨvɨ tsicoo̱ taha̱n tsanaha. Catyi̱ ra: “Ña cahñi ndo tsi nyɨvɨ, tyin tatun cahñi ndo nyɨvɨ, taahán tsi tsa cutuñi ndo.”
23325	MAT 5:22	Maa tyin yuhu, catyí yu tsihin ndo, tyin vasu tsa cuxaán ñi ndo tsi iin nyɨvɨ, vasu tsa caahán nyaa ñi ndo tsi ñi, taahán tsi tsa cutuñi ndo nu ra cumi tyiñu. Tan tatun catyí ndo tyin soho xaan caá ñi, taahán tsi cuhun ndo anyaya tsa cuenda cuatyi can.
23326	MAT 5:23	’Tan yacan cuenda quɨvɨ cuahán un vehe ñuhu, tan ndahá un tsa cua jamañi un tsi Nyoo, tan nducuhún iñi un tyin iyó tsa javaha̱ un tsi yañi un,
23327	MAT 5:24	na̱coo tsa cuahán tsihin un ityi nu altar vehe ñuhu. Tan cu̱hun jihna un ndacan un tucahnu iñi tsi yañi un. Tacan tan cuhun un nda vehe ñuhu inga tsaha, tan cu̱hva cuenda un tsa cua jamañi un tsi Nyoo.
23328	MAT 5:25	’Tatun iin ra tsicán cuatyi tsaha un, tan cuahán un tsihin ra nda nu nyaá ra cumí tyiñu, ndu̱cu cuhva cahan un tsihin ra tyin tacan tan ña cundaca ra tsi un nu nyaá ra cumí tyiñu, tyin ra cumí tyiñu can cua nacuhva cuenda ra tsi un tsi ra juez. Tan ra juez can cua nacuhva cuenda ra tsi un tsi ra vitya naha ra. Tan ra vitya can cua tyihi ra naha tsi un vehe caa.
23330	MAT 5:27	’Nyooho tsa tsiñi̱ ndo tyin catyi̱ Nyoo taha̱n tsanaha tyin nyooho tsa iyó ñasɨɨhɨ, ña cua coo inga ñaha tsi ndo, tan ndi ñaha tsa iyó yɨɨ tan ña taahán tsi coo inga rayɨɨ tsi ña.
23331	MAT 5:28	Maa tyin yuhu catyí yu tsihin ndo, nyooho tsa nyehé iin ñaha tan cuñí ndo coo ndo tsihin ña, tsa tsicoo̱ cuatyi ndo.