23234	MAT 1:21	Tan tsa yaha cacu lee can, cua jacunañi un tsi ra: Jesús. Tacan cua cunañi ra tyin cua jacacu ra tsi nyɨvɨ ra tsa iyó cuatyi ñuu ñayɨvɨ ―catyí ángel can tsihin ra José.
23240	MAT 2:2	Tsica̱ tuhun ra naha tsi nyɨvɨ tan catyí ra naha: ―¿Nu maa nyií ra cuví rey cuenda nyɨvɨ Israel? Tyin ityi nu caná ñicanyii nyehe̱ ndi tiñuu tsa tsahá cuenda tyin cacu̱ ra ityi ihya. Tan vatsí ndi vatsí jacahnu ndi tsi ra ―catyí ra naha.
23243	MAT 2:5	Tan nacaha̱n ra can naha ra tan catyí ra naha: ―Ñuu Belén tsa canyií Judea, ndacan taahán tsi cacu ra tyin tyehen tyaa̱ ra cuvi̱ ndusu yuhu Nyoo nu tutu taha̱n tsanaha:
23244	MAT 2:6	Tan yooho Belén ñavin iin ñuu luhlu ñi cuví un tsa nuu tandɨhɨ maa ñuu tsa cayucú Judá tyin nuu yooho cua quita ra cua quɨhɨ ndaha tsi nyɨvɨ ñuu yu Israel. Maa ra cua jaha cuenda ra tsi ñi. Tacan catyí nu tutu Nyoo, ―catyí ra can naha ra tsihin ra Herodes.
23246	MAT 2:8	Tacan tan jacuhu̱n ra tsi ra naha nda ñuu Belén, tan catyí ra tsihin ra naha: ―Cu̱aahan ndo, tan nda̱ca tuhun vaha ndo tsa cuenda ra lee can. Tatun nañihi ndo tsi ra, qu̱itsi ca̱tyi tuhun ndo tsihin yu, tyin cuhun ndɨhɨ yu cujacahnu yu tsi ra ―catyí ra Herodes tsihin ra naha.
23251	MAT 2:13	Tsa yaha̱ cuahán ra tsa tsitó xaan can naha ra, tacan tan iin ángel Jutu Mañi yo quituvi̱ nuu ra José tsitsi ñumaahna. Tan catyí ángel can tsihin ra: ―Ndu̱vita, qu̱ihin tsi lee ihya, tsihin sɨhɨ ra, tan cu̱hun ndo nda ñuhu Egipto. Ndo̱o ndo ndacan nda cuanda cahan nyico yu tsihin un. Tyin ra Herodes cua nanducu ra tsi ra lee ihya tyin cuñí ra cahñi ra tsi ra ―catyí ángel can tsihin ra José.
23263	MAT 3:2	Tan catyí ra: ―Ndu̱ uvi iñi ndo cuatyi ndo tyin tsa cuñí tsaa quɨvɨ cundaca ñaha Nyoo tsi yo.
23271	MAT 3:10	Tsa ndatú yatsa Nyoo tsi tandɨhɨ ndo tsa cuví ndo tumaa yutun tsa ña tsahá tsɨtɨ vaha. Cua tyahnya tun tan cua cayu tun, tacan cua javaha Nyoo tsihin ndo ―catyí ra Juan―.
23273	MAT 3:12	Tan ra ican ndahá ra pala tyin cua jandava ra trigu. Cua tava sɨɨn ra trigu vaha, tan cua natyihi vaha ra itsi. Tan cua cahmi ra tsahan tsa quita tsihin trigu can tsihin ñuhu̱ tsa ña cua ndahva maa ―catyí ra Juan.
23275	MAT 3:14	Tsa jihna ñi ña cuñí ra Juan jacoondutya ra tsi ra, tan quitsaha̱ catyí ra tsihin ra: ―Cuñí un tsa jacoondutya yu tsi un, maa tyin ña taahán tsi tsa jacoondutya yu tsi un. Maa un taahán tsi jacoondutya tsi yu ―catyí ra.
23276	MAT 3:15	Maa tyin ra Jesús catyí ra tsihin ra: ―Tsa vityin, na cuvi tsi cuhva catyi̱ yu tsihin un. Tyin cuñí tsi tsa javaha yo tandɨhɨ tsa vaha tsa cuñí Nyoo ―catyí ra tsihin ra Juan. Tacan tan ndoo̱ ra Juan vaha.
23278	MAT 3:17	Tacan tan caha̱n iin ndusu ityi andɨvɨ, tan catyí tsi tyehen: ―Ra ihya cuví Sehe yu, tan cuñí xaan yu tsi ra. Tan sɨɨ xaan cuñí yu tsihin ra ―catyí ndusu can.
23281	MAT 4:3	Tacan tan natuhva̱ nu ña vaha nu nyaá ra, tyin cuñí nu nducu cuhva nu tsi ra. Tan catyí nu tsihin ra: ―Tatun Sehe Nyoo cuví tsi un, ca̱han tsihin yuu ihya, na nanduvi tsi paan ―catyí nu ña vaha tsihin ra Jesús.
23282	MAT 4:4	Maa tyin ra Jesús nacaha̱n ra tan catyí ra: ―Tuhun Nyoo tsa nyaá nu tutu catyí tsi tyin: “Ña maa ñi tsihin tsa catsi nyɨvɨ tan coonyito ñi, tyin coonyito ñi tsihin tandɨhɨ tuhun caahán Nyoo” ―catyí ra Jesús tsihin nu ña vaha.
23284	MAT 4:6	Tan catyí nu tsihin ra: ―Tatun Sehe Nyoo cuví tsi un, nda̱va nu nyaá un nu sucun ihya nda cuanda nu ñuhu. Tyin catyí tsi nuu tutu Nyoo tyehen: Nyoo cua tava tyiñu ra tsi ángel naha ra, cua jaha cuenda ra naha tsi un. Cua janahndɨ ra naha tsi un, tan ña cua nañi tsaha un nuu yuu.
23285	MAT 4:7	Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Tan juvin ñi catyí tuhun Nyoo: “Ña nducu cuhva un tsi Nyoo un” ―catyí ra Jesús tsihin nu ña vaha.
23287	MAT 4:9	Tan catyí nu tsihin ra: ―Yuhu cuhva yu tandɨhɨ maa tsa janaha̱ yu tsi un, tatun yooho tan cuɨñɨ tsɨtɨ un nuu yu tan jacahnu un tsi yu.
23295	MAT 4:17	Nda cuanda quɨvɨ can, tan quitsaha̱ caahán ra Jesús tuhun Nyoo tsihin nyɨvɨ, tan catyí ra tsihin ñi: ―Ndu̱ uvi iñi ndo cuatyi ndo tyin tsa cuñí tsaa quɨvɨ cundaca ñaha Nyoo tsi ndo ―catyí ra Jesús tsihin nyɨvɨ.
23297	MAT 4:19	Tacan tan catyí ra Jesús tsihin nduvi taahan ra naha: ―Na̱ha ndo, qu̱itsi nyicun ndo tsi yu. Tan yuhu cua jatyinyee tsi ndo tyin tumaa tsa tɨɨ́n ndo tyaca, tacan cua ñihi ndo nyɨvɨ cua cuvi nyɨvɨ Nyoo ―catyí ra Jesús tsihin ra naha.
23366	MAT 6:15	Maa tyin tatun ña jaha ndo tucahnu iñi tsi nyɨvɨ tsa javahá tsa ña vaha tsi ndo, tacan tucu Jutu yo, ña cua jaha ra tucahnu iñi cuatyi maa ndo ―catyí ra Jesús.
23367	MAT 6:16	Tan catyí tucu ra Jesús tsihin nyɨvɨ: ―Quɨvɨ tsa iyó nyitya ndo tyin nanducú ndo tsi Nyoo, ña cuiihya nyehe ndo, tumaa javahá nyɨvɨ jahá tyin vaha xaan ñi. Tyin cahyɨ́ ñi nyaa nuu ñi tyin cuñí ñi tsa nyehe nyɨvɨ tyin iyó nyitya ñi tan nanducú ñi tsi Nyoo. Catyí yu tsihin ndo tyin yacan ñi ñihí ñi. Nduve ca naa cua cuhva Nyoo tsi ñi.
23412	MAT 7:27	Tan quitsaha̱ cuún ñihi savi. Tan cuaha xaan ndutya ñuhu yaha̱ nu nyaá vehe ra. Tan ñihi xaan yɨhɨ̱ tatyi. Tan vehe can iin yaha cuii ñi nduva̱ tsi tan cunaa̱ tsi ―catyí ra Jesús tsihin ñi tsa nyicún tsi ra.
23416	MAT 8:2	Tan tsaa̱ iin ra ndohó cuehe tyaahyú, tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra nuu ra Jesús, tan catyí ra tsihin ra: ―Jutu Mañi yu, tatun yooho tan cuñí un, cuví janduvaha un tsi yu ―catyí ra tsihin ra.
23417	MAT 8:3	Tacan tan tyiso̱ ndaha ra Jesús jiñi ra cuuhví can, tan catyí ra tsihin ra: ―Cuñí yu janduvaha yu tsi un. Cua nduvaha un vityin ―catyí ra. Tan iin yaha ñi nduvaha̱ ra.
23420	MAT 8:6	tan catyí ra: ―Jutu Mañi yu, musu yu ñihi xaan cuuhví ra, canyií ra nu cama. Ña cuví nduvita ra tyin nduxii̱ ra, tan yaha xaan cuhva cuñi ra.
23421	MAT 8:7	Tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Cuhun maa yu tan cujanduvaha yu tsi ra ―catyí ra tsihin ra.
23422	MAT 8:8	Nacaha̱n ra capitán can tan catyí ra: ―Jutu Mañi yu, ña cahnu cuví yu tan cuhun un yuvehe yu; tsihin tuhun ca̱han ñi un tan musu yu cua nduvaha ra.
23424	MAT 8:10	Tan tsa tsiñi̱ ra Jesús tsa caha̱n ra can, tan iyo xaan cuñí ra. Tan catyí ra tsihin nyɨvɨ tsa nyicún tsi ra: ―Tsa nditsa catyí yu tsihin ndo, tyin ñaha ca nañihi yu iin ra Israel tsa tsinú xaan iñi tumaa tsinú iñi ra ihya.
23426	MAT 8:12	Tan nyɨvɨ tsa taahán tsi cuhun gloría, ña cua cuhun ñi, tyin cua cuhun ñi nu naa. Tan cua vacu tsaa ñi tan catsan ña cua cuvi nuhu ñi tsa cuenda tsa xaan cuñi ñi tyin nyehe ñi tundoho ―catyí ra Jesús tsihin nyɨvɨ nyicún tsi ra.
23427	MAT 8:13	Tacan tan catyí ra tsihin ra capitán can: ―Cu̱aahan, tan na nduvaha musu un tsa cuenda tyin tsinú iñi un tsi yu ―catyí ra Jesús tsihin ra capitán. Tan juvin ñi cuhva can nduvaha̱ musu ra.
23433	MAT 8:19	Tacan tan tsaa̱ iin ra maestro cuenda ley vehe ñuhu tan catyí ra tsihin ra: ―Maestro, cuñí yu cunyicun yu tsi un tandɨhɨ ñi ityi nu cuahán un ―catyí ra.
23434	MAT 8:20	Tan ra Jesús catyí ra tsihin ra: ―Ñacuii iyó vehe tɨ. Tan saa iyó taca tɨ. Maa tyin yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, nduve nu maa cunyanaa luxu jiñi yu iyó ―catyí ra.
23435	MAT 8:21	Inga ra tsa tsicá tsihin ra nacaha̱n ra tsihin ra: ―Taa, cu̱hva na cuhun jihna yu cucutsi yu tsi jutu yu, ―catyí ra.
23436	MAT 8:22	Tan catyí ra Jesús tsihin ra: ―Na̱ha yooho qu̱itsi nyi̱cun un tsi yu. Tan nyɨvɨ ña iyó Nyoo añima na cucutsi tahan maa ñi tsi ñi tsitsi ñuhu tun tsihi ñi ―catyí ra.
23440	MAT 8:26	Tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―¿Nacuenda yuuhví xaan ndo? ¡Nyooho tsa luxu xaan tsinú iñi tsi yu! ―catyí ra Jesús. Tacan tan nduvita̱ ra tan caha̱n ra tsihin tatyi tan tsihin ndutya, tan cutaxi̱n tsi.
23441	MAT 8:27	Tan iyo xaan cuñí ra naha tan catyí ra naha: ―¿Yóo ra cuví ra ihya? Tyin nda cuanda tatyi tan nda cuanda ndutya tan tyaá yahvi tsi ra ―catyí ra naha.
23443	MAT 8:29	Tan caná tsaa ra naha, tan catyí ra naha: ―¿Náa cuñí un tsihin ndi, yooho Jesús Sehe Nyoo? ¿A vatsí un vatsí janyehe un tundoho tsi ndi tsa ndi cumañi ca tsaa quɨvɨ? ―catyí ra naha jaha̱ tatyi ña vaha can.
23445	MAT 8:31	Tan catyí nu tatyi ña vaha can tsihin ra Jesús: ―Tatun cua tava un tsi ndi, cu̱hva tsa quɨhvɨ ndi tsitsi quɨnɨ can naha tɨ ―catyí nu tatyi ña vaha can nahnu.
23446	MAT 8:32	―Vaha. Quɨ̱hvɨ ndo ―catyí ra Jesús. Tan quita̱ nu tatyi ña vaha can nahnu, tan quɨhvɨ̱ nahnu tsitsi tandɨhɨ quɨnɨ tsa nyecú can. Tan tandɨhɨ quɨnɨ can tsinu̱ tɨ naha tɨ tan cucoyo̱ tɨ naha tɨ iin xahva yuhu miñi can, tan tsihi̱ tɨ naha tɨ tsihin ndutya can.
23450	MAT 9:2	Nu nyií ra ican, tsindaca̱ nyɨvɨ tsi iin ra cuuhví tsa ña cuví nacanda tyin nduxii̱ ra, tan canyií ra nu tsito. Tan tsa nyehe̱ ra Jesús tyin tsinú xaan iñi ñi tsi ra, quitsaha caahán ra tsihin ra cuuhví can: ―Ja̱ndu iin iñi un, sehe yu, tyin tsa tsicoo̱ tucahnu iñi cuatyi un ―catyí ra Jesús tsihin ra.
23454	MAT 9:6	Vityin cua janaha yu tsi ndo tyin yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, iyó ndatu tsi yu nu ñuhu ñayɨvɨ ihya tyin jaha yu tucahnu iñi cuatyi ndo ―catyí ra Jesús. Tacan tan catyí ra tsihin ra cuuhví can: ―Ndu̱vita, na̱quihin tsito un tan cu̱anuhu nda yuvehe un ―catyí ra.
23457	MAT 9:9	Yaha can tan quita̱ ra Jesús ican. Tan nyehe̱ ra tsi iin ra tsa nañí Mateo, nyaá ra naquihín ra xuhun tsa tyahví nyɨvɨ Israel tsi ra ndacá ñaha. Tan catyí ra tsihin ra: ―Co̱hon tsihin yu. Tacan tan nduvita̱ ra Mateo tan cuahán ra tsihin ra Jesús.
23459	MAT 9:11	Tan tsa nyehe̱ ra fariseo naha ra tyin nyaá ra Jesús tsihin ra iyó cuatyi naha ra, tan tsica̱ tuhun ra naha tsi ra tsicá tsihin ra, tan catyí ra naha tsihin ra naha: ―¿Nacuenda tyin tsatsí ra maestro ndo tsihin ra tavá xuhun naha ra tan ra iyó cuatyi naha ra? ―catyí ra naha.
23460	MAT 9:12	Tsa tsiñi̱ ra Jesús tsa caahán ra naha, tan catyí ra tsihin ra naha: ―Ña tsiñí ñuhu doctor tsi nyɨvɨ iyó vaha, ñi ña cuuhví. Maa tyin nyɨvɨ cuuhví tsiñí ñuhu doctor tsi ñi.
23466	MAT 9:18	Tsitsi tsa caahán ra Jesús tuhun ihya, tsaa̱ iin ra cumí tyiñu cuenda vehe ñuhu nyɨvɨ Judea tan tsicuɨñɨ̱ tsɨtɨ ra nuu ra Jesús, tan catyí ra: ―Ndi tsihi̱ cuii ñi sehe yu, maa tyin tatun yooho tan cuhun un tan tyiso ndaha un jiñi ña, cua nandoto ña ―catyí ra tsihin ra Jesús.
23470	MAT 9:22	Maa tyin ra Jesús nanyico̱ coo ra tan nyehe̱ ra tsi ña, tan catyí ra tsihin ña: ―Ja̱ndunɨɨ iñi un, xihi, tsa nduvaha̱ un tyin tsinú iñi un ―catyí ra. Tan juvin ñi cuhva can tan tsicuɨñɨ̱ tsa cuún ñɨñɨ ña.
23472	MAT 9:24	Tan catyí ra Jesús tsihin ñi: ―Qu̱ita ndo ihya. Ñaha luhlu ihya, ña tsihi̱ ña. Quixí ña ―catyí ra. Tan tsa caha̱n ra tacan quitsaha̱ tsacú naaha ñi.
23475	MAT 9:27	Tsa quita̱ ra Jesús ican, tan uvi taahan ra cuaa nyicún tsi ra, caná tsaa ra naha tan catyí ra naha: ―¡Cu̱ndahvi iñi tsi ndi, yooho ra cuví tata ra David! ―catyí ra naha.
23476	MAT 9:28	Tan tsa yaha̱ quɨhvɨ̱ ra Jesús tsitsi vehe, ra cuaa can, natuhva̱ ra naha nu nyaá ra, tan maa ra Jesús quitsaha̱ tsicá tuhun ra tsi ra naha tan catyí ra: ―¿A tsinú iñi ndo tyin cuví janduvaha yu tsi ndo? Tan nacaha̱n ra cuaa can naha ra tan catyí ra naha: ―Tsinú iñi ndi tsi un, Jutu Mañi yu ―catyí ra naha.
23477	MAT 9:29	Tacan tan tyanaa̱ ra Jesús ndaha ra tinuu ra naha tan catyí ra tsihin ra naha: ―Na cuvi maa tumaa cuhva tsinú iñi ndo ―catyí ra.
23478	MAT 9:30	Tan nduvaha̱ tinuu ra naha. Tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Coto ñahñi catyi tuhun ndo tsihin ndi intuhun nyɨvɨ.
23481	MAT 9:33	Tan tsa tava̱ ra Jesús tatyi ña vaha can, tacan tan nacaha̱n ra can. Tan iyo xaan cuñí nyɨvɨ, tan catyí ñi: ―Ñaha ca maa nyehe̱ yo ñuu Israel ihya ndi intuhun ra tavá tatyi ña vaha tsi nyɨvɨ ―catyí ñi.
23482	MAT 9:34	Maa tyin ra cuví fariseo naha ra, catyí ra naha: ―Ra ihya tavá ra tatyi ña vaha tsihin tunyee iñi nu ña vaha tsa cuví ityi nuu tsihin nahnu ―catyí ra naha.
23485	MAT 9:37	Tacan tan catyí ra tsihin ra tsicá tsihin ra: ―Tsa nditsa, cuaha xaan tyiñu iyó, maa tyin ra jahá tyiñu, ña cuaha ra naha.
23491	MAT 10:5	Tan tava̱ tyiñu ra Jesús tsi tsa utsi uvi ra can naha ra, tan catyí ra tsihin ra naha: ―Ña cu̱hun ndo nu iyó nyɨvɨ tsa ñavin nyɨvɨ Israel cuví, tan ndi ña qu̱ɨhvɨ ndo ñuu tsa cayucú Samaria.
23528	MAT 10:42	Tan yóo nyɨvɨ tsa cuhva intuhun vasu ndutya vitsin coho nyɨvɨ tsa nyicún tsi yu, cua ñihi ndɨhɨ ñi tsa cua cuhva Nyoo tsi ñi tsa nyicún tsi yu ―catyí ra Jesús.
23531	MAT 11:3	Tan catyí ra naha tsihin ra: ―¿A juvin yooho cuví ra Cristo tsa nyaa tsa cua quitsi jacacu tsi ndi? O tatun ñavin un cuví, cuatu ndi tsi inga ra ―catyí ra naha tsihin ra Jesús.
23532	MAT 11:4	Nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Cu̱aahan ndo tan ca̱tyi tuhun ndo tsihin ra Juan tandɨhɨ tsa nyehé ndo, tan tsa tsiñí ndo.
23534	MAT 11:6	’Tan ca̱tyi ndo tsihin ra tyin sɨɨ xaan cua cuvi tsi nyɨvɨ tsa nyicún tsi yu tun ña ndu uvi iñi ñi ―catyí ra Jesús tsihin ra naha.
23535	MAT 11:7	Tsa cuahán ra naha, tan quitsaha̱ caahán ra Jesús tuhun ra Juan tsihin nyɨvɨ, tan catyí ra: ―Quɨvɨ tsa tsaha̱n ndo tsinyehe̱ ndo nu tsɨquɨ, ¿náa cua nyehe ndo cuñí maa ndo? ¿A nyehe̱ ndo iin ndoo tsa janduva̱ tatyi?
23547	MAT 11:19	Yaha̱ can tan tsaa̱ tucu yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria. Tan tsatsí yu tan tsihí yu. Tan catyí ndo tyin tsatsí xaan yu tan tsihí xaan yu vinu, catyí ndo. Tan ña taahán iñi ndo tsa cutahán yu tsihin ra iyó cuatyi naha ra tan tsihin ra tavá xuhun cuenda ra ndacá ñaha naha ra. Tan vasu ña naquihín cuenda ndo tuhun caahán ndi, maa tyin Nyoo tsahá ra tsa tsiñi tuñi ra tsi nyɨvɨ naquihín tuhun caahán yu tan tuhun caha̱n ra Juan, tan ñi ican cua janaha ñi tsi ndo tyin vaha tsa tsiñi tuñi Nyoo ―catyí ra Jesús.
23553	MAT 11:25	Quɨvɨ can catyí ra Jesús tsihin Nyoo: ―Jacahnú yu tsi un, Jutu yu, ra ndacá ñaha gloría tan ñuhu ñayɨvɨ. Tyin tyihi̱ xeehe un tuhun ihya nuu ra tsitó xaan tan ra nyityi xaan naha ra. Tan jandunditsí un tuhun ihya nuu ra nyihi.
23554	MAT 11:26	Tacan Tyaa, tyin tacan cuñí maa un ―catyí ra Jesús.
23555	MAT 11:27	Tacan tan catyí tucu ra tsihin nyɨvɨ: ―Jutu yu nacuhva̱ cuenda ra tandɨhɨ tsa iyó tsi ra tsi yu. Yoñi maa nacotó tsi yu tsa nditsa, intuhun ñi maa Jutu yu nacotó vaha tsi yu. Tan Jutu yu yoñi nacotó tsi ra tsa nditsa. Intuhun ñi maa yu, tsa cuví Sehe ra tsi yu, tsitó yu tsi ra. Tan nyɨvɨ tsa cuñí yu tsa nacoto tsi Jutu yu, cua janaha yu tsi ra tsi ñi.
23560	MAT 12:2	Tan tsa nyehe̱ ra fariseo naha ra yacan, catyí ra naha tsihin ra Jesús: ―Jihna, ra tsicá tsihin un javahá ra naha iin tyiñu tsa ña taahán tsi javahá yo quɨvɨ quitatú yo ―catyí ra naha tsihin ra.
23566	MAT 12:8	Yuhu, Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria, iyó ndatu tsi yu tsa cahan yu tsihin intuhun intuhun ndo náa taahán tsi javaha ndo quɨvɨ quitatú yo ―catyí ra Jesús.
23568	MAT 12:10	Tan ican nyií iin ra tsa na ityi ndaha. Tan yucú tucu juhva ra nducú cuhva nácaa tan tyaa ra naha cuatyi tsi ra Jesús. Yacan cuenda tsica̱ tuhun ra naha tsi ra tan catyí ra naha: ―¿A catyí ley tyin vaha janduvaha yo tsi nyɨvɨ cuuhví quɨvɨ quitatú yo? ―catyí ra naha tsihin ra Jesús.
23570	MAT 12:12	Tan ¿a ña nyaá yahvi ca iin nyɨvɨ tan ñavin ca mbee? Yacan cuenda taahán tsi javaha yo tsa vaha quɨvɨ quitatú yo ―catyí ra.
23571	MAT 12:13	Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra tsa na ityi ndaha can: ―Ja̱nacaa ndaha un ―catyí ra. Tan cuhva tsa janacaa̱ ra ndaha ra, iin yaha ñi nduvaha̱ tsi tumaa inga tsiyo.
23581	MAT 12:23	Iyo xaan cuñí tandɨhɨ nyɨvɨ, tan catyí ñi: ―¿A ñavin ra ihya cuví tata ra rey David? ―catyí ñi.
23582	MAT 12:24	Tan cuhva tsa tsiñi̱ ra fariseo naha ra tsa caahán ñi, catyí ra naha: ―Tsihin tunyee iñi nu Beelzebú, nu cuví ityi nuu tsihin nu ña vaha nahnu, tavá ra ihya tatyi ña vaha ―catyí ra naha.
23583	MAT 12:25	Maa tyin ra Jesús tsitó ra tsa tsicá iñi ra naha, yacan cuenda catyí ra tsihin ra naha: ―Tatun ra ndacá ñaha naha ra tan cua natahvi ra naha, tan cua cañi tahan ra naha, tacan tan cundɨhɨ tyiñu tsa ndacá ñaha ra naha. Tan tatun iin ñuu o tandɨhɨ nyɨvɨ iin vehe tan cusɨɨn ñi, tacan tan cua tɨvɨ nu yucú ñi.
23597	MAT 12:39	Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Nyɨvɨ ña vaha tan nyɨvɨ tsa nyicún inga nyoo cuñí ñi nyehe ñi tsa iyo. Maa tyin ña cua nyehe ñi tsa iyo, intuhun ñi tsa cua nyehe ñi, tumaa tsa javaha̱ Nyoo tsihin ra Jonás ra cuvi̱ ndusu yuhu ra taha̱n tsanaha.
23603	MAT 12:45	Tacan tan cua quihin nu utsa taahan ca tatyi ña vaha, tsa yaha ca caquiñi tan ñavin ca maa nu. Tacan tan iin caa ñi quɨhvɨ tandɨhɨ tatyi ña vaha can añima ñi can. Yacan cuenda, yaha ca ndasɨ cua coo ñi tan ñavin ca tsa ndi cumañi ca quita nu. Tan tacan cua cuvi tsi nyɨvɨ quiñi iyó ―catyí ra Jesús.
23605	MAT 12:47	Tacan tan jacoto̱ iin ra tsi ra Jesús, tan catyí ra: ―Sɨhɨ un tsihin ra yañi un naha ra nyecú ñi tsata vehe. Tan cuñí ñi cahan ñi tsihin un.
23606	MAT 12:48	Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra tsihin ra can: ―¿Yóo cuví sɨhɨ yu tan yóo cuví yañi yu? ―catyí ra.
23607	MAT 12:49	Tacan tan janaha̱ ndaha ra nu nyecú ra tsicá tsihin ra, tan catyí ra: ―Ra ihya naha ra cuví sɨhɨ yu tan yañi yu.
23608	MAT 12:50	Tyin tandɨhɨ nyɨvɨ tsa javahá cuhva cuñí Jutu yu, ra nyaá gloría, juvin ñi can cuví yañi yu, tan cuhva yu, tan sɨhɨ yu ―catyí ra Jesús.
23611	MAT 13:3	Tacan tan quitsaha̱ jacuahá ra tsi ñi tan caahán ra tsihin ñi tsihin iin cuhva, tan catyí ra: ―Quita̱ iin ra vehe ra. Cuahán ra nu iyó tyiñu jahá ra, cuatatsí ra tsɨtɨ trigu ra.
23617	MAT 13:9	¡Tatun nyaá soho ndo, tya̱a soho ndo tuhun caahán yu! ―catyí ra Jesús.
23618	MAT 13:10	Tacan tan natuhva̱ ra tsicá tsihin ra Jesús, tan tsica̱ tuhun ra naha tsi ra, tan catyí ra naha: ―¿Nacuenda tyin tsihin cuhva ñi jacuahá un tsi nyɨvɨ, tan ña catyí tuhun catsi un tsihin ñi? ―catyí ra naha.
23619	MAT 13:11	Tan nacaha̱n ra Jesús tan catyí ra: ―Tsi nyooho jacotó Nyoo tuhun xeehe, cuhva ndacá ñaha ra, maa tyin nyɨvɨ ihya ña cuví coto ñi tsa tsaha̱ Nyoo tsi nyooho.
23632	MAT 13:24	Tan caha̱n tucu ra Jesús inga cuhva ihya tsihin ñi; tan catyí ra: ―Tsa ndacá ñaha Nyoo tsi nyɨvɨ cuví tsi tumaa iin ra tsa tatsi̱ tsɨtɨ trigu nu ñuhu ra.
23639	MAT 13:31	Tacan tan caha̱n ra Jesús inga cuhva ihya tsihin ñi tan catyí ra: ―Tsa ndacá ñaha Nyoo tsi nyɨvɨ cuví tsi tumaa iin tsɨtɨ mostaza tsa tatsi̱ iin ra nu ñuhu ra.
23640	MAT 13:32	Tyin tsɨtɨ can lihli ñi tsi tan ñavin ca tandɨhɨ ca tsɨtɨ. Maa tyin quɨvɨ tsahnu̱ tsi cuví tsi iin yutun. Tan quitsi̱ saa, tan javahá tɨ taca tɨ soco tun ―catyí ra Jesús.
23641	MAT 13:33	Tan caha̱n ra Jesús inga cuhva ihya tsihin ñi tan catyí ra: ―Tsa ndacá ñaha Nyoo tsi nyɨvɨ cuví tsi tumaa yutsan iya tsa nasaca̱ nuu iin ñaha tsihin uñi jahma yutyi paan. Tyin tumaa ndaá tandɨhɨ yutsan paan can jahá tsa luxu ñi yutsan iya can, tacan cuví tsa ndacá ñaha Nyoo tsi yo ―catyí ra.
23644	MAT 13:36	Tacan tan jacunuhu̱ ra Jesús tsi nyɨvɨ, tan quɨhvɨ̱ ra tsitsi vehe nu nyií ra. Tan natuhva̱ ra tsicá tsihin ra nu nyaá ra, tan catyí ra naha tsihin ra: ―Ca̱tyi tuhun tsihin ndi náa cuñí tsi catyi tsa caha̱n un tsihin nyɨvɨ tsa cuenda cuhu ña vaha tan trigu can.
23645	MAT 13:37	Tacan tan quitsaha̱ catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Ra tsa tatsi̱ tsɨtɨ trigu can cuví yuhu Rayɨɨ tsa quee̱ nda gloria.
23659	MAT 13:51	Tacan tan ra Jesús tsica̱ tuhun ra tsi ra tsicá tsihin ra, tan catyí ra tsihin ra naha: ―¿A cutuñi̱ iñi ndo tandɨhɨ tsa caha̱n yu? Tan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Cutuñi̱ iñi ndi, Jutu Mañi yu.
23660	MAT 13:52	Tacan tan catyí ra Jesús tsihin ra naha: ―Iin ra cuví maestro cuenda ley tsa tsitó maa ra tuhun tsahnu tan tatun cua coto ndɨhɨ ra nácaa ndacá ñaha Nyoo tsihin tandɨhɨ tuhun tsaa tsa caahán yu, cua cuvi ra tumaa iin ra jatsii vehe tan cua jacuaha ra nduvi taahan tuhun vaha can tsi nyɨvɨ ―catyí ra Jesús.
23664	MAT 13:56	Tan cuhva ra iyó tucu ñi ityi nu iyó yo. Tun tacan, ¿nu maa tahan cutuhva̱ ra tandɨhɨ tsa tsitó ra? ―catyí ñi.
23665	MAT 13:57	Tan yacan cuenda ña cuñí ñi tyaa yahvi ñi tsi ra. Maa tyin ra Jesús catyí ra tsihin ñi: ―Tandɨhɨ nyɨvɨ tandɨhɨ ñi ityi jahá ñi tsa ñayɨvɨ tsi ra ndusu yuhu Nyoo, maa tyin nyɨvɨ ñuu ra ña tyaá yahvi ñi tsi ra tan ndi nyɨvɨ vehe ra ―catyí ra Jesús.
23668	MAT 14:2	Tan catyí ra tsihin ra yucú tsihin ra: ―Ra ican cuví ra Juan, ra jacoondutya̱ tsi nyɨvɨ, ra tsa tsihi̱ tan vityin nandoto̱ nyico ra. Yacan cuenda iyó tunyee iñi tsi ra tsa javahá ra tsa iyo.
23673	MAT 14:7	Tan catyí ra: ―Naha Nyoo tyin cua cuhva yu náa cua ndacan ñaha tyuvaa ihya tsi yu ―catyí ra Herodes.
23674	MAT 14:8	Tacan tan natyuhu̱ sɨhɨ ña tsi ña, na cahan ña tsihin ra Herodes. Tacan tan catyí ña tyehen tsihin ra: ―Cu̱hva jiñi ra Juan, ra jacoondutyá tsi nyɨvɨ, tsi yu nu iin coho ―catyi̱ ña.
23681	MAT 14:15	Tan tsa cuñí cuaa̱, tacan tan natuhva̱ ra tsicá tsihin ra Jesús nu nyaá ra, tan catyí ra naha tsihin ra: ―Tsa cueñi xaan, tan yoñi nyɨvɨ iyó yatyin ñi ihya. Yacan cuenda vaha ca ca̱han un tsihin nyɨvɨ ihya na cunuhu ñi nda ñuu cujata ñi tsa catsi ñi ―catyí ra naha tsihin ra Jesús.
23682	MAT 14:16	Tan ra Jesús catyí ra: ―Nduve náa nducu ñi cuhun ñi. Cu̱hva nyooho tsa catsi ñi.
23683	MAT 14:17	Tan nacaha̱n ra naha tan catyí ra naha: ―Nduve maa náa iyó ihya. Uhun taahan ñi paan, tan uvi taahan ñi tyaca iyó.
23684	MAT 14:18	Tan catyí ra Jesús: ―Nda̱ca ndo can tsi yu.
23693	MAT 14:27	Maa tyin nacaha̱n ra Jesús tsihin ra naha, tan catyí ra: ―¡Ña na̱yuhvi ndo tyin maa yu cuví! ―catyí ra.