23233	MAT 1:20	Ni ndoꞌo ini da siaꞌan, ti ni kenda ɨɨn ángel ja junukuachi nuu Yandios. Ti ni kaꞌan ángel un jiin da nuu ñujani, ti ni kachi: ―José, roꞌo ja kuu ra jnaꞌan rey David na janaꞌan, koto yuꞌu ra ja kiꞌin ra María ja kuu ñasɨꞌɨ ra, chi seꞌe ñuꞌun chii ña un vaji nuu maa Espíritu Santo.
23234	MAT 1:21	Ti nu na kaku suchi lulu un, ti skonani ra i Jesús. Siaꞌan konani suchi lulu un chi maa i kuu ja nama sɨkɨ kuaꞌa ñanijnaꞌan i, yɨvɨ ka iyo kuachi ―ni kachi ángel Yandios un.
23236	MAT 1:23	Jakuꞌun seꞌe ɨɨn ñaꞌan lulu un, ti kuu i ɨɨn suchi yɨɨ. Ti suchi lulu un konani i Emanuel, ja kuni kaꞌan: “Kancha Yandios jiin yo.”
23240	MAT 2:2	Ti ka nduku jnuꞌun da: ―¿Nanu kande rey yɨvɨ ñuu Judea ja ni kaku un? Chi nuu andɨvɨ ichi nuu saꞌu ndikandii ni ka jini ri ɨɨn luceru jaꞌa seña ja, ja ni kaku i. Ti ja yukan kuu ja vekoyo ri jaꞌa ja na chiñuꞌun ri i naa ri ―ni ka kachi da.
23243	MAT 2:5	Ti ni ka kachi chaa un: ―Ñuu Belén, ɨɨn ndañuu Judea, chi siaꞌan ni chaa profeta nuu tutu ja ni kachi da:
23246	MAT 2:8	Yukan na ti ni taji da chaa un kuankoyo da ñuu Belén, ti ni kachi da: ―Kuankoyo naa ra ti nduku jnuꞌun ndaa ra nanu kancha suchi lulu un. Nu ni ka naniꞌin ra nuu kancha i, ti chakoyo ra ti kasjnuꞌun ra nuu ri nava suni na kiꞌin tu ruꞌu, kin chiñuꞌun ri i ―ni kachi da.
23251	MAT 2:13	Nu ni ka yaꞌa chaa tuꞌva un kuankoyo da, ti ni kaꞌan tuku ɨɨn ángel Yandios jiin José nuu ñujani, ti ni kachi: ―Kiꞌin suchi lulu jña jiin nana i, ti kuankoyo ichi ñuu Egipto naa ra. Ti yukan kunchuku ra naa ra undi na kachi maa ri tuku, chi kuni nanduku rey Herodes suchi lulu jña ja kaꞌni da i ―ni kachi ángel ya.
23253	MAT 2:15	Ti yukan ni kaꞌiin da undi ni jiꞌi rey Herodes. Yukan ni kundaa nava ni kachi Yandios ja ni kachi profeta na janaꞌan un: “Undi Egipto ni kana ri seꞌe ri.”
23258	MAT 2:20	―Kiꞌin suchi lulu jña jiin nana i, ti nandeokuñɨ ñuu Israel, chi ja ni jiꞌi chaa kuni kaꞌni maa i un ―ni kachi ángel Yandios un.
23261	MAT 2:23	Nu ni ka jakoyo da yukan, ti kuankoyo da ñuu Nazaret. Yukan ni kunchuku da. Ti ni kundaa taka jnuꞌun ni ka kaꞌan profeta ja Jesús konani ya, “chaa ñuu Nazaret.”
23263	MAT 3:2	ti ni kachi da: ―Nakani ini naa ra, chi ja kuan kuyajni kɨvɨ taꞌu maa Yandios jniñu nuu ra naa ra ―ni kachi da.
23264	MAT 3:3	Ti sɨkɨ Juan jaꞌa kuu ja ni kaꞌan profeta Isaías na ni chaa da ɨɨn tutu siaꞌan: Kin kaꞌan ɨɨn chaa, kin kaꞌan undi nuu ñuꞌun teꞌe un, ti kachi da: “Koo tuꞌva ra naa ra, chi ja yajni chaa Jitoꞌyo. Ti kuni ja na kaka ndaa ra naa ra.” Siaꞌan ni chaa profeta Isaías nuu tutu na janaꞌan.
23268	MAT 3:7	Suni ni ka jakoyo kuaꞌa chaa fariseo, ja ni ka kuu da chaa ka jito vaꞌa nuu ley Israel, jiin kuaꞌa chaa saduceo (chaa un ni ka kuu da ɨnga partido ja suni ka xnaꞌan da sɨkɨ nasa kuni kaꞌan ley Israel). Ni ka kii uu grupo un nuu skuanducha Juan, ti ni jini Juan ja nde kuaꞌa chaa un ni jakoyo. Ti ni nduxaan da nuu chaa un naa da, ti ni kachi da: ―Roꞌo ka kuu ra nanu koo xaan jiin seꞌe tɨ, chi ndevaꞌa xaan ka saꞌa ra. ¿Xi ka jani ini ra ja nama ra maa ra nuu nundoꞌo ja kuan kuu yajni nuu ra naa ra nu?
23270	MAT 3:9	Ti tu kondoꞌo vixi ini ra naa ra ja kaꞌan ra: “Maa yo naa yo ka kuu yo jnaꞌan Abraham.” Tu kaꞌan ra siaꞌan, chi na kachi ri ja vasu undi yuū jaꞌa, ti kuu saꞌa Yandios ɨɨn jniñu ñaꞌnu ja na kuu i jnaꞌan Abraham, nu kuni ya.
23273	MAT 3:12	Ti sasɨɨn da yɨvɨ nanu ɨɨn chaa yɨjnɨ pala da ja xndeche da triu da, ti kendo da paja, savaꞌa da triu da ini veꞌe da, ti kaꞌma da paja un. Ti chaa un, chi kuaꞌa da nundoꞌo yɨvɨ jiin ɨɨn ñuꞌun ja tu ndaꞌva kuɨtɨ ―siaꞌan ni kachi Juan nuu chaa fariseo jiin chaa saduceo un.
23275	MAT 3:14	Ko tu kuni Juan ni kuu, ti ni kachi da jini Jesús: ―Maa ni kuu ja skuanducha saña, ti ansu ja maa ni vaji nuu na ―ni kachi Juan.
23276	MAT 3:15	Ti ni kachi Jesús: ―Na koo siaꞌan vijna, chi kanuu ja na siuku yo taka jniñu ni taꞌu Yandios ―ni kachi ya. Yukan ti sa ni jantaꞌu Juan.
23278	MAT 3:17	Yukan ti ichi andɨvɨ ni kaꞌan Yandios jiin Jesús: ―Jaꞌa kuu seꞌe ri ja kundaꞌu xaan ini ri. Ti kusɨɨ xaan ini ri jiin ya ―ni kachi Yandios jiin seꞌe ya.
23281	MAT 4:3	Yukan ti ni tuꞌva jaꞌuꞌu un nuu Jesús ja kuni keꞌe ya, ti ni kachi: ―Nu ndixia ra ja Seꞌe Yandios kuu ra, saꞌa ja taka yuū jaꞌa na nduu staa kaji yo ―kachi jaꞌuꞌu un.
23282	MAT 4:4	Ti ni kachi Jesús: ―Kachi nuu tutu Yandios: “Ansu jiin nɨnɨ staa kuchaku yɨvɨ naa i, chi suni kuu kuchaku i jiin taka jnuꞌun kaꞌan Yandios”, ―ni kachi Jesús.
23284	MAT 4:6	ti ni kachi tuku jaꞌuꞌu un jiin ya: ―Nu ndixia ra ja Seꞌe Yandios kuu ra, ti skanakava maa ra undi nuu ñuꞌun un, chi siaꞌan yoso nuu tutu: Na taꞌu Yandios jniñu nuu ángel ya ja na koto ya roꞌo. Ti nakindaꞌa ya roꞌo jiin ndaꞌa ya, nava tu tuji sɨꞌɨn ra nuu ni ɨɨn yuu. Kachi tutu, ni kachi jaꞌuꞌu un.
23285	MAT 4:7	Ti ni kachi tuku Jesús: ―Tuu, chi suꞌva yoso nuu tutu Yandios: “Koto maa keꞌe ga ra maa jitoꞌo ra Yandios”, kachi tutu ―ni kachi Jesús.
23287	MAT 4:9	ti ni kachi: ―Taka jaꞌa kuaꞌa ri nuu ra nu na jakunjitɨ ra ti chiñuꞌun ra ruꞌu ―ni kachi jaꞌuꞌu un.
23288	MAT 4:10	Yukan na ti ni kachi Jesús: ―Kuxio nuu ri roꞌo jaꞌuꞌu, chi suꞌva kachi nuu tutu Yandios: “Chiñuꞌun nuu maa ɨɨn ni ya kunukuachi ra nuu”, kachi tutu ―ni kachi Jesús.
23295	MAT 4:17	Undi kɨvɨ un ni kejaꞌa Jesús xndaku ya, ti kachi ya: ―Nakani ini nuu kuachi ra naa ra, chi ja ni jaa kɨvɨ ja taꞌu Yandios jniñu nuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ ―ni kachi ya.
23297	MAT 4:19	ti ni kachi Jesús jiin da: ―Kundikun ruꞌu naa ra, na choꞌo. Ja ni ka jnɨɨ xaan ra chāká, ko vijna ruꞌu, na xnaꞌan ri roꞌo nasa nastutu ra yɨvɨ. Ti xnaꞌan ra yɨvɨ un maa jnuꞌun Yandios ja na kandixia i ruꞌu ―ni kachi Jesús.
23306	MAT 5:3	Ti ni kachi Jesús: ―Na kachi ri ja kandichi Yandios jiin yɨvɨ ka iyo jnuꞌun kuiꞌya ini sɨkɨ ja ni ka nakani ini i. Ni ka nakani ini i ja tu ni iyo ni ɨɨn jniñu vaꞌa i nuu Yandios. Ti sɨkɨ yɨvɨ un chi jandaa kuu ja kɨvɨ i ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i. Ti jandaa kuu ja kɨvɨ i ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu.
23315	MAT 5:12	Ti sɨɨ xaan na koo ini ra naa ra, chi na niꞌin ra taꞌu nuu Yandios. Suni siaꞌan ni ka saꞌa yɨvɨ jiin profeta ni taji ya ja ni kikoyo undi nuu. Suni ni ka ndiyo ini yɨvɨ maa da, siaꞌan nanu ka ndiyo ini yɨvɨ roꞌo vijna naa ra ―kachi ya.
23316	MAT 5:13	Siin Jesús kaꞌan ya, ti ni kachi ya: ―Roꞌo naa ra, ka kuu ra nanu ñɨɨ ja saꞌa asun ndeyu, chi kanchuku ndaa ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti nanu ja kanchuku ra siaꞌan, ka kuu ra nanu ñɨɨ ja kuu nuu ndeyu. Chi nu na naa xiko uꞌua ñɨɨ un, ti tukaa kuajniñu yo, chi suꞌva kacha yo kiꞌin, ja na kuañu niꞌnu yɨvɨ sɨkɨ naa i. Ti suni siaꞌan kuu jiin roꞌo, chi nu tu kanchuku ndaa ra nuu yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa, ti suni siaꞌan tukaa kuajniñu roꞌo ja kuu nuu Yandios.
23324	MAT 5:21	Ka jini ra naa ra ɨɨn jnuꞌun ni ka kaꞌan jnaꞌan ra na janaꞌan ja kachi: “Tu kaꞌni ra ndɨyɨ, chi nu ɨɨn yɨvɨ na kaꞌni ndɨyɨ ti kiꞌin yɨ nuu juez ja na xndichi da i.”
23330	MAT 5:27	Ka jini ra nava ni ka kaꞌan yɨvɨ janaꞌan: “Koto kusɨkɨnchaa jnaꞌan ra jiin ɨnga ñasɨꞌɨ.”
23334	MAT 5:31	Suni siaꞌan ni ka kaꞌan yɨvɨ janaꞌan: “Nu ɨɨn chaa na xndoo da ñasɨꞌɨ da, ti nuu kuu ja na ndokani da ɨɨn tutu ja ni ka xndoo jnaꞌan da.”
23336	MAT 5:33	Suni siaꞌan ni ka kaꞌan yɨvɨ janaꞌan: “Koto naa ini ra, ti tu siuku ra taka jnuꞌun ni chisojnuꞌun ra nuu Yandios, ja maa Yandios kuu ya kuaꞌa jandaa jaꞌa ra.”
23340	MAT 5:37	So nɨnɨ kuu ja kachi ra naa ra ja “kuu” xi “tu kuu”, chi tu nijniñu ɨnga jnuꞌun un, vasu ɨɨn jnuꞌun kanuu ga kuu ja chisojnuꞌun ra un, chi taka ga jnuꞌun un vaji nuu jaꞌuꞌu un.
23341	MAT 5:38	Suni ka jini ra ja ni ka kaꞌan yɨvɨ janaꞌan: “Nu ni stuji yɨvɨ nduchi ra, ti suni stuji nduchi maa i. Ti nu ni tava i jnuꞌun yoso ra, ti suni tava ra jnuꞌun yoso maa i.”
23346	MAT 5:43	Ka jini ra ja suni siaꞌan ni ka kaꞌan yɨvɨ janaꞌan: “Kundaꞌu ini nuu yɨvɨ kundaꞌu ini roꞌo, ti koto uꞌu nuu yɨvɨ jito uꞌu roꞌo.”
23349	MAT 5:46	Ko nu roꞌo na kundaꞌu ini ra nuu nɨnɨ yɨvɨ ka kundaꞌu ini maa ra, ¿ti nau taꞌu ra iyo ja nu siaꞌan naa saꞌa ra nusa? Ti suni undi chaa ka jikan yaꞌu nuu puestu un ka saꞌa da siaꞌan.
23351	MAT 5:48	Ja yukan kuu ja koo ndaa ini ra jiin taka ni yɨvɨ. Ti siaꞌan kunchuku ndaa ra, chi Tata yo Yandios, ya kancha andɨvɨ, nɨnɨ iyo ndaa ini ya jiin yoꞌo naa yo ―ni kachi Jesús.
23352	MAT 6:1	Siin Jesús xndaku ya nuu yɨvɨ ka skuaꞌa jiin ya, ti ni kachi ya: ―Koto stuu ra ɨɨn jniñu ja ka saꞌa ra nuu yɨvɨ ja na ndeꞌe i roꞌo. Chi nu siaꞌan na saꞌa ra, ti Tata yo Yandios ja kancha andɨvɨ, tu kuaꞌa ya taꞌu ra.
23366	MAT 6:15	Ko nu tu sakaꞌnu ini ra nuu yɨvɨ ka jito uꞌu roꞌo naa ra, suni siaꞌan maa Yandios tu sakaꞌnu ini ya nuu kuachi ra naa ra ―ni kachi ya.
23367	MAT 6:16	Siin Jesús xndaku ya ti ni kachi ya: ―Nu ka kuni ra koo ndicha ini ra, koto sakuiꞌya ini ra naa ra nanu ka saꞌa yɨvɨ ja xndoo jnuꞌun Yandios jiin jnuꞌun i. Ka sakuiꞌya i nuu i ko so ja na kuni yɨvɨ ja ka iyo ndicha i. Na kachi ri nuu ra ja jiin yukan, ti ja ni ka niꞌin taꞌu i. Ti yukan ni kuu ndɨꞌɨ ja niꞌin i.
23369	MAT 6:18	Nava siaꞌan tu kani ini yɨvɨ naa i ja iyo ndicha ini ra, chi maa ɨɨn ni Yandios, ya kancha jiin ra kuu ja jini ya, ti nava na kuaꞌa ya taꞌu ra ―ni kachi ya.
23370	MAT 6:19	Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Koto skaya ra ja kuñavaꞌa ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, chi nde iyo tikixin ti nde kuaꞌa jniñu ka stɨvɨ tɨ, ti suni kuu kɨvɨ ñakuiꞌna ti sakuiꞌna i.
23372	MAT 6:21	Ja yukan kuu ja nu ndiyo xaan ini ra ja na nakaya yaji ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti xnaa ndɨꞌɨ ra yaji ra nuu Yandios nuu kancha ya andɨvɨ ―kachi ya.
23373	MAT 6:22	Siin Jesús xndaku ya ti ni kachi ya: ―Nduva yɨtɨ kuu nduchi ra ja kuu nuu nɨ tuꞌu yɨkɨ kuñu ra. Nu ka iyo vaꞌa nduchi ra, ti suni siaꞌan iyo vaꞌa nɨ yɨkɨ kuñu ra.
23374	MAT 6:23	Ko nu tu ndijin nduchi ra, ¿ti nasa kundijin ichi kiꞌin ra nusa? Ti ñuñaa kuaꞌan ra nu siaꞌan. Chi nu na ndaꞌva yɨtɨ un, ti nduva ra ti tuji ra. Ti tu kuu nasa ndoko ra, chi iyo xaan kaa ichi ñuñaa kuaꞌan ra un.
23375	MAT 6:24	Ni ɨɨn yɨvɨ tu kuu kunukuachi nuu uu jitoꞌo, chi kendo vaꞌa i jiin ɨɨn da, ti kendo kuiꞌya i jiin ɨnga da. Ni tu kuu kunukuachi i nuu Yandios, ti ja kundio ini i xuꞌun jiin ñuꞌun. Chi nɨnɨ nuu maa ni ya kuu nu na kondoꞌo ini i, ti ansu ja kundio ini i xuꞌun ―ni kachi ya.
23376	MAT 6:25	Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Na kachi ri nuu ra naa ra, ja koto ma xndiꞌi ra ini ra ja kuu ja kaji ra xi ja koꞌo ra, ja na kuchaku ra, xi ja kuu saꞌma kuꞌun ra naa ra. Chi maa Yandios ni saꞌa ja chaku ra jiin yɨkɨ kuñu ra. Ti maa ya kuu ja kuaꞌa ja kaji ra jiin saꞌma kuꞌun ra.
23378	MAT 6:27	Ti ni tundo niꞌin ra naa ra vasu na xndiꞌi xaan ini ra jiin ja kuchaku ra, xi jiin ja kundio ini ra ja kusukun ga ra. ¿Va nu ja ndɨꞌɨ xaan ini ra jiin un, ti niꞌin ra kuu ra nu?
23379	MAT 6:28	¿Xi vaꞌa ka saꞌa ra ja ka xndiꞌi xaan ini ra ja kuu saꞌma ra nu? Ndeꞌe naa ra nasa ka jaꞌnu ita rosa un, ti tu jini yo nasa jaꞌnu, ko vii xaan kanda.
23381	MAT 6:30	Ti maa Yandios skuaꞌnu ya ita un, ti vii xaan na skutu ya i. Ko vasu vii xaan ni kanda vijna ti ijña ja ni ka ichi, ti tukaa ga kuni yo. Chi suꞌva kayu nuu ñuꞌun. Ja yukan kuu ja nu siaꞌan saꞌa Yandios ja jito vaꞌa ya ita un, ¿ti ansu kanuu ga roꞌo naa ra ja na koto vaꞌa ya nu? ¿Ndoo xaan ka ndɨꞌɨ ini ra nusa?
23382	MAT 6:31	Ja yukan kuu ja koto kachi ra naa ra: “¿Ndoo kaji yo vijna? ¿Ti nasa koꞌo yo vijna?” Xi kachi ra naa ra: “¿Nasa kuꞌun yo naa yo vijna?”
23385	MAT 6:34	Ti siaꞌan tu xndiꞌi xaan ini ra naa ra ja nasa koo ra ijña, chi taka ni kɨvɨ vaji nundoꞌo un, ti suni siaꞌan kuaꞌa ja ka nandɨꞌɨ yo vaji ɨɨn kɨvɨ ɨɨn kɨvɨ ―ni kachi Jesús.
23386	MAT 7:1	Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Koto kuu ichi ini ra nuu yɨvɨ ja kaꞌan ndoo ra, nava suni Yandios tu ske ichi ya roꞌo, ja suni siaꞌan kaa tu maa ra.
23388	MAT 7:3	Nu siaꞌan na saꞌa Yandios, ¿ti nasa kuu kaꞌan ndoo ra ja kuu ichi ini ra ndeꞌe ra nuu ñanijnaꞌan ra, nu iyo ɨɨn kuachi i, vasu jakuu ga kaa tu maa ra jiin kuachi ra xino?
23389	MAT 7:4	Ko nu ja kuu ga kaa maa ra jiin kuachi ra, ¿ti ndoo kaꞌan vixi ra nuu ñanijnaꞌan ra ja iyo ndoo ra nusa? ndeꞌe na kaa jniñu saꞌa ra, ti suni yuji xaan ra jiin kuachi ra.
23391	MAT 7:6	Koto xnaꞌan ra jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ kanchuku nanu ina, chi tu kuantaꞌu i jnuꞌun kaꞌan ra. Suꞌva ske ichi i jnuꞌun un, chi ka kuu i nanu ina xaan ja ka jnɨɨ ñɨꞌɨn tɨ yoꞌo. Ni koto xnaꞌan ra jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ kanchuku nanu kɨtɨ, chi ske xiko i jnuꞌun un, ti kuañu niꞌnu i. Ndeꞌe ra kɨtɨ un nu ni chitu chii tɨ ti tuxijni tɨ, chi nuni un ti jañu niꞌnu tɨ sɨkɨ ―ni kachi Jesús.
23392	MAT 7:7	Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi da: ―Koto xndiꞌi ra ini ra, ja kakantaꞌu ra nuu Yandios. Siin kakantaꞌu ra nuu ya nanu ja kana ra xini ɨɨn yɨvɨ nu nandɨꞌɨ ra ɨɨn ndajniñu. Ti siaꞌan na kunisoꞌo ya ti kuaꞌa ya nau ja nandɨꞌɨ ra.
23394	MAT 7:9	¿Xi ka iyo ɨɨn ɨɨn ra ja tava ini ra kuaꞌa ra ɨɨn yuū nuu seꞌe ra, nu ka jikan i staa nuu ra nu?
23395	MAT 7:10	¿Xi nu ka jikan i chāká, ti kuaꞌa ra ɨɨn koo nuu i nu?
23397	MAT 7:12	Ja yukan kuu ja kava yɨñuꞌun ra jiin yɨvɨ naa i, nava suni siaꞌan na nakuaꞌa i ja yɨñuꞌun roꞌo naa ra, chi siaꞌan taꞌu ley Moisés jniñu jiin taka ga tutu ni ka chaa profeta na janaꞌan―ni kachi Jesús.
23398	MAT 7:13	Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Na kachi ri ja iyo uu ichi naniꞌin ra, ɨɨn kuu ichi vaꞌa ti ɨnga kuu ichi nundoꞌo. Ti ichi nundoꞌo un tu yɨɨ kiꞌin ra, chi jicha xaan, ti nuña ja saꞌa ra nava kuni maa ra. Yukan iyo jnuꞌun ndichi ini, kuu siin ra jiin taka jnuꞌun ra, ko sandɨꞌɨ ni ga ichi un kande nuu jnaꞌnu ndatu ra, ti kuaꞌa yɨvɨ kuankoyo i ichi un, ko sandɨꞌɨ ni ga ichi un ti naa yɨvɨ un naa i.
23399	MAT 7:14	Ti ichi vaꞌa ja kuu ichi Yandios, viꞌi nchaa ni kaa, ti nde kuaꞌa yɨvɨ tu ka nanduku i ichi un, chi jaku ni yɨvɨ kuu ja ka naniꞌin ichi un, ti yukan kundikun i kuankoyo i jiin. Ti nuu ndɨꞌɨ ichi un, kuu nuu najaa i nuu Yandios. Ti yukan nanitaꞌu i ja na kuncha i jiin ya ja kuu saa ni ―ni kachi Jesús.
23406	MAT 7:21	Ansu tendɨꞌɨ yɨvɨ ndakuniꞌin sɨvɨ ri najaa i andɨvɨ nuu taꞌu Yandios jniñu, vasu na kachi i: “Niꞌin kuu jitoꞌo na, ti saña kuu seꞌe ni.” Yɨvɨ yukan tuu, chi nɨnɨ yɨvɨ siuku jniñu taꞌu Tata ri Yandios, ya kancha andɨvɨ. Yɨvɨ yukan ni kuu ja najakoyo.
23407	MAT 7:22	Nu na jaa kɨvɨ sandɨꞌɨ ni ga un, ti nde kuaꞌa yɨvɨ ndakuniꞌin sɨvɨ ri, ti kachi: “Niꞌin kuu jitoꞌo na, ti saña kuu seꞌe ni. Saña kuu ja ni ndiso jniñu nuu ni na ni kaꞌan na jnuꞌun ni. Ti jiin sɨvɨ ni ni ka keniꞌin na tachi xaan un kuankoyo, ti suni jiin sɨvɨ ni ni ka saꞌa na kuaꞌa ga jniñu ñaꞌnu”, kachi.
23408	MAT 7:23	Ko yukan na ti kachi ri jini yɨvɨ un: “Jankɨvɨ ni nakuni ri roꞌo ja kuu ra seꞌe ri. Kuxio nuu ri naa ra, ti kuankoyo roꞌo, yɨvɨ ndevaꞌa”, kachi ri ―ni kachi Jesús.
23409	MAT 7:24	Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Ja yukan kuu ja yɨvɨ kuni chunsoꞌo, na chunsoꞌo i, ti na saꞌa i jniñu taꞌu ri. Ti yɨvɨ un kuu i nanu ɨɨn chaa yukun ini, ja konuꞌun xaan ni saꞌa da veꞌe da, ti kunuu teyɨɨ ni skee da yuu ka ndiso nama veꞌe un.
23412	MAT 7:27	Ni jaꞌa ɨɨn sau xaan, ni ndaa yucha, ti ni nandoyo ñuꞌun un, ni kee ɨɨn tachi xaan, ti ni nduva veꞌe un kuaꞌan, ti ni naa iī ―kachi Jesús.
23416	MAT 8:2	Ti ni tuꞌva ɨɨn chaa jnaꞌan kueꞌe ndɨꞌyɨ teꞌyu. Ni jakunjitɨ da nuu ya, ti ni kandaꞌu da jiin ya: ―Jitoꞌyo Jesús, nu kuni ni ti sandoo ni saña jiin kueꞌe na jaꞌa ―kachi da.
23417	MAT 8:3	Yukan na ti ni skaa ya ndaꞌa ya, ni keꞌe ya sɨkɨ da, ti ni kachi ya jiin da: ―Kuni ri, na ndundoo ra vijna ―ni kachi ya. Nu ni kaꞌan ya siaꞌan, ti ni nduvaꞌa ni chaa kuꞌu un.
23418	MAT 8:4	Ti ni xndaku ya nuu da: ―Kuaꞌan, ti koto kani ra jnuꞌun nuu ni ɨɨn yɨvɨ ja, ja ni nduvaꞌa ra. Xnakan, kuaꞌan ti kiꞌin ra nuu sutu un, na kuni da ja, ja ni nduvaꞌa ra. Ti kundaꞌa nau ja soko ra nuu Yandios, siaꞌan nava kachi ley Moisés, nava na kuni yɨvɨ ja, ja ni kenchaa ndɨꞌyɨ un roꞌo ―ni kachi ya.
23419	MAT 8:5	Nu ni jaa Jesús ñuu Capernaum, ti ni kenda ɨɨn chaa kuu capitán, ja kuu chaa yɨndaꞌa ɨɨn ciento soldado, ka yɨꞌɨ jiin ejército ñuu Roma, ti ni kandaꞌu da jiin Jesús: ―Jitoꞌyo, kancha ɨɨn muzu na veꞌe na, katuu i jito, ni kuu tɨkuku i, ti uꞌu xaan tonto i ―kachi da.
23421	MAT 8:7	Ti ni kachi Jesús: ―Maa ri na kin saꞌa tajna i ―ni kachi Jesús.
23422	MAT 8:8	Ti ni kachi chaa un jiin ya: ―Jitoꞌyo, kuñaꞌnu ga ni ja kuu saña, ti tu kuu kejnaꞌan na jiin ni. Ja yukan kuu ja tu kuni na ja kiꞌin ni undi veꞌe na, chi so kuni na ja na taꞌu ni jniñu, ti na nduvaꞌa muzu na.
23423	MAT 8:9	Chi saña, suni iyo ɨɨn chaa kuñaꞌnu taꞌu jniñu nuu na. Ti suni maa na, yɨndaꞌa na soldado na. Ti nu na kachi na jiin ɨɨn da: “Kuaꞌan”, ti kiꞌin da. Ti kachi na jiin ɨnga: “Ñaꞌan jaꞌa”, ti kii da. Ti taꞌu na jniñu nuu muzu na ja na saꞌa i ɨɨn jniñu un, ti saꞌa i ―kachi da.
23424	MAT 8:10	Nu ni jinisoꞌo Jesús jnuꞌun un, so ni naa ini ya, ti ni kachi ya jiin yɨvɨ kuaꞌa kuankoyo jiin ya un: ―Jandaa na kachi ri nuu ra naa ra ja nɨ tuꞌu ñuu Israel, tu iyo ni ɨɨn yɨvɨ kandixia ruꞌu nanu ni kandixia chaa jaꞌa.
23426	MAT 8:12	Ko kuaꞌa yɨvɨ Israel ja ka kuni kunchuku ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu un, keniꞌin ya maa i kinkoyo i ichi fuera ñuu un, ti koo i nundoꞌo kunchuku i. Yukan ti ndeꞌe i ja jnuꞌun kuiꞌya ini, kuꞌyu yuꞌu i, ti nakeyɨꞌɨ i jnuꞌun i ja xaan nakani ini i ―kachi Jesús.
23427	MAT 8:13	Yukan na ti ni kachi ya jini chaa kuu capitán un: ―Kuanoꞌon veꞌe ra, ti na kuu siaꞌan nava ni kandixia ndaa ra ―ni kachi ya. Ti un, ni nduvaꞌa ni muzu chaa un.
23431	MAT 8:17	Yukan ni kundaa jnuꞌun Yandios nava ni kaꞌan profeta Isaías na janaꞌan, ja ni kachi da: “Maa ya ni kundaꞌu ini yoꞌo jiin kueꞌe ka jnaꞌan yo, ti ni kenchaa ya kuaꞌan”, kachi Isaías.
23433	MAT 8:19	Ti ɨɨn chaa ka xnaꞌan ley Israel un ni tuꞌva nuu ya, ti ni kachi: ―Maestro, kuni kiꞌin na jiin ni vasu savaꞌa ni ga na ichi na kiꞌin ni, ti kiꞌin yo ―ni kachi da.
23434	MAT 8:20	Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Ñukuii un chi ka iyo yau kava ka yɨꞌɨ tɨ. Ti saa un suni ka iyo taka tɨ nuu ka ndetatu tɨ. Ko ruꞌu, ja kuu ri maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, va sa nanu iyo nuu ndetatu tɨꞌlɨ xini ri ―kachi Jesús.
23435	MAT 8:21	Ti ɨnga chaa kuu ndajaꞌa ya un ni kachi: ―Jitoꞌyo, kundatu ni na kin chunduji na tata na xnakan, ti sa chaa na, na choꞌo ―ni kachi da.
23436	MAT 8:22	Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Jini ra ja ka iyo yɨvɨ kanchuku nanu ndɨyɨ, chi tu ka chunsoꞌo i jnuꞌun Yandios. Ti sia yɨvɨ un na chunduji jnaꞌan maa i, ti ñaꞌan na choꞌo ―kachi ya jiin da.
23439	MAT 8:25	Ti ni ka xndoto ndajaꞌa un ya, ti ni ka kachi da: ―¡Jitoꞌyo, nama ni, yoꞌo chi naa yo. Ka kuni kekaꞌnu yo chii nducha jaꞌa! ―ni ka kachi da.
23440	MAT 8:26	Ko ni kachi ya jiin da: ―Ndoo xaan ka yuꞌu ra. ¿Xi ka jani ini ra ja tu chindee Yandios roꞌo naa ra nu? ―ni kachi ya. Yukan ti ni ndokuɨñɨ ya, ti ni taꞌu ya jniñu nuu tachi sau xaan un jiin lago un, ti naꞌin kuɨtɨ ni kuu.
23441	MAT 8:27	Ti so ni ka naa ini chaa un, ti ka nndajnuꞌun da: ―¡Naa chaa kuu jaꞌa ja undi tachi sau xaan un, jiin lago un ka jandatu nuu da! ―kachi da naa da.
23443	MAT 8:29	Ti ni ka jakunchaa da ka kana koꞌo da: ―¡Niꞌin Jesús, Seꞌe Yandios! ¿Ndoo kɨvɨ nduu ni jiin na naa na, xi vaji ni ja kuaꞌa ni nundoꞌo saña nu? Vasu ti jaa ga kɨvɨ kii juicio ―ni ka kachi da naa da.
23445	MAT 8:31	Yukan ti ni ka kandaꞌu tachi xaan un jiin Jesús, ti ni ka kachi: ―Nu kuni keniꞌin ni saña naa na, ko kuaꞌa ni jnuꞌun ja na nandikun na kɨnɨ un naa na ―ni ka kachi.
23446	MAT 8:32	Yukan ti ni kachi Jesús jini tachi xaan un: ―Kuaꞌan naa ra ―ni kachi ya. Yukan ti ni ka xndoo tachi xaan un chaa un naa da, ti ni ka kekoyo kuaꞌan, ti ni ka najnaꞌan jiin kɨnɨ un. Ni ndɨꞌɨ kɨnɨ un ni ka jaꞌa tɨ corrɨ, ti ni ka nukoyo tɨ ɨɨn xaꞌva, ti ni ka kɨvɨ tɨ nuu nducha lago un, ti ni ka kancha tɨ nducha un, ti ni ka jiꞌi tɨ.
23450	MAT 9:2	Ti yukan ni ka jakoyo yɨvɨ jiin ɨɨn chaa ni kuu tɨkuku, katuu da nuu jito yuu. Ti nu ni jini Jesús ja ni ini da ni ka kandixia da ya ja kuu saꞌa ya tajna chaa kuꞌu un, ti ni kachi ya jiin chaa kuꞌu un: ―Ndaꞌu seꞌe ri, ndee saꞌa ni ra, chi ja iyo jnu kaꞌnu ini nuu kuachi ra ―kachi ya jiin da.
23451	MAT 9:3	Ti yukan kaꞌiin tɨjnɨ chaa ka xnaꞌan ley Israel. Ti nu ni ka jinisoꞌo da jnuꞌun ni kaꞌan Jesús jiin chaa tɨkuku un, ti ni ka kejaꞌa ka ndoꞌo ini da: “¿Xi ndaa ja ndoꞌo ini chaa un ja kuu da Yandios, ja siaꞌan kaꞌan da sɨkɨ ya”? kachi da naa da.
23452	MAT 9:4	Ti ja ni jini Jesús ja siaꞌan ka ndoꞌo ini da, ti ni kachi ya: ―¿Ndoo ka ndoꞌo ini ra siaꞌan naa ra?
23453	MAT 9:5	Chi na kachi ri ja maa ri kuu Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, ti ndisojniñu ri ja kuankaꞌnu ini ri nuu kuachi yɨvɨ naa i. Vijna ti na stuu ri ɨɨn jniñu saꞌa ri jaꞌa ―ni kachi ya. Yukan na ti ni kachi ya jiin chaa tɨkuku un: ―Ndoko, nastuu yuu ra, ti kuanoꞌon veꞌe ra ―ni kachi ya.
23457	MAT 9:9	Ni kee Jesús yukan ti kuaꞌan ya, ti ni jini ya ɨɨn chaa nani Mateo, nukoo da nuu kinyaꞌu da puestu, ti ni kachi ya jiin da: ―Ñaꞌan na choꞌo, ti kundikun ra ruꞌu ―ni kachi ya. Yukan ti ni ndokuɨñɨ ni chaa un, ti kuaꞌan da jiin ya.
23459	MAT 9:11	Ko nu ni ka jini chaa fariseo yukan, ti ni ka jikajnuꞌun da ndajaꞌa ya, ti ni ka kachi da: ―¿Ndoo kuu ja yaji maestro ra staa jiin chaa ka kinyaꞌu puestu un jiin taka chaa tu ka siuku ley Israel yukan? ―ni ka kachi da.
23460	MAT 9:12	Ni jinisoꞌo Jesús ja siaꞌan ni ka kaꞌan chaa un, ti ni kachi ya jiin da: ―Yɨvɨ ka iyo ndendajnu tu ka nandɨꞌɨ i chaa tajna, chi yɨvɨ ka kuꞌu kuu ja ka nandɨꞌɨ ɨɨn médico.
23461	MAT 9:13	Kuanoꞌon naa ra ti skuaꞌa ra nasa kuni kaꞌan jnuꞌun jaꞌa: “Ruꞌu kuni ri ja na kuankaꞌnu ini nuu jnaꞌan ra naa ra, ti ansu ja soko ra kɨtɨ naa ra.” Chi ansu vaji ri ja kaꞌan ri jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ ka jani ini ja iyo ndoo jiin kuachi i. Chi suꞌva ni chaa ri ja na kaꞌan ri jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ ka nakuni ja ka iyo kuachi i, nava na nakani ini i nuu Yandios ―kachi Jesús.
23462	MAT 9:14	Yukan ti ni ka chakoyo ndajaꞌa Juan, chaa skuanducha un, nuu Jesús, ti ni ka jikajnuꞌun da ya: ―¿Ndoo saña naa na jiin chaa fariseo, xaan tɨjnɨ jinu ka kendo ndicha ini na, ti ndoo ndajaꞌa ni, ndoo tu ka kuu koo ndicha ini da naa da? ―ni ka kachi da.
23463	MAT 9:15	Yukan ti ni kachi Jesús: ―¿Va nu kuu koo ndicha ini yo nu iyo ɨɨn viko nandaꞌa, ti tu kusɨɨ ini yo nu kancha novio un jiin yo nu? Ko nu na jaa kɨvɨ ja kuxio novio un kiꞌin da, yukan na ti sa kuu koo ndicha ini yɨvɨ un naa i. Suni siaꞌan kuu ja nu nɨ kancha ri ti tu kuu koo ndicha ini chaa ka skuaꞌa jiin ri. Ko jaa ɨɨn kɨvɨ nu na kuxio ri kiꞌin ri, yukan na ti sa na koo ndicha ini da naa da ―ni kachi ya.
23464	MAT 9:16	Siin Jesús xndaku ya ja tu kejnaꞌan jnuꞌun jaa ja xnaꞌan ya, jiin jnuꞌun janaꞌan, ti ni kachi ya: ―Tu kuu nachaa yo saꞌma tuꞌu jiin ɨɨn saꞌma jaa, chi ndɨyɨ saꞌma jaa un ti kaꞌncha saꞌma tuꞌu un, ti suꞌva kuu jicha ga teꞌnde kiꞌin.
23465	MAT 9:17	Ni tu kuu chuꞌun yo vino jaa chii ɨɨn ñɨɨ tuꞌu, chi vino jaa un ndata ñɨɨ tuꞌu un, ti xnaa yo ndɨnduu. Ja yukan kuu ja na chuꞌun yo vino jaa chii ñɨɨ jaa un, ti siaꞌan ni ɨɨn ni ɨɨn tu xnaa yo ―ni kachi ya.
23466	MAT 9:18	Ni kaꞌan ga Jesús jnuꞌun un, ti ni jaa ɨɨn chaa kuñaꞌnu ini ɨɨn veñuꞌun Israel un, ni jakunjitɨ da nuu Jesús, ti ni kachi da: ―Ja ni jiꞌi seꞌe sɨꞌɨ na, ko nu na kiꞌin yo, ti chuxndee ni ndaꞌa ni sɨkɨ i, ti va nandoto tuku i ―ni kachi da.
23469	MAT 9:21	chi ni ndoꞌo ini ña: “Nu na kundee ri kueꞌe ri vasu saꞌma ya, ti va nduvaꞌa ri”, siaꞌan ni ndoꞌo ini ña.
23470	MAT 9:22	Ko ni ndeokoto Jesús, ni ndeꞌe ya nuu ña, ti ni kachi ya: ―Ndee saꞌni ra hija, ja ni nduvaꞌa ra chi ni kandixia ra ruꞌu, ja kuu saꞌa ri tajna maa ra ―ni kachi ya. Ti yukan un ni nduvaꞌa ni ñaꞌan un.
23472	MAT 9:24	ti ni kachi ya: ―Kuan kee naa ra fuera un, chi tu ni jiꞌi suchi lulu jaꞌa, chi so kixi i ―kachi ya. Ti yɨvɨ kaꞌiin un so ni ka jaku i ja siaꞌan ni kaꞌan Jesús.
23475	MAT 9:27	Nu ni kee Jesús yukan ti kuaꞌan ya, ti ni ka ndikun uu chaa kuaa jata ya, ti ka kanajiin da kuajakoyo da: ―¡Kundaꞌu ini ni saña naa na, niꞌin ja kuu seꞌe David, chaa ni kuu rey Israel undi na janaꞌan! ―ni ka kachi da.
23476	MAT 9:28	Ti nu ni jakuɨñɨ Jesús ɨɨn veꞌe, ni ka tuꞌva chaa kuaa un nuu ya, ti ni jikajnuꞌun ya maa da naa da, ti ni kachi ya: ―¿Kandixia ra naa ra ja kuu saꞌa ri jniñu jaꞌa nu? ―kachi ya. Ti ni ka kachi da: ―Jitoꞌyo, ka kandixia na ―kachi da naa da.
23477	MAT 9:29	Yukan ti ni kueꞌe Jesús nduchi da naa da, ti ni kachi ya: ―Na kuu nava ni ka kandixia ra naa ra ―kachi ya.
23481	MAT 9:33	Nu ni keniꞌin Jesús tachi xaan un kuaꞌan, ti ni kejaꞌa kaꞌan chaa ñɨꞌɨn un, so ni ka naa ini yɨvɨ kaꞌiin un, ti ni ka kachi: ―Jankɨvɨ ka jini yo ɨɨn jniñu siaꞌan, ja kuu nuu nɨ ñuu Israel ―kachi naa.
23482	MAT 9:34	Ko ni ka kachi chaa fariseo un: ―Keniꞌin chaa jaꞌa tachi xaan un kuaꞌan, ko jiin sɨvɨ maa jaꞌuꞌu un saꞌa da ―kachi naa.
23485	MAT 9:37	Yukan na ti ni kachi ya jiin ndajaꞌa ya: ―Jniñu Yandios kuu nanu kɨvɨ ka nastutu yo triu, chi jandaa ndixia kuu ja, ja ni kuu teꞌnde triu un ko jaku ni muzu ka iyo ja sajniñu un. Siaꞌan kuu yɨvɨ jaꞌa naa i, chi ndaꞌu ka saꞌa i ja tundo xndaku nuu i, chi ka kumani chaa xndaku un naa da.
23486	MAT 9:38	Yukan kuu ja kaꞌan ri ja kakantaꞌu nuu maa Yandios naa ra, chi maa ya kuu ja xiin jniñu un, ti na chuꞌun ya muzu na nastutu jniñu un ―kachi ya.
23491	MAT 10:5	Ni taji Jesús ndɨ uxi uu chaa un, ko xnakan ni xndaku ya nuu da, ti ni kachi ya: ―Koto kinkoyo ra ñuu nuu tu kanchuku yɨvɨ ka kuu yɨvɨ Israel, ni tu kɨvɨ ra ni ɨɨn ndañu Samaria naa ra.
23501	MAT 10:15	Chi na kachi ri nuu ra naa ra, ja nu na jaa kɨvɨ chaa juicio, ti kaꞌnu ga nundoꞌo kii sɨkɨ yɨvɨ ñuu un, ti ansu yɨvɨ ñuu Sodoma jiin Gomorra ―ni kachi Jesús.
23502	MAT 10:16	Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Ndeꞌe naa ra, ruꞌu taji ri roꞌo kinkoyo ra nanu rɨɨ kuankoyo nuu kaꞌiin kɨtɨ xaan. Kava vivo ra naa ra, ko so ja koto maa ɨɨn ja saꞌa ra jiin yɨvɨ. Kuee kava ini ra naa ra nanu ɨɨn sata, ja tu nduxaan tɨ. Ti siaꞌan kunchuku ra.
23511	MAT 10:25	Chi nu na saꞌa ndevaꞌa yɨvɨ jiin maa chaa kuñaꞌnu un, ti suni siaꞌan saꞌa i jiin chaa ka kuu taka ndajaꞌa da. Ti nu ka skonani i ruꞌu Beelzebú (ja kuni kaꞌan jaꞌuꞌu kuñaꞌnu), ti ndee ga ja nu tu kaꞌan i sɨkɨ roꞌo naa ra ja ka kuu ra ndajaꞌa ri ―kachi Jesús.
23512	MAT 10:26	Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Ja yukan kuu ja koto yuꞌu ra ndeꞌe ra yɨvɨ kanda kuaꞌan un, chi tu iyo ni ɨɨn jniñu saꞌa xeꞌe i ja na kendo saꞌyɨ nuu Yandios, chi taka ni kenda nuu ndijin.
23517	MAT 10:31	Ja yukan kuu ja koto xndɨꞌɨ ini ra, chi yaꞌu ga ka nchaa ɨɨn ɨɨn ra nuu Yandios ja kuu ɨɨn jnɨɨ saa kuachi un naa tɨ ―kachi Jesús.
23518	MAT 10:32	Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Taka yɨvɨ nu na kachi ndaa ja ni ka yɨꞌɨ i jiin ri, ti suni ruꞌu nakachi ndaa ri nuu Tata ri, ya kancha ya andɨvɨ, ja jini ri maa i.
23519	MAT 10:33	Ko nu na chisaꞌyɨ i ruꞌu nuu yɨvɨ, ti suni ruꞌu kachi ri ja tu jini ri yɨvɨ un nuu Tata ri, ja kancha ya andɨvɨ ―ni kachi Jesús.
23520	MAT 10:34	Siin Jesús kaꞌan ya, ti ni kachi ya: ―Tu kani ini ra naa ra ja ni chaa ri ñuyɨvɨ jaꞌa, ti saꞌa ri ja na kukuee kunchuku mani yɨvɨ naa i. Chi ni chaa ri, ko so ja nu na kandixia i ruꞌu, ti koto uꞌu jnaꞌan yɨvɨ naa i.
23525	MAT 10:39	Chi taka yɨvɨ ka kuni nama i maa i nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti tukaa nanitaꞌu i ja kuu saa ni. Ko nu na nakani ini i ti xndoo i taka un ja na kundikun i ruꞌu, ti nanitaꞌu i ja kuu saa ni ―ni kachi Jesús.
23526	MAT 10:40	Siin Jesús kaꞌan ya, ti ni kachi ya: ―Nu ɨɨn yɨvɨ na kuantaꞌu jnuꞌun ri ja ka kaꞌan ra, ti suni jantaꞌu i maa ri. Ti yɨvɨ jantaꞌu ruꞌu, suni ja ni jantaꞌu i Tata ri, ya ni taji ruꞌu.
23528	MAT 10:42	Ti vasu savaꞌa ni ga yɨvɨ nu na kuaꞌa i ɨɨn vasu nducha vijin nuu chaa ndaꞌu ja ka ndikun da ruꞌu, ti na kachi ndaa ri ja suni iyo taꞌu yɨvɨ un ―ni kachi Jesús.
23531	MAT 11:3	ti ni ka jikajnuꞌun da ya siaꞌan: ―¿Maa ni kuu Cristo ja ni chisojnuꞌun Yandios ja kii nu? ¿Xi kundatu yo ɨnga nu? ―ni ka kachi da.
23532	MAT 11:4	Yukan ti ni kachi Jesús: ―Kuankoyo naa ra ti kani jnuꞌun nuu Juan naa ra taka ja ni ka jini ra jiin taka jnuꞌun ni ka jinisoꞌo ra jaꞌa naa ra.
23533	MAT 11:5	Kani jnuꞌun nuu da ja ka ndundijin nduchi chaa kuaa un, jiin ja ka ndokaka chaa tɨkuku un, jiin ja ka ndundoo chaa ka jnaꞌan kueꞌe ndɨꞌyɨ teꞌyu un. Suni chaa soꞌo un ka ndundijin soꞌo da, jiin ja ka nandoto ndɨyɨ naa i, jiin ja kuu nuu yɨvɨ ndaꞌu kaꞌan ri jnuꞌun Yandios nasa nanitaꞌu i ―kachi Jesús.
23535	MAT 11:7	Nu ni ka yaꞌa chaa un kuaꞌan da, ti ni kejaꞌa Jesús kaꞌan ya jiin yɨvɨ un ja na chaa kuu Juan, ti ni jikajnuꞌun ya: ―Na ni ka jandeꞌe ra undi nuu ñuꞌun teꞌe un, ¿ndoo ka ndoꞌo ini ra ja saꞌa chaa un? Ti tu ni ka jini ra ɨɨn chaa un nanu ɨɨn yoko icha ja kanda jiin tachi un, ti chaa un tu ni sama nuu nuu da jnuꞌun kaꞌan da, chi ɨɨn ni jnuꞌun ni kaꞌan da.
23536	MAT 11:8	Ti nu ni ka jandeꞌe ra yukan, ¿Xi ni ka jini ra ja ñuꞌun chaa un saꞌma vaꞌa nu? Chi na kachi ri ja yɨvɨ ka ñuꞌun saꞌma fino kanchuku da veꞌe chaa ka kuu rey.
23537	MAT 11:9	¿Ti ndoo ni ka jandeꞌe ra nusa? ¿Xi ka jani ini ra ja maa da kuu profeta ja kaꞌan jnuꞌun Yandios nu? Ti jandaa ndixia kuu ja maa da kuu da ɨɨn profeta ja kaꞌan da jnuꞌun Yandios.
23545	MAT 11:17	“Ka tɨvɨ yo xkili, ko tu ni ka jitajaꞌa i. Ti kuaka xaan ni ka jita yo ɨɨn yaa, ko tu ni ka ndeꞌe i”, ni ka kachi i.
23547	MAT 11:19	Yukan na ti ni chaa tu ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, ja yaji ri ti jiꞌi ri, ti ka chakuachi ra ruꞌu ja yaji xaan ri ti jiꞌi xaan ri vino, ti kuu ri amigo chaa ka kinyaꞌu puesto. ¿Nusa ti tu ni ka kandixia ra jniñu ni saꞌa Juan, ni tu ni ka kandixia ra jniñu ni saꞌa tu ruꞌu nu? Ko tundo saꞌa, chi yɨvɨ tuꞌva, ka jini i ja iyo vaꞌa savaꞌa ni ga jniñu ni taꞌu Yandios nuu ri jiin Juan ―ni kachi ya.
23549	MAT 11:21	―¡Na xaan ga xndaꞌu roꞌo, yɨvɨ ñuu Corazín! ¡Na xaan ga xndaꞌu roꞌo, yɨvɨ ñuu Betsaida! Sa ti ñuu Tiro jiin ñuu Sidón ni saꞌa ri taka jniñu ñaꞌnu un nava ni saꞌa ri nuu ñuu ra naa ra, va ja ni kuu jnaꞌan ni ka nakani ini yɨvɨ un nuu kuachi i niku. Ti kuꞌun i saꞌma ndayɨ, ti nakuchi i yaa ja na kuu seña i ja ni ka nakani ini i.
23551	MAT 11:23	Ti roꞌo, yɨvɨ ñuu Capernaum, ¿ka jani ini ra ja ni nduñaꞌnu ga ñuu ra nu? Tuu, chi suꞌva ni nukuu ga ñuu ra, ti ndundaꞌu ga ra ja kuu taka ga ñuu. Sa ti taka jniñu ñaꞌnu ni saꞌa ri ñuu ra jaꞌa, ni saꞌa ri ñuu Sodoma niku, va ni siin ga ñuu un undi vijna niku.
23552	MAT 11:24	Ko na kachi ri nuu ra naa ra ja kɨvɨ nu na chaa juicio, ti roꞌo kuu ja niꞌin ga kii nundoꞌo sɨkɨ ra ja kuu sɨkɨ yɨvɨ ñuu Sodoma ―kachi ya.
23553	MAT 11:25	Ti kɨvɨ jña ni jikantaꞌu Jesús nuu Tata ya Yandios, ti ni kachi ya: ―Nakanajaa na niꞌin, niꞌin ja kuu ni Tata na, ti maa ni yindaꞌa andɨvɨ jiin ñuyɨvɨ. Nakutaꞌu na nuu ni, chi tu ni stuu ni taka jnuꞌun vaꞌa un nuu chaa tuꞌva un, ko ni stuu ni jnuꞌun un nuu yɨvɨ ndaꞌu ja ni ka nakani ini.
23554	MAT 11:26	Ni kuu siaꞌan, chi siaꞌan ni kuu ini maa ni ―kachi Jesús.
23555	MAT 11:27	Ti ni siin Jesús xndaku ya nuu yɨvɨ un, ti ni kachi ya: ―Tata ri, ni nakuaꞌa taka jniñu jaꞌa nuu ri. Ti maa ni ya kuu ja jini ndaa kuɨtɨ nava ndoꞌo inijnuni ri, ja kuu ri Seꞌe maa ya. Ti suni ruꞌu, ja kuu ri Seꞌe ya, jini ndaa kuɨtɨ ri inijnuni maa ya, ja maa ya kuu Tata ri Yandios. Ti maa ɨɨn ni ruꞌu, ja kuu ri Seꞌe ya, kuu ja xnaꞌan nuu yɨvɨ nasa kaa maa Tata yo Yandios.
23558	MAT 11:30	Ɨɨn jniñu taya kuu ja kuaꞌa ri nuu ra, ti tu niꞌin iyo ―ni kachi Jesús.
23560	MAT 12:2	Ti nu ni ka jini chaa fariseo un, ti ni ka kachi da jiin Jesús: ―Ndeꞌe, ¿ndoo ka saꞌa ndajaꞌa ra jniñu ja tu iyo vaꞌa ja saꞌa yo kɨvɨ ndetatu? ―ni ka kachi da.
23561	MAT 12:3	Ti ni kachi ya: ―¿Xi tu ni ka skuaꞌa ra ɨɨn tutu nava ni ka jnaꞌan David ɨɨn kɨvɨ na ni ka jiꞌi da soko, jiin uu ga jnaꞌan da nu?
23563	MAT 12:5	¿Xi tu ka skuaꞌa ra nuu ley Moisés, nuu kachi ja ni sutu un, tu ka ndetatu da ja kuu kɨvɨ ndetatu, ti ansu suni ɨɨn kuachi kuu un nu?
23565	MAT 12:7	Ko maa ra naa ra, tu ka chaku ini ra ndoo kuni kaꞌan junuꞌun ja yoso nuu tutu ii, ja ni kaꞌan Yandios: “Ruꞌu, kuni ri ja na kuankaꞌnu ini nuu jnaꞌan ra naa ra, ti ansu ja ka soko ra kɨtɨ nuu Yandios”, ni kachi ya. Sa ti ka chaku ini ra jnuꞌun un naa ra, ti va tu chakuachi ra yɨvɨ naa i ja ka iyo falta i.
23566	MAT 12:8	Chi ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, kuñaꞌnu ga ri, ti taꞌu ri jniñu nuu kɨvɨ ndetatu jaꞌa ―ni kachi ya.
23568	MAT 12:10	Ti yukan kande ɨɨn chaa ni ichi ɨɨn ndaꞌa da. Ko vanuxia chaa fariseo un ka nduku da nasa chakuachi da Jesús, ti ni ka jikajnuꞌun da ya: ―¿Kuu saꞌa yo tajna ɨɨn yɨvɨ kuꞌu ja kuu kɨvɨ ndetatu nu? ―ni ka kachi da.
23569	MAT 12:11	Ti ni kachi Jesús: ―Nu nau roꞌo ka ñavaꞌa ɨɨn lélú, ti nu na kinikava tɨ ɨɨn yau ja kuu ɨɨn kɨvɨ ndetatu, ¿ti tu kin tava ra tɨ nu?
23570	MAT 12:12	¿Ti ansu yaꞌu ga nchaa ɨɨn yɨvɨ ja kuu lélú un nu? Ja yukan kuu ja na kachi ri ja kuu saꞌa yo ɨɨn jniñu vaꞌa ja kuu kɨvɨ ndetatu ―ni kachi Jesús.
23571	MAT 12:13	Yukan ti ni kachi ya jiin chaa ni ichi ndaꞌa un: ―Skaa ndaꞌa ra ―kachi ya. Ti nu ni skaa chaa un ndaꞌa da, ti ni nduvaꞌa ni nanu kaa ndaꞌa da.
23581	MAT 12:23	Tendɨꞌɨ yɨvɨ un ni ka naa ini, ti ni ka kachi: ―¿Xi jaꞌa kuu Seꞌe rey David ja ni jiꞌi undi na janaꞌan nu? ―ni ka kachi da.
23582	MAT 12:24	Ko nu ni ka jinisoꞌo chaa fariseo jnuꞌun un, ti ni ka kachi da: ―Keniꞌin chaa jaꞌa tachi xaan un kuankoyo, ko jiin sɨvɨ maa jaꞌuꞌu kuñaꞌnu un (ja suni nani Beelzebú), chi yukan kuu ja yɨndaꞌa taka tachi xaan un ―ni ka kachi da.
23583	MAT 12:25	Nu ni jini Jesús ja siaꞌan ka ndoꞌo ini chaa un, ti ni kachi ya: ―Nu ɨɨn gobiernu, na kusɨɨn da jiin yɨvɨ da ti kejaꞌa kanaa da naa da, ti gobiernu un tu kuñɨɨ, chi naa. Suni siaꞌan nuu ɨɨn ñuu xi ɨɨn familia, nu tu ka iyo ɨɨn nuu ini, ti familia un, tu kuu kunchuku mani.
23584	MAT 12:26	Ti suni siaꞌan kuu nu maa jaꞌuꞌu un na keniꞌin tachi xaan un kiꞌin ja kuu ndajaꞌa maa. Nu siaꞌan na saꞌa, ti ka sasɨɨn jnaꞌan maa, ¿ti nasa kuñɨɨ jiin jniñu ndiso un nusa?
23590	MAT 12:32	Ti savaꞌa ni ga yɨvɨ na kaꞌan ndevaꞌa ni ga sɨkɨ ri, ti kuankaꞌnu ini ri nuu i. Ko nu nau ja na kaꞌan ndevaꞌa sɨkɨ Espíritu Santo, tukaa ga iyo jnuꞌun kaꞌnu ini, ni nuu ñuyɨvɨ jaꞌa ni nuu ɨnga ñuyɨvɨ ja kii ɨnga kuiya ―ni kachi Jesús.
23591	MAT 12:33	Siin Jesús kaꞌan ya, ti ni kachi ya: ―Nu ɨɨn yujnu vaꞌa, ti kuaꞌa ndeꞌe vaꞌa. Ti nu ɨɨn yujnu kueꞌe kuu, ti suni ndeꞌe kueꞌe kuaꞌa. Jiin ndeꞌe un, ti sa nakuni yo naa nuu yujnu kuu.
23595	MAT 12:37	Ti sɨkɨ jnuꞌun kaꞌan ra, ti kendo vaꞌa ra. Ti suni jiin jnuꞌun kaꞌan ra un, jnaꞌnu ndatu ra ―ni kachi Jesús.
23596	MAT 12:38	Yukan na ti ni ka kachi uu chaa fariseo jiin chaa ka xnaꞌan ley un nuu Jesús: ―Maestro, ka kuni na ja saꞌa ni ɨɨn jniñu ñaꞌnu ja na ndeꞌe na ―ni ka kachi da.
23597	MAT 12:39	Ti ni kachi Jesús: ―Taka yɨvɨ ja tu ka kuni kuandatu i nuu Yandios, ka kuni i ja na saꞌa ri ɨɨn jniñu ñaꞌnu nuu i, ko jankɨvɨ saꞌa ri jniñu ñaꞌnu un, chi nɨnɨ jiin vanuxii nundoꞌo ni jnaꞌan Jonás, chaa ni kuu profeta na janaꞌan, yukan ni kuu ja xnaꞌan ri.
23600	MAT 12:42	Suni ɨɨn ñaꞌan ni kuu reina ja ni taꞌu jniñu ɨɨn ñuu ichi sur, nandoto ña kɨvɨ nu na chaa juicio, kɨvɨ nu na xndichi ya yɨvɨ kɨvɨ vijna. Ti naa ini ña ndeꞌe ña nuu yɨvɨ kɨvɨ vijna sɨkɨ ja niꞌin ini i, chi maa ña undi jika xaan ni kii ña ja ni ñunsoꞌo ña jnuꞌun ndichi ni kaꞌan rey Salomón na janaꞌan. Ti vijna viꞌi ga kuñaꞌnu ruꞌu ja ni kuu Salomón, ti roꞌo naa ra tu ka chunsoꞌo ra jnuꞌun xndaku ri nuu ra ―kachi ya.
23601	MAT 12:43	Siin Jesús kaꞌan ya, ti ni kachi ya: ―Nu ɨɨn tachi xaan un na xndoo ɨɨn yɨvɨ, kuaꞌan ti jikonuu nuu ñuꞌun ichi ja nduku nuu ndetatu. Nu tu niꞌin ti ndoꞌo ini:
23602	MAT 12:44	“Na nandeokuñɨ ri veꞌe nuu ni kundee ri un.” Ko nu ni najaa, ti jini ja iyo nuña ini chaa un nanu ɨɨn veꞌe iyo nuña, ja iyo ndoo, ti iyo tuꞌva.
23603	MAT 12:45	Yukan na ti kiꞌin tachi un ti kin kuaka uxia ga tachi xaan un ja kanda viꞌi ga ja kuu maa. Yukan na ti nchaa ti ndɨvɨkoyo kunchuku jiin chaa un. Yukan na ti chaa un viꞌi ga nduu da ansu nava ni kaa da undi nuu. Ti suni siaꞌan viꞌi ga koo nundoꞌo nuu yɨvɨ ka saꞌa ndevaꞌa kuɨtɨ ja ka iyo kɨvɨ vijna ―kachi Jesús.
23605	MAT 12:47	Ni jaꞌan ɨɨn chaa ni jan kaxjnuꞌun nuu ya, ti ni kachi da: ―Nana ni jiin ñani ni kaꞌiin da fuera un, ti ka kuni kaꞌan da jiin ni ―ni kachi da.
23606	MAT 12:48	Ti ni kachi ya jiin chaa un: ―Nau kuu nana ri ti nau ja kuu ñani ri ―kachi Jesús.
23607	MAT 12:49	Yukan ti ni xnaꞌan ya ndaꞌa ya nuu taka ndajaꞌa ya, ti ni kachi ya: ―Jaꞌa ka kuu nana ri jiin ñani ri.
23608	MAT 12:50	Chi vasu savaꞌa ni ga yɨvɨ nu na saꞌa i taka jniñu taꞌu Tata ri ja kancha ya andɨvɨ, ti yukan kuu nana ri, ñani ri jiin kuaꞌa ri ―ni kachi ya.
23611	MAT 13:3	Yukan ti ni xnaꞌan ya nuu yɨvɨ un siaꞌan, ni kachi ya: ―Ɨɨn chaa jitu triu ni kenda da kuan saka da triu.
23617	MAT 13:9	Ti nau roꞌo na kuni chunsoꞌo, ti chunsoꞌo vaꞌa jnuꞌun kaꞌan ri ―kachi ya.
23618	MAT 13:10	Yukan ni ka tuꞌva ndajaꞌa Jesús nuu ya, ti ni ka jikajnuꞌun da: ―¿Ndoo kaꞌan ni siaꞌan nuu yɨvɨ jaꞌa, ti ndoo kuni kaꞌan jnuꞌun un, nusa? ―ni ka kachi da.
23619	MAT 13:11	Yukan ti ni kachi ya: ―Ja kuu roꞌo naa ra, xnaꞌan Yandios nuu ra naa ra nasa kuu jniñu taꞌu ya, ko yɨvɨ jaꞌa tu kujnuni ini i nasa kuu jniñu un.
23625	MAT 13:17	Ti jandaa na kachi ri nuu ra naa ra ja kuaꞌa xaan profeta ni ka kikoyo na janaꞌan, jiin yɨvɨ vaꞌa un, ni ka ñukuu ini i ja kuni i taka ja ka jini ra jaꞌa vijna, ko tu ni ka jini i. Suni ni ka ñukuu ini i ja kunsoꞌo i taka jnuꞌun ka jinisoꞌo ra jaꞌa vijna, ko tu ni ka jinisoꞌo i ―ni kachi Jesús.
23626	MAT 13:18	Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Kunsoꞌo naa ra nasa kuni kaꞌan jnuꞌun chaa saka triu un.
23631	MAT 13:23	Ko triu ni ka jinu nuu ñuꞌun vaꞌa un kuu nanu yɨvɨ ni ka jinisoꞌo, ti ni ka chaku ini i nasa kuu jnuꞌun Yandios, ti ka siuku i jiin. Sava i ka kuu nanu triu ni ka nakuaꞌa ɨɨn ciento triu nuu ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn xini, xi uni xiko, xi oko uxi triu nuu ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn xini ―ni kachi Jesús.
23632	MAT 13:24	Yukan ti ni kaꞌan tuku Jesús ɨnga jnuꞌun jaꞌa, ti ni kachi ya: ―Nava kuu kɨvɨ yɨvɨ ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i, kuu nanu ɨɨn chaa ni saka triu vaꞌa nuu ñuꞌun da.
23635	MAT 13:27	Yukan ti ni ka jaꞌan muzu da, ti ni ka kaxjnuꞌun da nuu chaa xiin triu un ja siaꞌan ni kuu, ti ni ka kachi da: “Taa, ¿Ansu mani triu vaꞌa ni jacha ni nu? ¿Ti nanu ni kii yuku kueꞌe un nusa”? ni ka kachi da.
23636	MAT 13:28	Yukan ti ni kachi chaa xiin triu un: “Va ɨɨn ñakuasun ini ni saꞌa”, kachi da. Ti ni ka kachi muzu un: “¿Kuni ni ja na kiꞌin jnuꞌun na yuku un nu”? ni ka kachi da.
23637	MAT 13:29	Ti ni kachi chaa xiin triu un: “Tuu, chi nu na jnuꞌun ra yuku un naa ra ti suni kaña triu un.
23638	MAT 13:30	Sia, na kuꞌiin maa, ti undi na kuaꞌnu triu un, ti sa na taji ri muzu ja na kiꞌin kaꞌncha da yuku kueꞌe un xnaka. Ti na kaꞌncha da nuꞌni ti na kaꞌma yo, ti sa na nastutu da triu un, ja na ndɨvɨ vaꞌa ini veꞌe ri”, kachi da ―ni kachi Jesús.
23639	MAT 13:31	Ti ni siin kaꞌan Jesús: ―Kaꞌan ri ɨɨn jnuꞌun nasa kuu kɨvɨ yɨvɨ kuaꞌa ndaꞌa Yandios, ja na taꞌu ya jniñu nuu i. Yukan kuu nanu ɨɨn ndɨkɨn lulu nu ni xndee yɨvɨ ti kejaꞌa jaꞌnu.
23640	MAT 13:32	Jandaa kuu ja kuu ɨɨn ndɨkɨn lulu ga ja kuu taka ga ndɨkɨn, ko nu na kuaꞌnu, ti yukan kuu ja kuu kaꞌnu xaan ga ja kuu taka ga yuku. Ti kuu nanu ɨɨn yujnu kaꞌnu xaan tonto nu ka jaꞌan saa, ti ka saꞌa tɨ taka tɨ nuu ndaꞌa yujnu un ―kachi ya.
23641	MAT 13:33	Suni ni kachi ya ɨnga jnuꞌun jaꞌa: ―Kaꞌan ri ɨnga jnuꞌun ja nasa kuu kɨvɨ yɨvɨ kuaꞌa ndaꞌa Yandios, ja na taꞌu ya jniñu nuu i. Yukan kuu nanu levadura ja jajniñu ɨɨn ñasɨꞌɨ ja sakanuu ña jiin ɨɨn bolsa yuchi, ti ja tɨꞌlɨ levadura un saꞌa ja najinu nɨ tuꞌu yujña un ―kachi Jesús.
23643	MAT 13:35	Yukan ni kundaa jnuꞌun ni kaꞌan profeta na ni chaa da tutu: Xndaku ri nuu yɨvɨ jiin savaꞌni ga jniñu. Siaꞌan kaꞌan ri jnuꞌun jaꞌa ja ni kendo saꞌyɨ undi kɨvɨ ni nukoo ñuyɨvɨ. Ni ka kachi profeta ―ni kachi Jesús.
23644	MAT 13:36	Yukan ti ni kanxiaꞌu Jesús jiin yɨvɨ un, ti kuaꞌan ya. Ni najaa ya veꞌe. Yukan ni ka ndututu ndajaꞌa ya jiin ya, ti ni ka jikajnuꞌun da: ―Kachi ni nasa kuni kaꞌan jnuꞌun sɨkɨ yuku kueꞌe ni kaña nuu ñuꞌun un ―ni ka kachi da.
23645	MAT 13:37	Yukan ti ni kachi Jesús jiin da: ―Ja saka triu vaꞌa un kuu ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ,
23651	MAT 13:43	Yɨvɨ na kachi Yandios ja ka kuu i yɨvɨ vaꞌa, ti nakuaka ya i ja na kunchuku i ñuu nuu taꞌu ya jniñu, ti nduñaꞌnu i nanu ndikandii un, ja jaꞌa nduva ja kuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ yo. Ti nu na chunsoꞌo ra naa ra, ti chunsoꞌo jnuꞌun kaꞌan ri jaꞌa ―kachi Jesús.
23652	MAT 13:44	Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Kaꞌan ri ɨnga jnuꞌun nasa kuu kɨvɨ yɨvɨ ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i. Yukan kuu nanu ɨɨn jajnu xuꞌun yɨsaꞌyɨ chii ñuꞌun. Nu ɨɨn chaa na naniꞌin jajnu xuꞌun un nuu ñuꞌun ɨnga yɨvɨ, ti nachisaꞌyɨ tuku da nuu kande un. Ti ja kusɨɨ ini da jiin ja kande un, nandeokuñɨ da ti xiko ndɨꞌɨ da ja ñavaꞌa da ti kiꞌin da, ti nakuaan da ñuꞌun un ―kachi Jesús.
23653	MAT 13:45	Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Kaꞌan ri ɨnga jnuꞌun nasa kuu kɨvɨ yɨvɨ ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i. Yukan kuu nanu ɨɨn chaa yaku da nduku da yuu xiñu fino xaan.
23654	MAT 13:46	Ti nu ni niꞌin da ɨɨn yuu fino xaan un ja nchaa yaꞌu xaan tonto ga, kiꞌin da ti xiko da taka ja ñavaꞌa da, ti kuaan da yuu fino un―kachi Jesús.
23655	MAT 13:47	Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Kaꞌan ri ɨnga jnuꞌun nasa kuu kɨvɨ yɨvɨ ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i. Yukan kuu nanu ɨɨn ñunu ja chunde da nuu nducha mar, ti jnɨɨ da taka nuu chāká.
23658	MAT 13:50	Ti jnaa i yɨvɨ kueꞌe un ja na kayu i nuu ñuꞌun, ti yukan nakani ini yɨvɨ un ti ndeꞌe, ti kuꞌyu yuꞌu i ―ni kachi ya.
23659	MAT 13:51	Yukan na ti ni jikajnuꞌun Jesús maa da naa da, ti ni kachi ya: ―¿Ka chaku ini ra taka jnuꞌun jaꞌa nu? ―ni kachi ya. Ti maa da ni ka kachi da: ―Ka chaku ini na ―kachi da naa da.
23660	MAT 13:52	Ti ni kachi Jesús: ―Nu ɨɨn chaa xnaꞌan ley Israel, nu na nakuni ndaa da nasa kuu nuu taꞌu Yandios jniñu, ti ni kuu da nanu ɨɨn chaa xiin veꞌe, ja jini da sasɨɨn da ndajniñu jaa, ti sasɨɨn da ndajniñu ava ―ni kachi Jesús.
23662	MAT 13:54	Ti ni najaa ya ñuu maa ya, ti yukan ni kejaꞌa ya ni xnaꞌan ya nuu yɨvɨ ini veñuꞌun Israel ñuu yukan. So ni ka naa ini yɨvɨ un, ti ni ka kejaꞌa ka kaꞌan: ―¿Nanu ni jan skuaꞌa chaa jaꞌa taka jnuꞌun un? ¿Nasa kuu ja kuu saꞌa da taka jniñu ñaꞌnu un?
23663	MAT 13:55	¿Ti ansu seꞌe chaa yokon yujnu un kuu chaa jaꞌa nu? Ti nana da kuu María. Ti ñani da ka kuu Jacobo, José, Simón jiin Judas.
23664	MAT 13:56	Ti suni jaꞌa kanchuku kuaꞌa da jiin yo jaꞌa naa yo. ¿Ko nanu ni jan skuaꞌa chaa jaꞌa taka jnuꞌun un nusa? ―kachi naa.
23665	MAT 13:57	Siaꞌan ni ka ndeꞌe yɨvɨ un ya nanu ɨɨn chaa ndevaꞌa ni. Ja yukan kuu ja tu ni ka ndee nuu ya. Ko ni kachi Jesús jiin da: ―Taka ga yɨvɨ ka jaꞌa ja yɨñuꞌun ɨɨn profeta, ja kaꞌan da jnuꞌun Yandios. Ko yɨvɨ ñuu maa da, jiin yɨvɨ ini veꞌe da, tu kuantaꞌu i maa da ―kachi Jesús.
23668	MAT 14:2	Ti ni kachi da jiin chaa ka kuu ndajaꞌa da un: ―Va nu suu Juan ja ni skuanducha un kuu, ti va ni nandoto. Ja yukan kuu ja kuu saꞌa taka jniñu ñaꞌnu un ―kachi da.
23670	MAT 14:4	Chi Herodías ni jito uꞌu ña Juan un, vanuxia ni kachi da jiin Herodes: ―Tu vaꞌa ja kuncha ni jiin ña nanu ñasɨꞌɨ ni ―ni kachi da.
23674	MAT 14:8	Ti ñaꞌan lulu un ja ni ka ndajnuꞌun ña jiin nana ña, ti ni kachi ña jiin Herodes: ―Kuni na ja kuaꞌa ni xini Juan, chaa skuanducha un, nuu na ini ɨɨn koꞌo xita ―ni kachi ña.
23681	MAT 14:15	Ko vanuxia ja kuan kuñaa, ti ni ka tuꞌva ndajaꞌa ya, ti ni ka kachi da jiin ya: ―Ja kuan ini, ti vaꞌa ga ja na taji ni yɨvɨ jaꞌa na kinkoyo i ñuu kaꞌiin yajni jaꞌa, ti na kuan i ja kaji i naa i ―ni ka kachi da.
23682	MAT 14:16	Yukan ti ni kachi Jesús: ―Tu kinkoyo yɨvɨ jaꞌa. Kuaꞌa ma ra ja na kaji i naa i ―ni kachi ya.