23229	MAT 1:16	Jekop-ni Josep mirim. Josep Maria yi-min. Josep-ni Maria ui naa liipili Maria yunu kangambula oluna monjupa mulurum. Penga ambu-yisele muluringli kene Maria-ni Yesos mirim. ⸤Pulu Yili-ni “Enini nokupa konjumba yi-nuim te liipu mundumbu.” ui nimba makó turum yili penga Yesos yi akili omba mulurumeliinga⸥ yunga bi te wasie siku kene ‘Kraisele’ niringko.
23231	MAT 1:18	Yesos, Pulu Yili-ni “Enini nokupa konjumba yi te liipu mundumbu.” ui nimba makó turum yi-nuim Kraisele, yunu miring temanele i-sipa mele: Yunga anum Maria-nga pulu lirim yambuma-ni “Maria Josep-ni liipili.” niku kórunga niringeliinga-pe ui Josep wasie tiluna naa piangli Mini Kake Tiliele-ni Maria yunga oluna kangambula te munjunjurumele Maria yunu piliirim.
23232	MAT 1:19	Kanu-kene yunga yi Josep yunu yi sumbi-niliele mulurumeliinga Maria kangambula munjurumele piliipa kene ‘Maria pipili naa kulupili.’ nimba ‘Yambu pulele molangi yunu tímu mele nimbu para naa sipu yu-yunu molumba kene kiyang nimbu we “Kamu pui.” niambu.’ nimba piliirim.
23233	MAT 1:20	Josep aku-sipa numanu liipa mundupa mulupili Auliele-nga angkella te-ni Josep uru-kumbu sipa kene nimba mele: “Josep, yi nuim king Depit-ni kalupa liirim yili, Mini Kake Tiliele-ni Maria ulu te tirimeliinga yu kangambula monjulemú akiliinga nu-ni yu liinindu pipili naa kolkunu, lii.” ⸤nirim.⸥
23234	MAT 1:21	“Yu kang te membá. Kang kanili-ni yunga yambuma ‘Eninga numanuna ulu-pulu-kis telemelema pípili molemeláliinga mindili nungí.’ nimba enini tepa liipa, mindili nolkemela kupulanum-na wendu liipa, yunu-kene wasie molku kunjingí kupulanum-na liipa monjumbaliinga yunga bi lekunu “Yesos” niani.” nirim.
23235	MAT 1:22	Aku-sipa wendu urum ulumanga pali kórunga-ui Pulu Yili-ni “Ninjui!” nimba ung nimba sirimuma piliipa yambuma nimba sirim yi te-ni ulu mare penga wendu ombá ui nirim mele kamu wendu urum. Akili i-sipa mele:
23236	MAT 1:23	“Piliai. Ambu-wenipu te-ni kangambula monjupa kene kang te membá. Kanu-kene yunga bi leku “Imanuel” ningí.” nirim. Bi ilinga ung-pulele ‘Pulu Yili oliu-kene molemú’.
23238	MAT 1:25	Akiliinga-pe yu kangambulale ui naa mipili tiluna naa piringli. Penga Maria-ni kangale mirim kene Josep-ni kangale bi lepa “Yesos” nirim.
23240	MAT 2:2	“Juda-yambumanga yi nuim king molumba kang miring akili tena molemúye? Oliu ena ola ulikundu molupu kene yi te yi nuim king molumba miringele liipa ora sili kombukantupale pulu-pulu wendu omba angiliirim-na kanupu kene, yu popu topu bi paka tonjumulundu okomulu.” niring.
23242	MAT 2:4	Kanu-kene yu-ni Juda-yambumanga Pulu Yili popu tunjuring yi-aulima pali kene Pulu Yili-nga ung-manimanga puluma piliiku ung-bo tunjuring yima pali kene “Sukundu wai.” nimba kene enini walsipa piliipa kene nimba mele: “Pulu Yili-ni ‘Enini nokupa konjumba yi te liipu mundumbu.’ nimba makó turum yi-nuim Kraisele tena mingélendu niringiye?” nirim.
23243	MAT 2:5	Enini yunundu niku mele: “Kolea Judia distrik sukundu Betelliem taon-na yu mingí. Pulu Yili-ni “Ninjui!” nimba ung nimba sirimuma piliipa yambuma nimba sirim yi ⸤Maika-ni⸥ penga aku-sipa wendu ombá mele ui buk turum akuna molemú kanili. Yu-ni nimba mele:
23244	MAT 2:6	“Betelliem, Juda koleana lelemú kolea te, yu kolea Juda sukundu kolea-aulimanga yu kolea kepe auli te-ko. Yunga sukundu yi-nuim auli te wendu ombá, yi akili-ni nanga Isrel-yambumanga kung-sipsip tápu-yili molupa enini nokumba.” nirim kanili.” niring.
23245	MAT 2:7	Kanu-kene we-yambuma naa kanuku piliiku molangi Erot-ni piliipa kungnjuli pili yima “Wai.” nimba kombukantupale pulu-pulu wendu omba angiliirim enale walsipa piliirim kene yunundu niku siring mele
23246	MAT 2:8	piliipa kene eninindu nimba mele: “Eni Betelliem puku kangale mimi-siku koro-pai! Kanuku liiku kene na oku niku sai. Na kepe yu ombu popu topu bi paka tonjambu.” nirim.
23250	MAT 2:12	Kanu-kene Pulu Yili-ni enini uru-kumbu sipa kene eninindu nimba mele: “Eni Erot molemúna kelku pu naa pai, mólu!” nirim piliiku kene enini kupulanum tenga-lupa oku lkundu puring.
23251	MAT 2:13	Kanu-kene piliipa kungnjuli pili yima kelku puring kene Auliele-nga angkella te-ni Josep uru-kumbu sipa kene nimba mele: “Yi nuim king Erot-ni nondupa yunga ami-yimandu ‘Kangale koruku toku konju-pai!’ nimbá akiliinga nu ola molkunu kangale kene anum kene liikunu mekunu kolea Isip-ndu takara toku puku molu-pai. Ne anju molku kene, penga na-ni ‘Kelku yandu wai.’ nimbú kene wangi. Ui mólu.” nirim.
23253	MAT 2:15	‘Erot kolumba kene kelepu lkundu pumulú.’ niku ui Isip anju muluring. Aku tiringeliinga Pulu Yili-ni “Ninjui!” nimba ung nimba sirimuma piliipa yambuma nimba sirim yi ⸤Osia⸥-ni ulu te penga wendu ombá ui nirim mele kamu wendu urum. Akili i-sipa mele: “Pulu Yili-ni nimba mele: ‘Nanga kangale “Kolea Isip munduku kelkunu wendu ui.” nirindu.’ nirim.” nimba yi ⸤Osia⸥ kanili-ni aku-sipa nirim kanili.
23254	MAT 2:16	Kanu-kene anum lapasele Yesos wasie Isip puku molangi, piliipa kungnjuli pili yima-ni Erot yunu liiku lu siring mele piliipa kene Erot yu-ni arerembi aima lakupa kulurum. Arerembi kolupa kene ami-yi marendu nimba mele: “Betelliem taonale kene Betelliem nondupa lelemú kolea kanumanga puku kang punie tale omba puli kangma kene punie tale naa pora nili kangma kene pali koruku toku konju-pai!” nirim. Kombukantupu kanuku piliipa kungnjuli pili yima-ni kombukantupale pulu monjupa wendu omba angiliirim enale yunundu niku siring mele piliipa kene punie aku-sipa nirim.
23255	MAT 2:17	Aku-sipa tirimeliinga kórunga-ui Pulu Yili-ni “Ninjui!” nimba ung nimba sirimuma piliipa yambuma nimba sirim yi Jeremaya-ni ulu te penga wendu ombá nimba ui nirim mele wendu urum.
23256	MAT 2:18	Yu-ni nimba mele: “Enini kolea Rama sukundu ung te piliiring; kola tiring piliiring akili, yambu kolemele kene kola telemele mele kola aku-siku tiring piliiring. Ambu Resel-ni yunga kangambulamanga kola tirim. Yu ‘Numanu waengu nipili.’ niku kene tiringeliinga-pe ‘Naa piliimbu.’ nimba yunga kangambulama kolku pora siring, te naa mulurum akiliinga yu kondu kolupa kola tepa mindi mulurum.” nimba Jeremaya-ni ui aku-sipa nirim kanili.
23258	MAT 2:20	“‘Kangale toku konjangi koro-pai.’ nirim yili kulurumeliinga ola molkunu anum málu-sele liiku mekunu kolea Isrel-ndu kelkunu pui.” nirim kene-na
23260	MAT 2:22	Akiliinga-pe Akelles yunga lapa Erot alko topa yi nuim kingele molupa kolea Judia distrik nukurum akili piliipa kene Josep yu kanuna alsupa pumbandu mundu-mong tirim. Kanu-kene Pulu Yili-ni uru-kumbu sipa kene nimba mele: “Marena tungí akiliinga akuna naa pui.” nimba yunundu lip-lipi turum kene yu kelepa kolea Gallalli distrik pupa
23261	MAT 2:23	akuna lirim Nasaret taon-na pupa mulurum-na Pulu Yili-ni “Ninjai!” nimba ung nimba sirimuma piliiku yambuma niku siring yima-ni ⸤Yesos-kene⸥ ulu te penga wendu ombá niku ui niring mele kamu wendu urum. Enini niku mele: “Yambuma-ni yu bi leku ‘Yu Nasaret taon yi te.’ ningí.” niring kanili.
23263	MAT 3:2	“Pulu Yili yi nuim kingele molumba enale nondupa wendu ombá tekemaliinga eninga ulu-pulu-kis tiring numanuna pelemúma munduku kelku numanu topele tai.” nirim.
23264	MAT 3:3	Yi kanili ⸤ui naa mulupili aima kórunga-ui⸥ Pulu Yili-ni “Ninjui!” nimba ung nimba sirimuma piliipa yambuma nimba sirim yi Asaya-ni Pulu Yili-nga ung te nimba sipa buk turum. Ung kanili i-sipa mele: “Kolea-wakana yambu tenga kerina ung te nimba mele: “Auliele ombá kupulanumele teku mimi tenjai. Yu ombá kupulanum kelúma toku sumbi sai.” nikem.” nirim. ⸤Jon-ni aima penga temba mele Asaya-ni ui aku-sipa nimba panjipa buk turum.⸥
23268	MAT 3:7	Yu-ni ⸤Juda-yambumanga yi-auli⸥ Perisima kene Sadusima kene yi pulele no liingíndu uring kanupa kene, enini ung-mura sipa nimba mele: “Gólu topa yambuma tepa kis-sili wambiyelenga walúma, Pulu Yili arerembi kolumba enaliinga nae-ni “Eni takara toku pai.” nim-na enini ‘Pulu Yili-ni naa tepa kis-sipili.’ niku ‘No liimulú.’ niku okumeleye?
23270	MAT 3:9	“Oliu anda-kolepa Eprayam-ni kalupa liirimuma molemuláliinga yambu kaíma molemulu.” niku aku-siku niku naa piliai. Na-ni eni nimbu siker: “Pulu Yili-ni ku-mulú imandu “Eprayam-ni kalupa liirim yambuma au talangi.” nilkanje ku-mulúma Eprayam-ni kalupa liirim yambuma molkemela.” niker. Eni Eprayam-ni kalupa liirim yambuma molemeláliinga ulu te naa telemú.
23273	MAT 3:12	“Yu-ni yunga rais-wit apuruli apulu-pokale ambulupa kene yunga rais-wit monguma kene rais-wit kiluma kene apurumbandu molemú. Yunga rais-wit apuruli polale tepa mimi tembandu rais-witma pali apurupa wendu liipa kene monguma liipa rais-wit nosilimú lkuna ‘Lipili.’ nimba nosimbandu lku liipa nosupa, penga kiluma liipa máku topa tepi naa kumbulupa nomba pepa mindi pulimúna kalomba.” nirim.
23275	MAT 3:14	Urum kene Jon-ni nimba mele: “Akili aima mólu. Na-ni nu nambi-sipu no liinjambu nikunu nikinuye? Nu-ni na no liinjilkenanje kapula.” nirim.
23276	MAT 3:15	Akiliinga-pe Yesos-ni pundu topa nimba mele: “Mólu. Ulu kake tili uluma pali kapula tipili akiliinga niker mele ti.” nirim. Kanu-kene Jon-ni “Kapula.” nimba yu no liinjirim.
23278	MAT 3:17	Kanu-kene mulúna ola ung te wendu omba kene nimba mele: “Ili nanga numanu monjuliu kangale. Yunu-kene numanu siliu.” nirim.
23281	MAT 4:3	Kanu-kene kundi tuli ⸤kuru Seten⸥ omba kene yundu nimba mele: “Nu Pulu Yili-nga Málale lem ku-mulú ima ‘Pllawa kaluli au talupili.’ ni.” nirim.
23282	MAT 4:4	Akiliinga-pe yu-ni pundu topa kene nimba mele: “Pulu Yili-nga bukele-ni nimba mele: ‘Langima-ni mindi yambuma kona mululi ulu-pulele naa silimú. Pulu Yili-ni ung nilimúma pali piliiku liiku teku mulungí kene kona mululi ulu-pulele liingí.’ nimba molemú.” nirim.
23284	MAT 4:6	yundu nimba mele: “Nu Pulu Yili-nga Málale lem nu tepa liimba akiliinga pu-nikunu mania pui.” ⸤nirim.⸥ “Pulu Yili-nga bukele-ni nimba mele: ‘Pulu Yili yunga angkellama-ni ‘Nu oku nokai.’ nimbá. Enini nu ‘Ku te-ni kepe naa tupili.’ niku nu eninga kima-ni oku kanglku liingí.’ nimba molemú kanili. Aku-sipa nirimeliinga piliiku kene aku-sikunu ti.” nirim.
23285	MAT 4:7	Yesos-ni yundu nimba mele: “Pulu Yili-nga yambumandu ung te wasie nimba molemúko. Akili i-sipa mele: ‘Pulu Yili eninga Auliele-ni “Tembu.” nilimú mele ‘Sika nilimúnje mola gólu tolemúnje kanamili.’ niku eni yu manda leku naa teai.’ nimba molemúko kanili.” nirim.
23287	MAT 4:9	yundu nimba mele: “Nu nanga kumbi-kerina koporungu languku mania molkunu na popu tokunu nanga bili paka tunjúnu lem nu ma-koleana méle lelemú kanokunu ima pali nu simbu.” nirim.
23288	MAT 4:10	Kanu-kene Yesos-ni yundu nimba mele: “Seten, nu anju pa! Pulu Yili-nga bukele-ni nimba mele: ‘Pulu Yili eninga Auliele mindi niku popu toku bi paka tonjuku, yunga kongunuma mindi tenjiku molai.’ nimba molemú kanili.” nirim.
23292	MAT 4:14	⸤Kapeniam taon-na pupa mulurumeliinga⸥ kórunga-ui Pulu Yili-ni “Ninjui!” nimba ung nimba sirimuma piliipa yambuma nimba sirim yi Asaya-ni ulu te penga wendu ombá ui nirim mele kamu wendu urum. Asaya-ni nimba mele:
23294	MAT 4:16	Yambu aima sumbulú túlina molemele kanuma talang tondulu aima auli te kanuring. Kululi ulu-pulele-ni panda topa sumbulú tuli koleana pelemelé yambumanga koleana talang pukum.” nirim.
23295	MAT 4:17	⸤Kapeniam omba mulurum⸥ ena kaniliinga Yesos-ni yambuma pulu monjupa ungma nimba sipa kene nimba mele: “Pulu Yili yi nuim kingele molupa nokumba enale nondupa wendu ombá tekemaliinga ⸤‘Pulu Yili yu-ni nokumba yambumanga talapena sukundu molamili.’ niku⸥ ulu-pulu-kis telemelema munduku kelku numanu topele tai.” nirim.
23297	MAT 4:19	⸤Aku-siku teku muluringli kanupa kene⸥ nimba mele: “Na lumbili wangli. Oma liinglíndu oma liili wale te liiku nona suku mundulimbili kene omama walena omba pelemú mele, penga ‘nanga kongunale tinglíndu nanga ungele piliikulu niku silsiliiku andunglí kene yambuma nanga talapena sukundu oku molangi.’ nimbu ‘Else na lumbili wale.’ niker.” nirim.
23299	MAT 4:21	Kanu-kene yu laye-kolte anju pupa kene anginingli tale lupa kanurum, akusele Seperi málu Jemis kene Jemis angin Jon-sele, lapa Seperi kene eninga nona anduli sipna sukundu oma liili walema toku tambulku muluring kanupa kene elsele walsipa kene “Na lumbili wale.” nirim.
23306	MAT 5:3	“Yambu numanuna korupa pulimú piliilimili yambuma Pulu Yili eninga yi nuim kingele molupa enini nokulemáliinga enini “Numanu kaí pípili molku konjangi.” nilimú kupulanum-na molemele.
23307	MAT 5:4	“Yambu kola teku numanu kis pípili molemele yambuma Pulu Yili-ni “Enini numanu kaí pepa toembu tupili.” nimbáliinga enini “Numanu kaí pípili molku konjangi.” nilimú kupulanum-na molemele.
23308	MAT 5:5	“Yambu táka-niku molku yambu lupamanga ungma piliiku molemele yambuma ma-koleama pali Pulu Yili-ni enini simba liingéliinga enini “Numanu kaí pípili molku konjangi.” nilimú kupulanum-na molemele.
23309	MAT 5:6	“Pulu Yili-ni “Teai.” nilimú ulu sumbi nílima tingíndu waka kolku molemele yambuma kapula mulungéliinga enini “Numanu kaí pípili molku konjangi.” nilimú kupulanum-na molemele.
23310	MAT 5:7	“Yambu lupama kondu kolemele yambuma Pulu Yili-ni kondu kolumbaliinga enini “Numanu kaí pípili molku konjangi.” nilimú kupulanum-na molemele.
23311	MAT 5:8	“Yambu numanu kake tipili molemele yambuma-ni Pulu Yili kaningéliinga enini “Numanu kaí pípili molku konjangi.” nilimú kupulanum-na molemele.
23312	MAT 5:9	“‘Yambuma numanu tiluna pupili molangi.’ nilimele yambuma Pulu Yili-ni ‘Enini nanga kangambulama.’ nimbáliinga enini “Numanu kaí pípili molku konjangi.” nilimú kupulanum-na molemele.
23313	MAT 5:10	“Pulu Yili-ni “Teai.” nilimú ulu sumbi nílima teku molemeláliinga yambu lupama-ni enini mindili silimele ⸤akiliinga⸥ Pulu Yili eninga yi nuim kingele molumbáliinga enini “Numanu kaí pípili molku konjangi.” nilimú kupulanum-na molemele.
23314	MAT 5:11	“Na piliiku molemele yambuma, eni nanga yambuma molemeláliinga we-yambuma-ni eni ung-taka tonjuku mindili siku, ung kis lupa-lupama eninga bulkundu gólu toku ninjingí kene eni “Numanu kaí pípili molku konjangi.” nilimú kupulanum-na molemele.
23315	MAT 5:12	⸤Yambuma-ni eni aku-siku mele telemeláliinga⸥ eni mulú-koleana pungí kene kanuna Pulu Yili-ni eni méle kalupa konjumbaliinga numanu aima lakuku siku numanu kaí pípili molai. Yambuma-ni ekupu eni mindili silimele mele aku-siku eni naa molangi kóru-ui Pulu Yili-ni “Ninjai!” nimba ung nimba sirimuma piliiku yambuma niku silsiliiku anduring yambuma we-yambuma-ni enini kepe mindili siringko kanili.” ⸤nirim.⸥
23319	MAT 5:16	Aku-sipa mele ‘Oliu-ni ulu kaíma telemulu mele yambuma-ni kanuku kene oliunga Lapa, mulú-koleana molemále, kape niangi.’ niku, eni-enini eninga pa telemú talang akili yambuma-ni kanangi.” ⸤nirim.⸥
23320	MAT 5:17	“Na-ni ‘Pulu Yili-nga ung-manima ⸤Moses-ni⸥ bukna turum ungma kene Pulu Yili-ni “Ninjai!” nimba ung nimba sirimuma piliiku yambuma niku siring yima-ni bukna turing ungma kene ‘mania pupili.’ nimbá okum.’ niku naa piliangi. Na-ni ‘ung kanuma kamu mania pupili.’ nimbú naa okur. ‘Ung akumanga ung-pulu pelemúma kamu wendu upili.’ nimbú okur.
23321	MAT 5:18	Na-ni enindu aima sika niker: “Mulú-masele ui pora naa nipili Pulu Yili-nga ung-mani ⸤Moses-ni bukna tunjurum⸥-manga ung wallú-kolte kepe aima te mania naa pumba. Ung-manimanga pali ung auli kelúmanga pali kongunuma ui wendu ombá.” niker.
23322	MAT 5:19	Akiliinga, yambu te-ni Pulu Yili-nga ung-mani kanumanga ung-mani wallú te kepe “Naa tembu.” nimba mundupa kelepa, yambu lupama mani sipa kene “Munduku kelai.” nimbá yambale Pulu Yili yi nuim kingele molupa nokulemú koleana yunga bili aima mania pemba. Akiliinga-pe yambu te-ni ung-mani kanuma piliipa liipa tingí panjipa molupa, yambu lupama mani sipa ung-bo tonjumba yambale Pulu Yili yi nuim kingele molupa nokulemú koleana yunga bili aima lakupa molumba.
23323	MAT 5:20	Na-ni enindu nimbu siker: “Perisi-yima kene Pulu Yili-nga ung-manimanga puluma piliiku ung-bo tonjilimele yima kene enini ulu sumbi-nílima telemele ulumanga olandupa eni we-yambuma-ni naa tíngi lem, Pulu Yili yi nuim kingele molupa yambu nokulemú talapena sukundu eni aima naa puku mulungí.” niker. ⸤Yi kanuma-ni ung-manima piliiku kene telemele mele lupa. Pulu Yili-ni kanupa ulu sumbi-nílima nimba kanolemú mele lupa.⸥” ⸤nirim.⸥
23324	MAT 5:21	“Kóru-ui ⸤Moses-ni “Ulu mare i-siku teai! Mare i-siku naa teai!” nimba⸥ anda-kolepalimandu ung-manima sirim-manga te eni piliilimili. Ung-mani kanili i-sipa mele: “Eni yambuma toku naa konjai. Yambu topa konjumba yambale kot-na liiku angnjiku “Yu pundu tupili.” niku buni singí.” nirim kanili.
23325	MAT 5:22	Akiliinga-pe ekupu na-ni eni ung-mani kaniliinga ung-pulele i nimbu simbu teker: “Yambu te-ni yunga angin kene arerembi kolumba yambale willis-kot-na liiku monjuku “Yu pundu tupili.” niku buni singí.” niker. Yambu te-ni yunga angin-ndu ung-taka tonjupa “Nu kamakaleye?” nimbá yambale propinjel-kot-na meku puku kot tinjingí. Yambu te-ni yambu te-ndu “Nu aima wilie kelepa tuliele!” nimbá yambale tepi-koleana pumba.
23327	MAT 5:24	nu Pulu Yili kalku sini mélema Pulu Yili popu toku kaluli polu alse punduna we lipili nosukunu kene kelku anju pukunu angenandu “Tiluna kapula-kapula molambili.” nikunu puku nikunu mele, penga kelku okunu nu Pulu Yili kaluní mélema okunu yu kalku sani.
23329	MAT 5:26	Na-ni nundu aima sika nimbu siker: “Nu ka-lkuna wendu uníndu pundu aima pali tokunu kene mindi wendu uní. We kapula wendu naa uní.” niker.” ⸤nirim.⸥
23331	MAT 5:28	Akiliinga-pe ekupu na-ni eni ⸤ung-mani kaniliinga ung-pulele⸥ i nimbu siker: “Yi te-ni ambu te kanupa kene ‘Yu kene wasie tapú-topu pelkumbulanje kapula.’ nimba numanuna piliilimú akili numanuna sukundu ambale kene kamu waperanale telemú.” niker.
23333	MAT 5:30	Nunga ki-sele-ni ulu-pulu-kis te tinu lem ki-akusele kari leku wendu mundani. Nunga ki-sele angiliipili nu tepi-koleana liiku mundungí kene kapula naa temba akiliinga kangieliinga méle te wendu liiku munduku kelkunu kene molkunu kunjini kene kapula.” ⸤nirim.⸥
23334	MAT 5:31	“⸤Ui Moses-ni⸥ ung-mani te sipa kene nimba mele: “Yi te-ni yunga ambalendu ‘Kamu pupili.’ nimba makorombandu ambale “Kamu pui.” nimbá mele pepá te topa ambale sipa kene yundu “Kamu pui.” nimba aku tipili.” nirim kanili.
23335	MAT 5:32	Akiliinga-pe na-ni ekupu eni nimbu siker: “Yi puli ambu te yi te kene waperanale naa tipili yunga yili-ni yu makurupa “Kamu pui.” nim lem ‘Waperanale tili ambale mulupili.’ nimba aku telemú. “Pui.” nimba topa makorolemú ambale pe yi te-ni yu liilimú kene yi kanili kepe waperanale telemú-ko.” niker.” ⸤nirim.⸥
23336	MAT 5:33	“Kóru-ui ⸤Moses-ni⸥ anda-kolepalimandu ung-mani te wasie sirimele eni piliilimili. Ung-mani kanili i-sipa mele: ‘ “Aima sika tembu.” niku, niku panjiku mi lingí ungele karaye naa teai. Auliele-ndu “Aima sika tembu.” niku, niku panjiku mi lingí mele aima sika aku-siku teai.’ nirim kanili.
23337	MAT 5:34	Akiliinga-pe ekupu na-ni eni nimbu siker: “‘ ‘Aima sika nikem.’ niku piliangi.’ niku méle auli tenga bi leku aima mi naa leai. Mulú-koleale kepe bi leku mi naa leai. Kolea akili Pulu Yili molupa mélema nokulemú koleale, akiliinga aku naa teai.” niker.
23340	MAT 5:37	Ulu te sika tiní lem sumbi-sikunu “Tembu.” ni. Naa tiní lem “Naa tembu.” ni. Ulu-kisimanga pali ulu-pulele pelemú ⸤kur⸥ale-ni ambululemú yambuma-ni mindi ung sulu teku nilsiliiku puku mi lelemele.” ⸤nirim.⸥
23341	MAT 5:38	“⸤Ui Moses-ni⸥ ung-mani te sirimele eni piliilimili. Ung-mani kanili i-sipa mele: “Yambu te-ni yambu tenga mong te topa ukunjumba kene yunga mongale toku ukunjangiko. Yambu te-ni yambu tenga gu te topa langonjumba kene yunga gule toku langonjangiko.” nirim kanili.
23342	MAT 5:39	Akiliinga-pe ekupu na-ni eni nimbu siker: “Eni tepa kis-simba yambale anju ulu te naa teku, ‘We tepa kis-sipili.’ niai. Yambu te-ni nunga kumbi-keri ekendunga lkarauwa-ni tomba kene topele toku ‘Ekendunga kamu lkarauwa-ni tupili.’ ni.” niker.
23344	MAT 5:41	⸤Rom-ami-⸥yi te-ni nu ambulupa kene “Nu-ni na liiku tapunjukunu makó tenga ⸤nanga mélema menjani⸥ pambili.” nimbá kene makó tenga wasie yu we liiku tapunjukunu mélema menjikunu pui.
23345	MAT 5:42	“Méle te si.” nimba mawa temba yambale mawa temba mélale we si. “Ku-moni te pundu monjukunu si.” nimbá yambale “Mólu.” naa ni.” ⸤nirim.⸥
23346	MAT 5:43	“⸤Ui Moses-ni⸥ ung-mani te sirimele eni piliilimili. Ung-mani kanili i-sipa mele: “Ele-lkeramale numanu monjuku, ele-túli kanuku kis pilíí.” nirim kanili.
23348	MAT 5:45	‘Eninga Lapale mulú-koleana molemáliinga kangambulama molamili.’ niku aku-siku teai.” niker. Yu-ni yambu kis kaíma molemelena ‘Ena tupili.’ nilimú. Yambu ulu sumbi-nílima telemele yambuma kepe yambu ulu sumbi-nílima naa telemele yambuma kepe eninga wasie pali ‘Lo tupili.’ nilimú-ko.
23350	MAT 5:47	Eni eninga pulu lelemú yambumandu mindi “Eni kapula molemeleye?” nilimele kene we-yambuma-ni telemele mele mania-kilia, eni telemele mele olandupaye? Ulsukundu yambuma-ni aku-sikuko naa telemeleye?
23351	MAT 5:48	Akiliinga ⸤Moses-ni sirim ung-manima we piliiku naa teku,⸥ eninga Lapale mulú-koleana molemú yi aima sumbi-niliele molemú mele eni aku-siku yambu sumbi-nílima molai.” ⸤nirim.⸥
23353	MAT 6:2	“⸤Eninga mulú-koleana molemú Lapale-ni aku-siku tingí yambuma méle naa kalomba⸥liinga eni yambu korupa púlima kondu kolku ‘Liipu tapunjamili.’ niku ku-moni te singíndu ‘Temulú mele yambuma-ni kanangi.’ niku, nangale toku niku méle te naa sai. Topele-mapele tuli yima-ni ‘Na yambuma-ni kape niangi.’ niku yambuma máku toku Pulu Yili-nga ungele piliili lkumanga kene kupulanumumanga kene we-yambu pulele-ni mongale-ni kanangi yambu-korupama liiku tapunjulemele. Yi akuma-ni telemele mele eni aku-siku naa teai. Na-ni enindu aima sika nimbu siker: “Aku telemeláliinga enini yambuma-ni kape nilimele ungma eninga méle kaluliele kórunga liilimele.” niker.
23355	MAT 6:4	Kanu-kene yambuma-ni naa kanangi, tingí mele yambu te naa niku siku kene korupa puli yambu te liiku tapunjungí kene eninga ⸤mulú-koleana molemú⸥ Lapale-ni mo toku telemele uluma kanolemále-ni eni méle kalomba.” ⸤nirim.⸥
23356	MAT 6:5	“Eni Pulu Yili kene ung ningíndu topele-mapele tuli yima-ni Pulu Yili kene ung nilimele mele aku-siku naa teai. Topele-mapele tuli yi kanuma-ni ‘Na yi aima kaiéle moliu mele yambu pulele-ni eninga mongale-ni na kanuku kape niangi.’ niku yambuma máku toku Pulu Yili-nga ung piliili lkumanga kene kupulanumumanga kene yambuma kanuku molangi numanu siku angiliiku Pulu Yili-popu kene ung toku nilimele. Na-ni enindu aima sika nimbu siker: “Aku-siku telemeláliinga enini eninga méle kaluliele kórunga liilimele kanili.” niker.
23364	MAT 6:13	Oliu ‘Ulu te-ni kundi tupili.’ naa nikunu ulu-kismanga pali ulu-pulele pelemú ⸤kur⸥ale-ni ‘oliu naa ambulupili.’ nikunu yunga kína wendu liiyo. (Nu koleama kene mélemanga pali yi nuim kingele molkunu, tondulu olandupale nu-kene pepa, nu bi aima olandupa molupa nu-kene talang tondulu-tepa pupili taki-taki molkunu mindi pullaliinga aku-sipa tipili.)” niku aku-siku Pulu Yili-kene popu toku ung niai.
23366	MAT 6:15	Akiliinga-pe yambuma-ni eni teku kis-singí uluma ‘We mania naa pupili.’ niku kanuku konde naa tinjíng lem eninga ⸤mulú-koleana molemú⸥ Lapale-ni eninga ulu-pulu-kísima ‘Mania naa pupili.’ nimba kanupa naa tenjimbako.” ⸤nirim.⸥
23367	MAT 6:16	“Eni langi naa noku mi toku we mulungí ulu-pulele tingíndu topele-mapele tuli yima-ni ‘Na kumbi-keri tepu molambu.’ nilimele mele aku-siku naa niai. Yi kanuma-ni ‘Na langi naa nombúndu mi topu moliu mele yambuma-ni kanangi.’ niku enini kumbi-keri teku eninga kumbi-kerima kolku panjiku molemele. Na-ni enindu aima sika nimbu siker: “Yi kanuma-ni aku telemeláliinga yambuma-ni enini kape nilimele ungma eninga méle kaluliele kórunga liilimele.” niker.
23368	MAT 6:17	“Akiliinga-pe eni langi naa noku mi toku we mulungíndu ‘We-yambuma-ni na aku teker mele naa kanangi. Tata-ni mindi kanupili.’ niku we-yambuma-ni kanungí uluma naa teangi. Aku tingí kene eninga ⸤mulú-koleana molemú⸥ Lapale mo toku telemele uluma kanolemále-ni eni méle kalomba.” ⸤nirim.⸥
23372	MAT 6:21	Eninga nosulimele mélema lelemú kolea akuna eni numanale-ni piliiku numanu monjuku molemeláliinga ⸤‘mulú-koleana mindi mélema lipili.’ niku molai.” nirim⸥.
23374	MAT 6:23	Akiliinga-pe nunga mongale kis lemba kene nunga kangiele pali sumbulú molombana anduni. Kanu-kene nunga kangina pa tili pembale alsupa sumbulú tomba kene akili aima kamu sumbulú tomba.” ⸤nirim.⸥
23385	MAT 6:34	Yu-ni aku tembaliinga ‘Opali nambi tembunje?’ niku ekupu numanu pulele liiku naa mundai. Opalinga langi mola mélema aku opalinga, ekupunga langi mola mélema kene, opalinga kene, liiku tere leku naa piliai! Enamanga lupa-lupa bunima pelemú pembama ena kanumanga mindi. Ekupu buni wendu ombáma kene, opali talú buni wendu ombámanga kene tere leku numanu liiku naa mundai.” ⸤nirim.⸥
23386	MAT 7:1	⸤Yesos-ni ung mare nimba molupa kene ung mare wasie nimba mele:⸥ “Eni anju yambuma ⸤telemele uluma⸥ apurungí kene aku-sipa ⸤Pulu Yili-ni⸥ eni telemele mele anju apurumbako. Eni anju yambuma-ni telemele mele apuruku kanuku kene “Teku kis-sikimili. Tekemele mele Pulu Yili-ni kanupa kis piliipili.” ningí mele ⸤Pulu Yili-ni⸥ aku-sipa eni apurumba. Aku tembaliinga ‘⸤Pulu Yili-ni⸥ oliu ulu telemuluma naa apurupili.’ niku eni yambuma telemele uluma naa apurangiko.
23389	MAT 7:4	Nunga monguna unji-kolomong auli lelemále naa kanuku kene angenandu “Ang, nunga monguna nurupalu te lelemále wendu liinjambu.” nambi-siku nilluye?
23390	MAT 7:5	Topele-mapele tuli yambale, nu-ni nunga monguna lelemú unji-kolomong auliele ui wendu liikunu kene pe kanuku kongnjukunu angenanga monguna lelemú nurupalale kapula wendu liinjui.” ⸤nirim.⸥
23391	MAT 7:6	“‘Pulu Yili-nga’ nilimele mélema liiku owa naa sai. Nomba kene pe topele topa eni nombánje akiliinga aku-siku naa teai. Eninga méle kaíma kung molumbana toku naa mundai. Kimbele-ni kambiliimba akiliinga aku naa teai.” ⸤nirim.⸥
23392	MAT 7:7	“⸤Eninga Lapa, mulú-koleana molemú yili,⸥ mélema mawa teku “Si.” niai. Aku tingí kene mélema sika simba liingí. ⸤Lapa molemúna⸥ mélema korai. Aku tingí kene mélema sika kanuku liingí. Lku-keri-puluna angiliiku “Lkundu wamiliye?” niai. Aku-siku ningí kene “Lkundu wai.” nimba kuna liimba.
23393	MAT 7:8	Mawa tingí mélema sika simba liingí; kurungí mélema sika kanuku liingí; “Lkundu wamiliye?” ningí kene sika kuna liimba. Aku tembaliinga aku-siku teai.
23394	MAT 7:9	“Eninga yi te yunga málale omba kene “Tata, pllawa kaluli te nambu si.” nimbá kene yunga lapale-ni yu ku-mulú te simbaye?
23395	MAT 7:10	Mola kangale-ni “Tata, oma te nambu si.” nimbá kene yunga lapale-ni wambiye te simbaye?
23396	MAT 7:11	Pe eni numanu kis pípili molemele yambuma-ni aku-siku eninga kangambulama méle kaíma silimele lem eninga Lapa mulú-koleana molemále-ni “Mélema si.” niku mawa tingí yambuma méle kaí aima olandupama naa simbaye? ⸤Aima simba.⸥
23397	MAT 7:12	Akiliinga, ‘Yambuma-ni nu-kene teangi.’ nikunu numanuna piliillu mele nu-ni anju yambuma aku-sikunu ti. ‘Aku teangi.’ nikinu ulu akili ung tálenga pulele. Ulu akili Moses-ni Pulu Yili-nga ung-mani sirim bukna turum-manga pulele kene, Pulu Yili-ni “Ninjai!” nimba ung nimba sirimuma piliiku yambuma niku siring yima-ni bukna turing ungmanga pulele kene, liipa tere lepa nilimáliinga aku-siku anju-yandu yambuma-kene teku kaí teai.” ⸤nirim.⸥
23399	MAT 7:14	Akiliinga-pe taki-taki kona molupa konjupa mindi puli koleana pulimú keri-puléle aima wallú, yunga kupulanumele aima si nili kelále lelemú akiliinga yambuma akuna pungíndu mindili silimeláliinga yambu tilu-tilu niku mindi kupulanum akili kanuku kene pulimelé. Aku telemeláliinga eni pala keri-pulu wallú kanuna pai.” ⸤nirim.⸥
23400	MAT 7:15	“Pulu Yili-ni “Ninjai!” nimba, nimba sili ungma naa piliiku we gólu toku yandu niku singí yima ungí akiliinga piliiku kongnjuku molai. Kung-sipsipma aima táka-niku molemele mele aku-siku yambu kanuma oku mulungéliinga-pe owa-takarama aima engle-ni kolku kene ‘Méle te topu nomulú.’ niku anduku molemele mele aku-siku yambu kanuma-ni ‘Eni mindili nangi. Eni tepu kis-samili.’ niku molemele.
23401	MAT 7:16	Gólu tuli yambu kanuma oku ulu tingíma kanuku kene, ‘Enini sika gólu túlima.’ niku kanungí. ‘Ámu namili.’ niku takemé kapula olku toku nolkemelaye? Mola ‘Me te namili.’ niku silipú kapula ukuku nolkemelaye? Aima mólu. ‘Ámu lupa, takemé lupako; me lupa, silipú lupako.’ niku kanolemele. ⸤Aku-siku mele Pulu Yili-ni sika “Ninjai!” nimba, nimba sili ungma piliiku yambuma sika niku silimele mele lupa, Pulu Yili-ni “Ninjai!” nimba, naa nimba sili ungma yambuma gólu toku niku silimele mele lupako niku kanungí.⸥ Unjima mong tolemú kene kanuku kene ‘Ima nomulú lem. Ima naa nomulú lem.’ niku kanuku bi silimele kanili.
23405	MAT 7:20	Unjima mong tolemú kanuku kene, “Ili kaí, ili kis.” niku apurulimele mele, ungí yambu kanuma-ni tingí uluma eni kanuku kene yambuma molemele mele sika aku-siku kanungí.