23216	MAT 1:3	Juda-ni Péres kene Sera kene mirim, yi kanuselenga anum Tema; Péres-ni Esron mirim; Esron-ni Ram mirim;
23219	MAT 1:6	Jesi-ni Yi Nuim King Depit mirim. Depit-ni Sollomon mirim. Sollomon-nga anum ui Yuraya-nga ambu-mínele mulurum. Penga Depit-ni ambu kanili numanu monjupa Yuraya topa konjupa ambale yunu liirim.
23229	MAT 1:16	Jekop-ni Josep mirim. Josep Maria yi-min. Josep-ni Maria ui naa liipili Maria yunu kangambula oluna monjupa mulurum. Penga ambu-yisele muluringli kene Maria-ni Yesos mirim. ⸤Pulu Yili-ni “Enini nokupa konjumba yi-nuim te liipu mundumbu.” ui nimba makó turum yili penga Yesos yi akili omba mulurumeliinga⸥ yunga bi te wasie siku kene ‘Kraisele’ niringko.
23230	MAT 1:17	Eprayam kene Eprayam-ni yandupa-yandupa kalupa liipa Depit kalupa liipa tirim yima ⸤Yesos-nga⸥ anda-kolepa malapunga tale muluring. Penga Depit-ni yandupa-yandupa ui Bapillon yambuma-ni Juda-yambu mare ka siku kolea Bapillon anju naa meku pangi kalupa liirim anda-kolepa malapunga tale-ko muluring. Juda-yambu mare ka siku kolea Bapillon meku puring kene penga yandupa-yandupa yi-nuim Kraisele kalku liiring kene yi malapunga tale-ko muluring.
23231	MAT 1:18	Yesos, Pulu Yili-ni “Enini nokupa konjumba yi te liipu mundumbu.” ui nimba makó turum yi-nuim Kraisele, yunu miring temanele i-sipa mele: Yunga anum Maria-nga pulu lirim yambuma-ni “Maria Josep-ni liipili.” niku kórunga niringeliinga-pe ui Josep wasie tiluna naa piangli Mini Kake Tiliele-ni Maria yunga oluna kangambula te munjunjurumele Maria yunu piliirim.
23235	MAT 1:22	Aku-sipa wendu urum ulumanga pali kórunga-ui Pulu Yili-ni “Ninjui!” nimba ung nimba sirimuma piliipa yambuma nimba sirim yi te-ni ulu mare penga wendu ombá ui nirim mele kamu wendu urum. Akili i-sipa mele:
23236	MAT 1:23	“Piliai. Ambu-wenipu te-ni kangambula monjupa kene kang te membá. Kanu-kene yunga bi leku “Imanuel” ningí.” nirim. Bi ilinga ung-pulele ‘Pulu Yili oliu-kene molemú’.
23238	MAT 1:25	Akiliinga-pe yu kangambulale ui naa mipili tiluna naa piringli. Penga Maria-ni kangale mirim kene Josep-ni kangale bi lepa “Yesos” nirim.
23242	MAT 2:4	Kanu-kene yu-ni Juda-yambumanga Pulu Yili popu tunjuring yi-aulima pali kene Pulu Yili-nga ung-manimanga puluma piliiku ung-bo tunjuring yima pali kene “Sukundu wai.” nimba kene enini walsipa piliipa kene nimba mele: “Pulu Yili-ni ‘Enini nokupa konjumba yi te liipu mundumbu.’ nimba makó turum yi-nuim Kraisele tena mingélendu niringiye?” nirim.
23243	MAT 2:5	Enini yunundu niku mele: “Kolea Judia distrik sukundu Betelliem taon-na yu mingí. Pulu Yili-ni “Ninjui!” nimba ung nimba sirimuma piliipa yambuma nimba sirim yi ⸤Maika-ni⸥ penga aku-sipa wendu ombá mele ui buk turum akuna molemú kanili. Yu-ni nimba mele:
23250	MAT 2:12	Kanu-kene Pulu Yili-ni enini uru-kumbu sipa kene eninindu nimba mele: “Eni Erot molemúna kelku pu naa pai, mólu!” nirim piliiku kene enini kupulanum tenga-lupa oku lkundu puring.
23253	MAT 2:15	‘Erot kolumba kene kelepu lkundu pumulú.’ niku ui Isip anju muluring. Aku tiringeliinga Pulu Yili-ni “Ninjui!” nimba ung nimba sirimuma piliipa yambuma nimba sirim yi ⸤Osia⸥-ni ulu te penga wendu ombá ui nirim mele kamu wendu urum. Akili i-sipa mele: “Pulu Yili-ni nimba mele: ‘Nanga kangale “Kolea Isip munduku kelkunu wendu ui.” nirindu.’ nirim.” nimba yi ⸤Osia⸥ kanili-ni aku-sipa nirim kanili.
23255	MAT 2:17	Aku-sipa tirimeliinga kórunga-ui Pulu Yili-ni “Ninjui!” nimba ung nimba sirimuma piliipa yambuma nimba sirim yi Jeremaya-ni ulu te penga wendu ombá nimba ui nirim mele wendu urum.
23257	MAT 2:19	Penga Erot kulurum kene Auliele-nga angkella te-ni Josep kolea Isip mulupili uru-kumbu sipa kene nimba mele:
23260	MAT 2:22	Akiliinga-pe Akelles yunga lapa Erot alko topa yi nuim kingele molupa kolea Judia distrik nukurum akili piliipa kene Josep yu kanuna alsupa pumbandu mundu-mong tirim. Kanu-kene Pulu Yili-ni uru-kumbu sipa kene nimba mele: “Marena tungí akiliinga akuna naa pui.” nimba yunundu lip-lipi turum kene yu kelepa kolea Gallalli distrik pupa
23261	MAT 2:23	akuna lirim Nasaret taon-na pupa mulurum-na Pulu Yili-ni “Ninjai!” nimba ung nimba sirimuma piliiku yambuma niku siring yima-ni ⸤Yesos-kene⸥ ulu te penga wendu ombá niku ui niring mele kamu wendu urum. Enini niku mele: “Yambuma-ni yu bi leku ‘Yu Nasaret taon yi te.’ ningí.” niring kanili.
23263	MAT 3:2	“Pulu Yili yi nuim kingele molumba enale nondupa wendu ombá tekemaliinga eninga ulu-pulu-kis tiring numanuna pelemúma munduku kelku numanu topele tai.” nirim.
23264	MAT 3:3	Yi kanili ⸤ui naa mulupili aima kórunga-ui⸥ Pulu Yili-ni “Ninjui!” nimba ung nimba sirimuma piliipa yambuma nimba sirim yi Asaya-ni Pulu Yili-nga ung te nimba sipa buk turum. Ung kanili i-sipa mele: “Kolea-wakana yambu tenga kerina ung te nimba mele: “Auliele ombá kupulanumele teku mimi tenjai. Yu ombá kupulanum kelúma toku sumbi sai.” nikem.” nirim. ⸤Jon-ni aima penga temba mele Asaya-ni ui aku-sipa nimba panjipa buk turum.⸥
23268	MAT 3:7	Yu-ni ⸤Juda-yambumanga yi-auli⸥ Perisima kene Sadusima kene yi pulele no liingíndu uring kanupa kene, enini ung-mura sipa nimba mele: “Gólu topa yambuma tepa kis-sili wambiyelenga walúma, Pulu Yili arerembi kolumba enaliinga nae-ni “Eni takara toku pai.” nim-na enini ‘Pulu Yili-ni naa tepa kis-sipili.’ niku ‘No liimulú.’ niku okumeleye?
23270	MAT 3:9	“Oliu anda-kolepa Eprayam-ni kalupa liirimuma molemuláliinga yambu kaíma molemulu.” niku aku-siku niku naa piliai. Na-ni eni nimbu siker: “Pulu Yili-ni ku-mulú imandu “Eprayam-ni kalupa liirim yambuma au talangi.” nilkanje ku-mulúma Eprayam-ni kalupa liirim yambuma molkemela.” niker. Eni Eprayam-ni kalupa liirim yambuma molemeláliinga ulu te naa telemú.
23271	MAT 3:10	“Unji peki tomba luli Pulu Yili-ni kórunga unji-puluna ambulupa ola liipa molemú. Unji-mong kaí naa tombama yu-ni peki topa kene tepina kalomba.
23272	MAT 3:11	Ulu-pulu-kísima kanuku kis piliiku numanu topele tolemele yambuma na-ni sika no liinjiliu. Akiliinga-pe yi te aelepa ombále yu-ni ⸤Pulu Yili-nga⸥ Mini Kake Tiliele kene tepéle kene eni liinjimba ⸤liingí⸥. Na kene aelepa ombá yi ili yunga tondulale aima olandupa, nanga tondulale aima mania-kilia. Na yunu-kene kapula mólu. Yambu-aulimanga kongun kis tili kendemande-yambuma-ni sika eninga aulimanga kongun kísima tinjingíndu kimbu-suma wendu liinjilimele akiliinga-pe na-kene aelepa ombáliinga kimbu-su wendu liinjimbu kongun kanili aima olandupa mele na-ni kapula naa tenjilka, ⸤na yi aima kisele⸥.
23277	MAT 3:16	Yesos no liipa pora sipa kene nona sumbi-sipa wendu urum. Wendu ombá urum kene muléle takape nimba anju-yandu purum, Pulu Yili-nga Minéle, kera-waembonu mele, mania omba Yesos mulurumna pupa ⸤kangina⸥ ola mulurum kanurum.
23279	MAT 4:1	Yesos ⸤no liirim kene Pulu Yili-nga Minéle yu-kene omba molupa kene,⸥ Minéle yu-ni ‘⸤Kurumanga nuim⸥ depollale-ni yu kundi tupili.’ nimba Yesos kolea-wakana memba purum.
23281	MAT 4:3	Kanu-kene kundi tuli ⸤kuru Seten⸥ omba kene yundu nimba mele: “Nu Pulu Yili-nga Málale lem ku-mulú ima ‘Pllawa kaluli au talupili.’ ni.” nirim.
23282	MAT 4:4	Akiliinga-pe yu-ni pundu topa kene nimba mele: “Pulu Yili-nga bukele-ni nimba mele: ‘Langima-ni mindi yambuma kona mululi ulu-pulele naa silimú. Pulu Yili-ni ung nilimúma pali piliiku liiku teku mulungí kene kona mululi ulu-pulele liingí.’ nimba molemú.” nirim.
23283	MAT 4:5	Kanu-kene depollale-ni Yesos liipa kolea-auli Jerusallem, akilindu ‘kolea-auli kake tili’ niliele, akuna memba pupa, Pulu Yili popu toku kaluring lku-temboll imuna memba, aima ola pupa monjupa kene,
23284	MAT 4:6	yundu nimba mele: “Nu Pulu Yili-nga Málale lem nu tepa liimba akiliinga pu-nikunu mania pui.” ⸤nirim.⸥ “Pulu Yili-nga bukele-ni nimba mele: ‘Pulu Yili yunga angkellama-ni ‘Nu oku nokai.’ nimbá. Enini nu ‘Ku te-ni kepe naa tupili.’ niku nu eninga kima-ni oku kanglku liingí.’ nimba molemú kanili. Aku-sipa nirimeliinga piliiku kene aku-sikunu ti.” nirim.
23285	MAT 4:7	Yesos-ni yundu nimba mele: “Pulu Yili-nga yambumandu ung te wasie nimba molemúko. Akili i-sipa mele: ‘Pulu Yili eninga Auliele-ni “Tembu.” nilimú mele ‘Sika nilimúnje mola gólu tolemúnje kanamili.’ niku eni yu manda leku naa teai.’ nimba molemúko kanili.” nirim.
23288	MAT 4:10	Kanu-kene Yesos-ni yundu nimba mele: “Seten, nu anju pa! Pulu Yili-nga bukele-ni nimba mele: ‘Pulu Yili eninga Auliele mindi niku popu toku bi paka tonjuku, yunga kongunuma mindi tenjiku molai.’ nimba molemú kanili.” nirim.
23289	MAT 4:11	Kanu-kene depollale-ni Yesos yu mundupa kelepa yu purum. Purum kene ⸤mulú-koleana⸥ angkellama-ni oku Yesos nukuring.
23292	MAT 4:14	⸤Kapeniam taon-na pupa mulurumeliinga⸥ kórunga-ui Pulu Yili-ni “Ninjui!” nimba ung nimba sirimuma piliipa yambuma nimba sirim yi Asaya-ni ulu te penga wendu ombá ui nirim mele kamu wendu urum. Asaya-ni nimba mele:
23295	MAT 4:17	⸤Kapeniam omba mulurum⸥ ena kaniliinga Yesos-ni yambuma pulu monjupa ungma nimba sipa kene nimba mele: “Pulu Yili yi nuim kingele molupa nokumba enale nondupa wendu ombá tekemaliinga ⸤‘Pulu Yili yu-ni nokumba yambumanga talapena sukundu molamili.’ niku⸥ ulu-pulu-kis telemelema munduku kelku numanu topele tai.” nirim.
23296	MAT 4:18	Yesos Numú-Gallalli kéluna andupa kene anginingli tale kanurum, akusele Saimon kene angin Endru-sele oma liili wale te no-numúna toku suku munduku muluringli kanurum. Penga Saimon-nga bi te Pita niringko. Oma liiringli akili elsengla ku-moni kongunale tiringli.
23301	MAT 4:23	Kanu-kene Yesos kolea Gallalli distrik sukundu koleamanga pali andupa, Juda-yambuma máku toku Pulu Yili-nga ungele piliiring lkumanga lkundu pupa yambuma ung-bo tonjupa, Pulu Yili nondupa yi nuim kingele molupa nokumba mele temani kaiéle topa sipa, yambu kuru lupa-lupa turum-ma kene kangina ulu pulele tirim-ma kene tepa kaí tirim.
23306	MAT 5:3	“Yambu numanuna korupa pulimú piliilimili yambuma Pulu Yili eninga yi nuim kingele molupa enini nokulemáliinga enini “Numanu kaí pípili molku konjangi.” nilimú kupulanum-na molemele.
23307	MAT 5:4	“Yambu kola teku numanu kis pípili molemele yambuma Pulu Yili-ni “Enini numanu kaí pepa toembu tupili.” nimbáliinga enini “Numanu kaí pípili molku konjangi.” nilimú kupulanum-na molemele.
23308	MAT 5:5	“Yambu táka-niku molku yambu lupamanga ungma piliiku molemele yambuma ma-koleama pali Pulu Yili-ni enini simba liingéliinga enini “Numanu kaí pípili molku konjangi.” nilimú kupulanum-na molemele.
23309	MAT 5:6	“Pulu Yili-ni “Teai.” nilimú ulu sumbi nílima tingíndu waka kolku molemele yambuma kapula mulungéliinga enini “Numanu kaí pípili molku konjangi.” nilimú kupulanum-na molemele.
23310	MAT 5:7	“Yambu lupama kondu kolemele yambuma Pulu Yili-ni kondu kolumbaliinga enini “Numanu kaí pípili molku konjangi.” nilimú kupulanum-na molemele.
23311	MAT 5:8	“Yambu numanu kake tipili molemele yambuma-ni Pulu Yili kaningéliinga enini “Numanu kaí pípili molku konjangi.” nilimú kupulanum-na molemele.
23312	MAT 5:9	“‘Yambuma numanu tiluna pupili molangi.’ nilimele yambuma Pulu Yili-ni ‘Enini nanga kangambulama.’ nimbáliinga enini “Numanu kaí pípili molku konjangi.” nilimú kupulanum-na molemele.
23313	MAT 5:10	“Pulu Yili-ni “Teai.” nilimú ulu sumbi nílima teku molemeláliinga yambu lupama-ni enini mindili silimele ⸤akiliinga⸥ Pulu Yili eninga yi nuim kingele molumbáliinga enini “Numanu kaí pípili molku konjangi.” nilimú kupulanum-na molemele.
23315	MAT 5:12	⸤Yambuma-ni eni aku-siku mele telemeláliinga⸥ eni mulú-koleana pungí kene kanuna Pulu Yili-ni eni méle kalupa konjumbaliinga numanu aima lakuku siku numanu kaí pípili molai. Yambuma-ni ekupu eni mindili silimele mele aku-siku eni naa molangi kóru-ui Pulu Yili-ni “Ninjai!” nimba ung nimba sirimuma piliiku yambuma niku silsiliiku anduring yambuma we-yambuma-ni enini kepe mindili siringko kanili.” ⸤nirim.⸥
23320	MAT 5:17	“Na-ni ‘Pulu Yili-nga ung-manima ⸤Moses-ni⸥ bukna turum ungma kene Pulu Yili-ni “Ninjai!” nimba ung nimba sirimuma piliiku yambuma niku siring yima-ni bukna turing ungma kene ‘mania pupili.’ nimbá okum.’ niku naa piliangi. Na-ni ‘ung kanuma kamu mania pupili.’ nimbú naa okur. ‘Ung akumanga ung-pulu pelemúma kamu wendu upili.’ nimbú okur.
23321	MAT 5:18	Na-ni enindu aima sika niker: “Mulú-masele ui pora naa nipili Pulu Yili-nga ung-mani ⸤Moses-ni bukna tunjurum⸥-manga ung wallú-kolte kepe aima te mania naa pumba. Ung-manimanga pali ung auli kelúmanga pali kongunuma ui wendu ombá.” niker.
23322	MAT 5:19	Akiliinga, yambu te-ni Pulu Yili-nga ung-mani kanumanga ung-mani wallú te kepe “Naa tembu.” nimba mundupa kelepa, yambu lupama mani sipa kene “Munduku kelai.” nimbá yambale Pulu Yili yi nuim kingele molupa nokulemú koleana yunga bili aima mania pemba. Akiliinga-pe yambu te-ni ung-mani kanuma piliipa liipa tingí panjipa molupa, yambu lupama mani sipa ung-bo tonjumba yambale Pulu Yili yi nuim kingele molupa nokulemú koleana yunga bili aima lakupa molumba.
23323	MAT 5:20	Na-ni enindu nimbu siker: “Perisi-yima kene Pulu Yili-nga ung-manimanga puluma piliiku ung-bo tonjilimele yima kene enini ulu sumbi-nílima telemele ulumanga olandupa eni we-yambuma-ni naa tíngi lem, Pulu Yili yi nuim kingele molupa yambu nokulemú talapena sukundu eni aima naa puku mulungí.” niker. ⸤Yi kanuma-ni ung-manima piliiku kene telemele mele lupa. Pulu Yili-ni kanupa ulu sumbi-nílima nimba kanolemú mele lupa.⸥” ⸤nirim.⸥
23326	MAT 5:23	“Aku-siku tingí yambuma buni mingéliinga nu-ni ‘Pulu Yili-ni na kanupa kaí piliipili.’ niku yunga mélema tepina kaluli poluna Pulu Yili kung mola kera popu toku kalku sinindu meku okunu kene nunga angenele-ni nu-kene we arerembi te kolumba piliikunu kene,
23327	MAT 5:24	nu Pulu Yili kalku sini mélema Pulu Yili popu toku kaluli polu alse punduna we lipili nosukunu kene kelku anju pukunu angenandu “Tiluna kapula-kapula molambili.” nikunu puku nikunu mele, penga kelku okunu nu Pulu Yili kaluní mélema okunu yu kalku sani.
23328	MAT 5:25	“Nu kot tenjimba temba yambale ‘Kapula-kapula molambili ulu te teambu.’ nikunu kene wela ti. Aku naa tinu lem nu kot tenjimba yambale-ni nunga kot piliili yili molumbana memba pupa simbanje. Pe kot piliili yili-ni nu ka-lku nukuli yili liipa simba, yu-ni nu ka-lkuna liipa mundumba.
23335	MAT 5:32	Akiliinga-pe na-ni ekupu eni nimbu siker: “Yi puli ambu te yi te kene waperanale naa tipili yunga yili-ni yu makurupa “Kamu pui.” nim lem ‘Waperanale tili ambale mulupili.’ nimba aku telemú. “Pui.” nimba topa makorolemú ambale pe yi te-ni yu liilimú kene yi kanili kepe waperanale telemú-ko.” niker.” ⸤nirim.⸥
23337	MAT 5:34	Akiliinga-pe ekupu na-ni eni nimbu siker: “‘ ‘Aima sika nikem.’ niku piliangi.’ niku méle auli tenga bi leku aima mi naa leai. Mulú-koleale kepe bi leku mi naa leai. Kolea akili Pulu Yili molupa mélema nokulemú koleale, akiliinga aku naa teai.” niker.
23338	MAT 5:35	Ma-koleale kepe bi leku mi naa leangiko. Akili Pulu Yili yunga kimbele mundulimú polale kanili. Jerusallem kepe bi naa-ko leai. Akili Yi Nuim King Aima Auliele-nga kolea-auliele kanili.
23339	MAT 5:36	Nunga pengale kepe. Akili nu-ni pengi-di te ‘Kake tipili.’ mola ‘Pombera tupili.’ niku ulu te kapula naa tinéliinga pengale walsiku bi leku mi naa leai.
23347	MAT 5:44	Akiliinga-pe ekupu na-ni eni nimbu siker: “Eni eninga ele-túma numanu monjuku, eni teku kis-silimele yambuma ‘Pulu Yili-ni nokupa kunjupili.’ niku Pulu Yili eninga niku mawa tenjai.
23349	MAT 5:46	“Eni numanu monjulemele yambuma mindi numanu monjulemele kene Pulu Yili-ni kanupa kaí piliimbaye? ⸤Rom-gapman⸥ ku-moni-takis liilimele yambu ⸤kis⸥ma kepe anju-yandu aku-ko telemeláliinga ⸤eni kanuku kis piliilimili yambuma wasie numanu munjingí kene kapula⸥.
23353	MAT 6:2	“⸤Eninga mulú-koleana molemú Lapale-ni aku-siku tingí yambuma méle naa kalomba⸥liinga eni yambu korupa púlima kondu kolku ‘Liipu tapunjamili.’ niku ku-moni te singíndu ‘Temulú mele yambuma-ni kanangi.’ niku, nangale toku niku méle te naa sai. Topele-mapele tuli yima-ni ‘Na yambuma-ni kape niangi.’ niku yambuma máku toku Pulu Yili-nga ungele piliili lkumanga kene kupulanumumanga kene we-yambu pulele-ni mongale-ni kanangi yambu-korupama liiku tapunjulemele. Yi akuma-ni telemele mele eni aku-siku naa teai. Na-ni enindu aima sika nimbu siker: “Aku telemeláliinga enini yambuma-ni kape nilimele ungma eninga méle kaluliele kórunga liilimele.” niker.
23356	MAT 6:5	“Eni Pulu Yili kene ung ningíndu topele-mapele tuli yima-ni Pulu Yili kene ung nilimele mele aku-siku naa teai. Topele-mapele tuli yi kanuma-ni ‘Na yi aima kaiéle moliu mele yambu pulele-ni eninga mongale-ni na kanuku kape niangi.’ niku yambuma máku toku Pulu Yili-nga ung piliili lkumanga kene kupulanumumanga kene yambuma kanuku molangi numanu siku angiliiku Pulu Yili-popu kene ung toku nilimele. Na-ni enindu aima sika nimbu siker: “Aku-siku telemeláliinga enini eninga méle kaluliele kórunga liilimele kanili.” niker.
23357	MAT 6:6	Akiliinga-pe eni Pulu Yili-kene popu toku ung ningíndu eninga suluminana sukundu puku kuna angnjiku mo toku kolea kanuna eninga ⸤mulú-koleana molemú⸥ Lapa naa kanolemele yili-kene ung niai. ⸤Yu akuna molemú.⸥ Aku tingí kene eninga ⸤mulú-koleana molemú⸥ Lapale mo toku telemele uluma kanolemále-ni eni penga méle kalomba.
23358	MAT 6:7	“‘Na Pulu Yili-kene popu topu ung niambu.’ nikunu kene Isrel-talapena ulsu molemele yambuma-ni eninga kuruma mola pulu yi gólu túlima-kene popu toku ung ningíndu we ung pulele nilimele mele aku-siku naa teai. Yambu kanuma-ni ‘Na ung pulele nimbú kene piliimba.’ niku aku-siku nilimele kanili.
23360	MAT 6:9	“Eni Pulu Yili kene popu toku ung ningíndu i-siku mele niangi: “Oliunga Tata mulú-koleana mollale, yambuma-ni ‘Nunga bili ola pípili yi kake tili kaiéle mollu.’ niku molangi.
23364	MAT 6:13	Oliu ‘Ulu te-ni kundi tupili.’ naa nikunu ulu-kismanga pali ulu-pulele pelemú ⸤kur⸥ale-ni ‘oliu naa ambulupili.’ nikunu yunga kína wendu liiyo. (Nu koleama kene mélemanga pali yi nuim kingele molkunu, tondulu olandupale nu-kene pepa, nu bi aima olandupa molupa nu-kene talang tondulu-tepa pupili taki-taki molkunu mindi pullaliinga aku-sipa tipili.)” niku aku-siku Pulu Yili-kene popu toku ung niai.
23375	MAT 6:24	“Yambu te-ni yi-auli tálenga kongun liipa tere lepa kapula naa tenjimba. Yi-auli te numanu kis panjipa, te numanu monjumba. Mola aku naa tímu lem yi auli tenga ung nimbáma aima numanu sipa piliipa liipa kongun nimbáma tondulu mundupa tenjipa, te numanu kis panjipa yunga ung nimbáma pulie nimba naa temba. Yambuma-ni Pulu Yili-nga kongunale kene Ku-Monelenga kongunale kene liiku tere leku kapula naa tinjingí.
23379	MAT 6:28	“Eni pakungí mélemanga numanu pulele nambimuna liiku mundulimeleye? Pllawa-kukuma mana olemú mele eni naa kanolemeleye? Pllawa-kukuma-ni kongun mindili siku naa teku, mulumbale te teku mimi naa telemele akiliinga-pe pllawa-kukuma molemele mele olandupa, ⸤yi nuim king⸥ Sollomon kongun pulele tepa kene wale-pakuli aima kaíma pakupa au nirim mele mandupa.
23381	MAT 6:30	Era-kuku tolemúma ekupu-mele molemú, ulsulam-ukundu ⸤lkunuku⸥ tepina kalemele akuma Pulu Yili-ni aku-sipa nokupa konjulimú lem eni ‘Pulu Yili-ni oliu kapula nokumbanje.’ niku laye-kolte mindi piliilimili yambuma pakungí mélemanga yu-ni kapula liipa naa tapunjumbaye? Eni aima sika liipa tapunjumba.
23382	MAT 6:31	“⸤Pulu Yili-ni kerama kene era-kukuma kene we-méle akuma aku-sipa nokulem⸥áliinga eni numanu pulele liiku munduku kene ‘Es, langi te tena liipu nomulúnje?’, mola ‘No tena kolupu nomulúnje?’, mola ‘Wale-pakuli tena liipu pakomulúnje?’ niku piliiku naa molai.
23383	MAT 6:32	Pulu Yili-nga yambuma naa molku ulsukundu molemele yambuma-ni aku-siku telemele akiliinga-pe eninga mulú-koleana molemú Lapale-ni eni yunga yambumanga méle mólu tolemúma kanupa molemú.
23384	MAT 6:33	⸤Eni langi nungímanga kene mulumbale pakungímanga kene numanu naa liiku munduku,⸥ Pulu Yili yi nuim kingele molupa yambuma nokulemú uluma kene yu kanupa kake telemú nimba kanolemú uluma kene mélema kene ‘Kumbi-lepu teambu.’ niku numanu liiku munduku piliiku molai. Aku tingí kene yu-ni we-mélema kepe eni simba.
23386	MAT 7:1	⸤Yesos-ni ung mare nimba molupa kene ung mare wasie nimba mele:⸥ “Eni anju yambuma ⸤telemele uluma⸥ apurungí kene aku-sipa ⸤Pulu Yili-ni⸥ eni telemele mele anju apurumbako. Eni anju yambuma-ni telemele mele apuruku kanuku kene “Teku kis-sikimili. Tekemele mele Pulu Yili-ni kanupa kis piliipili.” ningí mele ⸤Pulu Yili-ni⸥ aku-sipa eni apurumba. Aku tembaliinga ‘⸤Pulu Yili-ni⸥ oliu ulu telemuluma naa apurupili.’ niku eni yambuma telemele uluma naa apurangiko.
23391	MAT 7:6	“‘Pulu Yili-nga’ nilimele mélema liiku owa naa sai. Nomba kene pe topele topa eni nombánje akiliinga aku-siku naa teai. Eninga méle kaíma kung molumbana toku naa mundai. Kimbele-ni kambiliimba akiliinga aku naa teai.” ⸤nirim.⸥
23396	MAT 7:11	Pe eni numanu kis pípili molemele yambuma-ni aku-siku eninga kangambulama méle kaíma silimele lem eninga Lapa mulú-koleana molemále-ni “Mélema si.” niku mawa tingí yambuma méle kaí aima olandupama naa simbaye? ⸤Aima simba.⸥
23397	MAT 7:12	Akiliinga, ‘Yambuma-ni nu-kene teangi.’ nikunu numanuna piliillu mele nu-ni anju yambuma aku-sikunu ti. ‘Aku teangi.’ nikinu ulu akili ung tálenga pulele. Ulu akili Moses-ni Pulu Yili-nga ung-mani sirim bukna turum-manga pulele kene, Pulu Yili-ni “Ninjai!” nimba ung nimba sirimuma piliiku yambuma niku siring yima-ni bukna turing ungmanga pulele kene, liipa tere lepa nilimáliinga aku-siku anju-yandu yambuma-kene teku kaí teai.” ⸤nirim.⸥
23400	MAT 7:15	“Pulu Yili-ni “Ninjai!” nimba, nimba sili ungma naa piliiku we gólu toku yandu niku singí yima ungí akiliinga piliiku kongnjuku molai. Kung-sipsipma aima táka-niku molemele mele aku-siku yambu kanuma oku mulungéliinga-pe owa-takarama aima engle-ni kolku kene ‘Méle te topu nomulú.’ niku anduku molemele mele aku-siku yambu kanuma-ni ‘Eni mindili nangi. Eni tepu kis-samili.’ niku molemele.
23401	MAT 7:16	Gólu tuli yambu kanuma oku ulu tingíma kanuku kene, ‘Enini sika gólu túlima.’ niku kanungí. ‘Ámu namili.’ niku takemé kapula olku toku nolkemelaye? Mola ‘Me te namili.’ niku silipú kapula ukuku nolkemelaye? Aima mólu. ‘Ámu lupa, takemé lupako; me lupa, silipú lupako.’ niku kanolemele. ⸤Aku-siku mele Pulu Yili-ni sika “Ninjai!” nimba, nimba sili ungma piliiku yambuma sika niku silimele mele lupa, Pulu Yili-ni “Ninjai!” nimba, naa nimba sili ungma yambuma gólu toku niku silimele mele lupako niku kanungí.⸥ Unjima mong tolemú kene kanuku kene ‘Ima nomulú lem. Ima naa nomulú lem.’ niku kanuku bi silimele kanili.
23406	MAT 7:21	“‘Yambuma-ni nandu ‘Auliele. Auliele.’ nilimele yambuma pali Pulu Yili-ni yi nuim kingele molupa nokumba mulú-koleana sukundu pungí.’ niku naa piliai. Tata mulú-koleana molemáliinga ungma piliiku liiku tingí yambuma mindi akuna pungí.
23408	MAT 7:23	Akiliinga-pe aku-siku ningí kene na-ni enindu nimbu mele: “Na eninga bima aima naa piliipu eni kanupu bi naa siliu. Eni Pulu Yili-nga ungele naa piliiku liiku tiringeliinga nanga kumbi-kerina naa oku anju pai.” nimbú.
23410	MAT 7:25	Penga lo topa no topa popuremi topa kene lkuli aima topa kalalu simba tirim akiliinga-pe lku paka-súmele ku-poluna angiliirimeliinga topa tekisi naa tekisipa gi nimba we angiliirim. Nanga ungma piliiku liiku telemele yambuma enini yi kanili mele molemele.
23412	MAT 7:27	Pe lo topa no topa popuremi topa kene lku kanili topa kalalu sipa aima bulu-bale sirim. Nanga ungma naa piliiku liiku tingí yambuma enini yi kanili mele molemele.” nirim.
23414	MAT 7:29	Pulu Yili-nga ung-manimanga puluma piliiku enini ung-bo tunjuring yima-ni we ung-bo tunjuring mele Yesos-ni aku-sipa ung-bo naa tunjurum. Namba lirim yima-ni mundu-mong naa teku tondulu munduku ung-bo tunjuring aku-sipa mele mani sipa ung-bo tunjurumeliinga piliiku kene enini mini-wale munduring.
23418	MAT 8:4	Kanu-kene Yesos-ni yunundu alsupa nimba mele: “Nu-ni ya ulu tekerale yambu tilurindu kepe aima naa ni. Sumbi-siku pukunu Pulu Yili popu tunjuli yili nunga kangiele liiku ora sikunu, ‘Nanga kangiele alsupa kaí lipili molkur akiliinga.’ nikunu Moses-ni “Ti.” nimba, nimba panjurum mele piliiku liikunu tinindu “Pulu Yili popu toku kalku sai.” nirim mélale liikunu Pulu Yili popu tunjuli yilindu “Kalonjui.” niku yu si. Penga yambuma-ni nu kanuku kene ‘Yu sika kangiele kaí lipili molemú.’ niku piliangi akiliinga niker mele isili-ui ti-pui.” nirim. ⸤“Aku-siku tiní kene yambuma-ni nu kanuku kis naa piliingí, nu alsuku we-yambuma molemelena kapula tiluna pukunu muluni.” nirim.⸥
23422	MAT 8:8	⸤Aku nirim mele piliipa kene⸥ ami-yi wan-andret nukurum yili-ni yunundu pundu topa nimba mele: “Auliele, na yi kisele mele moliu, nu nanga lkuna unéle kapula naa temba. Na yi te-ni kepe nokupa molemú, yunga ungele piliipu liipu teliu. Na-ni kepe ami-yi mare nokupu moliu. Yi kanumanga te-ndu “Pui.” niliu kene yu pulimú. Mola te-ndu “Ui.” niliu kene yu olemú. Mola nanga kongun tinjili kendemande-yambu te-ndu “I-siku ti.” niliu mele yu aku-sipa telemú kanili. Aku-sipako, nu-ni ung te we niní kene nanga kendemande-yili kona pumba akiliinga ungele nu-ni we ni.” nirim.
23425	MAT 8:11	Na-ni enindu aima sika nimbu siker: “Ena ola olemú koleamanga kene ena mania pulimú koleamanga kene yambu pulele wendu oku Pulu Yili yi nuim kingele molupa nokulemú mulú-koleana sukundu Eprayam kene Aisak kene Jekop kene wasie oku langi noku mulungí.
23426	MAT 8:12	Akiliinga-pe Pulu Yili-ni ‘yunga yambuma’ nimba makó turum ⸤Isrel-⸥yambuma yu nokupa molemú koleana puku molkemela yambuma yu-ni topa makurupa sumbulú túlina mundumba. Kanuna aima mindili noku kene kola teku mindili siku mulungí.” niker.” nirim.
23428	MAT 8:14	⸤Kanu-kene⸥ Yesos Pita-nga lkuna lkundu pupa kene Pita-nga kolepa-ambale kuru topa kangiele nurum-na yu anambu lirim kanupa kene,
23430	MAT 8:16	Penga kolea kalá tomba tirim kene numanuna kuru mulurum yambu pulele Yesos mulurumna meku uring kene yu-ni kurumandu “Oku wendu pai.” nirim kene oku wendu puring. Kuru turum yambuma pali tepa kaí tirim-ko.
23431	MAT 8:17	Aku-sipa tirimeliinga kórunga-ui Pulu Yili-ni “Ninjui!” nimba ung nimba sirimuma piliipa yambuma nimba sirim yi Asaya-ni ulu te penga wendu ombá ui nirim mele kamu wendu urum. Asaya-ni nimba mele: “Yu-ni oliu kuru turum-ma tepa pora sipa, oliu anambu lirimulu kuruma liipa ulsu mundurum.” nirim.
23433	MAT 8:19	⸤Akiliinga-pe ui naa pupa we angiliipili⸥ Pulu Yili-nga ung-manimanga puluma piliipa ung-bo tunjurum yi te yu angiliirimna omba yunundu nimba mele: “Ung-Bo Tunjuliele, nu puni koleamanga pali nu lumbili ombú.” nirim.
23434	MAT 8:20	⸤Aku nirim kene⸥ Yesos-ni yundu nimba mele: “Piliiyo! Owa-takarama lku pelemelémanga pelemelé; kerama eninga mi takolemelemanga pelemelé, akiliinga-pe Mania Omba Mana-Yi Au Talurum Yili pelemú kolea te naa lelemú ⸤akiliinga, nu ‘Yu lumbili pupu kene kapula naa molumbu.’ niku piliikunu kene na lumbili ui. We naa ui.⸥” nirim.
23435	MAT 8:21	Kanu-kene yu lumbili andurum yi te-ni yunundu nimba mele: “Auliele, nu kamu lumbili wambu aramele-pe ui na pupu nanga lapale ⸤kene wasie molambu. Pe yu kolumba kene⸥ ónu tepu kene nu lumbili ombú.” nirim.
23440	MAT 8:26	Yu ⸤makiliipa kene⸥ eninindu nimba mele: “‘Pulu Yili-ni oliu nokumba.’ niku numanu tondulu naa pili yima, eni nambimuna mini-wale mundukumiliye?” nirim. Aku nimba kene ola molupa popuremale kene numéle kene ung-mura sirim. Kanu-kene popuremale topa kelepa numéle lope naa tepa aima we lirim.
23441	MAT 8:27	⸤Yu-ni tirim mele kanuku kene⸥ yima-ni mini-wale munduku kene niku mele: “Apa! Yi ili nambulka yi te-nje? Popuremale-ni kepe no-numéle-ni kepe yunga ungele piliiku liiku kelkembele.” niring.
23443	MAT 8:29	Yesos kanukulu kene tondulu mundukulu walsikulu kene nikulu mele: “Pulu Yili-nga Málale, oliu-kene ulu nambulka ulu te tinindu únuye? Oliu mindili liipa simba enale ui wendu naa upili nu-ni isili-ui oliu mindili liiku sini okunuye?” niringli.