23219	MAT 1:6	Jesi-ni Yi Nuim King Depit mirim. Depit-ni Sollomon mirim. Sollomon-nga anum ui Yuraya-nga ambu-mínele mulurum. Penga Depit-ni ambu kanili numanu monjupa Yuraya topa konjupa ambale yunu liirim.
23232	MAT 1:19	Kanu-kene yunga yi Josep yunu yi sumbi-niliele mulurumeliinga Maria kangambula munjurumele piliipa kene ‘Maria pipili naa kulupili.’ nimba ‘Yambu pulele molangi yunu tímu mele nimbu para naa sipu yu-yunu molumba kene kiyang nimbu we “Kamu pui.” niambu.’ nimba piliirim.
23234	MAT 1:21	“Yu kang te membá. Kang kanili-ni yunga yambuma ‘Eninga numanuna ulu-pulu-kis telemelema pípili molemeláliinga mindili nungí.’ nimba enini tepa liipa, mindili nolkemela kupulanum-na wendu liipa, yunu-kene wasie molku kunjingí kupulanum-na liipa monjumbaliinga yunga bi lekunu “Yesos” niani.” nirim.
23236	MAT 1:23	“Piliai. Ambu-wenipu te-ni kangambula monjupa kene kang te membá. Kanu-kene yunga bi leku “Imanuel” ningí.” nirim. Bi ilinga ung-pulele ‘Pulu Yili oliu-kene molemú’.
23243	MAT 2:5	Enini yunundu niku mele: “Kolea Judia distrik sukundu Betelliem taon-na yu mingí. Pulu Yili-ni “Ninjui!” nimba ung nimba sirimuma piliipa yambuma nimba sirim yi ⸤Maika-ni⸥ penga aku-sipa wendu ombá mele ui buk turum akuna molemú kanili. Yu-ni nimba mele:
23249	MAT 2:11	Lkuna lkundu puku kene kangale kene anum Maria kene muluringlina puku kanuku liiring. Kanuku kene kangalenga kumbi-kerina koporungu languku ma kanuku kene yu popu toku bi paka tunjuring. Bi paka tonjuku kene enini wale meku uringma apisiku méle kaíma wendu liiku yu siring. Ku-gollu talse kene, paura kalemele kene mura tuli paura akiliinga te kene, kopungu-wel aima mura tuli te kene, méle akuma yu siring.
23260	MAT 2:22	Akiliinga-pe Akelles yunga lapa Erot alko topa yi nuim kingele molupa kolea Judia distrik nukurum akili piliipa kene Josep yu kanuna alsupa pumbandu mundu-mong tirim. Kanu-kene Pulu Yili-ni uru-kumbu sipa kene nimba mele: “Marena tungí akiliinga akuna naa pui.” nimba yunundu lip-lipi turum kene yu kelepa kolea Gallalli distrik pupa
23261	MAT 2:23	akuna lirim Nasaret taon-na pupa mulurum-na Pulu Yili-ni “Ninjai!” nimba ung nimba sirimuma piliiku yambuma niku siring yima-ni ⸤Yesos-kene⸥ ulu te penga wendu ombá niku ui niring mele kamu wendu urum. Enini niku mele: “Yambuma-ni yu bi leku ‘Yu Nasaret taon yi te.’ ningí.” niring kanili.
23268	MAT 3:7	Yu-ni ⸤Juda-yambumanga yi-auli⸥ Perisima kene Sadusima kene yi pulele no liingíndu uring kanupa kene, enini ung-mura sipa nimba mele: “Gólu topa yambuma tepa kis-sili wambiyelenga walúma, Pulu Yili arerembi kolumba enaliinga nae-ni “Eni takara toku pai.” nim-na enini ‘Pulu Yili-ni naa tepa kis-sipili.’ niku ‘No liimulú.’ niku okumeleye?
23269	MAT 3:8	Eni sumbi-siku molku, ulu kaíma mindi teku mulungí kene eni ulu-pulu-kis tiringma aima sika munduku kelku numanu topele tungí mele mokeringa lemba.
23270	MAT 3:9	“Oliu anda-kolepa Eprayam-ni kalupa liirimuma molemuláliinga yambu kaíma molemulu.” niku aku-siku niku naa piliai. Na-ni eni nimbu siker: “Pulu Yili-ni ku-mulú imandu “Eprayam-ni kalupa liirim yambuma au talangi.” nilkanje ku-mulúma Eprayam-ni kalupa liirim yambuma molkemela.” niker. Eni Eprayam-ni kalupa liirim yambuma molemeláliinga ulu te naa telemú.
23271	MAT 3:10	“Unji peki tomba luli Pulu Yili-ni kórunga unji-puluna ambulupa ola liipa molemú. Unji-mong kaí naa tombama yu-ni peki topa kene tepina kalomba.
23272	MAT 3:11	Ulu-pulu-kísima kanuku kis piliiku numanu topele tolemele yambuma na-ni sika no liinjiliu. Akiliinga-pe yi te aelepa ombále yu-ni ⸤Pulu Yili-nga⸥ Mini Kake Tiliele kene tepéle kene eni liinjimba ⸤liingí⸥. Na kene aelepa ombá yi ili yunga tondulale aima olandupa, nanga tondulale aima mania-kilia. Na yunu-kene kapula mólu. Yambu-aulimanga kongun kis tili kendemande-yambuma-ni sika eninga aulimanga kongun kísima tinjingíndu kimbu-suma wendu liinjilimele akiliinga-pe na-kene aelepa ombáliinga kimbu-su wendu liinjimbu kongun kanili aima olandupa mele na-ni kapula naa tenjilka, ⸤na yi aima kisele⸥.
23282	MAT 4:4	Akiliinga-pe yu-ni pundu topa kene nimba mele: “Pulu Yili-nga bukele-ni nimba mele: ‘Langima-ni mindi yambuma kona mululi ulu-pulele naa silimú. Pulu Yili-ni ung nilimúma pali piliiku liiku teku mulungí kene kona mululi ulu-pulele liingí.’ nimba molemú.” nirim.
23284	MAT 4:6	yundu nimba mele: “Nu Pulu Yili-nga Málale lem nu tepa liimba akiliinga pu-nikunu mania pui.” ⸤nirim.⸥ “Pulu Yili-nga bukele-ni nimba mele: ‘Pulu Yili yunga angkellama-ni ‘Nu oku nokai.’ nimbá. Enini nu ‘Ku te-ni kepe naa tupili.’ niku nu eninga kima-ni oku kanglku liingí.’ nimba molemú kanili. Aku-sipa nirimeliinga piliiku kene aku-sikunu ti.” nirim.
23286	MAT 4:8	Alsupa depollale-ni yu liipa ma-pangí te aima ola-kilia lirimna memba ola pupa monjupa kene, yu ma-koleama pali kene koleamanga méle kaíma wasie liipa ora sipa kene
23297	MAT 4:19	⸤Aku-siku teku muluringli kanupa kene⸥ nimba mele: “Na lumbili wangli. Oma liinglíndu oma liili wale te liiku nona suku mundulimbili kene omama walena omba pelemú mele, penga ‘nanga kongunale tinglíndu nanga ungele piliikulu niku silsiliiku andunglí kene yambuma nanga talapena sukundu oku molangi.’ nimbu ‘Else na lumbili wale.’ niker.” nirim.
23301	MAT 4:23	Kanu-kene Yesos kolea Gallalli distrik sukundu koleamanga pali andupa, Juda-yambuma máku toku Pulu Yili-nga ungele piliiring lkumanga lkundu pupa yambuma ung-bo tonjupa, Pulu Yili nondupa yi nuim kingele molupa nokumba mele temani kaiéle topa sipa, yambu kuru lupa-lupa turum-ma kene kangina ulu pulele tirim-ma kene tepa kaí tirim.
23302	MAT 4:24	Yu-ni tirim mele temanele kolea Siria propinj koleamanga pali anju-anju purum piliiku kene eninga yambu kuru lupa-lupa turum yambuma kene, mindili lupa-lupa noku muluring yambuma kene, yambumanga numanuna kuru molku ambuluring yambuma kene, kuru-kopari turum yambuma kene, kimbu-ki kukurum yambuma kene, yu mulurumna meku uring kene yu-ni yambu kanuma tepa kaí tirim.
23306	MAT 5:3	“Yambu numanuna korupa pulimú piliilimili yambuma Pulu Yili eninga yi nuim kingele molupa enini nokulemáliinga enini “Numanu kaí pípili molku konjangi.” nilimú kupulanum-na molemele.
23307	MAT 5:4	“Yambu kola teku numanu kis pípili molemele yambuma Pulu Yili-ni “Enini numanu kaí pepa toembu tupili.” nimbáliinga enini “Numanu kaí pípili molku konjangi.” nilimú kupulanum-na molemele.
23308	MAT 5:5	“Yambu táka-niku molku yambu lupamanga ungma piliiku molemele yambuma ma-koleama pali Pulu Yili-ni enini simba liingéliinga enini “Numanu kaí pípili molku konjangi.” nilimú kupulanum-na molemele.
23309	MAT 5:6	“Pulu Yili-ni “Teai.” nilimú ulu sumbi nílima tingíndu waka kolku molemele yambuma kapula mulungéliinga enini “Numanu kaí pípili molku konjangi.” nilimú kupulanum-na molemele.
23310	MAT 5:7	“Yambu lupama kondu kolemele yambuma Pulu Yili-ni kondu kolumbaliinga enini “Numanu kaí pípili molku konjangi.” nilimú kupulanum-na molemele.
23311	MAT 5:8	“Yambu numanu kake tipili molemele yambuma-ni Pulu Yili kaningéliinga enini “Numanu kaí pípili molku konjangi.” nilimú kupulanum-na molemele.
23312	MAT 5:9	“‘Yambuma numanu tiluna pupili molangi.’ nilimele yambuma Pulu Yili-ni ‘Enini nanga kangambulama.’ nimbáliinga enini “Numanu kaí pípili molku konjangi.” nilimú kupulanum-na molemele.
23313	MAT 5:10	“Pulu Yili-ni “Teai.” nilimú ulu sumbi nílima teku molemeláliinga yambu lupama-ni enini mindili silimele ⸤akiliinga⸥ Pulu Yili eninga yi nuim kingele molumbáliinga enini “Numanu kaí pípili molku konjangi.” nilimú kupulanum-na molemele.
23314	MAT 5:11	“Na piliiku molemele yambuma, eni nanga yambuma molemeláliinga we-yambuma-ni eni ung-taka tonjuku mindili siku, ung kis lupa-lupama eninga bulkundu gólu toku ninjingí kene eni “Numanu kaí pípili molku konjangi.” nilimú kupulanum-na molemele.
23315	MAT 5:12	⸤Yambuma-ni eni aku-siku mele telemeláliinga⸥ eni mulú-koleana pungí kene kanuna Pulu Yili-ni eni méle kalupa konjumbaliinga numanu aima lakuku siku numanu kaí pípili molai. Yambuma-ni ekupu eni mindili silimele mele aku-siku eni naa molangi kóru-ui Pulu Yili-ni “Ninjai!” nimba ung nimba sirimuma piliiku yambuma niku silsiliiku anduring yambuma we-yambuma-ni enini kepe mindili siringko kanili.” ⸤nirim.⸥
23316	MAT 5:13	“Eni ma-koleana yambumanga api-kusa mele molemele. ⸤Akili méle kaí⸥ akiliinga-pe yu sungu naa temba kene ‘Yu kelepa sungu tipili.’ nimbu ulu te kapula temulúye? Yu kongunale temba tondulu te alsupa naa pembaliinga we topu mundupu kelemulú kene yambuma-ni anduku kambiliingí kene kapula.
23317	MAT 5:14	“Eni ma-koleana yambumanga talang pa tinjílima molemele. Kolea-auli te ma-pangina ola lembale kapula mo naa tomba.
23319	MAT 5:16	Aku-sipa mele ‘Oliu-ni ulu kaíma telemulu mele yambuma-ni kanuku kene oliunga Lapa, mulú-koleana molemále, kape niangi.’ niku, eni-enini eninga pa telemú talang akili yambuma-ni kanangi.” ⸤nirim.⸥
23322	MAT 5:19	Akiliinga, yambu te-ni Pulu Yili-nga ung-mani kanumanga ung-mani wallú te kepe “Naa tembu.” nimba mundupa kelepa, yambu lupama mani sipa kene “Munduku kelai.” nimbá yambale Pulu Yili yi nuim kingele molupa nokulemú koleana yunga bili aima mania pemba. Akiliinga-pe yambu te-ni ung-mani kanuma piliipa liipa tingí panjipa molupa, yambu lupama mani sipa ung-bo tonjumba yambale Pulu Yili yi nuim kingele molupa nokulemú koleana yunga bili aima lakupa molumba.
23323	MAT 5:20	Na-ni enindu nimbu siker: “Perisi-yima kene Pulu Yili-nga ung-manimanga puluma piliiku ung-bo tonjilimele yima kene enini ulu sumbi-nílima telemele ulumanga olandupa eni we-yambuma-ni naa tíngi lem, Pulu Yili yi nuim kingele molupa yambu nokulemú talapena sukundu eni aima naa puku mulungí.” niker. ⸤Yi kanuma-ni ung-manima piliiku kene telemele mele lupa. Pulu Yili-ni kanupa ulu sumbi-nílima nimba kanolemú mele lupa.⸥” ⸤nirim.⸥
23324	MAT 5:21	“Kóru-ui ⸤Moses-ni “Ulu mare i-siku teai! Mare i-siku naa teai!” nimba⸥ anda-kolepalimandu ung-manima sirim-manga te eni piliilimili. Ung-mani kanili i-sipa mele: “Eni yambuma toku naa konjai. Yambu topa konjumba yambale kot-na liiku angnjiku “Yu pundu tupili.” niku buni singí.” nirim kanili.
23325	MAT 5:22	Akiliinga-pe ekupu na-ni eni ung-mani kaniliinga ung-pulele i nimbu simbu teker: “Yambu te-ni yunga angin kene arerembi kolumba yambale willis-kot-na liiku monjuku “Yu pundu tupili.” niku buni singí.” niker. Yambu te-ni yunga angin-ndu ung-taka tonjupa “Nu kamakaleye?” nimbá yambale propinjel-kot-na meku puku kot tinjingí. Yambu te-ni yambu te-ndu “Nu aima wilie kelepa tuliele!” nimbá yambale tepi-koleana pumba.
23326	MAT 5:23	“Aku-siku tingí yambuma buni mingéliinga nu-ni ‘Pulu Yili-ni na kanupa kaí piliipili.’ niku yunga mélema tepina kaluli poluna Pulu Yili kung mola kera popu toku kalku sinindu meku okunu kene nunga angenele-ni nu-kene we arerembi te kolumba piliikunu kene,
23327	MAT 5:24	nu Pulu Yili kalku sini mélema Pulu Yili popu toku kaluli polu alse punduna we lipili nosukunu kene kelku anju pukunu angenandu “Tiluna kapula-kapula molambili.” nikunu puku nikunu mele, penga kelku okunu nu Pulu Yili kaluní mélema okunu yu kalku sani.
23329	MAT 5:26	Na-ni nundu aima sika nimbu siker: “Nu ka-lkuna wendu uníndu pundu aima pali tokunu kene mindi wendu uní. We kapula wendu naa uní.” niker.” ⸤nirim.⸥
23330	MAT 5:27	“⸤Ui Moses-ni⸥ ung-mani te sirimele eni piliilimili. Ung-mani kanili i-sipa mele: ‘Ambu yi púlima yi lupama kene waperanale naa teku, yi ambu líílima ambu lupama kene waperanale naa teai.’ nirim kanili.
23332	MAT 5:29	“Nunga mongsele-ni méle te kanukunu kene numanale-ni ‘Liambuka.’ niku piliikunu ulu-pulu-kis te tinu lem mongsele ukuku wendu mundui. Nunga mongsele angiliipili nu tepi-koleana liiku mundungí kene kapula naa tembaliinga kangieliinga méle te wendu liiku munduku kelkunu kene molkunu kunjini kene kapula.
23333	MAT 5:30	Nunga ki-sele-ni ulu-pulu-kis te tinu lem ki-akusele kari leku wendu mundani. Nunga ki-sele angiliipili nu tepi-koleana liiku mundungí kene kapula naa temba akiliinga kangieliinga méle te wendu liiku munduku kelkunu kene molkunu kunjini kene kapula.” ⸤nirim.⸥
23336	MAT 5:33	“Kóru-ui ⸤Moses-ni⸥ anda-kolepalimandu ung-mani te wasie sirimele eni piliilimili. Ung-mani kanili i-sipa mele: ‘ “Aima sika tembu.” niku, niku panjiku mi lingí ungele karaye naa teai. Auliele-ndu “Aima sika tembu.” niku, niku panjiku mi lingí mele aima sika aku-siku teai.’ nirim kanili.
23340	MAT 5:37	Ulu te sika tiní lem sumbi-sikunu “Tembu.” ni. Naa tiní lem “Naa tembu.” ni. Ulu-kisimanga pali ulu-pulele pelemú ⸤kur⸥ale-ni ambululemú yambuma-ni mindi ung sulu teku nilsiliiku puku mi lelemele.” ⸤nirim.⸥
23346	MAT 5:43	“⸤Ui Moses-ni⸥ ung-mani te sirimele eni piliilimili. Ung-mani kanili i-sipa mele: “Ele-lkeramale numanu monjuku, ele-túli kanuku kis pilíí.” nirim kanili.
23348	MAT 5:45	‘Eninga Lapale mulú-koleana molemáliinga kangambulama molamili.’ niku aku-siku teai.” niker. Yu-ni yambu kis kaíma molemelena ‘Ena tupili.’ nilimú. Yambu ulu sumbi-nílima telemele yambuma kepe yambu ulu sumbi-nílima naa telemele yambuma kepe eninga wasie pali ‘Lo tupili.’ nilimú-ko.
23349	MAT 5:46	“Eni numanu monjulemele yambuma mindi numanu monjulemele kene Pulu Yili-ni kanupa kaí piliimbaye? ⸤Rom-gapman⸥ ku-moni-takis liilimele yambu ⸤kis⸥ma kepe anju-yandu aku-ko telemeláliinga ⸤eni kanuku kis piliilimili yambuma wasie numanu munjingí kene kapula⸥.
23351	MAT 5:48	Akiliinga ⸤Moses-ni sirim ung-manima we piliiku naa teku,⸥ eninga Lapale mulú-koleana molemú yi aima sumbi-niliele molemú mele eni aku-siku yambu sumbi-nílima molai.” ⸤nirim.⸥
23352	MAT 6:1	⸤Yesos-ni ung mare nimba molupa kene ung mare wasie nimba mele:⸥ “‘Yambuma-ni ‘Oliu yambu aima kaíma. Uluma aima tepu konjulimulu.’ niku kanangi.’ niku yambuma kanuku molangi eninga ulu kaíma aima naa teai. Aku-siku tingí kene yambuma-ni eni kape ningí. Kape ningí ung kanuma eninga méle kaluliele liingéliinga eninga mulú-koleana molemú Lapale-ni eni méle naa kalomba.
23353	MAT 6:2	“⸤Eninga mulú-koleana molemú Lapale-ni aku-siku tingí yambuma méle naa kalomba⸥liinga eni yambu korupa púlima kondu kolku ‘Liipu tapunjamili.’ niku ku-moni te singíndu ‘Temulú mele yambuma-ni kanangi.’ niku, nangale toku niku méle te naa sai. Topele-mapele tuli yima-ni ‘Na yambuma-ni kape niangi.’ niku yambuma máku toku Pulu Yili-nga ungele piliili lkumanga kene kupulanumumanga kene we-yambu pulele-ni mongale-ni kanangi yambu-korupama liiku tapunjulemele. Yi akuma-ni telemele mele eni aku-siku naa teai. Na-ni enindu aima sika nimbu siker: “Aku telemeláliinga enini yambuma-ni kape nilimele ungma eninga méle kaluliele kórunga liilimele.” niker.
23354	MAT 6:3	“Akiliinga-pe eni yambu-korupama kondu kolku méle te singíndu ‘Yambuma-ni aima naa kanangi. Yambu te wasie tapú-topulu andolembulále-ni kepe naa kanupili, mo topu kiyang nimbu liipu tapunjambu.’ niai.
23355	MAT 6:4	Kanu-kene yambuma-ni naa kanangi, tingí mele yambu te naa niku siku kene korupa puli yambu te liiku tapunjungí kene eninga ⸤mulú-koleana molemú⸥ Lapale-ni mo toku telemele uluma kanolemále-ni eni méle kalomba.” ⸤nirim.⸥
23356	MAT 6:5	“Eni Pulu Yili kene ung ningíndu topele-mapele tuli yima-ni Pulu Yili kene ung nilimele mele aku-siku naa teai. Topele-mapele tuli yi kanuma-ni ‘Na yi aima kaiéle moliu mele yambu pulele-ni eninga mongale-ni na kanuku kape niangi.’ niku yambuma máku toku Pulu Yili-nga ung piliili lkumanga kene kupulanumumanga kene yambuma kanuku molangi numanu siku angiliiku Pulu Yili-popu kene ung toku nilimele. Na-ni enindu aima sika nimbu siker: “Aku-siku telemeláliinga enini eninga méle kaluliele kórunga liilimele kanili.” niker.
23357	MAT 6:6	Akiliinga-pe eni Pulu Yili-kene popu toku ung ningíndu eninga suluminana sukundu puku kuna angnjiku mo toku kolea kanuna eninga ⸤mulú-koleana molemú⸥ Lapa naa kanolemele yili-kene ung niai. ⸤Yu akuna molemú.⸥ Aku tingí kene eninga ⸤mulú-koleana molemú⸥ Lapale mo toku telemele uluma kanolemále-ni eni penga méle kalomba.
23358	MAT 6:7	“‘Na Pulu Yili-kene popu topu ung niambu.’ nikunu kene Isrel-talapena ulsu molemele yambuma-ni eninga kuruma mola pulu yi gólu túlima-kene popu toku ung ningíndu we ung pulele nilimele mele aku-siku naa teai. Yambu kanuma-ni ‘Na ung pulele nimbú kene piliimba.’ niku aku-siku nilimele kanili.
23360	MAT 6:9	“Eni Pulu Yili kene popu toku ung ningíndu i-siku mele niangi: “Oliunga Tata mulú-koleana mollale, yambuma-ni ‘Nunga bili ola pípili yi kake tili kaiéle mollu.’ niku molangi.
23363	MAT 6:12	Yambuma-ni oliu teku kis-síngi kene kanupu konde tenjipu ulu te naa tímulu mele aku-sikuko oliu-ni nu-kene tepu kis-símulu uluma kanuku konde tenjikunu oliu ulu te naa tiyo.
23364	MAT 6:13	Oliu ‘Ulu te-ni kundi tupili.’ naa nikunu ulu-kismanga pali ulu-pulele pelemú ⸤kur⸥ale-ni ‘oliu naa ambulupili.’ nikunu yunga kína wendu liiyo. (Nu koleama kene mélemanga pali yi nuim kingele molkunu, tondulu olandupale nu-kene pepa, nu bi aima olandupa molupa nu-kene talang tondulu-tepa pupili taki-taki molkunu mindi pullaliinga aku-sipa tipili.)” niku aku-siku Pulu Yili-kene popu toku ung niai.
23365	MAT 6:14	“Yambuma-ni eni teku kis-singí uluma kanuku konde tenjiku ulu te naa tíng lem eninga mulú-koleana molemú Lapale-ni eninga ulu-pulu-kísima kanupa konde tenjipa ulu te naa tembako.