23230	MAT 1:17	Jã¹nxe³jut3su² Je³su²jah³la² sũ̱³na²nãu³su² ta¹hxai²hẽ¹la². Nxe³sxã³ A³bra³ãu²ah³la² ã³si³wxe³ki̱³ka³tu̱³ Ta³vi²yah³la² hãi¹nxã¹ki̱³kxai²nãn²tu̱³ a²sũ̱³na²nãu³xa² ĩ³yĩ¹lih²xai³ain¹te²nãu³tu̱³ hxi²ka² hxan³sxã³ ha¹li¹ ha¹li¹ wxa²sa²so¹xi²sxã³ 14 nxe³ki̱³te²ju²hẽ³la². Te²yã¹nxe³sxã³ Ta³vi²yah³la² ã³si³wxe³ki̱³ka³tu̱³ hu³ Ba³bi³lo²na²ko³nãu³a² sa²tã³nyhain¹tãu³nai³tã² hãi¹nxã¹ki̱³kxai²nãn²tu̱³ a²sũ̱³na²nãu³xa² ĩ³yĩ¹lih²xai³ain¹te²nãu³tu̱³ hi³ka² hxan³sxã³ ha¹li¹ ha¹li¹ wxa²sa²so¹xi²sxã³ 14 nxe³ki̱³te²ju²hẽ³la². Te²yã¹nxũn³sxã³ Ba³bi³lo²na²ko³nãu³a² sa²tã³nyhain¹tãu³nai³tã² ã³si³wxe³ki̱³kxai²nãn²tu̱³ hu³ Kris²tu³jah¹la² a³li³lah¹ju³ta² hãi¹nxã¹ki̱³kxai²nãn²tu̱³ a²sũ̱³na²nãu³xa² ĩ³yĩ¹lih²xai³ain¹te²nãu³tu̱³ hxi²ka² hxan³sxã³ ha¹li¹ ha¹li¹ wxa²sa²so¹xi²sxã³ 14 nxe²ki̱³te²ju²hẽ³la².
23232	MAT 1:19	Nxa²ha¹te¹ Jo³se²ah³lo²kxai³lu² ju¹tai²li² ã³ne³wxe³nũ²la², Ma³ri²a³ka³lxa² wẽh³ni³ju³ta² ã³ne³wxe³nũ²la² a²ẽ¹na² ne³kxe³kxi²nha²ta¹hxai²hẽ¹la². Ne³kxe³kxi²nha²te³nah¹lxi¹: — Wain³txi³ kãi³jah¹lo²sa¹xã¹. Hai³txi³ kuh³lxa³thin¹sxã³ kãi³te²txã³xã¹. Ta¹ka³lxai²na² wẽ³sa² wẽh³ni¹kxa² wet1sa²jah¹lo²sxa³xã¹. Nxe³kxan²ti³ kwa² ĩ³ãu²lxi²sa²ju³ta² ten³sa²nxa³nhã¹. Nxe³sa²nxa³ha²kxai³ kwa² hãi³a² ã³a¹tũ¹xã¹. Ma³ri²a³ka³lxa² ã³a¹tũ¹xã¹. Nxe³nha²ta¹hxai²hẽ¹la².
23233	MAT 1:20	Nxe³tãu³ãn²tu̱³ta¹ nũ¹ha̱in³nha²tãu³a² Txa²wã¹sũ̱³na² sa²si¹hã³jah¹la² oh³xan¹jah¹la² wxa²kan³sxã³ wxã³ta¹hxai²hẽ¹la². Wxã³ka³tu̱³ Jo³se²ah³la² sxa³sxã³ ãu³xi²ta¹hxai²hẽ¹la². Ãu³xi²tãu³a² ã³nhxi²sxã³nho³kxi²ta¹hxai²hẽ¹la². ónhxi²sxã³nho³kxi²te³nah¹lxi¹. Txa²wã¹sũ̱³na² sa²si¹hã¹jah¹la² ã³tĩ³sxã³ e³kxi²te³nah¹lxi¹: — Jo³se²ah³lãi³. Ta³vi²yah³lu¹ta² a²ne³sa³wit3si¹lxi¹. Txa²wãn³txa² e³kxi¹nx2ta¹jau³xa² wi¹lain³kxi¹sẽ¹li¹. “Ta¹ka³lxa² Ma³ri²a³ka³lxa² so¹nha¹tũ¹xã¹.” Nxi¹lxi¹. Nxẽ¹nha²kxai³ hxi²waun³txi³txa³hẽ¹li¹. Ta¹ka³lxai²na² so¹sẽ¹li¹. Wẽ³sai²na² ta¹ka³lxa² wẽh³ni¹kxa² hai³txi³ yuh³xai²nãn¹te² we¹kxe³su² nxe²nxa³i¹. Yxãn¹ta¹ Sũ̱³na² yãu³ka³jxah¹la² te²hi²sen³su² wĩn¹txi²nxa³kxan²ti³ wẽ³sa² wet1jah¹lai²la¹wi¹.
23234	MAT 1:21	A²nxe³ta¹ka³lxa² wẽ³sa² a³li³lah¹kxi²tu¹wi¹. A²ki³lha³lxa² a³li³lah¹kxi²tu¹wi¹. Nxe³kxai²nãn²tu̱³ a²ĩ³lxa² Je³su²jah³lo²su¹ nxe² ĩ³yĩ¹li²txa²hẽ³li¹. Nxe³sxã³ hã²wxãn³txa³ wẽ³sai²li² txon¹nũ²la² a²nũ²a²nãu³xai²na² ko̱³nxe³ti³ kãi³ain¹ju³ta² a²yxo²ha³kxa¹ ã³wa²sut1ti³hit1tain¹tu¹wi¹. Oh³xan¹jah¹la² nxe³ta¹hxai²hẽ¹la².
23235	MAT 1:22	A²nxe³jau³xai²na² kxã³nhxĩ¹nai³tãn²jau³xa² Sũ̱³na² ĩ³hen³txi²tũ̱³ka̱³txai²na² wãn³txa² jau³xau³hxai²tẽx1ta³la³ jau³xain²txi³ nxe³ta¹hxai²hẽ¹la². Nxe³jau³xu¹tai²na² te³nah¹lxi¹:
23239	MAT 2:1	Jã¹nxe³ju³kxai³lu² kxã³nhxĩ¹nu¹tai²na² E³ro²jah³la² kãin²jah¹la² Ju³te²an¹ko³xa² a²wa³kxẽn³yah³la² yxau²xai³lhĩ¹nu¹tai²na² Je³su²jah³la² a³li³lah¹ta¹hxai²hẽ¹la². Be³lẽ²thĩ³na² Ju³te²a²ko³xan¹thĩ³na² a³li³lah¹ta¹hxai²hẽ¹la². Nxe³tãu³ãn²tu̱³ a²nũ²a² a²hoh³lxi³khai¹nũ̱³ka̱³txa² ha³lo²a² u²lyxau¹ko³xa² u³je³na² a³li³xi²tãu³an¹ko³xa² a³li³xain¹nũ²la² wxã³ain¹ta¹hxai²hẽ¹la². Wxã³ain¹nũ²la² Je³ru³sa³lẽ²thĩ³na² Ju³te²a² ko³xan¹thĩ³na² kãin²khaix1nxe³thĩ³nãn²ta³ ã³wi¹hain¹ta¹hxai²hẽ¹la². ówi¹hain¹sxã³ e³kxain¹te³nah¹lxi¹:
23241	MAT 2:3	Nxe³nxa²ha¹te¹ nxe³jau³jau¹xai²na² ain³kxain¹nũ²la² E³ro²jah³la² yu̱h³lxi³khaix1ta¹hxai²hẽ¹la². — A²wa³kxẽn³yah³lo²sa¹ju³ta² sa²tã³ni²lã³kxi²sa²te³na³na¹. Nha²jau³su² E³ro²jah³la² ta¹hxai²hẽ¹la². Te²yã¹nxũn³sxã³ Je³ru³sa³lẽ² tũ̱³ka̱³txa² whãi²na¹ E³ro²jah³la² yã¹nxe² yu̱h³lxain¹ta¹hxai²hẽ¹la².
23242	MAT 2:4	Nxe³te²kxa³ya̱³lhu² E³ro²jah³lai²na² te²hi²sen³su² a²nũ²a² hxi²kan¹txi³nãu³xa² nxe³te²he³la³kxa² ã³yã³nũ²kxi²xi²si¹hain¹ta¹hxai²hẽ¹la². Wã³nxĩn¹te² si³yxau³tũ̱³ka̱³txi³nãu³xa² ĩ³kaix1tha²kxai³ ha³te̱h³nxã³nxa² a²hoh³lxi³su² nũ̱³ka̱³txa² ĩ³kaix1tha²kxai³ nxe³ta¹hxai²hẽ¹la². Nxe³sxã³ ĩ³ye³kxi²te³nah¹lxi¹: — Nxe³jah³lxi³sa²lxi¹. Kris²tu³jah¹la² Txa²wã¹sũ̱³na² Hxi²kan¹ta² Si³yxau³tãu³lot3jah¹la²nũ³ãn²ta² a³li³la¹jen³nũ³a² ĩh¹nũ¹la³ta̱³ a³li³la¹ji¹wi¹? Nxẽn³tain¹ta¹hxai²hẽ¹la².
23245	MAT 2:7	Nxe³nxa²ha¹te¹ E³ro²jah³lu¹ta²kxai³lu² a²hoh³lxi³su² nũ̱³ka̱³txa² hãi³a² kaix1tain¹sãn²nũ²la² hi³ka²ta³u¹tai²na² wxã³je²nãu³wa³kxai³tã² ĩ³wã̱³txain¹ta¹hxai²hẽ¹la².
23247	MAT 2:9	Nxe² e³ta³lun²nxa²ha¹te¹ a²hoh³lxi³su² nũ̱³ka̱³txai²na² sa²kxai³lu² ã³waix3tain¹ta¹hxai²hẽ¹la². ówaix3tain¹tãu³ hi³ka²tai³ta³lxi² u³je³na² a³li³xi²tãu³an¹ko³xai²na² a³li³ai¹nhĩ¹nai³tã² ĩ²ain¹ta¹hxai²ti³ai¹ti²tu³wa². Nxe³sxã³ hi³ka²tain²txi³ ĩ²xain¹ta¹hxai²hẽ¹la². Ĩ²xain¹ka³tu̱³ ai³ain¹tĩh³na² ne³ka³ta²ain¹ta¹hxai²hẽ¹la². Ne³ka³ta²ain¹sxã³ wẽ³sai²na² sxa³thĩ³na² ã³nhau³kot3sĩ¹na¹ ã³yit1ta¹hxai²hẽ¹la².
23253	MAT 2:15	Hã²wxãn³txa³ E³ji²ta²ko³xa³nãu³a² yxau²xai³lain¹ta¹hxai²hẽ¹la². E³ro²jah³la² ka³te̱³na² he¹tãu³a² yxau²xai³lain¹ta¹hxai²hẽ¹la². Jã¹nxe³jut3su² kxã³nxai³tã² Txa²wã¹sũ̱³na² wãn³txa² hen³txi³jah¹la² jau³xau³hxai²tẽx1ta² e³ta¹hxai²hẽ¹la². E³te³nah¹lxi¹: — Sũ̱³na² Si³yxau³jah¹lo²na¹xai²na² Txa²ki³lha³lxa²khai³xai²na² E³ji²ta²ko³nãu³a² ĩ³kaix1sxã³ sa²sai¹ai¹na¹hẽ³li¹. Nxe³jau³xau³hxai²tẽx1tã² nxe³ta¹hxai²hẽ¹la².
23254	MAT 2:16	Nxe³nxa²ha¹te¹ E³ro²jah³lai²na² sa²kxai³lu¹ a²hoh³lxi³su² nũ̱³ka̱³txai²na² wa̱³li²nxa³ju³ta³nũ³a² ĩ²nũ²la² ĩ³a̱n³txi³khaix1ta¹hxai²hẽ¹la². Ĩ³a̱n³txi³te³nah¹lxi¹. A²sa³wi³ha³lxa² kwa³na³te²an¹jau³kxai³lu¹: — Nxe³jah³lxi³wxi¹. Be³lẽ²thĩ³na² ã³nxai² Ra²ma²thĩ³na² ã³nxai² ha³lo²a² ti²ta³lo³kxai²na² ã³nxai² nxe² ã³ten³jah³lxi³hẽ¹li¹. Nxe³yah³lxin¹kxai²nãn²tu̱³ in³txa² wẽ³ha³lxa² jũ¹lxi³te²a² kwẽ³kxa² ye³ha¹li¹ kwẽ³kon³sxã³ hi¹nai¹nxa³kxai²nãn²tu̱³ nxe³te²na² a²yxo²ha³kxa¹ ĩ³sun²tã¹jah¹lxi³hẽ¹li¹. ótox3ã¹nxe³jah³lxi³hẽ¹li¹. Nxe³ju³tai²na² E³ro²jah³lai²na² a²ẽ¹nãn¹jau³kxai³lu¹: — Nxe³na¹kxai²nãn²tu̱³ Wẽ³sai³ta³lxi² ĩ³su²lhã³kxai¹na¹tũ¹xã¹. Nxe³ta¹hxai²hẽ¹la².
23255	MAT 2:17	Jã¹nxe³jut3su² kxã³nxai³tã² Je³re³mi²ah³lu¹tai²na² wãn³txa² jau³xau³hxai²tẽx1ta² e³ta¹hxai²hẽ¹la². Nxe³te³nah¹lxi¹:
23260	MAT 2:22	Nxe³nxa²ha¹te¹ ĩ³xi²tãu³ãn²tu̱³ a²ha³lo²a² ha³ta̱³nxe³jau³xa² ĩ³hen³txi²nyhain¹ta¹hxai²hẽ¹la². Ĩ³hen³txi²nyhain¹te³ãn¹jau³kxai³lu¹: — E³ro²jah³lai¹tã² Ju³te²an¹ko³xai²na² I³sa³e² ko³xa² kãi²nxa³ko³xai²na² ha³txih³xan¹ko³xai²na² a²hxi²kan¹jah¹laix1tã² ya²la³tu̱³ ya³lu²na²hẽ³li¹. Ya³lu²ha²kxai³ a²ki³lha³lxa² Ar³ke³lau²sah³la² ã³wẽ̱³not3sxã³ ha³lo²a² wa³kxẽn³yah³la² hxi²kan¹txi³lon³na³li¹. Nxe³jau³xai²na² ha³ta̱³nxe³jau³su² ĩ³hen³txi³nyhain¹ta¹hxai²hẽ¹la². Ĩ³hen³txi³nũ²la² yuh³lxi³jau³su² thĩ³na² yxau²xai³thĩ³nai³tã² hai³txi³ wa̱³li²sxã³ yxau²xai³to³ta¹hxai²nxa³hẽ¹la². Nxe²nxa³kxe³su² hxi²sxã³nhon³txi²si¹ha²kxai³ Txa²wã¹sũ̱³na² wa̱³li²si¹hxa³jau³su² ain³kxi²ha²kxai³ ha³lo²a² ã̱³xa² Ka³li³le²a²ko³xa²nãu³a² I³sa³e² ko³xa² kãi²nxa³ko³xai²na² ha³txih³xan¹ko³xai²na² ai³sxã³ yxau²xai³lyain¹ta¹hxai²hẽ¹la².
23261	MAT 2:23	Ko¹xai²na² yxau²xai³lyain¹nũ²la² Na³sa³re²thĩ³na² ã³wih¹sxã³ yxau²xai³lyain¹ta¹hxai²hẽ¹la². Jã¹nxe³jut3su² kxã³nxai³tã² Txa²wã¹sũ̱³na² wãn³txa² ĩ³hen³txi³jah¹la²nãu³xa² jau³xau³hxai²tẽx1ta² e³kxain¹ta¹hxai²hẽ¹la². E³kxain¹te³nah¹lxi¹: — Jah¹lai²li² Na³sa³re²thĩ³nãn¹jah¹lo²sin¹tu¹wi¹. Nxe³ta¹hxai²hẽ¹la².
23264	MAT 3:3	A²nxe³ju³tai²na² kxã³nhxĩ¹nai³tã² I³sa³i²ah³lu¹tai²na² Sũ̱³na² wãn³txa² ĩ³hen³txi³jah¹lu¹tai²na² jau³xau³hxai²tẽx1ta² nxe³ta¹hxai²hẽ¹la². Nxe³te³nah¹lxi¹: — A²nũ²a² ã̱³jah¹la² wxã³tu¹wi¹. Ha³lo²ai²na² a²nũ²a² yxau³ai¹nxa³ko³nãu³a² ai³sxã³ ĩ³ye³kxi²tu¹wi¹. Ĩ³ye³kxi²te³nah¹lxi¹: “A²nũ²a² hxi²kan¹jah¹lo²su² wxã³ju³ta²nũ³a² yũ³kxai²nãn²tu̱³ a²wxã³tĩh³na³nũ³a² wxa²hau³ko³tain¹te²ju²hẽ³li¹. Nxe³kxa²yã¹nxe³sxã³ Txa²wã¹hxi²kan¹ta² Si³yxau³jah¹la² wxã³ju³ta²nũ³a² wxa²ẽ¹nãu³ai²na² wxa²hau³ko³nha¹jah³lxi³hẽ¹li¹. Ya²la³tu̱³ wxã³ti³wa³ki³lxon³na³li¹.” Nxe³ta¹hxai²hẽ¹li¹. Nxe³ta¹hxai²hẽ¹la².
23268	MAT 3:7	Nxe³tãu³ãn²tu̱³ fa³ri³se²a² nũ̱³ka̱³txa² wxã³ha²kxai³ sa³tu³se²a² nũ̱³ka̱³txa² wxã³ha²kxai³ ĩ̱³yau³xa² ũ³hũ¹kxi²sa²sai¹nyhu¹te³lhxã³ wxã³ain¹tãu³a¹ Jo³ãu² Ba³tis²jah³la² e³te³nah¹lxi¹: — Nxe³jah³lxi³sa²lxi¹. Txa²wã¹sũ̱³nai²li² a̱n³txi¹nx2ti³na³li¹. Nxe³sxã³ wxa²ẽ¹nãn¹jau³su² nxe³te³nah¹lxi¹: “Ĩ̱³yau³xa² ũ³hũ¹kxi²sa²sai¹sain¹kxai²nãn²tu̱³ wi¹lhin¹yex1sain¹tũ¹xã¹, a²nũ²a² a²yxo²ha³kxa²su¹.” Nxe³nyhah¹lxin¹kxan²ti³ ti³he¹nxe²nxa³wi¹. Nxe³sxã³ wi¹lhin¹ki³lxo³yah³lxin¹kxan²ti³ Txa²wã¹sũ̱³nai²li² ĩ³ki²ha¹kxi²yah³lxan³tho³li¹.
23270	MAT 3:9	Nxe³yãn¹ta¹ wãn³txi³la³ ĩ³wa²lũ³xi²sah³lxin¹jau³la³ nxe² e³kxi²sah¹lxi³txa³hẽ¹li¹. Sah²lxan³te³nah¹lxi¹: “A³bra³ãu²ah³lu¹tai²na² a²ne³tah²nãu³su² ki̱³tã³li¹. Nxe³ki̱³ju³tan¹te²kxa³ya̱³lhu² wi¹lhxã³ ĩ²nẽ³tu¹wi¹.” Nxe² ĩ³ye³kxi²syah¹lxi³txa³hẽ¹li¹. Nxe³sxã³ A³bra³ãu²ah³lu¹tai²na² wxa²sũ̱³nu²khai³su² kxan²ti³ Txa²wã¹sũ̱³na² hxi²kan¹khaix1jah¹lai²la¹wi¹. Ten³kxai²nãn²tu̱³ kwa²txah³la³kai²na² tẽ³sxã³ A³bra³ãu²ah³lu¹tai²na² a²ne³tah²nãu³a² ka³te̱³na² wet1si¹jau³su² hxi²ka¹nhĩ̱³nx2na³li¹, Txa²wã¹sũ̱³na²su¹. Nxe³kxai²nãn²tu̱³ A³bra³ãu²ah³lu¹tai²na² wẽ³ha³lxi³su² ti³hi¹tai¹nhĩ̱³nx2na³li¹.
23272	MAT 3:11	Nxe³nũ²la² ĩ̱³yau³xa² ũ³hũ¹kxi²sa²sai¹tũ̱³ka̱³txai²na² ãh¹ ĩ³ye³kxi²te³nah¹lxi¹: — Jã¹nxa¹jut3su² txai²na² sa²kxai³lu² ĩ̱³yau³xa² ũ³hũ¹kxi²sa²sai¹nxa²lxin¹ju³ta³nũ³a² hxi²ka¹nhĩ̱³na¹wi¹. Wxa²ko̱³nxe³ti³ kãi³yah³lxin¹ju³ta² ã³sxã³ ĩ³ãin²ta³kxi²nha²si¹nx2ti³sãn²ka³tu̱³ ũ³hũ¹kxi²sa²sai¹nxa²lxin¹ju³ta² hxi²ka¹nhĩ̱³na¹i¹. Nxe³nx2ta¹kxa²ha³ta̱³nxãn²tu̱³ txa²si³yo³na² a²nũ²a² hxi²kan¹txi³ wa³to²hi²sa²jah¹la² wxã³tu¹wi¹. Wxã³te³na¹ hxi²kan¹txi³ wa³to²hi²sa³ha²kxai³ a²yu³kxa² yu³wi²kxi²nha²ka³lo³a² tẽ³sxã³ ã³nhit1sxã³ ã³si³tẽ³kxi²na¹kxe³su² hxi²ka¹nhĩ̱²nxa³nha²wi¹. A²nxe³jah¹lai²na² sa²kxai³lu² Txa²wã¹sũ̱³na² Yãu³ka³jxah¹la² ũ³hũ¹nx2ti³ha²kxai³ wxa²ẽ¹nãu³ai²na² ã³nhxan³ka²ti³nx2ti³ha²kxai³ nxe³jah¹lo²su²na³li¹.
23273	MAT 3:12	Jã¹nxe³kxe³hũ̱³nxe² hai³sxa² wa³kxẽn³yah³lai²na² hai³sxa² wi¹wen¹ha²kxai³ a̱n³sxã³ yain³ta³ki³a² wxa²so¹te²ju²hẽ³li¹. Wxa²so¹kxai²nãn²tu̱³ wã³na̱³la³ka³lo³a² hxi²tẽ³nha²sxã³ yain³txa³ki³a² ĩ³ya³lan³kxi²xai³te²ju²hẽ³li¹. Ĩ³ya³lan³kxi²nũ²la² yain³txa³ki³a² a²wi¹ki³a² so¹sxã³ ũ³wha¹ha²kxai³ a²ka³lo³a² ã³na¹sxã³ ũ³thũ²kxa² sa²hẽt1sa²kxai³ nxe³ki̱³te²ju²hẽ³li¹. Nxe³kxa²yã¹nxe³sxã³ a²nũ²a² wi¹lhin¹te²nãu³xa² oh³nãu³nũ¹ka³nãn¹ko³xa² ũh³wxe³ũh¹hai¹nha²kxai³ a²nũ²a² ĩ³lxa³thi¹nxa³te²a² yuh³nãu³nãn¹ko³xa² ha³lo²a² i³sa²tẽ³ko³xa² ã³na¹kxai¹nha²kxai³ nxẽn³tain¹tu¹wi¹. Jo³ãu² Ba³tis²jah³la² nxe³ta¹hxai²hẽ¹la².
23281	MAT 4:3	Nxe³nxa²ha¹te¹ Sa³ta³na²jah¹la² ã³tĩ̱³sxã³ e³kxi²ta¹hxai²hẽ¹la². E³kxi²te³nah¹lxi¹: — Txa²wã¹sũ̱³na² Tah²su² nxĩ¹nha²kxai³ txah³lxa³kxai²na² e³kxi²txai¹nhẽ³li¹. Txah³lxa³kxa² tẽ³sxã³ yain³txi³nũ³xa² ĩ³yat1sxã³ wet1si¹jau³su² ĩ³ye³kxi¹sẽ¹li¹. Nxe³ta¹hxai²hẽ¹la².
23282	MAT 4:4	Nxe³nxa²ha¹te¹ Je³su²jah³la² ĩ³wa²lũ³xi²te³nah¹lxi¹: — Kwa²nxi¹lxi¹. Txa²wã¹sũ̱³na² a²ten³jau³sxa³wi¹. Sũ̱³na² wãn³txu¹tai²na² jau³xau³hxai²tẽx1ta² nxe³te³nah¹lxi¹: “Yain³txi³khai³xa² so¹lxi³ yain³sxã³ yxau²xai³yah³lxi³txa³hẽ¹li¹. Txa²wã¹sũ̱³na² wãn³txa² a²yxo²sai¹jau³xai²na² hãi¹nxe³ti³jau³xa¹ wet1yxau²xai³jah¹lxi³hẽ¹li¹.” Nxe³ta¹hxai²hẽ¹li¹. Nxe³ta¹hxai²hẽ¹la².
23283	MAT 4:5	Nxa²ha¹te¹ nxe³nũ²la² Sa³ta³na²jah¹lai²na² hi²sen³su² ã³sa²so¹nũ²la² Je³ru³sa³lẽ²thĩ³na² wi¹lhin¹thĩ³nãu³a² ã³sa²so¹nũ²la² Sũ̱³na² sxi²ha² kĩ³khaix1thĩ³na² a²ne³ka³nah²nãu³a² ũh³wxe³kxi²ta¹hxai²hẽ¹la².
23284	MAT 4:6	Ũh³wxe³kxi²te³nah¹lxi¹: — Txa²wã¹sũ̱³na² Tah²su² nxĩ¹nha²kxai³ yuh³ã³na¹nha¹txa²hẽ³li¹. Nxĩn¹kxai²nãn²tu̱³ Txa²wã¹sũ̱³na² Si³yxau³ka³jah¹la² a²hxi²ki³kxai³lu² wi¹lhau³ko³txa²tu¹wi¹. Nxe³nĩn¹ju³ta²nũ³a² Sũ̱³na² wãn³txu¹tai²na² jau³xau³hxai²tẽx1ta² nxe³te³nah¹lxi¹: “Txa²wã¹sũ̱³na² hi²sen³su² oh³xan¹ta² nũ̱³ka̱³txai²na² wi¹lhau³ko³txa²si¹hain¹jau³su² ĩ³ye³kxain¹na²hẽ³li¹. Nxe³sxã³ wi¹lhau³ko³txain¹kxai²nãn²tu̱³ a²hxi²ki³khai³xa² ã³sa²so¹nxain¹tu¹wi¹. Txah³lxa³kxi³su² ã³yu̱³kxĩh³ton³nxa²kxa²ya̱n³txi³su² nxe³nxa²ha¹wi¹.” Nxe³ta¹hxai²hẽ¹li¹. Nxe³ta¹hxai²hẽ¹la².
23285	MAT 4:7	Nxa²ha¹te¹ Je³su²jah³lai²na² sa²kxai³lu² ĩ³wa²lũ³xi²te²an¹jau³kxai³lu¹: — Kwa²nxi¹lxi¹. Sũ̱³na² wãn³txu¹tai²na² jau³xau³hxai²tẽx1ta² yau³xã̱³xai²na² nxe³te³nah¹lxi¹: “Txa²wã¹sũ̱³na² Si³yxau³jah¹la² Wxa²hxi²kan¹txa² Si³yxau³jah¹la² wi¹la³ ã³si³tẽ³kxi²ju³ta² ye²si¹jau³su² wã³nxĩn¹ju³ta² o²la³kxi²sain³txa³hẽ¹li¹.” Nxe³ta¹hxai²hẽ¹li¹. Nxe³ta¹hxai²hẽ¹la².
23288	MAT 4:10	Nxe³nxa²ha¹te¹ Je³su²jah³lai²na² wãn³txa² ĩ³wa²lũ³xi²ti³an¹jau³xa² kwa³na³te³nah¹lxi¹: — Sa³ta³na²jah¹lãi³. ówaix3txa²hẽ³li¹. Ten³nxa²hxa³nhai¹. Txa²wã¹sũ̱³na² wãn³txu¹tai²na² jau³xau³hxai²tẽx1ta² nxe³te³nah¹lxi¹: “Txa²wã¹sũ̱³na² Si³yxau³jah¹lai²na² Txa²wã¹hxi²kan¹ta² Si³yxau³jah¹lai²na² so¹lxi³ ã³ka³ti³wxe³sxã³ sa²nẽn¹kxi¹jah³lxi³hẽ¹li¹. Jah¹lai²na² so¹lxi³ sa²yxo²wet1sxã³ yau²xai³jah¹lxi³hẽ¹li¹.” Nxe³ta¹hxai²hẽ¹li¹. Nxe³ta¹hxai²hẽ¹la².
23292	MAT 4:14	Nxe² ã³ya³kxi²sxã³ yxau²xai³kxe³su² I³sa³i²ah³lu¹tai²na² wãn³txa² Sũ̱³na² ĩ³hen³txi³jau³xau³hxai²tẽx1tã² e³ta¹hxai²hẽ¹la². E³te³nah¹lxi¹:
23297	MAT 4:19	Jã¹nxe³sxã³ a²lon³ti³nãu³xa² ĩ²yah³nũ²la² ĩ³ye³kxi²te³nah¹lxi¹: — Nxex3jah³wxi¹. ósi³tẽ³sa¹hẽ¹li¹. A̱i³na² ã³na¹yah³to³hxain¹tai¹ti²tu³wi¹. Yxãn¹ta¹ ã³si³tẽ³sa¹hin¹kxai²nãn²tu̱³ a²nũ²a² ĩ³kaix1so¹ja³hin¹ju³ta² ĩ³yau¹ũ³nx2ta¹tu¹wi¹, ã³si³tẽ³kxi²sa²si¹hain¹jau³su¹. Nxe³ta¹hxai²hẽ¹la².
23299	MAT 4:21	Nxe³ka³tu̱³ta¹ jũ¹nxa² yan¹nãu³a² ã³nxai³ain¹ka³tu̱³ta¹ Se³be³te²u²jah³la² a²ki³lha³nãu³xa² Jo³ãu²ah³la² Ti³a²kah³la² nxe³ya³sxã³ ka³no¹a² ka³lo³ẽ¹na² ã³wxe³ain¹ta¹hxai²hẽ¹la². ówxe³sxã³ a̱i³na² ta³lã²la²ka³lo³a² sa²ka³tũ¹sxã³ sa²hau³ko³tain¹je²ta¹hxai²hẽ¹la². Nxe³te³na¹ a²kwẽn¹tai²na¹ Je³su²jah³lo²kxai³lu² ĩ³kaix1tain¹ta¹hxai²hẽ¹la².
23300	MAT 4:22	Ĩ³kaix1te³na¹ Jo³ãu²ah³la² Ti³a²kah³la² nxe³ya³sxã³ a²wĩ³na² ã³waix3ti² ka³no¹a² ka³lo³a² ã³i² nxe³yah³nũ²la² Je³su²jah³la² hi¹txai³lya³ta¹hxai²hẽ¹la².
23306	MAT 5:3	A²nũ²a² ĩ²li³te²na² a²ẽ¹nãn¹jau³kxai³lu¹: — “Txa²ẽ¹nãu³ai²na² a̱u³txi³ hxi²ka¹nha¹ju³ta² yũ³ti³hex1sa²nxa³nha¹. Txa²wã¹sũ̱³na² so¹lxi³ hxi²nũn¹sa²jah¹lai²la¹wi¹.” Nxe³yah³lxin¹kxai²nãn²tu̱³ ka³lih³jah¹lxi³hẽ¹li¹. Kxãn³nãu³a¹ Txa²wã¹sũ̱³na² A²hxi²kan¹ta² Si³yxau³tãu³lot3ju³ta³nũ³a² yxau²xai³yah³lxin¹tu¹wi¹.
23309	MAT 5:6	A²nũ²a² he³ja³lu²te²nãn²tu̱³ yain³txa² yxo²kwa̱in³te²ju²hẽ³li¹. Ya̱³lxu²khaix1te²nãn²tu̱³ ĩ̱³yau³xa² yxo²kwa̱in³te²ju²hẽ³li¹. Nxe³tũ̱³ka̱³txai²li² yã¹nxe² Txa²wã¹sũ̱³na² wain³txi³ kãi³ju³ta³nũ³a² ten³sxã³ kãi³yah³lxin¹kxai²nãn²tu̱³ ka³lih³jah¹lxi³hẽ¹li¹. Kxã³nãu³a¹ a²nũ²a² yain³ta³lun²te²na² ũ³kxi²kxa² yã¹nxe³sxã³ ha³lo²a²nũ³a² ã̱³xa² ten³yah²lxan³tho³li¹.
23317	MAT 5:14	Te²yã¹nxe³jut3su² Txa²wã¹ha³lo²ai²na² a²ha²tet1jut3sũ̱³yah³lxi³tũ̱³ka̱³txi³syah¹lxi¹lxi¹. Wã³la³ka³txa² a²ne³ka³nah²nãu³a² sxi²je³na² we¹ki̱³kxai²nãn²tu̱³ hãi³i² yxau³hĩ̱³nx2nxa³wi¹. A²nũ²a² a²yxo²ha³kxa¹ e³lxah¹ ĩ²ain¹tu¹wi¹. Te²yã¹yxah³lxi¹lxi¹. Wi¹kãi³sxã³ yxau²xai³yah³lxin¹ju³tai²li² a²nũ²a² e³lxah²lxi³kxai²nãn²tu̱³ Txa²wã¹sũ̱³na² wãn³txa² e³lxah²lxi³ ĩ²ain¹tu¹wi¹.
23319	MAT 5:16	Te²yã¹nxe³jut3su² lã³pi³ãu²tẽ³na² sa²kĩ̱³ki̱³kxai²nãn²tu̱³ ha³lo²a² wi¹lha²tet1te²ju²hẽ³li¹. Nxe³kxa²yã¹nxe² kãi³yah³lxin¹ju³tai²na² a²nũ²a² a²yxo²ha³kxa¹ e³lxah²lxi²na³li¹. Nxe³ha²kxai³ wi¹kãi³yah³lxin¹kxai²nãn²tu̱³ Txa²wã¹sũ̱³na² oh³nãn¹ko³xai²na² yxau³jah¹lai²na² sa²nẽn¹kxain¹tu¹wi¹. Nxe³ju³ta² kãi³jah³lxi³hẽ¹li¹.
23320	MAT 5:17	Nxa²ha¹te¹ wxa²ẽ¹nãn¹jau³su² nxe³yah³lxin¹te³nah¹lxi¹: “Txa²wã¹sũ̱³na² wãn³txu¹tai²na² Sũ̱³na² wãn³txa² ĩ³hen³txi³tũ̱³ka̱³txai²na² wãn³txu¹tai²na² nxe³jau³xai²na² whãi²na¹ ã³na¹si¹jau³su² Je³su²jah³la² a²ten³jau³su² na³xã¹.” Nxe³yah³lxin¹jau³tu̱³ nxe³yah³lxi³txa³hẽ¹li¹. Wai³nxa³wi¹. Nxe³to³ta¹ Txa²wã¹sũ̱³na² wãn³txu¹txai²na² hãi¹nxe³ti³xa¹ sa²yxo²wet1sxã³ kãi³jah¹lo²sa¹wi¹. Nxe³ye¹nxa²lxa¹wi¹.
23321	MAT 5:18	Ya²la³tu̱³ e³kxi¹nx2ta¹wi¹. Txa²wã¹ha³lo²ai²na² oh³nãn¹ko³nãu³a² yuh³nãn¹ko³nãu³a² nxe³sxã³ wa³su³txi³ tĩ¹hxan³kxi²nẽ³lxa³lho³li¹. Nxẽn²nxa³tãu³a² Txa²wã¹sũ̱³na² wãn³txu¹tai²na² tĩ¹hxan³kxi²nẽ³lxa³lho³li¹. Wãn³txai²na² yxau³ka³na³ka³na³kxan²ti³ yau³jũ¹lxi³jau³su² kxan²ti³ hai³txi³ tĩ¹hxan³kxi²nẽ³lxa³lho³li¹. Jã¹nxe³jau³xu¹tai²na² jau³xau³hxai²tẽx1ta² we¹ta³lun²sãn²tu¹wi¹.
23322	MAT 5:19	Jã¹nxe³ha²kxai³ a²nũ²a² ĩ²li³te²la³ wãn³txai²na² e³kxi²te³nah¹lxi¹: “Sũ̱³na² wãn³txu¹tai²na² jau³xau³hxai²tẽx1ta² ten³sa²nxa³nhai¹. óna¹hxa³ta¹tũ¹xã¹. A²nũ²a² ã̱³xa² jau³jau¹xai²na² ã³na¹hxa³si¹hain¹jau³su² ĩ³yau¹ũ³ai¹na¹tũ¹xã¹.” Nxe³jau³xai²na² a²nũ²a² nxe²e³kxi²ke³la³te²kxai³ kxã³nãu³a¹ Txa²wã¹sũ̱³na² A²hxi²kan¹txa² Si³yxau³tãu³lot3ju³ta³nũ³a² yũ³hĩ¹na¹ jah¹lai²li² hai³txi³ ĩ³sa²nẽn¹kxi²ju³ta² yũ²nxa³lho³li¹. Nxe³yãn¹ta¹ Sũ̱³na² wãn³txa² whãi²na¹ ĩ³yau¹ũ¹hxa³ti² sa²yxo²we¹ti² nxe³kxai²nãn²tu̱³ hã²wxãn³txa³ Sũ̱³na² A²hxi²kan¹txa² Si³yxau³tãu³lot3ju³ta³nũ³a² yũ³hĩ¹na¹ kãin² ĩ³sa²nẽn¹kxi²ju³ta² yũ³tu¹wi¹.
23323	MAT 5:20	Nxe³jah³lxi³sa²lxi¹. E³kxi¹nx2ta¹wi¹. Ha³te̱h³nxã³nxa² a²hoh³lxi³su² nũ̱³ka̱³txa² fa³ri³se²a² nũ̱³ka̱³txa² nxain¹sxã³ Txa²wã¹sũ̱³na² a²ten³jau³su² sa²yxo²we¹tai¹nxa³wi¹. Nai¹nxa³ha²kxai³ wxãi²na² sa²kxai³lu² wa³to²hi² wi¹la³ wet1jah²lxan³kxai²nãn²tu̱³ Txa²wã¹sũ̱³na² A²hxi²kan¹txa² Si³yxau³tãu³lot3ju³ta³nũ³a² yũ³nx2ti³xa³lho³li¹.
23325	MAT 5:22	Nxe³yãn¹ta¹ Txa²wãn³txa² e³kxi¹nx2ta¹jau³xai²na² nxe³nx2ta¹te³nah¹lxi¹: “Wxa²lo³nai²na² ĩ³a̱n³ta³kxi²nĩn¹kxai²nãn²tu̱³ wxa²hxi²kan¹txi³nãu³xai²na² ko̱³nxe³ti³ ĩ³yĩ¹li¹nx2ti³sxã³ ĩ³sun²tã¹nx2ti³ha³tai¹.” Te²yã¹nxe³sxã³ wxa²lo³nai²na² nxe²e³kxi²yah³lxin¹te³nah¹lxi¹: “Ra²ka²jah¹lo²si¹lxi¹. Ĩ³lxi³thi¹nxa³jah¹lo²si¹lxi¹.” Nxe³yah³lxin¹kxai²nãn²tu̱³ Si³ne²tri³o²tũ̱³ka̱³txai²na² Ju³te²a² a²hxi²kan¹ti³nũ̱³ka̱³txai²nãn²ta² hxi²ka² ko̱³nxe³ti³ ĩ³yĩ¹li¹nx2ti³sxã³ ĩ³sun²tã¹nx2ti³ha³tai¹. Te²yã¹nxũn³sxã³ nxe² e³kxah²lxin¹te³nah¹lxi¹: “A²hoh³lxi³su² yũ³nxãn²nxa³i¹.” Nxe² e³kxah¹lxin¹kxai²nãn²tu̱³ ha³lo²a² ko̱³nxe³khaix1ju³ta² ha³nxe² ĩ̱³sa²tẽ³ju³tai²na² yxau³yah³lxin¹ju³ta³nũ³a² yũ³yah³lxi¹nha³tai¹.
23330	MAT 5:27	Txa²wã¹sũ̱³na² wãn³txa² jau³xau³hxai²tẽx1ta² nxe³te³nah¹lxi¹: “Txu¹ha² ã̱³xai²na² ũ³whĩn¹ta³kxi²nyhu¹ah³lxi³txa³hẽ¹li¹.” Nxe³ta¹hxai²ti³ai¹ti²tu³wi¹.
23334	MAT 5:31	Txa²wã¹yah³la²nãu³xu¹tai²na² wãn³txa² nxe³te³nah¹lxi¹: “A²nũ²ai²na² a²ẽ¹nãn¹jau³kxai³lu¹ nxe³te³nah¹lxi¹: ‘Txu¹sa²khai³ta¹ka³lxa² ã³na¹a¹tũ¹xã¹.’ Nxe³kxai²nãn²tu̱³ ha³te̱h³nxã³nxa² tẽ³sxã³ a²ten³jau³su² ũ³wha²li¹jah³lxi³hẽ¹li¹. Nxe³txã³nxai²na² tẽ³sxã³ txu¹hai²na² ũ³hũ¹jah³lxi³sãn²sxã³ ã³wa²sut1sxã³ yxau³hĩ̱³nx2na³li¹.” Nxe³ta¹hxai²ti³ai¹ti²tu³wi¹.
23341	MAT 5:38	Nxa²ha¹te¹ txa²wã¹yah³la²nãu³xu¹tai²na² ain³kxain¹te³nah¹lxi¹: “A²nũ²a² ko̱³nxe³ti³ kãi³ũh¹nxa²kxai²nãn²tu̱³ ã³wa²to²hi²sxã³ kãi³ũh¹txa³hẽ¹li¹. Nxĩn¹ju³kxai³la¹. A²nũ²a² ã̱³xai²na² wxa²ye³na² sa²ye³sai¹nxain¹kxai²nãn²tu̱³ nxe³kxai²nãn²tu̱³ jah¹lai²na² ye³nai²na² te²yã¹nxe² kãi³sxã³ ã³wa²la³kxi²nhãn¹kxai²nãn²tu̱³ sa²ye³sai¹ai¹nĩn¹kxai²nãn²tu̱³ nxe³ju³ta²nũ³a² wain³te²ju²hẽ³li¹. Te²yã¹nxũn³sxã³ a²nũ²a² ã̱³xai²na² wxa²wxi²ai²na² sa²wxi²sa²tã³nxain¹kxai²nãn²tu̱³ nxe³kxai²nãn²tu̱³ jah¹lai²na² wxi²ai²na² te²yã¹nxe³ kãi³sxã³ ã³wa²la³kxi²nhãn¹kxai²nãn²tu̱³ sa²wxi²sa²tã³ai¹nĩn¹kxai²nãn²tu̱³ nxai¹nĩn¹ju³ta³nũ³a² wain³te²ju²hẽ³li¹.” Nxe³jau³xau³hxai²tẽx1jãx1sxã³ jau³xai²na² nxe³ta¹hxai²hẽ¹li¹.
23347	MAT 5:44	Nxe³yãn¹ta¹ txa²yxo²wãn³txa² e³kxi¹nx2ta¹tu¹wi¹. Wxa²ko̱¹ko̱¹nãu³xa² a³lxin¹txi³txai¹nhẽ³li¹. Ha³lo²a² khãuh³lxa³ti³hi¹nx2ti³si¹hain¹jau³nũ³a² Sũ̱³na² ĩ³ye³kxi²nx2tain¹kxai²nãn²tu̱³ nxe³kxan²ti³, “Wi¹lhin¹ju³ta² so¹lxi³ yxau³txai²lã¹. Khãuh³lxa³ti³hit1sah²lxin¹tũ̱³ka̱³txi³ ĩ³nxai²na²sa¹.” Yah³lxin¹jau³su² Sũ̱³na² ĩ³ye³kxi¹txain¹yah³lxi³hẽ¹li¹. Ĩ³hi̱³txã²tain¹te²na² sa²kxai³lu² wi¹ju³ta³nũ³a² so¹lxi³ ĩ³wa²lã³xi²txain¹yah³lxi³hẽ¹li¹. A²nũ²ai²na² yxo²ha³nxe³lhxa³txi³ ko̱³nxe³ti³hit1sxã³ ĩ³yĩ¹li¹nx2ti³ta̱³nxa² khãuh³lxa³ti³nx2ti³ta̱³nxa² nxe³nx2tain¹kxai²nãn²tu̱³ Sũ̱³na² wi¹lĩ²si¹hain¹ju³ta³nũ³a² Sũ̱³na² ĩ³ye³kxi¹jah³lxi³hẽ¹li¹.
23353	MAT 6:2	Jã¹yxah³lxin¹jut3su² a²nũ²a² yen³kxi³txa²te²na² hxi²nũ¹nu³hain¹yah³lxi³to³hin¹tãu³a² hai³txi³ ju¹ta³la³ kãin² ĩ³yũ¹khaix1yah³lxi³txa³hẽ¹li¹. A²nũ²a² kwa² wi¹lhin¹ki³lxo³te²nãu³xa² nxe² kãi³ain¹te²ju²hẽ³li¹. Ju³te²a² nũ̱³ka̱³txa² ã³nũ²kxi²thĩ³na² ã³wih¹sxã³ ĩ³yũ¹kxi² sxi²je³na² ai³sxã³ ĩ³yũ¹kxi² nxain¹te²ju²hẽ³li¹. Kwa² sa²nẽn¹kxi²nha²ju³ta² yxo²kwa̱i³nain¹te²ju²hẽ³li¹. A²nxe³te²nãu³xa² kãi³ain¹kxa²yo³ha² hĩ¹na¹ so¹lxi³ yũ³te²ju²hẽ³li¹.
23358	MAT 6:7	Jã¹nxe³sxã³ Sũ̱³na² e³kxi²yah³lxi³to³hin¹tãu³a² wãn³txa² yau³ka³lxa¹txi³ kwa²to³toh³lxi³jau³xa² e³kxi²yah³lxi³toh³txa³hẽ¹li¹. Nxe³te²yãx1jau³xa² Sũ̱³na² wãn³txa² ĩ²ai¹nxa³tũ̱³ka̱³txa² nxe³te²yãx1jau³xa² e³ain¹to³te²ju²hẽ³li¹. A²nxe³te²nãu³xai²na² sa²kxai³lu²: “Yau³ka³lxa¹txi³ kwa²to³toh³lxi³ Sũ̱³na² e³kxi²sĩn¹to³ha¹kxai²nãn²tu̱³ ain³kxi²sa²sĩn¹tũ¹xã¹.” Ain¹jau³su² nxain¹ta¹ hai³txi³ ain³kxi²nũ¹hai¹nxa³lho³li¹.
23361	MAT 6:10	Wxa²wãn³txa² wi¹jau³xa² A²hxi²kxan¹ta² Si³yxau³tãu³lot3ju³ta³nũ³su² nxe³jau³xa² wa³su³txi³ yũ³nũ¹sa²nhĩn¹ju³ta³nũ³a² ten³sa²sĩ¹nhai¹. Oh³nãn¹ko³nãu³a¹ ten³nxa²ju³ta² hãi¹nxe³sxã³ wa³su³txi³ sa²yxo²wet1sxã³ kãi³ ta³lu²nain¹te²tu³wi¹. Nxe³kxa²yã¹nxe³sxã³ yuh³nãn¹ko³nãu³a² te³xa²yã¹nxe² sa²yxo²wet1sxã³ kãi³ ta³lu²nain¹ju³ta³nũ³a² ten³sa²sĩ¹nhai¹.
23380	MAT 6:29	Sa³lo³mãu²ah³lu¹tai²na² I³sa³e² nũ̱³ka̱³txa² a²wa³kxẽn³ta² kãin²jah¹lo²su² ta¹hxai²ti³ai¹ti²tu³wi¹. Yen³kxih³khai¹nxe³ha²kxai³ wã²la² wi¹khaix1ka³lo³a² ũ³whi²kxi²nha²ta¹hxai²ti³ai¹ti²tu³wi¹. Nxe³kxan²ti³nũ¹ si³sa³yãu³sa³kxai²na² wi¹wa³to²hi²te²ju²hẽ³li¹.
23384	MAT 6:33	Nxe³yah³lxi¹nha²kxai³ Txa²wã¹sũ̱³na² wãn³txa² sa²yxo²wet1hxa³jah³lxin¹ju³ta² txa²nũ² ã³te³ni² Sũ̱³na² wi¹lhin¹ti³hit1txa²lxi³ju³ta³nũ³a² txa²nũ² ã³te³ni² nxe³jah³lxi³sã²nhẽ³li¹. Yxah³lxin¹kxai²nãn²tu̱³ yen³kxai²na² ã³taut3to³txai³yah³lxin¹kxai²li² ũ³tet1sũ³nx2ti³tu¹wi¹.
23385	MAT 6:34	Jã¹nxe³jut3su² ka³nxa³ha²tai²nãn¹ta² yen³kxi³nũ³a² hxi²waun³ta³kxi²nyhah¹lxi³txa³hẽ¹li¹. Txa²wã¹sũ̱³na² hxi²ka²nãu³a² yxau²xai³yah³lxin¹ju³tan¹te²ka³ya̱³lhu² hĩ¹na² sa²kxai³lu² hxi²waun³ta³kxi²yah³lxan³sxã³ ã³wa²sut1sxã³ yxau²xai³yah³lxi¹lxi¹. Ka³nxa³ha²ta³ai²na² te²yã¹yxah³lxi³nũ³nĩn¹tu¹wi¹.
23387	MAT 7:2	Nxe³sxã³ a²nũ²a² ã̱³xai²na² ĩ³yĩ¹lain¹yah³lxin¹kxa²yã¹nxe² ĩ³yĩ¹li¹nx2tain¹tu¹wi¹. Hxi²kxã̱u³khaix1nxe³sxã³ o²la³kxi²nyhu¹ah³lxin¹kxa² yã¹nxe² Txa²wã¹sũ̱³na² hxi²kxã̱u³khaix1nxe³sxã³ kãi³ũh¹nx2ti³tu¹wi¹.
23390	MAT 7:5	Nxe³yah³lxin¹ju³kxai³lu² wxãi²li² wi¹lhin¹ki³lxo³jah¹lo²su² yah³lxi¹lxi¹. Hi³sa³ka³txa² sa²ye³sai¹nhat1jah³lxi³sã²nhẽ³li¹. Nxe³sãn²nũ²la² wi¹lĩ²nha²sxã³ wxa²wã³tã̱³xai²li² hi³a² sĩ̱³na² sa²ye³sai¹kxi²nyhah¹lxin¹tu¹wi¹.
23392	MAT 7:7	Txa²wã¹sũ̱³na² ĩ³wã̱³jah³lxin¹kxai²nãn²tu̱³ a²wi¹ju³ta² ũ³hũ¹nx2ti³tu¹wi¹. Te²yã¹nxe³sxã³ yen³kxa² ã³ten³yah³lxin¹kxai²nãn²tu̱³ a³ya³ti²yah³lxin¹tu¹wi¹. Te²yã¹nxũn³sxã³ sxi²ha² a²yxo²a² ĩ³yxo²to¹tot1jah³lxin¹kxai²nãn²tu̱³ sa²yxo²than²yex1nx2ti³tu¹wi¹.
23393	MAT 7:8	Te²yã¹nxe³kxe³hũ̱³sxã³ Sũ̱³na² ĩ³wã̱³jah³lxin¹kxai²nãn²tu̱³ nxe³yah³lxi³te² ĩ³nxãn²tu̱³ a²wi¹ju³ta² ũ³hũ¹nx2ti³tu¹wi¹. Yen³kxa² ã³ten³yah³lxi³te² ĩ³nxãn²tu̱³ a³ya³ti²yah³lxin¹tu¹wi¹. Sxi²ha² ĩ³yxo²to¹tot1jah³lxin¹te² ĩ³nxãn²tu̱³ sa²yxo²than²ye¹nx2ti³tu¹wi¹.
23397	MAT 7:12	Jã¹nxe³jut3su² a²nũ²a² wi¹lo²la³kxi¹nx2tain¹ju³ta² ten³yah³lxin¹kxa²yã¹nxe² kãi³ũ¹txain¹yah³lxi³hẽ¹li¹. Nxe³jau³xa² Txa²wã¹sũ̱³na² wãn³txa² jau³xau³hxai²tẽx1ta² ĩ³hen³txi³tũ̱³ka̱³txu¹tai²na² wãn³txa² nxe² ĩ³ye³kxi²nẽ³ta¹hxai²ti³ai¹ti²tu³wi¹.
23409	MAT 7:24	Jã¹nxe³na¹jut3su² a²nũ²a² ĩ²li³te²na², Txa²wãn³txa² ain³kxi²te²nãn²tu̱³ sa²yxo²wet1sain¹kxai²nãn²tu̱³ a²nũ²a² a²hoh³lxah³la² yã¹te²hũ̱³na³li¹. A²nxe³jah¹lai²na² a²hoh³lxah³lai²na² sa²kxai³lu² sxi²ha² ton³nũ²nhai¹. Txah³lxa³kxa² ũ³si³ka³tũ²kxi²sxã³ ton³nũ²nhai¹.
23410	MAT 7:25	Ton³ta³lu²nain¹ka³tu̱³ hã²wxãn³txa³ wẽ³ha²yau³xa² kãin² wẽ³hã¹yain¹nũ²nhai¹. Kãin² wẽ³hã¹ye²ha²kxai³ ka³wã³lxai²na² kãin² hũx1tha²kxai³ it3ta² kãin² it3tha²khai³ nxe³kxa²ha³ta̱³nxãn²ti³ hai³txi³ sxi²lha³ sa²khot3je²nxa³nũ²nhai¹, txah³lxa³kxa² ũ³si³ka³tũ²kxi²sxã³ to³nai¹nha²kxai³lu¹. Nxe³kxa²yã¹nxe³kxe³hũ̱³nxe² Txa²wãn³txa² sa²yxo²we¹jah¹lai²na² nxe³kxa²yã¹nxe²na³li¹.
23412	MAT 7:27	Nxe³ka³tu̱³ ton³ta³lun²nxa²ha¹te¹ wẽ³ha²yau³xa² kãin² wẽ³hã¹ha²kxai³ ka³wã³lxa² kãin² hũx1tha²kxai³ it3ta² kãin² it3tha²kxai³ nxe³te²kxa³kxa¹ sxi²hai²li² sa²kho³kxi²ye²nu²nhai¹. Sa²nai¹hxa³je²nũ²nhai¹, ka³yã̱³la² ũ³si³ka³tũ²kxi²sxã³ txon³kxi²ha²kxai³lu¹. Nxe³kxa²yã¹nxe³kxe³hũ̱³nxe² Txa²wãn³txa² sa²yxo²ã³sa²jah¹lai²na² yã¹nx2na³li¹. Jã¹nxe³na¹jau³su² nxe³ye¹nxa²lxa¹wi¹. Nxe³jau³xai²na² a²yxo²ha³kxa¹ a²sa³wi³ha³lxai²na² a²nũ²a² ã³si³tẽ³kxi²tũ̱³ka̱³txai²na² nxe³sxã³ Je³su²jah³la² a²yxo²wãn³txa² ĩ³yau¹ũ³jau³xa² ĩ³yau¹ũ³hain¹ta¹hxai²hẽ¹la².
23418	MAT 8:4	Nxa²ha¹te¹ Je³su²jah³la² ãh¹e³kxi²te³nah¹lxi¹: — Nxe³nxa²ha¹ju³tan¹te²kxa³ya̱³lhu² wã³nxĩn¹ta² si³yxau³jah¹la² ai³sẽ¹li¹. Ain¹tãu³a² we²txi¹nxa²ha¹ju³ta² a²nũ²a² a²xã̱³xa² ĩ³hen³txi³txa³hẽ¹li¹. Hãi¹nxe³sxã³ wã³nxĩn¹ta² si³yxau³jah¹lan²tu̱³ ai³sxã³ ĩ³yau¹ũ¹nhat1je¹txai¹nhẽ³li¹. Nxai¹nĩn¹kxai²nãn²tu̱³ hã²wxãn³txa³ ka³yxuh³xa² Moi³se²ah³lu¹tai²na² ĩ³yau¹ũh¹nxain¹kxe³su² ũ³hũ¹txai¹nhẽ³li¹. Nxai¹nĩn¹kxai²nãn²tu̱³ wã³nxĩn¹jah¹lai²na² sa²kxai³lu² ka³yxuh³xai²na² tẽ³sxã³ Sũ̱³na² ũ³hũ¹yhain¹tu¹wi¹. Nxe³kxai²nãn²tu̱³ a²nũ²a² a²yxo²ha³kxa¹ Txa²wã¹sũ̱³na² we²txi²nxain¹ju³ta² ĩ³yau¹ũ³nha²yai¹nĩn¹tu¹wi¹. Nxe³ta¹hxai²hẽ¹la².
23423	MAT 8:9	Jã¹nxe³na¹jut3su² te²yã¹nxũn³na¹wi¹. hxi²kan¹jah¹lo²su² yũ³sa²nũ³nha²kxai³ so³ta²to² nũ̱³ka̱³txa² sa²yxo²wet1sain¹tũ̱³ka̱³txa² yu³nũ³na¹ha²kxai³ te²sa¹wi¹. Nxe³sxã³ txa²sa³wi³sxai²na² ai³si¹ha¹jau³su² ĩ³ye³kxi²na¹kxai²nãn²tu̱³ ai³hĩ̱³nx2na³li¹. Te²yã¹nxe³sxã³ sa³wi³sxa² ã̱³xai²li² wxã³si¹jau³su² ĩ³kaix1so¹na¹kxai²nãn²tu̱³ ya²la³tu̱³ ã³wxã³hĩ̱³nx2na³li¹. Te²yã¹nxũn³sxã³ txa²wa³ka³lxa² wa³kon³si¹ha¹jau³su² ĩ³ye³kxi²na¹kxai²nãn²tu̱³ ya²la³tu̱³ wa³kon³kxi²sai¹nhĩ̱³nx2na³li¹. Te²yã¹nxũn³te²sa¹wi¹. Ta¹hxai²hẽ¹la².
23429	MAT 8:15	A²nxe³ju³tai²na² Je³su²jah³la² te²hi²sen³kxai³lu² ĩ²tãu³a² ta¹ka³lxai²na² hxi²ka² hxi²ki³ta¹hxai²hẽ¹la². Hxi²ki³hĩ¹na¹ ĩ³hi¹la³kxi²ka³txa² we²txi²ta¹hxai²hẽ¹la². We²txi²nũ²la² ĩ³sa²yxau³nũ²la² yain³txa²kxai³lu² ãu¹la³kxi²nũ²la² wet1sxã³ ũ³hũ¹ain¹ta¹hxai²hẽ¹la².
23431	MAT 8:17	Jã¹nxe³jut3su² kxã³nhxĩ¹nu¹tai²na² Txa²wã¹sũ̱³na² wãn³txa² ĩ³hen³txi³jah¹lai²na² I³sa³i²ah³lu¹tai²na² a²wãn³txa² jau³xau³hxai²tẽx1ta² nxe³te³nah¹lxi¹: — Jah¹lai²na² sa²kxai³lu² txa²wã¹ĩ³ta³ka³txa² ã³wa²su¹tẽ³lha²kxai³ txa²wã¹nũ²ai²na² khãuh³lxa³ti³nha²ki̱³ju³ta² ã³wa²su¹tẽ³lha²kxai³ nxe³jah¹lo²su²na³li¹. Nxe³ta¹hxai²hẽ¹la².
23434	MAT 8:20	Nxa²ha¹te¹ Je³su²jah³lai²na² wãn³txi³kxai³lu¹: — Nxe³sa²lxi¹. Wai³a³lxa²si³ta³lã²tẽ¹nai²na² a²sxi²lho³tẽ³na² yũ³te²ju²hẽ³li¹. Te²yã¹nxe³sxã³ a̱i³kai²na² a²ye³sa² wet1sxã³ a²sxi²lho³ju³ta² yũ³te²ju²hẽ³li¹. Nxe³ain¹ta¹ Txai²na² Sũ̱³na² Hxi²kan¹ta² Si³yxau³tãu³lot3sa²kah³lai²na² hai³txi³ ha³lo²a² kwa² sxa³na¹ju³ta³nũ³a² yũ³sa²nxa³wi¹. Nxe³ta¹hxai²hẽ¹la².
23442	MAT 8:28	Nxa²ha¹te¹ ĩ̱³ye³nai²na² yxo²ha³tih³nãu³a¹ yxau³son³kxi²nũ²la² ha³lo²a² Ka³ta³rẽ²na³ko³xa² ã³wi¹hain¹ta¹hxai²hẽ¹la². ówih¹te³na¹ in³txa² ha¹lin¹jah¹la² ne³khau²sxã³ ĩ³ha¹te²nyhain¹ta¹hxai²hẽ¹la². A²nxe³te² in³txai²na² ko̱³nxe³te² yãu³ka³txa² nxũ²kwa̱i³yxau³ta¹hxai²hẽ¹la². Sxi²khai³xa² yũ³ya³hxa³ha²kxai³ a²nũ²a² ya³lun²te²a² sxa³ko³xa² hoh³ya³ta¹hxai²hẽ¹la². A̱n³txi³khaix1nxe³jau³su² nũ³kxũn³khai¹nxe³jau³su² ko̱³nxe³te² yãu³ka³txa² ko̱³nxe³ti³ kãi³si¹yha³jau³su² kãi³ya³ta¹hxai²hẽ¹la². A²nxe³ju³ta² a²nũ²a²nãu³xai²na² yuh³lxi³si¹jau³su² tĩh³nai²na² ã³nxai³ain¹te²sxa³yu²hẽ³la².
23443	MAT 8:29	Jã¹nxe³jut3su² Je³su²jah³la² ĩ²ya³sxã³ in³txai²na² a²yxo²wãn³txa² ĩ³kaix1ja³te³nah¹lxi¹: — Nxe³sãn²si¹lxi¹. Txa²wã¹sũ̱³na² Tah²sa²nhi¹lxi¹. Ĩh¹nxe³sa²sĩn¹te³lin¹ji¹wi¹? Ha³lo²a² ã³nhau³ko³nxa³ta̱³lxa¹ ĩ³khãuh³lxa³ti³sa²sĩn¹nhĩn¹jau³su² wxãn³nhĩn¹ji¹wi¹? Nxe³ta¹hxai²hẽ¹la².
23444	MAT 8:30	A²nxe³tãu³a² ha³lo²a² ul²ye²nxa³kxe³su² kwa³jan³ta² yxa³kxa² ka³lxa²te²nãu³xa² hoh³sxã³ ũh³yait1tain¹ta¹hxai²hẽ¹la².
23445	MAT 8:31	Ũh³yait1tain¹te³na¹ ko̱³nxe³te² yãu³ka³txai²na² wãn³txi³kxai³lu¹, Je³su²jah³la² ĩ³wã̱³txi³ya³te³nah¹lxi¹: — Nxũ²kwa̱i³li³sa²sih¹nhĩn¹jau³nũ³su² kwa³na³sa²sĩ¹nhĩn¹kxai²nãn²tu̱³ yxa³kxa³nãu³xai²na² nxũ²kwa̱i³yxau³sĩ¹na¹ju³ta² ten³sa²sĩn¹nhai¹. Ta¹hxai²hẽ¹la².
23461	MAT 9:13	Txa²wã¹sũ̱³na² wãn³txa² jau³xau³hxai²tẽx1ta² nxe³te³nah¹lxi¹: “Wi¹lhin¹sxã³ thãi³ti³la² sa²hau³ko³nyhu¹ah³lxin¹ju³ta² ten³sa³nhai¹. Yxãn¹ta¹ yen³kxa² ũ³hũ¹sah¹lxin¹ju³ta² so¹lxi³ ten³sa²nxa³nhai¹.” Nxe³ta¹hxai²ti³ai¹ti²tu³wi¹. A²nxe³jau³jau¹xai²na² a²si³yxau³tãu³a² wi¹ko̱³nha¹jah³lxi³hẽ¹li¹. Jã¹nxe³sxã³ txai²li² hai³txi³ a²nũ²ai²na²: “Wi¹lhin¹sa³nha¹. Ko̱³nxe³ti³ kãi³a¹ju³ta² yũ²nxa³nha¹.” Nxe³te²su² te²na² ĩ³kaix1so¹te³lhxã³ wxãn²nxa³wi¹. Yxãn¹ta¹ a²nũ²a² ko̱³nxe³jah¹la² so¹lxi³ ko̱³nxe³ti³ kãi³ju³ta² ĩ³ãin²ta³kxi²nha²sxã³ ã³na¹la³kxi²nha²te²su² te²na² so¹lxi³ wxa²wa²su¹tain¹te³lhxã³ wxã³na¹wi¹. Nxe³ta¹hxai²hẽ¹la².
23463	MAT 9:15	Nxa²ha¹te¹ Je³su²jah³lai²na² wãn³txi³kxai³lu¹: — Yxau³nuh¹nx2ta¹tãu³a² ĩ³ãin²ta³kxi²nha²sxã³ heh³lxi² yxau³yah³lxin¹ju³ta² wai³nxa³wi¹. A²nxe³ju³ta² in³txa² txu¹ha² so¹nyhu¹kxai²nãn²tu̱³ a²ya̱³la²nãu³xa² ĩ³kaix1so¹yhain¹te²ju²hẽ³li¹. Ĩ³kaix1so¹sxã³ ã³yãn³nũ²kxi²sxã³ kãin² ĩ³yain³ya³hain¹te²ju²hẽ³li¹. Nxe³ju³ta² sa²kxai³lu² a²wẽ³sãi¹yah³la² yxau³ye²yhai¹nhĩ¹na¹ ĩ³kaix1so¹ain¹tũ̱³ka̱³txai²na² ĩ³ãin²ta³kxi²nha²sxã³ heh³lxi² yxau³ain¹ju³ta² wai³nxa³wi¹. Yxãn¹ta¹ yxan¹nãu³a¹ a²wẽ³sãi¹yah³lai²na² so¹kxain¹sxã³ sa²tã³tĩ̱¹kxi²nyhain¹tu¹wi¹. Nxe³kxai²nãn²tu̱³ nxe³hĩ¹na¹ a²nũ²a² ĩ³kaix1so¹ain¹tũ̱³ka̱³txa² ĩ³ãin²ta³kxi²nha²sxã³ heh³lxi² yxau³ain¹ju³ta² wain³tu¹wi¹. Jã¹nxe³ju³kxai³lu² fa³ri³se²a² nũ̱³ka̱³txai²na² Jo³ãu² Ba³tis²jah³la² a²sa³wi³ha³lxi³nãu³xai²na² nxain¹sxã³ txa²wã¹yah³la²nãu³xu¹tai²na² wãn³txa² sa²yxo²wet1si¹hain¹jau³su² heh³lxi² yxau³ain¹te²ju²hẽ³li¹. Ne³to³ta¹ txa²sa³wi³ha³lxai²na² sa²kxai³lu² ã³waix3txai¹na¹hĩ¹na¹ so¹lxi³ heh³lxi² yxau³ain¹tu¹wi¹. ówaix3txa¹na¹kxe³su² ĩ³ãin²ta³kxai¹nha²kxai³ heh³lxi² yxau³ain¹tu¹wi¹.
23464	MAT 9:16	Jã¹nxa¹jau³su² a²nũ²a² wã²la² ũ³whi²kxi²nha²ka³lo³ai²na² tĩ³ka³lo³a² ã³ten²ti³kxai²nãn²tu̱³ hai³txi³ tah²ka³lo³a² ũ³nhũ²kxi²sxã³ ũh³yxãi¹ain¹te²sxa³yu²hẽ³li¹. Tah²ka³lo³ai²na² ũ³nhũ²kxi²ki̱³ke³la³te²kxai³ ũ³wha̱t3kxai²nãn²tu̱³ tah²ko³lo³ain²ti³ ĩ³jot1sa²kxai³ tĩ³ka³lo³a² ĩ³jot1txa³ha²kxai³ nxe³sxã³ ã³ten²ti³hĩ̱³nx2na³li¹. Te²yã¹nxe³kxe³hũ̱³nxe² txa²wã¹yah³la²nãu³xu¹tai²na² wãn³txa² a̱in³so¹ki̱³sxã³ hã²wxãn³txa³ te²yã¹nxe² Txa²wãn³txa² ã³ki³ka³ti³kxi²ki̱³kxai²nãn²tu̱³ nxe³ju³kxai³lu² wai³nxa³wi¹. Txa²wãn³txa² so¹lxi³ a̱in³so¹kxi³ju³ta² wain³na³li¹.
23468	MAT 9:20	Nxa²ha¹te¹ ã³wxã³ain¹ti̱³kxai³lu² txu¹ha³ka³lxa² aun³ta² tĩ̱³xain¹ta¹hxai²hẽ¹la². A²nxe³ta¹ka³lxai²na² kãin² ĩ³ton³to³ta¹hxai²hẽ¹la². Hxi²ka² hxan³sxã³ ha¹li¹ wxa²hait1so¹xi²nũn³txa³ kwẽ³ko³nhĩ¹nai³tã² sa²kxai³lu² ĩ³si³ti³hon³ka³txa² ã³nĩ³ton³ãn³si³wxe³ha²kxai³ nxe³hĩ¹nãn¹te²tu̱³ ĩ³to³nxi²tu³ta¹hxai²hẽ¹la². A²nxe³ta¹ka³lxai²na² Je³su²jah³la² yon³nãu³a¹ ã³tĩ̱³ha²kxai³ a²wã²la²ka³lo³a² wxa²to³ta¹hxai²hẽ¹la².
23473	MAT 9:25	Nxe³nxa²ha¹te¹ tũ̱¹ka̱³txai²na² ã³waix3si¹hain¹jau³kxai³la¹ sxi²ha² ã³wi²xi²ta¹hxai²hẽ¹la². ówi²xi²sxã³ wẽ³sai²na² a²hxi²kai²na² hxi²ki³sxã³ sa²yxo²ka³ta³wxe³ta¹hxai²hẽ¹la². We²nxi²khaix1nxe³ta¹hxai²hẽ¹la².
23475	MAT 9:27	Nxa²ha¹te¹ Je³su²jah³la² ãh¹ã³nxai³nũ²la² in³txa² ha¹li¹ a²yo³na² ã³si³tẽ³kxi²ya³ta¹hxai²hẽ¹la². A²nxe³ya³jah¹la²nãu³xa² ye³han³ya³ta¹hxai²hẽ¹la². A²nxe³sxã³ ã³si³tẽ³kxi²ya³sxã³ ĩ³kaix1ja³te³nah¹lxi¹: — Je³su²jah³lãi³. Txa²wã¹sũ̱³na² Hxi²kan¹ta² Si³yxau³tãu³lo³txa²kah³lo²si¹lxi¹. Nxĩ¹nha²kxai³ ye³han³sa²sĩn¹ju³tai²na² wi¹lhin¹sxã³ thãi³ti³la² sa²hau³kot3sa²sĩ¹nhẽ³li¹. Nxe³ya³ta¹hxai²hẽ¹la².
23486	MAT 9:38	Nxe³ha²kxai³ hai³sxa² Wa³kxẽ³nxa² Si³yxau³jah¹la² Txa²wã¹sũ̱³na² Si³yxau³jah¹la² ĩ³ye³kxi¹jah³lxi³hẽ¹li¹. Wxa²so¹tũ̱³ka̱³txa² ã̱³xa² ã³nũ²kxi²sxã³ ĩ³kaix1tain¹si¹ki̱³jau³su² ĩ³ye³kxi¹jah³lxi³hẽ¹li¹. Nxe³nyhain¹ta¹hxai²hẽ¹la².
23487	MAT 10:1	Nxa²ha¹te¹ Je³su²jah³lai²na² sa²kxai³lu² a²sa³wi³ha³lxa² hxi²ka²hxan³sxã³ ha¹li¹ wxa²hait1so¹xi²nũn³tũ̱³ka̱³txa² ĩ³kaix1ta¹hxai²hẽ¹la². Ĩ³kaix1sxã³ ĩ³ye³kxi²te³nah¹lxi¹: — Ĩ³sa²si¹hã³nx2ta¹tu¹wi¹. A²nũ²a² ĩ²lu³te²a² ko̱³nxe³te² yãu³ka³txa² nxũ²kwa̱i³yxau³kxai²nãn²tu̱³ hxi²kan¹txi³ nxũ²kwa̱i³li³ain¹sih¹nx2ta¹jau³su² ĩ³sa²si¹hã³nx2ta¹ha²kxai³ a²nũ²a² ĩ²lu³te²a² a²ĩ³ta³ka³txa² ĩ²li³ka³txa² we²txain¹sih¹nx2ta¹jau³su² ĩ³sa²si¹hã³nx2ta¹ha²kxai³ jã¹nxe³te³lhxã³ nx2ta¹tu¹wi¹. Nxe³ta¹hxai²hẽ¹la².
23501	MAT 10:15	Ya²la³tu̱³ e³kxi¹nx2ta¹wi¹. Kxã³nãu³u¹tai²na² So³to²ma²thĩ³nu¹tai²na² Ko³mo²ra²thĩ³nu¹tai²na² ha¹lin¹thĩ³nu¹tai²na² ko̱³nxe³thin¹khai¹nxe³thĩn³sain¹ta¹hxai²ti³ai¹ti²tu³wi¹. Nxai¹nha²kxai³ yxan¹nãu³a¹ Txa²wã¹sũ̱³nu²su² te²hi²sen³su² ko̱³nxe³ti³ kãi³ain¹kxa² yo³ha² sa³te̱¹txi³ ũ³yho³hain¹tu¹wi¹. Yxãn¹ta¹ sxi²jen³ta³ en²nxa²lxain¹thĩ³na² ã²la² sa³te̱¹txi³ ã³wa²tot1sxã³ ũ³yho³hain¹tu¹wi¹.
23502	MAT 10:16	Nxe³jah³lxi³sa²lxi¹. O³ve²a² yã¹yxah³lxi¹lxi¹. Tũ̱¹ka̱³txai²na² ĩ³sa²si¹hã³nx2ta¹tũ̱³ka̱³txai²na² hau³xa² yã¹nxain¹na³li¹. Ko̱³nxe³ti³ kãi³sxã³ yxau²xai³ju³ta² so¹lxi³ te³nain¹na³li¹. Nxe³ha²kxai³ ĩ²khai¹nxe³jah³lxi³hẽ¹li¹. Jã¹nxe³sxã³ txih³xa² ne³kheh¹te²ju²hẽ³li¹. Nxe³kxa²yã¹nxe² ne³kheh¹khaix1nxe³jah³lxi³hẽ¹li¹. Te²yã¹nxũn³sxã³ kwa³sxa³xa² wi¹lhin¹te²ju²hẽ³li¹. Nxe³kxa²yã¹nxe² wi¹lhin¹khai¹nxe³jah³lxi³hẽ¹li¹.
23524	MAT 10:38	Nxe³ha²kxai³ ĩ³hit1sah²lxin¹kxai²nãn²tu̱³ ĩ³ye³khãuh³lxa³thi¹nx2tain¹ju³ta³nũ³a² ta̱³nxa² ĩ³su²lhã³nx2tain¹ju³ta³nũ³a² ta̱³nxa² nxe³nx2tain¹ju³ta³nũ³a² yu̱h³lxah³lxin¹ju³tan¹te²kxa³ya̱³lhu² Txa²wãn³txa² sa²yxo²ã³syah¹lxin¹kxai²nãn²tu̱³ hxi²kan¹txi³ Txa²sa³wi³ha³lxi³syah²lxan³tho³li¹.
23530	MAT 11:2	Nxa²ha¹te¹ Jo³ãu² Ba³tis²jah³lai¹txa³lxi³ sxi²ha² kan²txi³ ũ³tĩ¹kxi²sxã³ sxa³jah¹lai²na² sa²kxai³lu² Kris²tu³jah¹la² wã³nxĩn¹sxã³ o²la³kxi²jau³su² ha³ta̱³nxe³nũ²la² a²sa³wi³hxa³lxa² ĩ³kaix1tain¹ta¹hxai²hẽ¹la².
23531	MAT 11:3	Nxe³sxã³ ĩ³kaix1tũ²la² Je³su²jah³la² ĩ³wã̱³txi³si¹jau³su² ĩ³sa²si¹hã³ah³lxin¹tain¹ta¹hxai²hẽ¹la². Ĩ³sa²si¹hã³te³nah¹lxi¹: — Txa²wã¹sũ̱³na² Si³yxau³tãu³u¹tai²na² ũ³sa²si¹hã³ũh¹sa²sĩn¹jah¹lo²su² nĩn¹ji¹wi¹? Nxe²nxa³kxai²nãn²tu̱³ a²nũ²a² ã̱³xa² wah³nxe³sa²sĩn¹te³lin¹ji¹wi¹? Nxe³ta¹hxai²hẽ¹la².
23534	MAT 11:6	Txa²wãn³txa² hxi²ye¹ta³lxain¹sxã³ en²sai¹nxa³te²su² te²a² wi¹lhin¹khaix1xain¹na³li¹. Je³su²jah³la² ta¹hxai²hẽ¹la².
23536	MAT 11:8	Nxe²nxa³kxai²nãn²tu̱³ ĩh¹te²ta̱³ ĩ²te³lhxã³ ai³lyah³lxin¹thai¹li¹? A²nũ²ai²na² yen³kxih³jah¹la² wã²la² a³lxi²khai¹nxe³ka³lo³a² au³khaix1nxe³ka³lo³a² wi¹khai¹nxe³ka³lo³a² nxe³ka³lo³ai²na² ũ³whi²kxi²nha²jah¹la² ĩ²te³lhxã³ ai³lyah³lxin¹thai¹li¹? Nxẽn²nxa³wi¹. A²nũ²a² wã²la² wi¹khai¹nxe³ka³lo³a² wih²kxi²nha²te²he³la³kxa² a²nũ²a² sxi²ha² kãin²te²si³yau³jxah¹la² sxi²ha² so¹lxi³ yxau²xai³lain¹te²jai¹ti²tu³wi¹.
23538	MAT 11:10	Txa²wã¹sũ̱³na² wãn³txa² jau³xau³hxai²tẽx1ta² nxe³nẽ³te³nah¹lxi¹: “Ne³ka²a³sah¹lxi³wxi¹. Txa²sa³wit3su² ne³ka³ta²nxa²sxã³ ĩ³sa²si¹hã³a¹tu¹wi¹. Nxa¹kxai²nãn²tu̱³ a²nũ²a²nãu³xa² ĩ³tih³nxain¹tu¹wi¹. Txa²wãn³txa² hxi²kan¹txa² Si³yxau³tãu³lo³jah¹lo²sih¹nxa²ha¹jau³su² nxe³jau³xai²na² ĩ³hau³ko³tain¹tu¹wi¹.” Nxe³ta¹hxai²hẽ¹li¹.
23542	MAT 11:14	A²nxe³jau³xu¹tai²na² E³li²ah³lu¹jãx1jah¹la² wxã³ju³ta²nũ³a² ĩ³yau¹ũ³nhẽ³ta¹hxai²ti³ai¹ti²tu³wi¹. A²nxe³jah¹la² wxã³jah¹lai²na² Jo³ãu² Ba³tis²jah³lo²su² na³li¹. Ya²la³lyau³tu̱³ ã³ten³nxa²ti³kxai²nãn²tu̱³ yxo²ĩ¹jah³lxi³hẽ¹li¹.
23544	MAT 11:16	Nxe³yãn¹ta¹ a²nũ²a² a²hĩ¹nãn¹te²nũ̱³ka̱³txi³nãu³xa² ĩh¹nxe³txe²hũ̱³nhĩ̱³te²la¹xã³? Wẽ³ha³lxa² yã¹nxain¹na³li¹. Sxi²je³na² kwa² wa³ni̱³lo³nain¹te²ju²hẽ³li¹. Wa³ni̱³lon³sxã³ ĩ³kaix1nyhu¹ain¹te³nah¹lxi¹:
23548	MAT 11:20	Nxe²e³ta³lun²nũ²la² sxi²jen³ti³nãu³xa² ĩ³kwa̱ix1ta¹hxai²hẽ¹la². A²nxe³thĩ³nãu³xa² Je³su²jah³la² hi²sen³kxai³lu² wã³nxĩn¹sxã³ o²la³kxi²nũ¹hain¹ta¹hxai²hẽ¹la². Yxãn¹ta¹ nxe³kxan²ti³nũ¹ hai³txi³ a²ko̱³nxe³ti³ kãi³ain¹ju³ta² ã³na¹ain¹ta¹hxai²nxa³hẽ¹la².
23549	MAT 11:21	Jã¹nxe³jut3su² sxi²jen³txi³nãu³xa² ĩ³kwa̱ix1txain¹te³ãn¹jau³kxai³lu¹ Je³su²jah³lai²na² wãn³txi³kxai³lu¹: — Ko²ra³sĩ²thĩ³nãn¹tũ̱³ka̱³txãi³. Bet3sa³i²ta³thĩ³nãn¹tũ̱³ka̱³txãi³. Ko̱³nxe³ton³khai¹yxah³lxin¹tu¹wi¹. Kxã³nhxĩ¹nai³tãn¹thĩ³na² Ti²ro³thĩ³nãn¹tũ̱³ka̱³txai³tã² Si³tõ²thĩ³nãn¹tũ̱³ka̱³txai³tã² nxe³sxã³ ko̱³nxe³thin¹khai¹nxai¹nha²kxai³ ya³lu²hxa³nain¹ta¹hxai²ti³ai¹ti²tu³wi¹. Yxãn¹ta¹ wã³nxĩn¹sxã³ kãi³ũh¹nx2ta¹ju³ta² ĩ²ain¹ke³la³te²kxai³ a²ko̱³nxe³ti³ kãi³ain¹ju³tu¹tai²na² ã³na¹sxã³ ã³yxo²o³tũ¹sai¹nhĩ̱³nx2na³li¹. Wã²la² sa²kẽ³nã²ka³lo³a² ũ³whi²kxi²nha²sxã³ ha³nxe²a² sin³so³xa² ã³wxe³sãn²sxã³ ã³yxo²o³tũ¹sai¹nhĩ̱³nx2na³li¹.
23551	MAT 11:23	Nxa²ha¹te¹ Ka³far³na³ũ²thĩ³nãn¹tũ̱³ka̱³txi³ ĩ³nxai²na² sa²kxai³lu¹: “Oh³nãn¹ko³nãu³a² Sũ̱³na² ha³lo²a²nãu³a² ka³la³sxã³ ã³wi¹ha¹tũ¹xã¹.” Nxĩn¹jau³su² yxãn¹ta¹ yu̱h³xan¹ko³nãu³a² ha³nxe² i̱³ko³nãu³a² sa²yu̱³lho̱¹txa²tu¹wi¹. Kxã³nhxĩ¹nu¹tai²na² So³to²ma²thĩ³na² ko̱³nxe³thin¹khaix1ta¹hxai²ti³ai¹ti²tu³wi¹. Nxe³ha²kxai³ ko̱³nxe³thin¹sxã³ kãi³ain¹kxa²yo³ha² ũ³hũ¹nyhain¹ta¹hxai²ti³ai¹ti²tu³wi¹. Yxãn¹ta¹ wã³nxĩn¹sxã³ o²la³kxi²nũh¹nx2ta¹ju³ta² ĩ²ain¹ke³la³te²kxai³ hai³txi³ ya³lu²hxa³nai¹nhĩ̱²nxa³wi¹.
23570	MAT 12:12	Jã¹nxe³kxe³hũ̱³sxã³ a²nũ²su² a³lxi²wa³to²hi²khaix1nxe³te²ju²hẽ³li¹. Nxe³te²kxa³ya̱n³tu̱³ wi¹kãi³ũh¹ki̱³ju³ta² sa²ba³to³ nxe³ti³xa² nxe³kxan²ti³nũ¹ wain³te²ju²hẽ³li¹. Nxe³jau³su² ta¹hxai²hẽ¹la².
23575	MAT 12:17	A²nxe³jut3su² kxã³nxu¹tai²na² I³sa³i²ah³lu¹tai²na² Txa²wã¹sũ̱³na² wãn³txa² ĩ³hen³txi³jah¹lu¹tai²na² a²wãn³txi³su² nxe³ta¹hxai²hẽ¹la². Nxe³jau³xau³hxai²tẽx1ta³la³ te³nah¹lxi¹:
23576	MAT 12:18	— Nxe³jah³lxi³sa²lxi¹. Jah¹lai²li² Txa²sa³wi³sai²la¹wi¹. Ĩ³kaix1so¹na¹kxah³lai²la¹wi¹. A³lxi²na¹kxah³lai²la¹wi¹. Ĩ³wi¹lxon³kxi²sa²jah¹lai²la¹wi¹. ónũ²nxi²sxã³ ai³na¹tu¹wi¹. Nxe³kxai²nãn²tu̱³ a²nũ²a²nãu³xa² a²yxo²ha³kxa¹ ko̱³nxe³ti³ kãi³ain¹ju³ta² ã³wa²su¹kxi²na¹ju³ta³nũ³a² ĩ³hen³txain¹tu¹wi¹.
23577	MAT 12:19	Hai³txi³ kwa² ĩ³he¹he¹kxi²nyhu¹xa³ha²kxai³ kwa² ĩ³kaix1nyhu¹xa³ha²kxai³ sxi²jen³nãu³ai²na² kwa² ĩ³kãi²non³si¹nha¹jau³su² ĩ³ye³li³xa³ha²kxai³ nxe³jah¹lai²la¹wi¹.
23581	MAT 12:23	A²nxe³ju¹tai²na² a²nũ²a² ĩ³hi¹tain¹te²nãu³xa² ĩ²kxain¹nxa²ha¹te¹ o²lai¹nha²kxai³ ĩ³ye³lain¹te³nah¹lxi¹: — Je³su²jah³lai²li² wã³nxĩn¹khaix1jah¹lo²sin²tai¹. Txa²wã¹sũ̱³na² A²hxi²kan¹ta² Si³yxau³tãu³lot3jah¹lo²su² yxau³sxã³ wah³nxe³kxi²ki̱³jah¹lo²su² nxe³jah¹lain²txi³ te²sin²tai¹. Nxe³nyhain¹ta¹hxai²hẽ¹la².
23586	MAT 12:28	Nxe³yãn¹ta¹ Txa²wã¹sũ̱³na² Yãu³ka³txa² Te²hi²sen³su² ĩ³hxi²kat1sa²ha²kxai³ hxi²kan¹txi³ ko̱³nxe³te² yãu³ka³txa² nxũ²kwa̱i³li³si¹jau³su² ĩ³ye³kxi²na¹wi¹. Nxe³na¹kxe³su² ya²la³txi³ Txa²wã¹sũ̱³na² A²hxi²kan¹ta² Si³yxau³tãu³lot3jah¹lo²su² ye²te²sa¹wi¹.
23587	MAT 12:29	Te²yã¹nxe³jau³su² sxi²ha² wa³kxẽn³yah³la² nũ̱³kxũn³jah¹lo²su² ye²kxai²nãn²tu̱³ hxi²kan¹ti³ sxi²hai²na² ã³wih¹ka³tu̱³ a²yen³kxa² kãi³kxi²ti³hex1nxe³hĩ̱³nx2nxa³wi¹. Yxãn¹ta¹ nũ̱³kxũn³jah¹lai²na² i³sxã³ sa²tai³kxain¹ke³la³te²kxai³ sxi²hai²na² ã³wih¹ka³tu̱³ a²yen³kxa² yxo²ha³kxa¹ hxi²kan¹ti³ kãi³kxi²sxã³ wxa²so²hxa³hĩ̱³nx2na³li¹. Nxe³na¹ha²kxai³ a²ta³nãu³xa² a²hxi²kan¹jah¹la² Bel³se³bu²ah³lan²tu̱³ nxe² kãi³kxi²na¹hẽ³li¹. Hxi²kan¹ta² Si³yxau³jah¹lo²sa¹wi¹. Nxe³na¹ju³tan¹te²kxa³ya̱³lhu² a²ta³ai²na² a²nũ²ẽ¹na² nxũ²kwa̱i³yxau³te²su² te²a² nxũ²kwa̱i³li³si¹hai¹na¹wi¹.
23589	MAT 12:31	Jã¹nxe³ha²kxai³ a²nũ²a² ĩ²li³te²su² te²an²tu̱³ ko̱³nxe³ti³ kãi³kxai²nãn²tu̱³ hã²wxãn³txa³ ĩ³ãin²ta³kxi²nha²sxã³ ã³yxo²o³tũ¹kxai²nãn²tu̱³ ã³wa²su¹tain¹ju³ta² yũ²na³li¹. Txai²na² Sũ̱³na² A²hxi²kan¹ta² Si³yxau³tãu³lot3jah¹lo²su² te²sa¹jah¹lo²na¹xai²na² ko̱³nxe³te²lot3sain¹kxan²ti³ ã³wa²su¹tain¹ju³ta³nũ³a² yũ³tu¹wi¹. Nxe³to³ta¹ wxãi²na² wai³nxa³jau³xa² e³lah³lxin¹jau³kxai³lu¹: “A²ta³a² hxi²kan¹ta² hi²sen³su² Je³su²jah³la² ĩ³hxi²ka¹tin²tai¹.” Yah³lxin¹jau³su² yah³lxin¹ta¹ Txa²wã¹sũ̱³na² Yãu³ka³jxah¹la² ko̱³nxe³te²lo³jah³lxi¹lxi¹. A²nxe³jau³xai²na² sa²kxai³lu² Sũ̱³na² Yãu³ka³jxah¹la² ko̱³nxe³te²lo³jau³xai²na² sa²kxai³lu² hai³txi³ ã³wa²sut1ju³ta² yũ²nxa³wi¹. Te²yã¹nxe³sxã³ yan¹nãu³a¹ ko̱³nxe³ti³ kãi³yah³lxin¹kxa² yo³ha² a³ya³ti²ju³ta³nũ³a² yũ³hĩ¹na¹ ã³wa²su¹ju³ta²nũ³a² yũ²nxa³lho³li¹. Hxi²ki³te²la³ yxau²sa²tẽ³ju³ta³nũ³a² so¹lxi³ yũ³tu¹wi¹.
23599	MAT 12:41	Jã¹nxe³jut3su² yan¹nãu³a¹ Txa²wã¹sũ̱³na² sa²kxai³lu² a²nũ²a² yxo²ha³kxa¹ kãi³ain¹kxa² yo³ha² a³ya³txi²kxe³su² nxe³ti³xa¹ Ni³ni³ve²thĩ³nãn¹ta² nũ̱³ka̱³txu¹tai³na² nxe³te²hi²sen³su² ko̱³nxe³ti³ ĩ³yĩ¹li¹nx2tain¹tu¹wi¹. A²nxe³te²nãu³xu¹tai²na² sa²kxai³lu² Jo²na³jah³lu¹tai²na² wãn³txa² ain³kxai¹nha²kxai³ ko̱³nxe³thi¹nain¹ju³tu¹tai²na² ã³na¹ain¹ta¹hxai²ti³ai¹ti²tu³wi¹. Jo²na³jah³la² hxi²kan¹jah¹lo²su² ta¹hxai²ti³ai¹ti²tu³wi¹. Yxãn¹ta¹ kãin² wa³to²hi²jah¹lo²sa¹wi¹. Nxe³sa³kxan²ti³nũ¹ Txa²wãn³txa² sa²yxo²wet1sah¹lxa³lxi¹.
23603	MAT 12:45	Ai³ka³tu̱³ ko̱³nxe³te² yãu³ka³txi³nãu³xa² ha¹li¹ ha¹li¹ ha¹li¹ ka³na³ki¹ nxe³te²nãu³xa² ko̱³nxe³ti³khaix1 wa³to³hain¹te²nãu³xa² ĩ³ha¹txai¹nĩn²tai¹. Nxe³te²nãu³xa² sa²so¹sxã³ ã³wa̱³li²xi²sa²tẽ³in²tai¹. Nxe³ju³tai²kxai³lu² in³txa² ẽ¹nãu³a² ko̱³nxe³ti³ ã³wa²to²hin²tai¹. Te²yã¹nxe³jut3su² hĩ¹na² yxau³yah³lxin¹te² ĩ³nxai²na² sa²kxai³lu² ko̱³nxe³thin¹khai¹yxah³lxin¹tu¹wi¹. Je³su²jah³la² ta¹hxai²hẽ¹la².
23608	MAT 12:50	Nxe³sxã³ a²nũ²a² ĩ²li³te²na² sa²kxai³lu² Txa²wĩ³na² Oh³nãn¹jah¹a² Si³yxau³jah¹lai²na² a²ten³jau³su² sa²yxo²wet1sxã³ kãi³kxai²nãn²tu̱³ nxe³te²nãn²tu̱³ txa²hã³ka³nũ²su² ha²kxai³ txa²lon³ti³tãu³su² ha²kxai³ ne³te²sain¹na³li¹. Je³su²jah³la² ta¹hxai²hẽ¹la².
23620	MAT 13:12	Nxe³ju³tan¹te²kxa³ya̱n³tu̱³ in³txi³su² yen³kxih³kxai²nãn²tu̱³ ã²la² kãin²sxã³ ũ³yhen³kxi²nyhain¹tu¹wi¹. Nxe³kxai²nãn²tu̱³ yen³kxi³khai¹nxe³hĩ̱³nx2na³li¹. Te²yã¹nxe³sxã³ in³txi³su² yen³kxi³txa²te²su² te²a² jũ¹nxe² so¹lxi³ yen³kxih³kxi³su² sa²so¹kxi²nyhain¹tu¹wi¹. Nxe³sxã³ yen³kxi³ txa²khaix1nxe³hĩ̱³nx2na³li¹. Nxe³te²ju²hẽ³li¹. Te²yã¹nxe³kxe³hũ̱³nxe² Sũ̱³na² wãn³txa² jũ¹nxe² ã³ne³wxe³yah³lxi¹nha²kxai³ kãin²non³sxã³ ã³ne³wxe³yah³lxin¹tu¹wi¹. Tũ̱¹ka̱³txai²na² ã³ne³wxe³ai¹nxa³ha²kxai³ ĩ³yau¹ũ³jau³xa² so¹lxi³ ain³kxain¹tu¹wi¹.
23622	MAT 13:14	A²nxe³sxã³ I³sa³i²ah³lu¹tai²na² wãn³txa² Sũ̱³na² wãn³txa² jau³xau³hxai²tẽx1ta² nxe³te³nah¹lxi¹: “Wxãi²na² sa²kxai³lu² ne³kat1sa²tẽ³yah³lxin¹tu¹wi¹. Yxãn¹ta¹ ã³ne³wxe³yah²lxan³tho³li¹. Ĩ²sa²tẽ³kah¹lxin¹tu¹wi¹. Yxãn¹ta¹ wi¹lĩ²sa²tẽ³yah²lxan³tho³li¹.