23233	MAT 1:20	Wɨndɨñ tɨmbepi nanandɨ kena tɨ-kuñɨlɨmbi, Wopum Anutulɨ añelo no nɨ-mulɨmbi, lat plon indañmɨmbi nɨñguk, “Josep, ama wapmañ Devit endok komblin, dɨk ñɨndɨñ nandɨ: Malia gwañgwa mɨnjɨp tɨlak wɨn Dɨndɨm Woñ endoññan nanin, wala tɨmbi dɨk en tamga tɨmbep nɨm mɨsɨwɨñ.
23234	MAT 1:21	Gwañgwa apmekak en wakan amatamñii yomjɨlok toptop plon nanin epmekak, wala tɨmbi koi Yesu kɨtɨukañ.” Añelolɨ wɨndɨñ nɨñguk.
23235	MAT 1:22	Wopumdɨ plofet ama no damañgan kuñguk endok man plon ñɨndɨñ indauktok eñguk, “Nandañ. Wembe sim ama gɨta gama nɨm douñguk nolɨ gwañgwa mɨnjɨp tɨmbi, gwañgwa apmɨumbi, endok koi Emanuel kɨtɨnekalɨñ.” (Kot wolok kusei wɨn ñɨndɨñ, ‘Anutulɨ nɨn gɨta kulak’). Manda walɨ bien indauktok nepek wɨndɨñ Malialoñ indañmɨñguk.
23240	MAT 2:2	e-nandɨmbi eñgɨlɨñ, “Gwañgwa Juda amatamdok ama wapmañ kuuktok indak endɨ kwet delok patak? Nɨndɨ endok soliña maim lambɨlaknan indaumbi kañbi, ‘Mɨlelem tɨñmɨna’ embi kle bamɨñ.”
23242	MAT 2:4	Tɨmbi Elottɨ tapma ama biesɨ ba endɨkñe manda nandɨ-tale ama kɨtɨ-semum bɨumbi e-nandɨ tɨmbi enguk, “Mesia endɨ it kwet delok sɨnɨk indauktok een?”
23243	MAT 2:5	Eumbi tambane nɨñgɨlɨñ, “Betleem it kwelan, Judia distrik kandañ. Neta, plofet ama nolɨ Anutulok manda no ñɨndɨñ youp biñguk patak,
23244	MAT 2:6	‘Betleem it kwet Judia kwelan, dɨkok kandañ telak dama no indambi, Islael amatamnai yanañgɨpi yambɨ-dɨkñeukak, wala tɨmbi dɨk Juda it kwet damandama tañ dɨwɨn endok pɨmbɨñ nɨm. Nɨm sɨnɨk.’”
23246	MAT 2:8	Betleem ñanelɨñdok en-mupi eñguk, “Sɨndɨ ñambi, e-lonjɨ tɨ-kɨliñ embi, gwañgwa wɨn tɨmbɨ indanekalɨñ. Tɨmbɨ indaumbi, nombo undane bɨm nanbɨm nandɨmbi, nak bo wɨndɨñgangot ñambi, mɨlelem tɨñmetat.”
23251	MAT 2:13	Soliña nandɨ-tale amalɨ ña-taleumbi, Wopumdok añelo nolɨ doulat plon Joseptoñ indañmɨmbi nɨñguk, “Ama wapmañ Elot endɨ mik amañii gwañgwa ñɨn lonjɨmbi wɨlɨ kɨmnelɨñdok en-mulepi tɨlak. Wala tɨmbi dɨk mɨlapi, gwañgwa meñat yanañgɨlɨmbi, Isip kwelan pi ñambi, wandɨñ kunekalɨñ, nak undane bɨmbɨlok ganbetat wolok tuop.”
23253	MAT 2:15	Ñambi, wandɨñ pat-ta-kuumbi, Elottɨ sembɨñguk. Wopumdɨ plofet ama nolok man plon ñɨndɨñ indauktok eñguk, “Nɨñana Isip kwelan kuumbi kɨtɨñmambi bɨñguk.” Wɨn manda walɨ bien indauktok wakan endɨ Isip kwelan ña kuñgɨlɨñ.
23254	MAT 2:16	Elottɨ soliña nandɨ-tale amalɨ juluñɨt tɨñmɨñgɨlɨñ wɨn ka-nandɨ-tombi, gimbɨt kolan tɨmbi, mik ama en-mulɨmbi, Betleem it kwelan ba kwet dɨwɨn ñasɨñgan pakañ wandɨñ ñañgɨlɨñ. Ñambi, gwañgwa gwɨlat tɨpet nɨm makleñgɨlɨñ wɨn gɨtɨk yandɨpmum kɨm-taleñgɨlɨñ. Neta, soliña nandɨ-tale amalɨ Elotta ñɨndɨñ nɨñgɨlɨñda tɨmbi, “Nɨndɨ soliña wɨn ka-ta-bɨnambi, gwɨlat tɨpet tɨlak.”
23256	MAT 2:18	“Rama it kwelan kwawa indaumbi, mano kwɨlɨm wopum tañ. Wɨn Resellok komblinñii endɨ gwañgwanjii gɨtɨk kɨm tale-sɨnɨk tañgɨlɨñda kut-blambla eumbi, binelɨñdok en-busumbusuk tɨ nɨm ka biañ.”
23258	MAT 2:20	“Gwañgwa wɨlɨ kɨmbektok eñgɨlɨñ endɨ ip gɨtɨkkan kɨm-taleñgɨlɨñ, wala tɨmbi dɨk mɨlapi, gwañgwa meñat yanañgɨlɨmbi, Islael kwelan undane ñawɨt.”
23260	MAT 2:22	‘Elottok nɨñañ Akelao endɨ beulok kɨnjan Judia distriktok ama wapmañ indambi yambɨ-dɨkñelak’ gɨñgɨt wɨn nandɨmbi, kwet wandɨñ ña kuupi mɨsɨñguk. Gan lat plon molo manda nandɨmbi, Galili distrik wandɨñ ñambi,
23261	MAT 2:23	it kwet no koi Nasalet wandɨñ ña pat-kuñguk. Plofet amalɨ Mesiala “Nasalet ama nɨnekalɨñ” eñgɨlɨñda tɨmbi Joseptɨ wandɨñ ña papi kuñɨlɨmbi, manda walɨ bien indañguk.
23263	MAT 3:2	“Nain nɨm ombataumbi, Kunum Molomdɨ amatam gɨtɨk indañgan yambɨ-dɨkñeukak, wala tɨmbi sɨndɨ tɨ-pañgɨpañgɨlembi, gɨnañjɨ tambanewɨt!”
23264	MAT 3:3	Wɨn Yoanelañgan plofet Aisaialɨ manda ñɨndɨñ embi youkuk patak, “Kwet kambaññan sɨlaninnan ama nolɨ ñɨndɨñ kɨtɨlak, ‘Wopumdok telak tɨ-ñɨmbi, tɨ-dɨndɨme kena tɨñmɨnekalɨñ.’”
23268	MAT 3:7	Tɨmbi endɨ Falisi ba Sadusi ama asup tuk inepi bɨum yambɨmbi, ñɨndɨñ enguk, “Sɨndɨ ama manjɨ manbenjɨ malet upmat nomɨk. Anutulɨ kolanjɨlok tuan ombɨ-samepi tɨlak. Sɨndɨ nokoñ bɨmbi, ñɨndɨñ nandañ ba, ‘Tuk inetamɨñda, endok gɨmbɨt wɨlambane-kotnetamɨñ’? Nanandɨnjɨ walɨ bien nɨm tɨlak!
23270	MAT 3:9	Nɨm kañbi, gɨnañjɨlɨ manda juluñ ñɨndɨñ enelɨñ, ‘Nɨndɨ Ablaamdok sambatta tɨmbi kolandok kɨnjan nɨm tɨkenekamɨñ.’ Nak sanba nandɨwɨt: Anutulɨ gumañ eumbi, sɨndok kɨnjan kawat ñalɨ Ablaamdok sambat indanelɨñ!
23273	MAT 3:12	Endɨ amatam kɨndem ba kolan ep danbepi tɨlak, wɨn amalɨ plaua nanañ mɨnjɨp gɨt gwɨlap ep danbi, bien wɨsɨ-kopi, gwɨlap ba kɨlɨkɨlɨk siu dɨlak, wɨndɨñgangot ama walɨ kɨndesɨ epbi, kolasɨ komba kɨmkɨm nɨmnat gɨnañ ep siu dɨnekalɨñ.”
23275	MAT 3:14	Gan Yoanelɨ Yesulok kusei ka-nandɨ-tombi, “Wɨndɨñ nɨm” embi, kɨmɨsip ñɨmbi nɨñguk, “Dɨk mek nak tuk i-nameñ ñak. Nɨtekta tɨmbi nokoñ bɨlañ?”
23276	MAT 3:15	Gan Yesulɨ tambane nɨñguk, “Man ñɨndɨñgɨt nandɨ-nambi, nak elet wɨndɨñ tɨ! Wɨndɨñ tɨñɨpi, Anutulɨ dɨndɨm kuñgula elak wɨn tuopkan kɨmɨt-klendetamɨk.” Wɨndɨñ eumbi nandɨñɨmbi, gɨnan tambatambattok tuk iñmɨñguk.
23278	MAT 3:17	Kañɨlɨmbi, kunum gɨnañ nanin manda no ñɨndɨñ kɨtɨu pɨumbi eñguk, “Ñɨne nokok nɨñana sɨnɨk. Nak gɨnañnalɨ en kasɨlembi, nandɨ-koñgom tɨñmɨlet.”
23281	MAT 4:3	Tɨmbi tɨ-kuyuk amalɨ endoñ bɨmbi nɨñguk, “Tɨkap dɨk Anutulok Nɨñañ sɨnɨk kulañda, kusaka tɨmbɨ dakleuktok kawat ñɨ pakañ enbɨmbi, kɨnjan nanañ indawɨt.”
23282	MAT 4:4	Eumbi, mandan wɨlambane-kopi tambane nɨñguk, “Anutulok mandan ñɨndɨñ youyoulɨn patak, ‘Nanañlɨñgot kuñgu nɨm mɨlak. Nɨm. No en Anutulok man mandan kɨmɨt-klembi tañgonelakta endɨ wakan kuñgunat tɨlak.’”
23284	MAT 4:6	nɨñguk, “Ale. Dɨk Anutulok Nɨñañ sɨnɨkta, dɨkopi ma pɨ! Nekta, manda ñɨndɨñ youyoulɨn patak, ‘Anutulɨ añeloñii gambɨ-dɨkñenelɨñdok enbɨmbi, dɨkok pɨuñda kɨsɨlɨ gepmumbi, kawat nolɨ kesɨka no nɨm youlekak.’”
23285	MAT 4:7	Eumbi, Yesulɨ tambane nɨñguk, “Nɨm. Manda nombo ñɨndɨñ youyoulɨn patak, ‘Dɨk Molomga Anutu endok gembɨn inda-dakleuktok tɨ-kuyuk nɨm tɨñmekañ.’”
23287	MAT 4:9	Daulɨmbi nɨñguk, “Tɨkap dɨk naka mɨlelem tɨ-nambi, nan-wowoñ tɨmbetañda, nepenepek kalañ ñɨn gɨtɨk sɨnɨk dɨkok bi-gametet.”
23288	MAT 4:10	Eumbi nɨñguk, “Satan, dɨk nambimbi ñau! Manda ñɨndɨñ youyoulɨn patak, ‘Dɨk Molomga Anutu en noñganda mɨlelem tɨ-ñɨmbi, kuñguñga endok gɨñgɨt wɨlɨmekañ.’”
23290	MAT 4:12	‘Yoane tɨkembi, it kwambɨñ gɨnañ kɨmɨlɨm patak’ gɨñgɨt walɨ Yesulok pawañ gɨnañ pɨumbi, nain wolondañgan endɨ Judia distrik bimbi, Galili distrik undane ñañguk.
23293	MAT 4:15	“Sebulon gɨta Naptali endok kweset, wɨn Galili kwet, wandɨñ amatam asuptɨ kuañ, Judalok sambat endɨñgot nɨm. Kwet wɨn telak Galili tuk guañnan ñalak wandɨñ patak, Jodan tuk tambon kandañ. Amatam wandɨñ kuañ enda ñɨndɨñ elet:
23294	MAT 4:16	amatam yomjɨlok kɨlɨm gɨnañ kuañ enda Anutulɨ enlok kolsalen wopum kolɨ sale-semguk, tɨmbi kɨmkɨmlok gɨñgɨt kuañ endok kañdañ bo saleñguk.”
23295	MAT 4:17	Yesulɨ wandɨñ ña tombi, kusei kɨmɨpi, gɨñgɨt manda ñɨndɨñ eu pɨñguk, “Nain nɨm ombataumbi, Kunum Molomdɨ amatam gɨtɨk indañgan yambɨ-dɨkñeukak, wala tɨmbi sɨndɨ tɨ-pañgɨpañgɨlembi, gɨnañjɨ tambanewɨt!”
23297	MAT 4:19	Yesulɨ yambɨm enguk, “Sɨtɨ bɨmbi, nak nep kle-kuumbi, nak ama tiatia kena san-daut tɨ-sametat.”
23306	MAT 5:3	“Amatam Anutulok dainan nɨsɨla nandum pɨmbɨñen tɨlak endɨ wakan Kunum Molomdɨ yambɨ-dɨkñelak, wala tɨmbi endɨ amatam dɨwɨn yapma kle-pakañ.
23312	MAT 5:9	Mik gimbɨt nain plon kulan busuk tɨmbɨ indañ endɨ wakan Anutulɨ ‘wembe gwañgwanai’ enbekak, wala tɨmbi endɨ amatam dɨwɨn yapma kle-pakañ.
23315	MAT 5:12	Neta, tuanjɨ wopum kunum gɨnañ pat-samlak, wala tɨmbi walenjɨ kɨndem daumbi, sɨlɨsɨlɨ tɨnekalɨñ. Amatamdɨ plofet ama damañgan kuñgɨlɨñ enda bo wɨndɨñgangot mɨlap kusei kusei tɨ-semmañgɨlɨñ.”
23316	MAT 5:13	Yesulɨ yousɨmbi, gwañgwañiila ñɨndɨñ enguk, “Palañdɨ kena tɨlak wolok tuop sɨndɨ amatam gɨtɨktok boñgɨpsɨnan wɨndɨñgangot tañ. Gan palañdok koñgom pɨ-taleumbi, nek ñala bɨndambo koñgom dawɨk? Wɨndɨñ tɨndɨlok tuop nɨm. Palañ wandin walɨ kena nɨmnat, wɨn slak kwet plon yalɨmulɨm ñaumbi, ama kesɨsɨlɨ yali-pañgɨpmañ.
23319	MAT 5:16	Wɨndɨñgangot sɨndok kolsalenlɨ amatam kolɨ sale-semsemlok. Kusei ñɨndɨñda wɨndɨñ tɨlok: endɨ sɨndok kunditsɨ kɨndem ka-nandañda tɨmbi, Bepsɨ kunum gɨnañ patak en nɨ-kɨndem danekalɨñ.”
23320	MAT 5:17	Yesulɨ yousɨmbi enguk, “Sɨndɨ naka ñɨndɨñ nɨm nandɨ-nambi enekalɨñ, ‘Anutulɨ endɨkñe manda Moselok kiinan kɨmɨt-nɨmguk, tɨmbi plofet amalɨ manda nɨnɨ-daut tɨ-nɨmgɨlɨñ. Yesulɨ manda wakan wialektok indañguk.’ Sɨndɨ wɨndɨñ nɨm enekalɨñ. Nak manda wɨn wialettok nɨm indañgut, tambo nak wolok kusei tɨmba inda-dakleuptok indañgut.
23322	MAT 5:19	Wɨndɨñda tɨkap sɨndɨ endɨkñe manda lakat sɨnɨk wandin no lapɨpi, amatamdɨ wɨndɨñgangot tɨnelɨñdok enɨ-daut sem tɨ-semañ, Kunum Molomdɨ sɨnda nandum gɨñgɨtñiilok boñgɨpsɨnan pɨmbɨñen sɨlanin sɨnɨk tɨlak. Gan tɨkap sɨndɨ endɨkñe manda gɨtɨk tañgonembi, amatamdɨ wɨndɨñgangot tɨnelɨñdok enɨ-daut sem tɨ-semañ, Kunum Molomdɨ sɨnda nandum gɨñgɨtñiilok boñgɨpsɨnan loloñ tɨlak.”
23323	MAT 5:20	Yesulɨ yousɨmbi enguk, “Dɨndɨm kuñgula nak ñɨndɨñ sanlet: endɨkñe manda nandɨ-tale ama gɨt Falisi ama endɨ endɨkñe manda youyoulɨn patak wɨn gɨtɨk kɨmɨt-kle-kɨliñ eañ. Tɨkap sɨndɨ ama wɨn nɨm yapma klembi, Anutu nɨtek kunelɨñdok nandɨlak wɨndɨñ nɨm kunekalɨñda, sɨndɨ Kunum Molomdok gɨñgɨtñii nɨm indanekalɨñ.
23324	MAT 5:21	Sɨndɨ ama damasɨla manda ñɨndɨñ enɨenɨn wɨn nandɨ-taleañ, ‘Dɨk ama no nɨm wɨlɨ kɨmbekak. No en ama no wɨlɨ kɨmbekakta, endɨ manda plon kɨmɨttok.’
23325	MAT 5:22	Gan natna ñɨndɨñ sanlet: no en nolla gimbɨt tɨlakta, en manda plon kɨmɨttok. Ba no en nol manda winjɨt nɨmbi nɨ-suambatak, en wakan ka-dɨkñelok mɨn wopum gɨnañ kɨmɨttok. Ba no en nol ñɨndɨñ nɨlak, ‘Dɨk ama kamen sɨnɨk’, endɨ jɨmbɨñdok komba gɨnañ nɨ-muttok.
23330	MAT 5:27	Manda ñɨndɨñ damañgan een wɨn sɨndɨ nandɨ-taleañ, ‘Dɨk ama nolok tamɨn gɨta telak joñgo nɨm kuukañ.’
23334	MAT 5:31	Tɨmbi damañgan ñɨndɨñ pa eñgɨlɨñ, ‘No endɨ tamɨn kle-kolep tɨlakta, wolok tuop kundit yout daklembi mɨukak.’
23336	MAT 5:33	Sɨndɨ ama damasɨla ñɨndɨñgangot enɨenɨn wɨn nandɨ-taleañ, ‘Dɨk manda e-kwambɨñ dañguñ wɨn nɨm maklembi tambɨlekañ. Dɨk Wopumdok dainan nepek nek tɨndɨlok e-top tɨñguñ wolok tuop tɨmbekañ.’
23340	MAT 5:37	Ama nolɨ nepek nola san-kaumbi, dɨndɨmgan tambanembi, ‘Oñ’ ba ‘Nɨm’ nɨnekalɨñ. Tɨkap sɨndɨ mandanjɨ tɨmbɨ kwambɨñ danelɨñdok nandañ wɨn Kolan Molomdok kandañ nanin bɨlak.”
23341	MAT 5:38	Yesulɨ yousɨmbi enguk, “Sɨndɨ manda ñɨndɨñ damañgan een wɨn nandɨ-taleañ, ‘No en ama nolok dai tɨmbɨ kolaukta, endok dai bo tɨmbɨ kolalok. Ba no en ama nolok man kwandai wɨlɨ gɨloñmekta, endok man kwandai bo wɨlɨ gɨloñmɨlok.’
23346	MAT 5:43	Sɨndɨ damañgan ñɨndɨñ een wɨn nandɨ-taleañ, ‘Dɨk nokala gɨnañ kɨndem tɨñmekañ, tɨmbi kanjɨkkala nandɨ-kola tɨñmekañ.’
23350	MAT 5:47	Ba tɨkap sɨndɨ nosiilañgot not tɨ-semañda, kunditsɨ walɨ amatam dɨwɨn endok kunditsɨ nɨtek maklewɨk? Amatam Anutu nɨm nandɨñmañ endɨ bo wɨndɨñ nɨm tañ ba?”
23351	MAT 5:48	Yesulɨ wɨndɨñ embi yousɨmbi, dɨndɨm kuñgula manda eñguk wolok bien wɨn ñɨndɨñ enguk, “Kunum Bepsɨlok gɨnan nanandɨn ba ep tɨndɨn wɨn gɨtɨk kɨndem ba dɨndɨm sɨnɨkgot. Wɨndɨñda tɨmbi sɨndok gɨnañ nanandɨnjɨ ba ep tɨndɨñjɨ bo gɨtɨk kɨndem ba dɨndɨm sɨnɨkgot palekak.”
23352	MAT 6:1	Yesulɨ yousɨmbi, gwañgwañiila enguk, “Sɨndɨ gɨnañjɨ tiptok kena tɨñɨpi ka-kɨliñ embi, amatamdok dausɨnan ep tɨndɨnjɨ sambɨ-daklenelɨñdok nɨm tɨnekalɨñ. Nɨm kañbi, Besɨ kunum gɨnañ patak endɨ tuanjɨ tambon nɨm ombɨ-samek.
23358	MAT 6:7	Amatam anutu juluñgan nɨmolo tɨ-semañ endɨ manda sɨlanin asup pinapi, ‘Nɨmolo ombapnɨla nandɨ-nɨmetak’ wɨndɨñ nandɨñɨpi pa tañ. Gan sɨndɨ nɨmolo tɨnepi,
23360	MAT 6:9	Wɨndɨñda nɨmolo ñɨndɨñ tɨnekalɨñ, ‘Kunum Bepnɨ, dɨkok koka wɨn giñgiñgan tɨ-gamlok.
23364	MAT 6:13	Dɨk tɨ-kuyuk plon nɨm nɨmbiwɨñ, tambo kolandok kiinan nanin nɨpmɨñ.’
23366	MAT 6:15	Gan, tɨkap sɨndɨ amatam ep tɨndɨnjɨ kolan nɨm bi-semnelɨñda, Bepsɨ endɨ bo ep tɨndɨnjɨ kolan nɨm bi-samekak.”
23367	MAT 6:16	Tɨmbi Yesulɨ yousɨmbi enguk, “Ama man manbenjɨ malet nomɨk endɨ nanañ gɨtɨk kɨmɨsip tɨñɨpi, dei blamblae ba tɨ-kolakola embi, nanañ kɨmɨsip tañ wɨn amatam dausɨnan inda-daklenelɨñdok. Nak biañgan sanlet: endɨ tuanjɨ ikan kasɨle-taleañ. Wala tɨmbi nain nola ba nola sɨndɨ nanañ gɨtɨk kɨmɨsip tɨndɨlok telak kɨmɨt-kleñɨpi, wɨndɨñ nɨm tɨnekalɨñ.
23369	MAT 6:18	Wɨndɨñ tɨmbeñda, dɨk nanañ kɨmɨsip tɨlañ wɨn Bepka kwet sembɨn patak en noñganlañgot inda-daklewɨñ, amatamda nɨm. Tɨmbi Bepkalɨ nepek dausɨnan sembɨn indalak wɨn kalakta endɨ tuan ombɨ-gamekak.”
23370	MAT 6:19	Tɨmbi Yesulɨ yousɨmbi enguk, “Kwelan ñolok kwɨnakam ba bapaptɨ nepenepek tɨmbɨ kolalak, tɨmbi kumbu amalɨ it wiapi, kumbu tañ. Wala tɨmbi sɨndɨ gwɨlaptok kenañgot tɨmbi, nepenepesɨ tuan wopum kwelan ñolok pat-samektok nɨm tɨ-jumɨt tɨnekalɨñ.
23374	MAT 6:23	Gan, tɨkap dauka kolanla, pɨñgɨpka gɨnañ gɨtɨk kɨlɨme-patak. Wɨndɨñda tɨmbi, tɨkap nepek gep kolɨ salelok walɨ kɨlɨm indañgukta, biañgan kɨlɨm mulum gɨnañ kulañ.”
23375	MAT 6:24	Tɨmbi Yesulɨ yousɨmbi, gwañgwañiila enguk, “Kena gwañgwa sɨlanin endɨ molom tɨpettok kena tɨ-semektok tuop nɨm. Wɨndɨñ tɨmbekta, molomñɨn nola not tɨ-ñɨmbi tɨke-kwambɨñ dambi, molomñɨn nola nandɨ-kunjɨt tambi, siñgi wɨlɨmek. Wɨndɨñgangot sɨndɨ nepek tɨpelat, wɨn Anutu gɨt mɨnem kwɨlɨkwɨlɨ, endok kena tɨnelɨñdok tuop nɨm.
23382	MAT 6:31	Wɨndɨñda sɨndɨ nandɨ-bendɨ tɨmbi, ñɨndɨñ nɨm enekalɨñ, ‘Nɨndɨ nanañ tuk nek ep na tɨnekamɨñ?’ ba ‘Nɨndɨ dasindasin nek dasi kunekamɨñ?’
23385	MAT 6:34	Wala tɨmbi sɨndɨ desa nek indauk wolok man nandɨ-bendɨ wopum nɨm tɨnekalɨñ, wɨn desalok gɨñgɨt. Sandap nolok mɨlap wɨn sandap wolok tuop. Nɨm kañbi, yousɨmbi e-ta-ñaumbi mɨlatauk.”
23386	MAT 7:1	Yesulɨ manda yousɨmbi ñɨndɨñ enguk, “Sɨndɨ amatamdok ep tɨndɨnjɨ kañ-danbi, endɨ kolasɨ wɨndɨñ nɨm enɨnekalɨñ. Nɨm kañbi, Anutulɨ sɨnda wɨndɨñgangot tɨ-samek.
23389	MAT 7:4	Dɨtnalok dauka gɨnañ komba bem wɨndɨñ patakta, nɨtek nokala ñɨndɨñ tuop nɨmbeñ, ‘Notna, nak dauka gɨnañ kɨlɨkɨlɨk patak wɨn klewa lambɨ-gamek.’
23391	MAT 7:6	Sɨndɨ nepek no Anutulok gɨñgɨt wɨlɨmɨmɨn wɨn tɨkembi, kamotta nɨm emnekalɨñ. Nɨm kañbi, kamottɨ undanembi, sɨnla sep sainelɨñ. Ba sɨndɨ sɨnlok kokomjɨ tuan lolon wɨn bɨtta nɨm emnekalɨñ. Nɨm kañbi, bɨt kesɨsɨlɨ yali mɨna dam kotnelɨñ.”
23392	MAT 7:7	Yesulɨ yousɨmbi, nɨmolo tɨndɨla ñɨndɨñ enguk, “Sɨndɨ nepek nola tɨpɨkañ wala nɨ-nandɨ tɨnekalɨñ, tɨmbɨmbi nandɨ-samekak. Sɨndɨ nepek nola lonjɨmbi tɨpɨkañ wala lolonjɨ tɨnekalɨñ, tɨmbɨmbi nepek wolok bien kanekalɨñ. Sɨndɨ yaman wɨwɨt tɨnekalɨñ, tɨmbɨmbi Anutulɨ pɨsat-sambi sep plaptaukak.
23399	MAT 7:14	Gan kuñgu kwambɨñ ñañalok yama wɨn gik sɨnɨk, tɨmbi kuñgu wandɨñ ñañalok telak wɨn bo tip tɨmbi gliñgliñnat. Wala tɨmbi ama noñgan noñgandɨñgot telak yama wɨn kañbi, gɨnañ loañ.”
23400	MAT 7:15	Yesulɨ yousɨmbi enguk, “Plofet ama julunjuluñ enda yambɨ-kɨliñ embi kunekalɨñ. Endɨ sipsip busukñanen wandin nomɨk sɨndoñ bañ, gan gɨnañ nanandɨnjɨ wɨn kamot moyen sañan wandin: endɨ sep tɨmbɨ kolanelɨñdok nandɨañ.
23406	MAT 7:21	Amatam ‘Wopumna, Wopumna’ pa nanɨañ endɨ gɨtɨkkandɨ Kunum Molomdok gɨñgɨt nɨm indambi kunekalɨñ. Wɨn Bepna kunum gɨnañ patak endok man mandan tañgoneañ endɨñgot kunum gɨnañ lonekalɨñ.
23407	MAT 7:22	Kunum Molomdɨ amatam yambɨ-danbekak wolonda asuptɨ ñɨndɨñ nanɨnekalɨñ, ‘Wopum, wɨn dɨkok kokala nɨndɨ plofet manda eñgɨmɨñ, yal kolan ep kle-semgɨmɨñ, tɨmbi kundit gembɨnat engano asup tɨñgɨmɨñ yañ!’
23408	MAT 7:23	Wɨndɨñ eumbi, ñɨndɨñ e-daklembi enbetat, ‘Sɨndɨ Anutulok endɨkñe manda makleñgɨlɨñ. Nak nɨm nandɨ-samlet. Sɨndɨ nambimbi ñawɨt!’”
23409	MAT 7:24	Yesulɨ yousɨmbi enguk, “No en manda gɨtɨk ñɨn san-talelet wɨn tɨke-kulakta, endɨ ama nanandɨnat ñandin: endɨ il kɨndilɨpi, ita mambɨ ilɨmbi, kawat ta kusei gɨnañ melɨ pɨumbi, gembɨnatkan youlɨ gɨlɨm da-taleñguk. Wɨndɨñ tɨmbi, il kɨndit-talem palɨmbi,
23412	MAT 7:27	gwi gwam wopum sɨnɨk it plon suambi, kɨnanjat kɨndilɨmbi, sasalelɨ bo it pendɨp yout mɨnjulɨmbi gɨlom pɨmbi, lɨlɨme-taleñguk.”
23416	MAT 8:2	Tɨmbi ama no wanda kwambɨñnat endɨ Yesuloñ bɨmbi, mɨlelem tɨ-ñɨmbi nɨñguk, “Wopum, tɨkap dɨk nep kɨmɨlep nandɨlañda, guma jɨmbatna tɨmbɨ taleumbi, kɨndem dawa.”
23417	MAT 8:3	Eumbi, kii kot-suapi, ama wɨn tɨke-kambi nɨñguk, “Nak nandɨ-gamlet. Dɨk kɨndem da” eumbi, wolongan wanda kwambɨñ walɨ pailɨmbi kɨndem dañguk.
23418	MAT 8:4	Tɨmbi Yesulɨ ñɨndɨñ nɨñguk, “Nandɨlañ. Nepek inda-gamlak wolok kasat ama nola nɨm tɨ-semekañ. Nɨm. Dɨk ñambi, gwɨlapka tapma amala daulɨmɨumbi, jɨmbatka talelak wɨn gambɨ-dakleukak. Tɨmbi dɨk amatamdɨ wandañga biañgan ip talek wɨn gambɨ-nandɨnelɨñdok Moselɨ endɨkñe manda kɨmɨt-nɨmguk wolok tuop tapma tɨmbekañ.”
23420	MAT 8:6	eñguk, “Wopum, kena gwañgwana jɨmbat wopum indañmumbi, kii kesi dalandaumbi, pɨñgɨp gawat wopum nandɨmbi, ilan patak.”
23421	MAT 8:7	Eumbi nɨñguk, “Ale, nak ña tɨmba kɨndem dautak.”
23422	MAT 8:8	Gan mik amalok telak damanjɨlɨ tambanembi nɨñguk, “Wopum, nak ama pɨmbɨñenen, nɨtek dɨk nokoñ ilan bɨwɨñ? Dɨk mandañgot eumbi, kena gwañgwana kɨndem dawɨn.
23423	MAT 8:9	Kusei ñɨndɨñda wɨndɨñ elet: lolonalok kapmalnan wɨn natna kulet, tɨmbi nokok kapmalnan mik ama dɨwɨn nolɨ kuañ. Tɨmbi nak nola ‘Dɨk ñau!’ nɨmbambi ñalak, ba nola ‘Dɨk bo!’ nɨmbambi bɨlak, tɨmbi kena gwañgwanala ‘Kena ñɨn tɨ!’ nɨmbambi, kena wɨn tɨlak.”
23424	MAT 8:10	Yesulɨ manda wɨn nandɨmbi nandɨ sɨlɨkñembi, amatam en kle ñañgɨlɨñ enda ñɨndɨñ enguk, “Yakñesɨ! Sɨndɨ ama ñɨn kawɨt! Biañgan sanlet: endɨ Juda ama nɨm, gan endɨ nanandɨ-kɨlɨktɨ wopumnat! Nak Islael sɨndok boñgɨpsɨnan nanandɨ-kɨlɨktɨ wandin nɨm kañgut.
23426	MAT 8:12	Gan Anutulɨ Juda amatam dama gɨñgɨtñii ep kasɨleñguk wɨn asup ep kleumbi, kɨlɨm gɨnañ pɨmbi, wandɨñ mano kwɨlɨm tɨmbi, manjɨ sɨ-gɨlɨm danekalɨñ.”
23427	MAT 8:13	Tɨmbi Yesulɨ mik amalok telak dama nɨmbi eñguk, “Dɨk ñau. Nanandɨ-kɨlɨktɨ tɨlañ wolok tuop inda-gametak.” Eumbi, wolongan sɨnɨk telak damalok kena gwañgwa jɨmbalɨ taleumbi kɨndem dañguk.
23431	MAT 8:17	Wɨndɨñ tɨñgukta, endɨ plofet Aisaialɨ kundit indauktok eñguk wolok tuop tɨñguk, wɨn ñɨndɨñ, “Endɨ jɨmbat ba pɨñgɨp gawatnii nɨpma tɨkembi bem-nɨmguk.”
23433	MAT 8:19	Tɨmbi endɨkñe manda nandɨ-tale ama nolɨ Yesuloñ bɨmbi nɨñguk, “Endaut. Dembek dembek ñaukañ tuop nak gep kle-kuutat.”
23434	MAT 8:20	Eumbi tambane nɨñguk, “Kamot moyen klinalok endɨ kwet tombañjɨat, tɨmbi monɨk endɨ bo isɨat, gan Amalok Nɨñañ en il no nɨm palmɨlak.”
23435	MAT 8:21	Tɨmbi gwañgwañiiloñ nanin ama nolɨ Yesu ñɨndɨñ nɨñguk, “Wopum, nandɨ-namumbi, dama ña bepna kɨndit tapli-bimek bɨm gep kle-kuutat.”
23436	MAT 8:22	Gan Yesulɨ nɨñguk, “Nɨm a. Ama gɨnañjɨ tip kɨmkɨmɨn endɨ kɨndem nosɨ tɨke kɨmɨpi kɨnditnelɨñ. Dɨkta bɨm, nep kle.”
23439	MAT 8:25	Tɨmbi gwañgwalɨ Yesu tɨmbɨ sɨlɨkñeumbi nɨñgɨlɨñ, “Wopum, nɨpmɨ plata! Kuñgunɨ taleupi tɨlak.”
23440	MAT 8:26	Eumbi enguk, “Nekta gembɨnjɨ pɨumbi mɨsɨañ? Nanandɨ-kɨlɨktɨnjɨ lakat nɨm pat-samlak ba?” Wɨndɨñ embi mɨlapi, sasale gɨt tuk enombɨumbi, sasalelɨ biumbi, tuktɨ busukñanen douñguk.
23441	MAT 8:27	Tɨmbi ama Yesu gɨta pakɨlɨñ endɨ ka sɨlɨkñembi eñgɨlɨñ, “Ama ñɨn nɨtein sɨnɨk, ñala sasale gɨt tuktɨ mandan tañgoneamɨk?”
23443	MAT 8:29	kɨtɨmbi nɨñgɨmɨk, “Anutulok Nɨñañ, dɨk nekta nɨndoñ bɨlañ? Kwelan kuñgulok nainnii gama nɨm dumalañɨlɨmbi, kena gɨm nɨmepi bɨlañ ba?”
23445	MAT 8:31	Tɨmbi yal kolan endɨ Yesulɨ nandɨ-semektok nɨ-gɨñgɨnembi eñgɨlɨñ, “Tɨkap dɨk nɨp kleup tɨlañda nandɨ-nɨmumbi, bɨt kɨmɨn da pakañ endok gɨnañjɨ gɨnañ ña pɨna.”
23446	MAT 8:32	Eumbi enguk, “Ale, pɨm ñawɨt!” Tɨmbi wolongan yal kolan endɨ ama tɨpet yambɨk bimbi, bɨt asup endok gɨnañjɨ gɨnañ ña pɨñgɨlɨñ. Pɨumbi, bɨt gɨtɨk endɨ gembɨnat woñepi, kwet yaliup jɨlopi, jɨmbɨñ pɨmbi, tuk guañ gɨnañ tuk nañbi kɨm-taleñgɨlɨñ.
23450	MAT 9:2	Tɨmbi ama dɨwɨndɨ ama no kii kesi dalandan tañgonembi, endoñ bɨñgɨlɨñ. Bɨu yambɨmbi, nanandɨ-kɨlɨktɨnjɨlok kusei ka-nandɨ-tombi, ama tañgo plon pakuk enda ñɨndɨñ nɨñguk, “Notna, waleñga busukñeun: nak yomga gɨtɨk bi-gamlet.”
23451	MAT 9:3	Wɨndɨñ eumbi, endɨkñe manda nandɨ-tale ama dɨwɨndɨ wala nandum pɨumbi, nɨsɨñgan ñɨndɨñ eñgɨlɨñ, “Ama ñalɨ yom biñmektok elak endɨ Anutula en wandin eñɨpi nɨ-lakatalak yañ!”
23452	MAT 9:4	Yesulɨ gɨnañ nanandɨnjɨ ka-daklembi enguk, “Nekta gɨnañjɨ gɨnañ nanandɨ kolan wandin tɨ-namañ?
23453	MAT 9:5	Anutulɨ gembɨn nɨm namumda, nak ama ñala ‘Yomga bi-gamlet’ ba ‘Dɨk mɨlapi, kesɨttɨ ñau!’ wɨndɨñ nɨmbambi, bien kɨndem indauk ba? Nɨm a!
23454	MAT 9:6	Wɨndɨñda Amalok Nɨñañ kwelan ñolok yom bimbilok gembɨn palmɨlak wɨn nak ñɨndɨñ daut sametet.” Yesulɨ wɨndɨñ embi, ama kii kesi dalandanla nɨñguk, “Dɨk mɨlapi, ipaka tɨkembi, ikanan ñau!”
23457	MAT 9:9	Tɨmbi Yesulɨ walinin pɨ ñañɨpi, ama no koi Matayo takis epep ilan kena tɨ-palɨmbi kañbi nɨñguk, “Dɨk bɨmbi nep kle-kuukañ.” Nɨmbɨmbi, wolongan mɨlapi kle ñañguk.
23458	MAT 9:10	Tɨmbi Yesu gɨt gwañgwañii endɨ it gɨnañ lo pipapi, nanañ nañgɨlɨñ. Nañɨlɨmbi, takis epep ama ba ‘yom ama’ asup dɨwɨndɨ bɨ yousɨmbi, en gɨta nanañ yakan na-pakɨlɨñ. Na-palɨñɨlɨmbi,
23459	MAT 9:11	Falisi ama dɨwɨndɨ wɨn kañbi, nandum pɨ-sɨnɨk taumbi, Yesulok gwañgwañii en-nandɨmbi eñgɨlɨñ, “Sandautsɨ endɨ neta takis epep ba yom ama en gɨta nanañ nalak?”
23460	MAT 9:12	Yesulɨ manda wɨn nandɨmbi enguk, “Kɨndesɨ endɨ gwasap amaloñ nɨm ñañ. Wɨn jɨmbatsɨat endɨñgot gwasap amaloñ ñañ.
23461	MAT 9:13	Sɨndɨ ñambi, Anutulok mandan ñɨndɨñ youyoulɨn patak wɨn pinapi, bien ka-daklenekalɨñ, ‘Nak ama gɨnañ busuk tɨ-semnelɨñdok nandɨlet, tapma tɨ-namañ wala nɨm.’ Wɨndɨñda nak yom ama en-tiañeuttok indañgut, ama nɨsɨla nandum dɨndɨm sɨnɨk tɨlak enda nɨm.”
23462	MAT 9:14	Nain wolonda Yoane tuk ii-sem kena tɨñguk endok gwañgwañiilɨ Yesuloñ bɨmbi nɨ-nandɨmbi eñgɨlɨñ, “Falisi ama gɨta nɨndɨ nanañ kɨmɨsip pa tamɨñ, gan nɨtekta dɨkok gwañgwañgailɨ wɨndɨñ nɨm pa tañ?”
23463	MAT 9:15	Eumbi, Yesulɨ gwañgwañiilɨ kusei nekta ep tɨndɨn damanin nɨm kɨmɨt-kleñgɨlɨñ wɨn eu dakleuktok eyout manda dɨwɨn eñguk. Eñɨpi, enla ba gwañgwañiilok plon ñɨndɨñ embi enguk, “Ama nolɨ tamɨn tɨlakta tɨmbi, sina mɨn na-sɨlɨsɨlɨlok nain indaumbi, noliilɨ kɨndem blandok telak kleñɨpi, nanañ kɨmɨsip tɨnelɨñ ba? Wolok tuop nɨm. Gan ama wɨn noliilok boñgɨpsɨnan nanin yapma tɨke-ñaumek, noliilɨ blandok telak klenepi, nanañ kɨmɨsip pa tɨnekalɨñ.”
23464	MAT 9:16	Yesulɨ wɨndɨñ embi yousɨmbi enguk, “Ama nolɨ dasindasin damanin dɨkñendɨkñen mambupmeupi sandum kusip komblin nɨm tɨkelak. Wɨndɨñ tɨmbekta, dasindasin wɨlɨlɨmbi, sandum kusip komblin walɨ ña titambi, dasindasin damanin tiañeum blañganeumbi, gɨnañ wopumgan sɨnɨk indauk.
23465	MAT 9:17	Tɨmbi wain tul komblin bo meme gwɨlap kawai gɨnañ nɨm wɨlɨ gɨlolok. Wɨndɨñ tɨmbekta, wain tullɨ bendɨ wopum dambi, meme gwɨlap kawai tɨmbɨ tawa kolaumbi, wain kwelan lamɨt pɨ-talewɨk. Wala tɨmbi wain tul komblin wɨn gwɨlap komblin gɨnañ pa wɨlɨ gɨlolok, tɨmbi nɨset tɨpelat kɨndemgot patemɨk.”
23466	MAT 9:18	Yesulɨ wɨndɨñ eñɨlɨmbi, ka-dɨkñe ama nolɨ endoñ bɨmbi, kuañ kuseinan mɨlelem tɨñɨpi nɨñguk, “Wembana kombɨkan sɨnɨk sembɨlak. Gan wandingan dɨk bɨmbi, kɨka endok plon kɨmɨlɨmbi, kuñgun nombo indañmun.”
23468	MAT 9:20	Tɨmbi tam no tam jɨmbat indañmɨ palɨmbi, gwɨlat 12 taleñguk endɨ enla ñɨndɨñ e-nandɨñguk, “Nak Yesulok dasindasingot tɨke-kautatta, kɨndem dautat.” Wɨndɨñ eñɨpi, endok siñgi kandañ ñambi, dasindasin kusipgot tɨke-kañguk.
23470	MAT 9:22	Tɨke-kaumbi, undanem tam kañbi nɨñguk, “Wembe, waleñga kɨndem dawɨn. Nanandɨ-kɨlɨktɨñgalɨ gep tɨmbɨ kɨndem dalañ.” Tɨmbi nain wolondañgan tam walɨ kɨndem dañguk.
23472	MAT 9:24	enguk, “Sɨndɨ mɨlapi ña-talewɨt. Wembe tip endɨ nɨm sembɨk. Endɨ slak dou-patak.” Eumbi ka-kwalepgɨlɨñ.
23475	MAT 9:27	Yesulɨ waliningan pɨ ñañɨlɨmbi, ama tɨpet dauset sisipmɨn endɨ siñgi kandañ klembi kɨtɨñmɨm eñgɨmɨk, “Devittok Komblin, dɨk nɨta blan tɨ-nɨmɨñ.”
23476	MAT 9:28	Yesulɨ it gɨnañ lo palɨmbi, ama tɨpet walɨ endoñ bɨñgɨmɨk. Bɨumbi en-nandɨmbi eñguk, “Nak gumañ sep tɨmba kɨndem dandemɨk wɨn sɨtɨ nandɨ-kɨlɨktɨ tɨ-namamɨk ba?” Eumbi nɨñgɨmɨk, “Oñ, Wopum, wɨndɨñgan.”
23477	MAT 9:29	Eumbi, kiilɨ dauset tɨke-kambi enguk, “Nɨtek nandɨ-kɨlɨktɨ tɨ-namamɨk wolok tuop inda-samun.”
23478	MAT 9:30	Eumbi, dautset tombɨmbi, kɨmɨsip manda kwambɨñ ñɨndɨñ enbi eñguk, “Sɨtɨ nepek ñɨn inda-samlak wɨn ama dɨwɨn nola nɨm enɨndekamɨk.”
23481	MAT 9:33	yal kolan kleñmɨumbi, man sisipmɨn endɨ kusei kɨmɨpi, manda eñguk. Tɨmbi amatamdɨ wɨn ka sɨlɨkñembi eñgɨlɨñ, “Dama Islael kwelan nepek ñandin no nɨm indañguk.”
23482	MAT 9:34	Gan Falisi amalɨ ñɨndɨñ pa nɨañgɨlɨñ, “Yal kolandok telak damanjɨlɨ gembɨ mɨumbi, yal kolan pa ep kle-semlak.”
23485	MAT 9:37	gwañgwañiila ñɨndɨñ enguk, “Nanañ bien mepmettok asupgan pakañ, gan kena ama wɨn lakatgot.
23486	MAT 9:38	Wala tɨmbi sɨndɨ Anutu kena molom nɨmolo tɨñmumbi, kena ama ep tɨmbɨ indaumbi, kenan gɨnañ en-mulɨm ñambi, bien ep kɨmɨn kotnekalɨñ.”
23491	MAT 10:5	Tɨmbi Yesulɨ gwañgwa 12 wala wakan en-mupi, molo manda embi enguk, “Islael amatam endɨ sipsip pait-pakañ wandin, wala tɨmbi sɨndɨ endoñgot ña yambɨnekalɨñ. Sɨndɨ Samalia amatam endok isɨ kwesɨnan nɨm lonekalɨñ, ba amatam Judalok sambat nɨm endoñ nɨm ñanekalɨñ, Juda amatamdoñgot ñanekalɨñ.
23493	MAT 10:7	Ñañɨpi, gɨñgɨt manda ñɨndɨñ enɨnekalɨñ, ‘Kunum Molomdɨ amatamñii yambɨ-dɨkñelak wɨn inda-dakleup tɨlak.’
23498	MAT 10:12	Endok ilnan loñɨpi, amatam ñɨndɨñ enɨnekalɨñ, ‘Busuk sɨndok kandañ palekak.’
23500	MAT 10:14	Tɨkap it ba it kwet nolok ama nolɨ not no nɨm tɨ-samnelɨñda ba mandanjɨ no nɨm nandɨnelɨñda, yambinekalɨñ. Yambinep tɨñɨpi, dausɨnan kesɨsɨ plon kwɨlɨñ sapak wɨt sapleum pɨumbi, ‘Anutulɨ siñgi wɨt-nɨmlak’ wɨndɨñ sambɨ-nandɨ-daklenekalɨñ.
23501	MAT 10:15	Nak biañgan sanba nandɨwɨt: Anutulɨ amatam yambɨ-danbekak wolonda it kwet sɨnda siñgi wɨt-samnekalɨñ endok kolanjɨ wolok tuan walɨ amatam kolan papait nindɨ damañgan Sodom gɨt Gomola it kwelan kuñgɨlɨñ endok kolanjɨlok tuan makleukak.”
23502	MAT 10:16	Yesulɨ yousɨmbi enguk, “Nandañ. Nak amatamdoñ san-mulam ñambi, kanjɨknailok boñgɨpsɨnan kunekalɨñ. Endɨ kamot moyen sañan wandin, tɨmbi sɨndɨ sipsip gembɨnjɨ nɨmnat wandin. Endɨ sep tɨmbɨ kolanelɨñdok nandañ, wala tɨmbi sɨndɨ nandɨ-kɨliñ tɨmbi kuñɨpi, yom nɨm tɨnekalɨñ.
23505	MAT 10:19	Mandala sep ñañɨlɨmbi, ‘Nek enetamɨñ, ba manda telal nɨtek plon enetamɨñ’ wala nandɨ bendɨ wopum nɨm tɨnekalɨñ. Neta, manda plon ilɨmbi, wolongan Anutulɨ manda eelok daut samumbi enekalɨñ.
23509	MAT 10:23	Tɨmbi it kwet nolok nasilɨ mɨlap kusei kusei samnekalɨñda, it kwet nolok pimbi ñanekalɨñ. Nak biañgan sanba: sɨndɨ Islael it kwet patak tuop kenanjɨ gama nɨm tɨmbɨ taleñɨlɨmbi, Amalok Nɨñañ en bɨ tombekak.”
23510	MAT 10:24	Yesulɨ yousɨmbi enguk, “Mɨlaptok kandañ nak ñɨndɨñ sanlet: gwañgwalɨ nɨndaulɨn nɨm makle-patak, tɨmbi kena gwañgwa sɨlanin endɨ molomñɨn nɨm makle-patak.
23518	MAT 10:32	Sɨndɨ amalok dausɨnan ‘Nak Yesulok gɨñgɨt kulet’ wɨndɨñ e-dakleañ, nak bo wɨndɨñgangot kunum Bepnalok dainan sɨnda nɨ-dakleutat.
23519	MAT 10:33	Gan sɨndɨ naka amalok dausɨnan ‘Nak nɨm nandɨñmɨlet’ eañ, nak bo wɨndɨñgangot kunum Bepnalok dainan sɨnda ‘Nak nɨm nandɨ-semlet’ eutat.”
23520	MAT 10:34	Yesulɨ yousɨmbi, gwañgwañiila ñɨndɨñ enguk, “Sɨndɨ ñɨndɨñ nɨm nandɨ-namnekalɨñ, ‘Endɨ kwelandok mik gɨtɨk tɨmbɨ taleupi indañguk’. Nak mik tɨmba taleuktok nɨm indañgut. Nɨm. Nak kakit nomɨk
23525	MAT 10:39	Ama no kuñgun enlok biñmɨlak, endok kuñgun pailɨmekak. Gan ama no naka tɨmbi kuñgun bi-namlakta, endɨ kuñgun taletalen nɨmnat indañmekak.”
23526	MAT 10:40	Yesulɨ yousɨmbi enguk, “No en sɨnda not tɨ-samlak, endɨ naka not tɨ-namlak, tɨmbi no en naka not tɨ-namlak, endɨ Anutu nan-mukuk enda not tɨñmɨlak.
23528	MAT 10:42	Sɨndɨ gɨñgɨtnai kosɨ nɨmnat ñɨn endoññan nanin no ka-nandɨwɨt. Nak biañgan ñɨndɨñ sanlet: no en ama wolok kusei ka-daklembi, plap tɨñmɨlak ba tukgot gɨpi mɨlak endok tuan wɨn biañgan Anutulɨ kɨmɨlɨm palmekak.”
23531	MAT 11:3	ñɨndɨñ nɨkañbi eñgɨlɨñ, “Anutulɨ ama nɨ-mulɨm bɨ-nɨmektok een wɨn dɨk wakan ba? Ba nola mandɨ-ta-kunekamɨñ?”
23532	MAT 11:4	Eumbi, Yesulɨ tambanem enguk, “Sɨndɨ undane ñambi, kunditna dausɨlɨ kañ ba pawanjɨlɨ nandañ wolok kasat Yoanela ñɨndɨñ tɨñmɨnekalɨñ:
23534	MAT 11:6	Tɨmbi no en kusatna ka-nandumbi, nanandɨ-kɨlɨktɨn nɨm pipɨlak, endɨ amatam dɨwɨn yapma kle-patak.”
23535	MAT 11:7	Tɨmbi Yoanelok gwañgwañiilɨ Yesu kañbim ñañɨlɨmbi, Yesulɨ amatam kɨmɨn tɨ-pakɨlɨñda Yoanela ñɨndɨñ enguk, “Sɨndɨ kwet kambaññan sɨlaninnan ñañgɨlɨñ, wɨn nek kanepi ñañgɨlɨñ? Wɨn klinandok kundɨt no sasalelɨ pendɨlɨmbi ña-bɨt tɨmbɨm kanepi ñañgɨlɨñ ba?
23538	MAT 11:10	Endɨ Anutulok gɨñgɨt ee ama, wɨn enda wakan manda ñɨndɨñ youp bimbin patak, ‘Nandɨlañ, nak gɨñgɨt ee amana no nɨ-mulambi, telak dama tɨ-gambi, telak tɨ-dɨndɨme kena tɨ-gamekak.’ Wɨn Yoanela manda wɨndɨñ youp bimbin patak.
23543	MAT 11:15	No en pawañnat endɨ mandana nandɨmbi nandɨ-kɨliñ eukak.”
23544	MAT 11:16	Yesulɨ yousɨmbi enguk, “Nak amatam man ñɨndɨñgɨt kuañ sɨnda nɨtek ewɨt? Sɨndɨ wembe gwañgwa wandin ipakanan pipapi, nosiila ñɨndɨñ kɨtɨ-semañ,
23545	MAT 11:17	‘Pakñuak pendɨtnambi, sɨndɨ kap nɨm tilɨñ. Ba nɨndɨ kap blan tinambi, mano nɨm tɨlɨñ.’
23546	MAT 11:18	Kusei ñɨndɨñda tɨmbi sɨnda wembe gwañgwa sanlet: Yoanelɨ indambi, nanañ gɨtɨk kɨmɨsipbi, wain tuk no nɨm pa nalak, tɨmbi sɨndɨ ‘Yal kolanlɨ pɨñmɨlak’ pa nɨañ.
23547	MAT 11:19	Tɨmbi Amalok Nɨñañ endɨ indambi, nanañ gɨt wain tuk pa nalak, tɨmbi sɨndɨ ñɨndɨñ pa nɨañ, ‘Wɨ kawɨt! Endɨ nanañ gɨt wain tuk nana molom, takis epep ba yom ama not tɨ-semlak!’ Gan amatam Anutulok nanandɨ kleñɨpi kundit kɨndem tañ endɨ nanandɨ wɨn dɨndɨm sɨnɨk tɨmbɨ dakleañ.” Yesulɨ wɨndɨñ eñguk.
23549	MAT 11:21	“Kolasin gɨt Betsaida nasi sɨndɨ kilañmet! Anutulɨ mek salamɨlekak! Nak kundit engano gembɨnat asup sɨndok kandañ tɨñgut, gan sɨndɨ gɨnañjɨ nɨm tambaneñgɨlɨñ. Kundit wɨn Tilo ba Sidon it kwelan indaumda, endɨ gɨnanjɨ tambaneañ wɨn inda-daklenepi blandok dasindasin dasimbi, kwɨlɨñ plon pipatnelɨñ.
23551	MAT 11:23	Tɨmbi Kapaneam nasi, sɨndɨ ‘Anutulɨ kunum gɨnañ nɨp loukak’ wɨndɨñ nɨm nandɨnekalɨñ! Nɨm sɨnɨk, sɨndɨ jɨmbɨñ sep kolɨ pɨmbɨlokgot. Nekta, nak kundit engano gembɨnat asup sɨndok kandañ tɨñgut, gan sɨndɨ gɨnañjɨ nɨm tambaneñgɨlɨñ. Kundit wɨn Sodom kwelan indaumda, wɨnasilɨ gɨnañjɨ tambaneumbi, Anutulɨ it kwet wɨn nɨm tɨmbɨ kolaumbi, ñɨndɨñgɨt guma palek.
23552	MAT 11:24	Wɨndɨñda sanba nandɨwɨt: Anutulɨ amatam sambɨ-danbekak sɨndok kolanjɨlok tambon walɨ Sodom nasilok tambon wɨn makleukak.”
23553	MAT 11:25	Nain wolonda Yesulɨ ñɨndɨñ eñguk, “Bep, kunum kwet molom, nak ñɨndɨñda gan-kɨndem dalet: dɨk nanandɨñga dɨwɨn ama nanandɨnjɨat ba nandɨ-daklenjɨat enda kɨmɨsembɨñguñ, gan nanandɨ sembɨn wɨn amatam nanandɨnjɨ nɨmnat enda tɨmbɨ dakle-semguñ.
23554	MAT 11:26	Bep, biañgan sɨnɨk, dɨk wɨndɨñ indauptok nandɨñguñ.”
23555	MAT 11:27	Eñɨpi yousɨmbi, amatamda enguk, “Bepnalɨ gembɨn nanandɨn gɨtɨk wɨn naka nam-taleñguk, tɨmbi en noñganlɨñgot Nɨñañ nandɨ-namlak. Tɨmbi Bep wɨn nindɨ nandɨñmañ? Wɨn Nɨñañ en ba ama nin endɨ epmbi, Bep daut semlak endɨñgot Bep nandɨñmañ.
23558	MAT 11:30	Wɨn mɨlap nɨm, wɨn pañgɨtninga n.”
23560	MAT 12:2	Tɨmbi Falisi ama dɨwɨndɨ wɨn kañbi, Yesu nɨmbi eñgɨlɨñ, “Wɨ ka. Gwañgwañgailɨ Sabat pat-nandɨ naindok endɨkñe manda maklembi, kena tañ.”
23561	MAT 12:3	Eumbi enguk, “Devit gɨt nolii en gɨta pakɨlɨñ endɨ nanañ gawat inda-semgukta Devittɨ nɨtek tɨñguk? Sɨndɨ kasat wɨn pinapi nandañ, gan nandɨ-kamalañ bek?
23565	MAT 12:7	Tɨmbi Anutulok mandalɨ ñɨndɨñ elak, ‘Nak ama gɨnañ busuk tɨ-semnelɨñdok nandɨlet, tapma tɨ-namañ wala nɨm.’ Sɨndɨ manda wolok kusei nandɨ-kɨliñeumda, ama yom nɨm tañ en yom plon nɨm yapɨtnelɨñ.
23566	MAT 12:8	Nekta, Amalok Nɨñañ Anutulɨ nɨ-mukuk endɨ Sabat pat-nandɨ nain wolok molom.”
23568	MAT 12:10	Tɨmbi ama no kii tombon dalandan endɨ wolok bɨm pakuk. Wɨndɨñda ama dɨwɨsɨlɨ Yesu manda plon kɨmɨtnepi nɨ-nandɨmbi eñgɨlɨñ, “Dɨk nɨtek nandɨlañ? Ama nolɨ Sabatta ep tɨmbɨ kɨndem da wɨn kɨndem tɨmbek ba nɨm?”
23569	MAT 12:11	Eumbi enguk, “Sɨndoññan nanin no endok sipsip noñgangot palmek walɨ Sabat nainnan ban gɨnañ pɨumbi, endɨ nɨtek tɨmbek? Endɨ sipsip wɨn tɨke tiañeumbi lambɨuk bek.
23570	MAT 12:12	Gan amalɨ loloñ sɨnɨk, sipsip maklelak yañ! Wala tɨmbi Sabat nainnan kundit kɨndem tɨ-semeñ wɨn kɨndem.”
23571	MAT 12:13	Eñɨpi, ama wala ñɨndɨñ nɨñguk, “Kɨka kot-suat” eumbi, amalɨ wɨndɨñ tɨmbɨmbi, kiilɨ bɨnda kɨndem dambi, tombon wandin tɨñguk.
23576	MAT 12:18	“Ñɨn nokok kena gwañgwa nak en natnalok kasɨleñgut. En wakan nak gɨnañnalɨ kasɨlembi, nandɨ-koñgom tɨ-ñɨmbi, endoññan Woñna kɨmɨlɨmetat. Tɨmbi nak telak nɨtek plon amatam ep tɨmba dɨndɨmenekalɨñ wɨn endɨ kwelalok amatamda enɨ-dakle-semekak.
23579	MAT 12:21	Tɨmbi kwet tuop ama walɨ bɨmbi epmektok en mandɨ-patnekalɨñ.”
23581	MAT 12:23	Tɨmbi amatam gɨtɨktɨ kundit wɨn ka sɨlɨkñembi, nɨsɨñgan e-nandɨ tɨmbi pa eñgɨlɨñ, “Ama Wapmañ Devittok Komblin bɨmbɨlok e-ta-bañ wɨn ñakan bek?”
23582	MAT 12:24	Gan Falisi amalɨ manda wɨn nandɨñgɨlɨñda tɨmbi Yesula ñɨndɨñ eñgɨlɨñ, “Wɨn yal kolandok telak damanjɨ Belsebul endok gembɨnlañgot yal kolan ep kle-semlak.”
23583	MAT 12:25	Yesulɨ nanandɨnjɨ ka-nandɨñgukta ñɨndɨñ enguk, “Ama wapmañ nolok gɨñgɨtñiilɨ tambɨpi nɨsɨñgan miañ endɨ kola sɨnɨk tañ. Ba it kwet ba sambat nolɨ wɨndɨñgangot tañ endɨ nɨm dɨñdam patnelɨñ.
23585	MAT 12:27	Sɨndɨ ‘Ama walɨ Belsebullok gembɨnla yal kolan ep kle-kot pa tɨlak’ wɨndɨñ naka nanɨañ. Manda wɨn bien tɨmbekta, nindɨ sɨndok gwañgwanjii gembɨ emumbi, yal kolan ep kle-kot pa tañ? Belsebul ba? Nɨmda, manda nokok gembɨnalok kuseila eañ wolok bien nɨm inda-daklelak yañ.
23595	MAT 12:37	Neta, Anutulɨ mandañga kañ-danbi, wolok tuop dɨk ama dɨndɨm ba ama kolan ganbɨ indaukak.”
23596	MAT 12:38	Tɨmbi endɨkñe manda nandɨ-tale ama gɨta Falisi ama endoññan nanin dɨwɨndɨ Yesu nɨñgɨlɨñ, “Endaut, dɨk nandɨ-nɨmbi, kundit engano sɨnɨk no tɨmbɨmbi kanetamɨñ.”
23597	MAT 12:39	Gan endɨ ñɨndɨñ tambane enguk, “Amatam man ñɨndɨñgɨt kuañ sɨndɨ kolan tɨmbi, Anutu bi-sɨnɨk tañ. Sɨndɨ kundit no kanepi pa nandañ, gan plofet Yonalok kundilɨñgot daut samum kanekalɨñ.
23600	MAT 12:42	Wɨndɨñgangot Anutulɨ amatam manda plon yapɨlekak nain wolonda kwet koi Siba wolok tam wapma endɨ bo amatam man ñɨndɨñgɨt kuañ sɨn gɨta yakan mɨlapi, sɨndok kusasɨ tɨmbɨ dakleukak: endɨla ama wapmañ Solomondok nanandɨ kɨndem nandɨuktok kwet mayañgan nanin sɨnɨk walɨ endoñ bɨñguk, gan sɨndɨla ama Solomon maklelak endok mandan nandɨ-kɨmneñgɨlɨñ.”
23601	MAT 12:43	Yesulɨ yousɨmbi enguk, “Yal kolan nolɨ ama no ka-mɨsɨm poñawɨkta, endɨ kwet kasatnan ña bɨt tɨmbi, pipapat komblin lonjɨwɨk. Lonjɨm nɨm kañbi,
23602	MAT 12:44	enla ñɨndɨñ ewɨk, ‘Nak bɨndambo undane it dama pakutnan ñawa’. Embi ña kawɨk wɨn: it wɨn jamimbi tɨ-kɨliñem biumbi, itgot palek.
23603	MAT 12:45	Kañbi pɨ ñambi, yal kolan kɨt tambon tambon tɨpet endok gembɨnjɨlɨ en makleañ ep tɨmbɨ indambi yanañgɨlɨm, it wolok gɨnañ lombi pi pat mɨlat tɨnelɨñ. Wɨndɨñda tɨmbi damañgan ama wala mɨlap lakat indañmɨñguk, gan man mɨlap wopum sɨnɨk indañmek. Enda indañmɨñguk, wɨndɨñgangot amatam man ñɨndɨñgɨt kolan tɨ-kuañ sɨndoñ inda-samekak.”
23605	MAT 12:47	Tɨmbi ama nolɨ Yesu nɨmbi eñguk, “Nandɨlañ. Meñga kwayañgai pawan bɨ ipi, dɨkɨta manda e-nandɨ tɨnepi nandañ.”
23606	MAT 12:48	Gan Yesulɨ ama wala ñɨndɨñ tambane nɨñguk, “Mena kwayanai wɨn nin?”
23607	MAT 12:49	Eñɨpi, gwañgwañiila kɨt yout tɨ-sembi nɨñguk, “Ñɨ ka: mena kwayanai ñɨ pakañ.
23608	MAT 12:50	Neta, no en Bepna kunum gɨnañ patak endok man tañgonelakta, endɨ wakan nokok mena, kwayanai, ba witnai biañgan t añ.”
23611	MAT 13:3	e-yout mandalɨ nepek asuptok plon enɨ-daut tɨ-semguk. Tɨ-semñɨpi ñɨndɨñ enguk, “Nandañ. Ama nolɨ nanañ mɨnjɨp kokotta kenañ gɨnañ ñañguk.
23617	MAT 13:9	No en pawañnat endɨ mandana nandɨmbi nandɨ-kɨliñ eukak.”
23618	MAT 13:10	Papalembi, Yesulok gwañgwañiilɨ endoñ bɨmbi nɨ-nandɨmbi eñgɨlɨñ, “Amatam manda enlañ wɨn kusei nɨtekta tɨmbi e-yout manda gɨta pa enlañ?”
23619	MAT 13:11	Eumbi tambane enguk, “Kunum Molomdɨ amatam telak nɨtek yambɨ-dɨkñelak wɨn damañgan pat-sembɨn pakuk. Nepek wɨn endɨ sɨnda sanbɨ dakle-talelak, gan amatam dɨwɨnda nɨm.
23622	MAT 13:14	Plofet Aisaialɨ nek indauktok eñguk wɨn man ñɨndɨñgɨt amatam wandisɨloñ inda-semlak. Endɨ Anutulok mandan ñɨndɨñ eñguk, ‘Amatam ñalɨ manda nandɨnekalɨñ, gan nɨm nandɨ-daklenekalɨñ, ba dautsɨlɨ kanekalɨñ, gan nek kañ wɨn nɨm ka-nandɨ-tomnekalɨñ.
23623	MAT 13:15	Nekta, endok gɨnañ nanandɨnjɨlɨ kwambɨñ dañgukta, pawanjɨlɨ manda nandɨnepi kunjit tañ, ba dautsɨlɨ nɨm kanelɨñdok masipmañ. Wɨndɨñ nɨm tɨmbɨmda, endɨ dautsɨlɨ kañbi, pawanjɨlɨ nandɨmbi, gɨnañjɨlɨ nandɨ-tombi, gɨnañjɨ tambaneumbi, nak ep tɨmba kɨndem danelɨñdok nokoññan bɨnelɨñ.’ Anutulɨ amatamdok plon manda wɨndɨñ eñguk.
23625	MAT 13:17	Nak biañgan sɨnɨk sanba: plofet ama gɨta ama dɨndɨm damañgan kuñgɨlɨñ endɨ nepek sɨndɨ kañ wɨn kanepi nandɨ-koñgom tɨñgɨlɨñ, gan nɨm kañgɨlɨñ, ba manda sɨndɨ nandañ wɨn nandɨnepi nandɨ-koñgom tɨñgɨlɨñ, gan nɨm nandɨñgɨlɨñ.”
23626	MAT 13:18	Tɨmbi Yesulɨ yousɨmbi, gwañgwañiila enbi eñguk, “Sɨndɨ pawanjɨ kɨmɨpi, mɨnjɨp kokottok e-yout manda sanɨt wolok kusei san-daklewambi nandɨwɨt.
23631	MAT 13:23	Mɨnjɨp kwet galk gɨnañ pɨñgɨlɨñ manda wolok kusei wɨn ñɨndɨñ: amalɨ gɨñgɨt manda wɨn nandɨmbi nandɨ-kɨliñ embi, kɨmɨt kle kuañ. Endok bien wɨn 100 ba 60 ba 30 wolok tuop indalak.”
23632	MAT 13:24	Tɨmbi Yesulɨ yousɨmbi, e-yout manda no amatamda ñɨndɨñ enguk, “Kunum Molomdɨ gɨñgɨtñii yambɨ-dɨkñelak wɨn ñɨndɨñ: ama nolɨ kenan gɨnañ nanañ kɨndemlok mɨnjɨp kokuk,
23635	MAT 13:27	Inda-dakleumbi, ama wolok kena gwañgwañiilɨ wɨn kañbi, molomloñ ñambi nɨñgɨlɨñ, ‘Wopum, dɨk kenañga gɨnañ mɨnjɨp kɨndemgot kokuñ. Gan nɨtek tɨmbi, kli kolanlɨ indalak?’
23636	MAT 13:28	Wɨndɨñ nɨ-nandumbi enguk, ‘Wɨn kanjɨkna nolɨ kolɨmbi lambɨlak.’ Eumbi nɨ-nandɨmbi eñgɨlɨñ, ‘Wɨndɨñda nɨndɨ ña kli wɨn tamat kotnetamɨñ ba?’
23637	MAT 13:29	Eumbi enguk, ‘Wɨndɨñ nɨm. Kak biu palen. Nɨm kañbi, kli tamat kokamɨñ embi, nanañ wakɨt tamatnelɨñ a.
23638	MAT 13:30	Biumbi, nanañ gɨta kli nɨset tɨpelatkan lambɨndekamɨk. Tɨmbi nanañ mepmettok nain indaumek, nak kena ama enbambi, dama kli moyen tamap imbi, komba gɨnañ sium dɨukak. Tɨmbi nanañ bien wɨn wɨsɨkot itna gɨnañ ep wɨsɨ-kolɨm palekak.’”
23639	MAT 13:31	Yesulɨ e-yout manda no ñɨndɨñ enguk, “Kunum Molomdok kaundɨkñe kena wɨn mastat mɨnjɨp ama nolɨ kenan gɨnañ kokuk wandin.
23640	MAT 13:32	Mastat mɨnjɨp wɨn yaya mɨnjɨp tip mɨnam sɨnɨk yañ, gan tawa lambɨlak wolonda yaya walɨ dɨwɨn yapma klembi, komba nomɨk wopum dalak, wala tɨmbi yaya wolok gayam plon monɨktɨ bɨmbi, isɨ tañ.”
23641	MAT 13:33	Yesulɨ yousɨmbi, e-yout manda no ñɨndɨñ enguk, “Kunum Molomdok kaundɨkñe kena wɨn ñɨndɨñ: tam nolɨ kɨmɨlɨ bendɨ lakatgot tɨkembi, plaua kwɨlan wopumgan wakɨt tambanembi, papalem kaumbi, plaua walɨ gɨtɨk bendɨmbi lambɨlak.”
23643	MAT 13:35	Endɨ wɨndɨñ tɨmbɨmbi, plofet ama nolɨ manda ñɨndɨñ eñguk wolok bien inda-dakleñguk, “Nak e-yout mandalɨñgot manda enbi, nanandɨ sembɨn kwet kusei kɨmɨkɨmɨlɨnan nanin pat-ta-bañ wɨn enba dakleutat.”
23644	MAT 13:36	Tɨmbi Yesulɨ amatam kɨmɨn wopum yambɨk bimbi, gwañgwañii gɨt ilan ñañguk. Ña palɨñɨlɨmbi, gwañgwañiilɨ endoñ bɨmbi nɨkañbi eñgɨlɨñ, “Dɨk e-yout manda eñañ wɨn - kli moyen kena gɨnañ lambɨlak - wolok kusei nɨtek? Wɨn nɨnɨmbɨ nandɨna.”
23645	MAT 13:37	Eumbi enguk, “Ama mɨnjɨp kokuk wɨn Amalok Nɨñañ en wakan.
23651	MAT 13:43	Gan amatam Bepsɨlok man tañgoneñgɨlɨñ endɨ kunum gɨnañ lombi, maim duatak wɨndɨñ duapi, indañgan endok kapmainan kuumbi yambɨ-dɨkñeukak. No en pawañnat endɨ mandana nandɨmbi nandɨ-kɨliñ eukak.”