23230	MAT 1:17	Nɛ gue'ʉ gätho yʉ́m bombøta ra Jesucristo ʉ. Mbʉdi tho ra Abraham, ná 'dɛ'magoho a ra David. Nɛ xø bim 'bʉh mi 'dɛ'magoho yʉ́m bombøta nɛ gue'ʉ yʉ pa bi ts'ix pʉ Babilonia. Nɛ xø bim 'bʉh mi 'dɛ'magoho, ná 'dɛ'magoho a ra Cristo bʉya.
23231	MAT 1:18	Nɛ nu'bʉ mim 'bʉh ra Jesucristo, nu'a rá mbe ngue ra María bi 'yän'na ra José, nɛ ya in nde din thąt'ui, pɛ nu'bʉ hin ním 'bʉhmi, ya bi hnu ngue in hąt'ʉhni ra María, pɛgue bi nɛqui zɛhɛ rá t'ʉhni nangue rá Hogandąhi Oją.
23234	MAT 1:21	Nɛ dim 'bʉ a n'da rá ts'ʉnt'ʉ ra María, gui xip rá thuhu ra Jesús. Nu'a ra Jesús nam bøni ngue da yąni gätho yʉ́ mijudíohʉ, yʉ israel, nangue yʉ́ ts'oqui ʉ, bi 'yɛ̨mp'a rám 'bɛhni Oją a ra José 'bʉ min ąha.
23236	MAT 1:23	N'da ra hmute ngue hin jąm'bʉ n'dandį bi zo a n'da ran 'yohʉ, nɛ din hąt'ʉhni. Nɛ nu'a rá t'ʉhni dim 'bʉi da t'ɛ̨mbi ra Emanuel, bi 'yɛ̨n'a ra pøngahyą maya'bʉ. Nɛ nu'a ra Emanuel in nde da ma: “Dí 'bʉhmbʉ Oją.”
23237	MAT 1:24	Janangue'a nu'bʉ mi hyax bʉya a ra José, bi 'yøt'e 'bɛ'a bi xi a rám 'bɛhni Oją, nɛ 'bex bi zin'a ra María.
23240	MAT 2:2	Nɛ nu'bʉ mi zøm bʉ Jerusalén bi 'yän'dʉ 'bʉpʉ: ―Hapʉ i 'bʉcua a rá hmuts'ʉt'abi yʉ judío ja bim 'bʉi, bi 'yɛ̨n'ʉ. Nguetho dán nuhe n'da ra sø njąm'bʉ dá nuhe n'dandį. Nɛ gue'a ra hmɛpya bi 'yurcahe ngue ya bim 'bʉi, nɛ bá ɛ̨hmbe ya ga thąndehe a, bi 'yɛ̨n'ʉ bi nu ra sø.
23241	MAT 2:3	Nɛ nu ra ts'ʉt'abi Herodes, nu'bʉ mi sifi 'bɛ'a bi man'ʉ yʉn 'yohʉ bi zøm bʉ, bi hyonya thoho nangue a ram hma ngue bim 'bʉh man'da ra ts'ʉt'abi. Nɛ gätho 'bʉpʉ Jerusalén bin su nguetho im bɛ̨ni: “Masque i ja 'bɛ'a din ja ya,” ɛ̨n ʉ.
23244	MAT 2:6	Nu ra hnini Belén bʉ ra häi Judea, ra t'ʉhnini a, pɛgue din ja tengu n'da ra dąhnini nguetho guepʉ dim 'bʉpʉ ra Hmu di jamansu ma t'ʉhni yʉ ją'i israel, i ɛ̨n Oją, bi 'yɛ̨n'a ra pøngahyą maya'bʉ, bi 'yɛ̨n ʉ yʉ mbäją.
23246	MAT 2:8	Nɛ nu'bʉ mi xifi, nu ra Herodes bʉya bi 'yɛ̨mp'ʉ bi nu ra sø: ―Ní mbähä bʉ Belén, gui hyomhbʉ hapʉ bim 'bʉ a ra 'uɛre, nɛ nu'bʉ gá tįmhbʉ hapʉ i 'bʉi, gua ɛ̨hmbʉ gui xijʉ, nɛcä ga mba ga thąnde a, bi t'ɛ̨mp'ʉ bi nu ra sø. Pɛ hinga gue'a mim bɛ̨n a.
23247	MAT 2:9	Nɛ nu'ʉ yʉn 'yohʉ bʉya bi mba da hyoni hapʉ bim 'bʉ a ra 'uɛre, nɛ xø bi nɛqui mahøn'a a ra sø xpí nu bʉ yʉ́ häi. Nɛ i 'bɛt'o a. Nɛ nu'bʉ mi zøm bʉ Belén, bin säya a ra sø bʉ din 'yɛ̨'t'ui a ra ngu nubʉ mí 'bʉ a ra 'uɛre.
23250	MAT 2:12	Nɛ nu'bʉ min ą ʉ yʉn 'yohʉ ngue bi nu ra sø, Oją bi 'yut'a n'da ra t'į ngue nu'bʉ bi mbengui hin dí mba bʉ bí 'bʉh ra Herodes. Janangue'a n'danni n'da ra 'yu bi hyąx 'bʉ mi mbeng bʉ yʉ́ häi bʉya.
23251	MAT 2:13	Nɛ nu'bʉ mí mba ʉ yʉn 'yohʉ bʉya, n'da rám 'bɛhni Oją bi xi a ra José 'bʉ min ąha: ―Dami ndants'i. Dami six'a ra 'uɛre nɛ a rá mbe. Gui' dahmbʉ, ni mbähä bʉ ra häi Egipto nɛ gam 'bʉhmbʉ bʉ 'da yʉ pa. Nɛ him 'bex gua pengüi, jague'bʉ dá xi'aui gua pengüi. Nguetho nu ra Herodes da hyon'a ra 'uɛre, nɛ nu'bʉ da dįni da hyo, bi 'yɛ̨mp'a rám 'bɛhni Oją a ra José.
23253	MAT 2:15	Nɛ bám 'bʉpʉ Egipto jague'bʉ mi du ra Herodes, ja bá penc'ʉ bʉya. Nɛ bin ja 'bɛ'a bi man Oją maya'bʉ, bi 'yɛ̨na: “Gan zohn'na ma t'ʉhni bʉ Egipto,” i ɛ̨n Oją, bi 'yɛ̨n'a rá pøngahyą.
23256	MAT 2:18	Bin ja n'da ran ts'oni bʉ ra hnini Ramá, nts'ɛdi bi mbah yʉ́ xisu yʉ judío, bin zoni nɛ him bi 'yø a bi xi ʉ bi hyurpa yʉ́ mbʉi, nguetho ɛ̨mmɛ im bɛ̨n'ʉ yʉ́ t'ʉhni bi thopi, bi 'yɛ̨n'a ra Jeremías 'bʉ maya'bʉ.
23261	MAT 2:23	Nɛ bi mba dim 'bʉpʉ ra hnini Nazaret. Janangue'a bin ja 'bɛ'a xmán t'o't'i bʉ ja yʉ́ søcuą yʉ́ pøngahyą Oją, gue nu ra Jesús da t'ɛ̨mbi ra mɛngu Nazaret.
23266	MAT 3:5	Nɛ nu'bʉ mi dʉ'mi bi man rám hman a ra Xuua, bi mba ʉ yʉ mɛngu bʉ Jerusalén, bi zøm bʉ 'bʉh ra Xuua, nɛ yʉ mɛngu bʉ ra xɛqui Judea, nɛ'ʉ mi 'bʉpʉ hänbʉ ra dąthe Jordán, ngue nde da 'yøde 'bɛ'a da man'a ra Xuua.
23267	MAT 3:6	Nɛ nu ra Xuua bi xixyąba ʉ to'o bi 'yømanho 'bɛ'a bi ma, nɛ bin juąnni nangue yʉ́ ts'oqui. Nɛ xʉn ngu bi xixyąba bʉ ja ra dąthe Jordán.
23270	MAT 3:9	Pɛ hin din ja ran 'yɛ̨ts'i ni mbʉihʉ ngue gui 'yɛ̨mhbʉ: “Nugähe yʉ́ t'ʉhnigähe ra Abraham, ya hin gan nuhe ran ʉnbi,” hingui sä gui 'yɛ̨mhbʉ, nguetho nɛhya yʉ do i 'bongua da zä din ją'i ngue da 'yɛ̨mbi yʉ́ t'ʉhni ra Abraham 'bʉ gue'a da nde Oją da 'yøt'e, bi 'yɛ̨n'a ra Xuua.
23275	MAT 3:14	Pɛ nu ra Xuua him mi ndehma di xixyąbi ra Jesús, nɛ bi 'yɛ̨mbi: ―Pɛ nu'i guí ɛ̨na ga xixyą i, pɛ go man sä'be go gui xixyągui, bi 'yɛ̨n'a ra Xuua.
23276	MAT 3:15	―Pɛ nuya xʉn ho 'bʉ gui xixyągui, nguetho i jatho ga øthʉ 'bɛ'a bi man Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. ―Da nde 'bʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Xuua bʉya.
23281	MAT 4:3	Nɛ nubʉya, bi zøm bʉ a ra zįthu ngue da zäp rá mbʉi ra Jesús. Nɛ bi 'yɛ̨mbi: ―Nu'bʉ majuąni rá Ts'ʉnt'ʉ i Oją, dami japi dim hmɛ yʉ do i 'bongua nɛ gui si, bi 'yɛ̨n'a ra zįthu.
23283	MAT 4:5	Nu ra zįthu xø bi zixpʉ Jerusalén a ra Jesús, nɛ bi 'yɛ̨xpʉ magąts'i rá 'bet'e ra dąniją.
23284	MAT 4:6	Nɛ bi 'yɛ̨mbi: ―Nu'bʉ majuąni gue'e rá Ts'ʉnt'ʉ i Oją, damin säqui nɛ gui so nʉ häi, Nɛ Oją ba pɛhn yʉ́m 'bɛhni mahɛ̨ts'i ngue da mbäx'i'i nɛ da bɛnt'i i, nɛ hin hapʉ gui 'uaqui nangue yʉ do, tengutho im mam bʉ ja rám hman Oją, bi 'yɛ̨n'a ra zįthu, bi t'ɛ̨mp'a ra Jesús bʉya.
23285	MAT 4:7	Nu ra Jesús bi 'yɛ̨na: ―Hąha, gue'a i hmam bʉ, pɛ nɛ a i hmam bʉ, ngue “Nu Oją ma Hmuhʉ njongui sä da zä a ngue da bą 'bʉ majuąni da 'yøt'a im man'a,” bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23286	MAT 4:8	Nɛ xø man'dandį bʉya, bi zix mahøn'a ra zįthu a ra Jesús bʉ rá nyą n'da ra t'øhø xʉn hɛ̨ts'i, nɛ bi 'yuti gätho na ndoho ra ximhäi nɛ gätho 'bɛ'a xʉn ho i ja bʉ ja yʉ hnini.
23287	MAT 4:9	Nɛ bi 'yɛ̨mbi: ―Gätho ga 'da a ya 'bɛ'a dá ut'i i 'bʉ gan dąnyahmu gui thąndegui, bi t'ɛ̨mp'a ra Jesús, bi 'yɛ̨n'a ra zįthu.
23288	MAT 4:10	Nɛ bi dąh mahøn'a ra Jesús, bi 'yɛ̨mbi: ―Nu'i grá zįthu, dami 'dagui nanguecä, nguetho nu rám hman Oją i ɛ̨na: “Hønt'a Oją ra Hmu ga thąndehʉ nɛ ga ørpahʉ rá 'bɛfi a,” bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23289	MAT 4:11	Nɛ nubʉya bi 'da'a ra zįthu bʉ 'bʉh ra Jesús, nɛ bá ɛ̨h yʉ́m 'bɛhni Oją bi zøpʉ mí 'bʉ a ra Jesús bʉ dąpo nɛ bi 'uįn a.
23292	MAT 4:14	Nu'bʉ mi zøm bʉ a ra Jesús bin ja 'bɛ'a bi 'yo't'a ra pøngahyą Isaías maya'bʉ ngue din ja bʉ ra häi Zabulón nɛ ra häi Neftalí, i hänbʉ ra dądehe, 'danguadi ra dąthe Jordán, ngue nɛ a i t'ɛ̨mbi Galilea, guepʉ 'bʉ ʉ i thąnde yʉ́ ojązɛhɛ. Nɛ bi 'yɛ̨n'a ra pøngahyą ngue:
23294	MAT 4:16	Nu yʉ ją'i mi 'bʉpʉ tengu'bʉ i bʉpʉ ja ra 'bɛxui, nɛ i ja bʉ ran dąte, pɛ nuya bi nɛqui n'da ran nɛqui ngue di yot'i, bi 'yɛ̨n'a ra Isaías 'bʉ maya'bʉ. Nɛ gue'a bin ja 'bʉ mi zøm bʉ ra Jesús.
23301	MAT 4:23	Nɛ nu ra Jesús mí 'yo gätho ra häi Galilea nɛ mí xänba ʉ yʉ ją'i bʉ ja yʉ niją nɛ bi ma 'bɛpʉ dí manda ua rá ts'ɛdi Oją. Nɛ midí hoc yʉ hyɛ̨nni ngue 'bɛ'a gä ní gɛ̨hɛ mí hɛ̨mp'a n'da ngu n'da.
23302	MAT 4:24	Nɛ gätho yʉ ją'i bʉ ra xɛqui Siria bi 'yøde 'bɛ'a øt ra Jesús, nɛ bá thunba ʉ yʉ hyɛ̨nni ngue 'dahma 'dan'yo yʉn ʉ mí hɛ̨mbi nɛ'ʉ mín 'yohʉ yʉ zįthu, nɛ'ʉ ząnt'a mi sändąte 'da yʉ ora, nɛ'ʉ xí ts'a rá ją'i, nɛ gätho bi hoc'a ra Jesús.
23303	MAT 4:25	Nɛ xʉn ngu yʉ ją'i bi dɛn'na ra Jesús. Mín numanho da dɛnthoho yʉ ją'i nangue 'bɛ'a bi 'yøt'e. Nu'ʉ 'da yʉ mɛngu bʉ ra xɛqui Galilea, nɛ ʉ 'da yʉ mɛngu bʉ ra xɛqui Decápolis, nɛ'ʉ 'da mí 'bʉpʉ Judea, nɛ'ʉ 'da mí 'bʉpʉ 'danguadi ra dąthe Jordán, nɛ'ʉ 'da mí 'bʉpʉ ra hnini Jerusalén. Gätho bi zøm bʉ mi 'bʉ a ra Jesús.
23306	MAT 5:3	Nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi ra Jesús: ―Nu'ʉ to'o pąsɛ hingui ho yʉ́ mbʉi bʉ na nu Oją nɛ da hyon Oją di zɛdi, nu Oją da zimanho bʉ di manda rá ts'ɛdi, janangue'a mająpi ʉ bʉya.
23309	MAT 5:6	Nɛ nu'ʉ i humbi da 'yøt' ran ho, Oją di japi da 'yøt'e xʉn ho, janangue'a mająpi ʉ.
23314	MAT 5:11	Nɛ gan johyahʉ 'bʉ i ʉ'ts'ahʉ yʉ ją'i nɛ i then'nahʉ nɛ i xi ahʉ yʉ fɛhni 'bʉ guí tɛngahʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23315	MAT 5:12	Nɛ da hyu ni mbʉihʉ, gan johyahʉ, guim bɛ̨mhbʉ ngue 'dat'a ran ʉnbi guín nuhʉ ʉ yʉ pøngahyą mam 'bɛt'o, nɛ i ja 'bɛ'a din 'da ahʉ ngue am 'bɛ'ts'i mahɛ̨ts'i, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23316	MAT 5:13	―Nu'ahʉ gyʉ ųhʉ hapʉ 'bʉh yʉ ją'i, nguetho nu'a ra ų di hoqui 'bɛ'a i pa njapi, nɛ ngutho ahʉ guídí hojʉ yʉ ją'i, i ɛ̨n a ra Jesús. Pɛ nu'bʉ bi 'bɛh rá ts'ɛdi ra ų, ya hin'yʉ 'bɛ'a sä dí hoqui, janangue da mba ma bʉnt'i thoho bʉ häi. Dami jamansuhʉ hin din ja bʉ gui 'yøthʉ tengu a, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi ra Jesús.
23317	MAT 5:14	Nɛ bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: ―Nu ahʉ gyʉn nɛquihʉ bʉ 'bʉh yʉ ją'i, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi. Dami jafʉ da hnu a ran nɛqui. Tengu n'da ra hnini i ja bʉ ja rá nyą ra t'øhø, am 'batho xʉn ho ngue hin'yʉ 'bɛ'a i juti.
23319	MAT 5:16	Nɛ ngutho gui 'yøthʉ ngue tengu'bʉ gyʉ sibihʉ ɛ̨mmɛ di hyärpʉ i 'bʉh yʉ ją'i. Janangue'a da hnut'ahʉ xʉn ho nin t'øt'ehʉ, nɛ ʉ da 'yɛ̨spa Oją ma Tahʉ 'bʉpʉ mahɛ̨ts'i ʉ bʉya, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi ra Jesús.
23320	MAT 5:17	Nɛ xø bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: ―O guím bɛ̨mhbʉ ngue ga 'bɛcä yʉn t'ɛ̨di bi man ra Moisés nɛ 'bɛ'a bin xänbate ʉ yʉ pøngahyą, pɛ bá ɛ̨cä ngue ga ut'ahʉ 'bɛ'a majuąni nam bøn ʉ.
23321	MAT 5:18	Majuąni dí xi ahʉ, gätho 'bɛ'a nt'o't'i bʉ, nɛ xínga n'da ʉ ngue hin din ja, 'bʉ guexta'a i jatho ra ximhäi nɛ mahɛ̨ts'i.
23322	MAT 5:19	Janangue'a madí ts'ʉtho maha a ram hma ngue hingui nde da 'yʉrpa ra güɛnda n'da, nɛ i xi ʉ mi'da ngue din jabʉ da 'yøt'e, pɛ zi ts'ʉtho rá ts'ɛdi di nɛqui bʉ bí ja rá ts'ɛdi Oją bʉ mahɛ̨ts'i 'bʉ. Pɛ nu'ʉ di ją'ts'i gätho ʉ mam bʉ ja rám hma Oją, nɛ i xi ʉ mi'da ngue din ja bʉ da 'yøt'e, nɛ man'da xʉn ngu rá ts'ɛdi di nɛqui bʉ bí ja rá ts'ɛdi Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23323	MAT 5:20	Nɛ gue'a dí xi ahʉ a, nde'bʉ man'da xʉn ho gui 'yøthʉ xinda gue ma ngʉrpihʉ yʉ fariseo nɛ yʉ xänbate niją. Nguetho nu'bʉ hin gui 'yøthʉ xʉn ho, njąm'bʉ da zä gui cʉthʉ hapʉ di manda rá ts'ɛdi Oją, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi ra Jesús.
23325	MAT 5:22	Pɛ i jagä man'da ga xi ahʉ, ngue nu'bʉ 'bo'o di cuɛp rá miją'iui nangue'a bi 'yørpe, ngue im bɛ̨ni di co'ts'i, guehma da nu ran ts'ɛmbi. Nɛ nu'a to'o da xih ra ts'ore bʉ ja rá hmi rá miją'iui, da ts'ixpʉ 'bʉh yʉ ngʉrpi da ts'ɛmbi. Nɛ nu to'o ɛ̨mmɛ then rá miją'iui dí mba bʉ ja ran ts'ɛmbi ngue ra sibi njąm'bʉ i huɛ̨t'i, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23326	MAT 5:23	Janangue'a nu'bʉ guí pähä bʉ ja ra niją ngue guí ɛ̨na gui thąndehʉ Oją, pɛ nu'bʉ gá sømhbʉ bʉ nɛ 'bex gá bɛ̨mhbʉ 'bɛ'a xquín xihmi ni miją'ihʉ,
23327	MAT 5:24	gua peng thohʉ nɛ 'bɛ gui mba bʉ i 'bʉ a ni miją'iui gam punbaui, ja da zä gui thąndehʉ Oją bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23328	MAT 5:25	Nɛ nu'bʉ guí pąhmbʉ ja 'bɛ'a guidín xihmbʉ n'da ni miją'ihʉ, pɛ gan hocpa zɛhɛhʉ, nɛ hin gui tømhbʉ da ts'ix ahʉ bʉ 'bʉh yʉ ts'ʉt'abi. Nguetho nu'bʉ gui sømhbʉ bʉ,
23331	MAT 5:28	Pɛ i jagä man'da ga xi ahʉ, ngue nu'bʉ n'da ran 'yohʉ da hyant'a n'da ra xisu, nɛ im bɛ̨n'a n'da ran 'yomfɛ̨ni xʉn ts'o nangue a, madague'bʉ bi bɛ̨ntho, tengu'bʉ ya bi 'yøt' ran 'yomt'ɛ̨ni bʉ rá mbʉi a bʉya, bi 'yɛ̨n a ra Jesús.
23334	MAT 5:31	Nɛ man'da bi man ra Jesús, bi 'yɛ̨na: ―Nɛ a bi mam 'bʉ maya'bʉ gue: “Nu'bʉ n'da ran 'yohʉ in nde da hyɛh rá xisu, i jatho da 'yøt'a n'da ra søcuą din xummi.”
23335	MAT 5:32	Pɛ i jagä man'da ga xi ahʉ, ngue hingui sä da hyɛh rá xisu n'da ran 'yohʉ gue'bʉ hingui øt' ran 'yomt'ɛ̨ni a ra xisu. Nguetho nu'bʉ bi hyɛh rá xisu n'da ran 'yohʉ, di japi da 'yøt' ran 'yomt'ɛ̨ni a ra xisu 'bʉ bi hyɛgui nɛ dim 'bʉhmi man'da ran' yohʉ. Nɛ 'bʉ n'da ran 'yohʉ dim 'bʉhmi n'da ra xisu bi thɛgui, ra 'yomt'ɛ̨ni a, bi 'yɛ̨n a ra Jesús.
23337	MAT 5:34	Pɛ nuya i jagä man'da ga xi ahʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. Hin'yʉ 'bɛ'a i sä gui ndønbahʉ rá thuhu 'bʉ ja a guí xihmbʉ ni miją'ihʉ ngue guín ndefʉ da 'yɛ̨c'yɛi a guí xihmbʉ. Hingui sä gui ndømhbʉ Oją, pɛ ngutho hingui sä gui ndømhbʉ mahɛ̨ts'i, nguetho nu bʉ mahɛ̨ts'i bí ja bʉ rá ts'ɛdi Oją.
23339	MAT 5:36	Nɛ xíngui sä gui ndømhbʉ ni yąhʉ, nguetho 'dat'a Oją bi zän'na, nɛ xínga n'da ni xtąhʉ sä gui sänzɛhɛhʉ gue'bʉ xʉn t'axi o gue xʉm pothi da gohi.
23340	MAT 5:37	Pɛ nu'bʉ ja a guí xihmbʉ ni miją'ihʉ, “da zä,” ga ɛ̨mhbʉ 'bʉ da zä, “hin da zä,” ga ɛ̨nthohʉ 'bʉ hin da zä. Pɛ gätho mi'da yʉm hma bí nɛxpʉ ja rán 'yomfɛ̨ni ra zįthu, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23341	MAT 5:38	Nɛ xø bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: ―Nu'ahʉ gá 'yøhmbʉ 'bɛ'a bi sih mam bombøtahʉ ngue: “Nu'bʉ n'da ra ją'i di ts'onba rá dä rá miją'iui, pɛ nɛ a da mba ma ts'onbi rá dä. Nɛ nu'bʉ rá ts'i da 'yøcpe, ngutho nɛ'a xin da t'øcpa rá ts'i.”
23342	MAT 5:39	Pɛ nuya i jagä man'da ga xi ahʉ ya, ngue nu'bʉ 'bʉ a n'da in nde di ʉn'nahʉ, pɛ o guí sʉhmbʉ a. Nɛ nu'bʉ 'bo'o da mbɛp'ahʉ 'danguadi ni hmihʉ, gui unhdʉ man'da nguadi da mbɛp'ahʉ.
23343	MAT 5:40	Nɛ nu'bʉ 'bo'o da zix ahʉ bʉ 'bʉh ra zɛ'mi ngue da gąn'na ni pahnihʉ, pɛ nɛ a ni cotohʉ gui unhdʉ.
23345	MAT 5:42	Nɛ hønt'a go to'o da 'yä ahʉ 'bɛ'a i honi, dami unhdʉ. Nɛ nu'bʉ 'bo'o da mip'ahʉ 'bʉ ja a guí pɛs'hʉ, pɛ xʉn ho 'bʉ gui unhdʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23348	MAT 5:45	Nɛ nu'bʉ ngubʉ gui 'yøthʉ, 'da'angu gá 'yøthʉ a ma Tahʉ 'bʉpʉ mahɛ̨ts'i ngue bá pɛnh ra 'ye nɛ ra hyadi. Pɛ hinga hønbʉ 'bʉ ʉ yʉ hocją'i gue i so ra 'ye nɛ ra hyadi, pɛ nɛpʉ i 'bʉh yʉ ts'om'bäi, bi 'yɛ̨na.
23349	MAT 5:46	Pɛ nu'bʉ hønt'ʉ to'o di huɛ̨c'ahʉ guidí huɛ̨jʉ, 'bɛ'a gue gá tąhmbʉ 'bʉ ngubʉ gá 'yøthʉ. Pɛ nɛ n'dat'a gá 'yøthʉ ʉ yʉ ziyate hyącahäi.
23350	MAT 5:47	Pɛ ha guí ɛ̨mhbʉ xʉn ho guí øthʉ 'bʉ hønt'ʉ ni cuhʉ guidí zɛnguahʉ. Nu'bʉ guin jahʉ bʉ, 'da'angu guí øthʉ ʉ i thąnde yʉ́ oją zɛhɛ.
23351	MAT 5:48	Pɛ nde'bʉ xʉn hotho gui 'yøthʉ, nguetho xʉn hotho Oją ma Tahʉ bí 'bʉpʉ mahɛ̨ts'i, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi ra Jesús.
23352	MAT 6:1	Nɛ man'da bi man ra Jesús, bi 'yɛ̨mp'ʉ mi 'bʉpʉ: ―Pɛ nu'bʉ guí øthʉ rá 'bɛfi Oją, hin gui 'yøthʉ da 'yɛ̨s'a ni miją'ihʉ, nguetho hin te di 'da ahʉ ma Tahʉ 'bʉpʉ mahɛ̨ts'i 'bʉ din jabʉ gui 'yøthʉ, bi 'yɛ̨n'a.
23353	MAT 6:2	Nɛ nu'bʉ guín nde gui fäxhʉ n'da ra hyoya, hin gui 'yøthʉ ngue da nu ahʉ yʉ ją'i, tengu øt'ʉ di yorpa a im bɛ̨ni 'bʉ di un'na n'da ran t'unni yʉ hyoya, ngue di um bʉ ja yʉ niją o guepʉ ja yʉ 'yu ngue in nde da 'yɛ̨spa yʉ ją'i 'bɛ'a i øt'e. Majuąni dí xi ahʉ, ya hønt'a ran 'yɛ̨ts'i bi dąha 'bʉ ngubʉ i øt'e, bi 'yɛ̨na.
23354	MAT 6:3	Pɛ nu'bʉ i ja a guí nde gui unhdʉ n'da zi hyoya, nde'bʉ hin gui xihmbʉ ʉ mi'da 'bɛ'a gá 'yøthʉ.
23355	MAT 6:4	Nɛ man'da xʉn ho 'bʉ hin njon da nu 'bɛ'a guídí unhdʉ, pɛ go da nu Oją ma Tahʉ, nɛ i ja 'bɛ'a din 'da ahʉ bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23356	MAT 6:5	Nɛ man'da dí xi ahʉ: ―Nu'bʉ guí yąhʉ Oją, o guí øthʉ tengu i øt'ʉ di yorpa a im bɛ̨ni, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. Nu'ʉ, i 'bäpʉ ja yʉ niją nɛpʉ ja yʉ xo'yu, ɛ̨na i yąhʉ Oją pɛ hønt'a ran 'yɛ̨ts'i im bɛ̨ni. Majuąni dí xi ahʉ, hønt'a ran 'yɛ̨ts'i bi dąha nangue 'bɛ'a i øt'e.
23357	MAT 6:6	Nɛ nu'bʉ guí yąhʉ Oją gui mbähä bʉ njon da nu ahʉ, pɛ Oją ma Tahʉ go i nu ahʉ nɛ di 'da ahʉ 'bɛ'a guí äfʉ a, i ɛ̨na.
23358	MAT 6:7	Pɛ hinga guexta'a ram hma gui mamhbʉ ngue nte ní mba tho 'bʉ guí yąhʉ Oją, tengu i øt'ʉ tɛn yʉ́ oją zɛhɛ. Nɛ sä im bɛ̨ni i ø'a Oją 'bɛ'a im ma 'bʉ xʉn ngu i xifi.
23359	MAT 6:8	Nɛ o guí øthʉ tengu i øt'ʉ, nguetho nu Oją ma Tahʉ ya i pądi 'bɛ'a gätho guí homhbʉ gue'bʉ hinga ná äfʉ, i ɛ̨na.
23365	MAT 6:14	Nguetho nu'bʉ gadí punbahʉ yʉ́ ts'oqui ni miją'ihʉ, ngutho da 'yøt'ahʉ Oją ma Tahʉ 'bʉpʉ mahɛ̨ts'i, di pun'na ni ts'oquihʉ.
23366	MAT 6:15	Pɛ nu'bʉ hin gadí punbahʉ ni miją'ihʉ, nɛ ahʉ hin di pun'nahʉ Oją ma Tahʉ 'bʉpʉ mahɛ̨ts'i 'bʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23367	MAT 6:16	―Nɛ nu'ahʉ, nu'bʉ guí nde gui 'yɛt' nin sihmɛhʉ n'da ora ngue guim bɛ̨mhbʉ Oją, o guí øthʉ tengu øt'ʉ di yorpa a im bɛ̨ni. Nu'ʉ i ut yʉ ją'i 'bɛ'a øt'e, nde'a dí hnumanho, pɛ hønt'a ran 'yɛ̨ts'i bi dąha nangue 'bɛ'a bi 'yøzɛhɛ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23369	MAT 6:18	N'dahma njon da bądi 'bɛ'a gá 'yøthʉ gue gá 'yɛt' nin sihmɛhʉ, nɛ hønt'a Oją ma Tahʉ i nu ahʉ 'bɛ'a gá 'yøthʉ, nɛ i ja 'bɛ'a di 'da ahʉ bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23370	MAT 6:19	Nɛ man'da bi man ra Jesús, bi 'yɛ̨na: ―Hin gui muns'hʉ 'bɛ'a gdám mɛmbɛtihʉ ua ja ra ximhäi, nguetho nuua i 'bʉh yʉ zu'uɛ̨ ngue di ts'oni 'bɛ'a gätho guí pɛs'hʉ, nɛ ja'bʉ da boxjua, nɛ ja'bʉ da bɛ̨ ahʉ yʉ bɛ̨.
23371	MAT 6:20	Pɛgue gui hyoni gui xąnthʉ 'bɛ'a dí hnumanho ahʉ bʉ mahɛ̨ts'i. Nguetho hin te dim 'bɛpʉ, hin da yʉrpʉ yʉ bɛ̨ ngue da bɛ̨ ahʉ 'bɛ'a guí pɛs'hʉ bʉ, nɛ hin da boxjua, nɛ njo'o bʉ yʉ zu'uɛ̨ ngue di ts'oni.
23372	MAT 6:21	Nguetho hønbʉ i ja ním pɛ'ts'i n'da im bɛ̨n rá mbʉi n'da. Nu'bʉ guecua ja ra ximhäi i ja 'bɛ'a i pɛ'ts'a n'da, hønt'ua im bɛ̨n a n'da, nɛ nu'bʉ guepʉ mahɛ̨ts'i, guepʉ im bɛ̨n a n'da 'bʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23374	MAT 6:23	Pɛ nu'bʉ hinga gue'a guím bɛ̨mhbʉ, sä guí ɛ̨mhbʉ i ja ahʉ ran nɛqui, pɛgue xʉm 'bɛxui thoho ni mbʉihʉ, tengutho 'bʉ n'da ra ją'i ngue hingui ho rá dä, nɛ xʉm 'bɛxui thoho bʉ i handi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23375	MAT 6:24	Nɛ xø bi 'yɛ̨na: ―Nɛ hingui sä dim 'bʉ i yoho yʉ́ hmu n'da ra 'yɛ̨hɛ. Nguetho nu'bʉ yoho yʉ́ hmu i 'bʉ a n'da, nu'a n'da da numanho, nɛ nu'a man'da hin da numanho. Uague nu'a n'da da hyumbi dim pɛhmi a, pɛ nu'a man'da da zocpa thoho rá 'bɛfi a. Janangue'a hingui sä yoho yʉ́ hmu da dɛn'na n'da. Hingui sä da 'yɛ̨mp Oją rá Hmu 'bʉ i numanho ʉ yʉ mbɛti, nguetho tengu'bʉ rá hmu a ra mbɛti, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23376	MAT 6:25	―Janangue'a dí xi ahʉ, hin go guim bɛ̨nsɛhʉ 'bɛ'a gui sihʉ ngue gdám 'bʉhmbʉ, nɛ xín guim bɛ̨mhbʉ 'bɛ'a gui hyehʉ. Pɛ guim bɛ̨mhbʉ ngue man'da di muui ni tehʉ xinda gue ʉ nin ts'ihmɛhʉ, nɛ man'da di muui ni ją'ihʉ xinda gue ʉ ni hehʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23377	MAT 6:26	Dami nuhʉ yʉ doja i 'yo hønbʉ go hapʉ, nɛ hin'yʉ yʉ́ huąhi, nɛ xín te i pɛ'ts'i, pɛ dí xi ahʉ, nu Oją ma Tahʉ bí 'bʉpʉ mahɛ̨ts'i gätho i 'uįn ʉ. Nɛ nu ahʉ, man'da di mu ahʉ xinda gue ʉ yʉ doja, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23378	MAT 6:27	Nɛ ha guím bɛ̨mhbʉ man'da nya'a gam 'bʉhmbʉ ua ja ra ximhäi 'bʉ ɛ̨mmɛ guím bɛ̨ndumbʉihʉ 'bɛ'a gätho guidí 'bɛhmbʉ.
23379	MAT 6:28	Nɛ hanja ɛ̨mmɛ go guím bɛ̨nsɛhʉ nangue ni hehʉ. Xøgue ts'ʉtho guí ɛ̨c'yɛihʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. Pɛ dami nuhʉ yʉ døni i ja bʉ dąpo, nɛ nu'ʉ hingui dim pɛfi nɛ xíngui di hoc yʉ́ he.
23380	MAT 6:29	Pɛ dí xi ahʉ, man'da mahotho yʉ døni xínda gue a rá he ra ts'ʉt'abi Salomón ngue mí he 'bʉ mi ja rá ts'ɛdi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23381	MAT 6:30	Nɛ ngubʉ bi 'yøt'a Oją nangue yʉ døni, mahotho nám pa ya, nɛ nixudi da mba nts'ɛqui nɛ da t'udi. Janangue'a guim bɛ̨mhbʉ, man'da xʉn ho da 'yøt'ahʉ Oją xinda gue ʉ yʉ døni, bi 'yɛ̨n'a.
23383	MAT 6:32	Nguetho nu'ʉ i thąnde yʉ́ oją zɛhɛ, gue'a ząi i hon'ʉ, pɛ nu'ahʉ i 'bʉpʉ ni Tahʉ bʉ mahɛ̨ts'i, nɛ i pądi 'bɛ'a gä guidí 'bɛhmbʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23384	MAT 6:33	Janague'a nu ahʉ, m'bɛt'o thoho gan umhbʉ di manda ahʉ rá ts'ɛdi Oją, nɛ gui hyomhbʉ n'da ra hogambʉi nangue rá pähä Oją, nɛ nubʉya di 'da ahʉ 'bɛ'a gätho gui hyomhbʉ.
23385	MAT 6:34	O guím bɛ̨ndumbʉihʉ, o guí ɛ̨mhbʉ: “'Bɛ'a da zä ga øthʉ 'bʉ nixudi.” Pɛgue gui tømhbʉ, 'bɛ nixudi ja gui pąhmbʉ bʉya 'bɛ'a da zä gui 'yøthʉ. N'da pa ngu n'da pa i ja 'bɛ'a din ja, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23387	MAT 7:2	Pɛ nu'bʉ guídi yąfʉ ʉ mi'da ngue guím bɛ̨mhbʉ hønsɛ ahʉ xʉn ho ahʉ, pɛ Oją hin da numanho ahʉ 'bʉ. Nɛ 'da'ingu da 'yøt'ahʉ Oją tengu gá 'yørpahʉ ʉ gá yąfʉ, bi 'yɛ̨na.
23390	MAT 7:5	Ɛ̨mmɛ guidí yorpahʉ a guí øthʉ. Pɛ nde'bʉ m'bɛt'o gan hojʉ nangue yʉ ts'oqui guídi hosɛhʉ, janangue'a da zä gui hyąmp'ahʉ ra häi o rá dä ni miją'ihʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23391	MAT 7:6	O guidí unhdʉ a xʉn ho ʉ yʉ fo'yo, ndetho da za ahʉ. O gue'bʉ guidí unhdʉ a di muui ʉ yʉ ts'ʉdi, ndetho da nɛm bʉ häi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23392	MAT 7:7	Nɛ xø bi 'yɛ̨mp'ʉ: ―Dami 'yäfʉ Oją 'bɛ'a guí homhbʉ, nɛ nu'a di 'da ahʉ.
23393	MAT 7:8	Nguetho nu'a to'o da 'yädi, Oją di un'na bi 'yäpi. Nɛ nu'a to'o ja a i honi, di und Oją a i honi. Nɛ nu'a to'o da hyoni da socpa n'da ra goxthi njut'i thoho, Oją da xocpa a, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23394	MAT 7:9	Pɛ nu'ahʉ madague'bʉ gyʉ́ ts'om'bäihʉ, xínga n'da ahʉ guidí unhdʉ ra do ni t'ʉhnihʉ 'bʉ i ä'ahʉ ra hmɛ, nɛ xíng ra c'ɛ̨yą guidí unhdʉ 'bʉ i ä ahʉ ra huą, pɛ hønt'a xʉn ho guidí unhdʉ ni t'ʉhnihʉ. Ha maguet'a Oją ma Tahʉ 'bʉpʉ mahɛ̨ts'i ngue hin di 'da ahʉ xʉn ho 'bʉ ja a guí äfʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23397	MAT 7:12	Nɛ nu'bʉ guí nde da 'yøt'ahʉ ran ho ni miją'ihʉ, nde'bʉ gui 'yørpahʉ ran ho. Gue'a nam bøn'a rán t'ɛ̨di ra Moisés nɛ rám hma yʉ pøngahyą maya'bʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23398	MAT 7:13	Nɛ man'da bi man ra Jesús, bi 'yɛ̨na: ―Nu'a ní yʉt'a n'da bʉ ja ra te maząi, tengu'bʉ n'da ra goxthi xʉn ts'įt'i, uague n'da ra t'ʉ'yu, nɛ hingui ngu yʉ ją'i i numanho da thopʉ. Pɛ dami hyomhbʉ gui cʉthʉ bʉ. Nguetho nu'a ra goxthi xʉn ndoho nɛ ra dą'yu ní zix a n'da bʉ ja ran ʉnbi maząi, nɛ xʉn ngu ʉ yʉ ją'i i numanho da thopʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23405	MAT 7:20	Janangue'a da zä gui pąhmbʉ ʉ yʉ hyäte pøngahyą nangue 'bɛ'a da 'yøt'e, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23406	MAT 7:21	Nɛ xø bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: ―Nɛ sä ɛ̨na yʉ́ hmujʉ ʉ 'da, pɛ hin da yʉrpʉ di manda rá ts'ɛdi Oją ʉ. Pɛ hønt'ʉ majuąni i øt' rá pähä ma Ta mahɛ̨ts'i da yʉrpʉ ʉ.
23408	MAT 7:23	Pɛ nugä ga ɛ̨mp'ʉ: “Njąm'bʉ dá pą ahʉ. Dami 'uehmbʉ ua ja ma hmigä, gyʉ ts'om'bäihʉ,” ga ɛ̨mbi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús.
23409	MAT 7:24	―Pɛ nu'a to'o i øh ma nde nɛ i øt'a ma pähägä, i øt'e tengu bi 'yøt'a n'da ran 'yohʉ ngue mí ja rán 'yomfɛ̨ni nɛ bi hyø a n'da rá ngu bʉ ja n'da ra dongu xʉn juąni.