23219	MAT 1:6	ma Jesi natuna na Kiivavo David. Ma David na Uraya kwapurina iravaghi ma ivi tuwa da natusi na Soromon,
23224	MAT 1:11	ma Josaya natunatuna na Jekonaya titina yoghoyogho yavata. Nani maranai Babilon damsi ipisi ma Israel damsi ipatumisi ma irutinisi ku Babilon da kubiisi ita biga.
23229	MAT 1:16	ma Jeikap natuna na Josepa. Ma Josepa kawana Meri ivi tuwa da Yesu, ma tuna na God ina Vivinevine Wawayina.
23230	MAT 1:17	Abraham ina kimtiyai da David ina ku kimta nani kamonai na kimta ivi 14. Ma bade David ina kimtiyai da Jekonaya ina ku kimta (ti damsi na irutinisi ku Babilon) na nani kamonai kimta ivi 14. Ma bade Babilon murinai da Keriso ina ku mara nani kamonai na kimta ivi 14.
23231	MAT 1:18	Yesu Keriso na weni nakanani itupuwa. Ina maduwa Meri na Josepa kana vopapara. Muriyai da ita ravaghi na Meri damina iviiya da Kanuma Vovokaravina ina rewapanai iropeya.
23232	MAT 1:19	Ma Josepa na tomowa maninina, tuna kubiine maranai akova iviiya da Meri na roperopeyina, nota iviiya da gavugavunai ita voterei. Ma ke wawaya matasiyai ita berai da Meri iti avaberowei.
23233	MAT 1:20	Nakanani nuwanuwana ivivi tetei ma ina matu kamonai Bada ina aneya kurina inekiibau. Ivona bo, “Josepa, tam David tupurereghina, Meri kuna ravaghi da kawam. Ke kuna yabumana, iyamna Kanuma Vovokaravina ina rewapanai iropeya.
23234	MAT 1:21	Meri ini tuwa da natuna tomowa ma kuni vavei Yesu, iyamna ina wawaya i berabero kamonai ini yawasisi.”
23235	MAT 1:22	Weni berasi peyarina ivi debei da aviyavisina rorova mara katamaninai God peroveta Aisaya kurina ivi sisiyei da ita tupuwa na itupuwa. Aisaya weni nakanani igiruma, ivona bo,
23236	MAT 1:23	“Kovi yana, wiwike gubugubu na ke meyani tomowa damina ita viiya, ma kegha da ina ropeya da natuna tomowa ini tuwei. Ini vavei Imanuweru.” Nani vavana iyamna, “God gwabitiyai emakamakai.”
23238	MAT 1:25	da yavata imakamakai. Nani kamonai Josepa, Meri damina ke ita viiya, ikoyakoyaghi da iti tuwa. Ma ivi tuwa da natuna tomowa ma Josepa tomowa kikei ivi vavei Yesu.
23239	MAT 2:1	Yesu Beteliyem kwanatunai itupuwa, tuna na Judiya dobunai ma nani maranai na Herodi ivivi kiivavo. Nani murinai nuwagiura wawayisi maramatanai ipisi ku Jerusalem
23240	MAT 2:2	ma ivivi tarakiiyana bo, “Jiu damsi i kiivavo wekarakava itupuwa na imapatana? Ina tupuwa matakirina na gwamegwame maramatanai kakitai ma kapisi da kata vokavakavari.”
23241	MAT 2:3	Ma Kiivavo Herodi weni sisiyina ivi yanei ma nuwanuwana ikarai, ma ke tuna kava, Jerusalem kamonai wawaya peyarisi yavata.
23242	MAT 2:4	Ma Herodi taparoro babadisi i babada ma vonaviyoyovana vibeyebeyena wawayisi ikwaturiyariyesi ma ivi tarakiiyanesi bo, “God ina Vivinevine Wawayina na meni dobunai ita tupuwa?”
23244	MAT 2:6	‘Ma tami Beteliyem dami, Juda dobunai, Ke kona tereoruwe meyemi. Judiya dobunai na kwanatu ipeyari ma kamosiyai kami vava irakata, iyamna kamomiyai kiivavo sago ina kiibau da aku wawaya Israel damsi ini nowesi.’”
23246	MAT 2:8	Ma ivonatawesi ku Beteliyem ma ivonesi bo, “Konae, ma wawaya kikei koekwa bubuni. Kona panani na kovovira da kona vonavereku. Ma taku bade ana nae da ana vokavakavari.”
23247	MAT 2:9	Herodi ina sisiya ivi yanei ikovi ma maramatana damsi ivomiiri. Nani gwamegwamena maramatanai ikitai na ivi nowesi da meni dobunai wawaya kikei imakamakai na tepanai ivi kiimiiriyei.
23249	MAT 2:11	Ma nani ku numana irui na wawaya kikei ina maduwa yavata ikitisi. Ma ivi tuwaporeruruwana, ma wawaya kikei ivokavakavari. Ma i kutu ivi votaweyana da kamonai gold, frankinsens ma meya iyuna da wawaya kikei isuwarei.
23250	MAT 2:12	Ma i matu kamonai God ivonesi da ke ita vovira Herodi kurina, tuna kubiine keta bogiiyai iviiya da ivovira i ku dobu.
23251	MAT 2:13	Maramatana wawayisi inae ma muriyai Josepa ina matu kamonai Bada ina aneya ivonei bo, “Kevomiiri, wawaya kikei ma ina maduwa yavata kona nae ku Egypt dobuna, iyamna Herodi wawaya kikei inekwai da ina kiivunui. Nani dobunai kona makai ma kara ana vonemi da kona vovira.”
23253	MAT 2:15	da nani dobunai imakamakai da Herodi irabobo. Weni berasi peyarina ivi debei da aviyavisina rorova mara katamaninai God peroveta Hoseya kurina ivi sisiyei da ita tupuwa na itupuwa. Hoseya igiruma da God ivona bo, “Natuku ana kwatui da Egypt ina kiibutawei.”
23254	MAT 2:16	Herodi damina iviiya da maramatana wawayisi ivi beroberowei na nuwanuwana ipughu. Ma i sisiya inotapanani da avi maranai gwamegwame matakirina inekiibau. Tuna kubiine sisiya bagibaginai seri damsi ivonatawesi ku Beteliyem ma bade ku meyagai gisigisi Beteliyem ririnai da kamosiyai tomotomowa gisigisi kii madegha ruwa ma gaburinai iti kiivunuwana. Vaghina ma berana iberai.
23255	MAT 2:17	Ma aviyavisina peroveta Jerimaya ivi sisiyei na itupuwa. Igiruma bo,
23256	MAT 2:18	“Rama dobunai tutou ighae. Risera natunatuna kubiisi etutou ma esiyasiyapa. Wawaya itinavurei ma ivi kayokayo kavai, iyamna natunatuna irabobo yavu.”
23258	MAT 2:20	Ma ivona bo, “Kevomiiri, wawaya kikei ina maduwa yavata kuna rutinisi kona vovira ku Israel dobuna, iyamna nani damsi wawaya kikei ita kiivunui na irukwa yavu.”
23260	MAT 2:22	Ma ivi yanei da Akereyosi ivivi kiivavo Judiya kamonai, tuna ina mamai Herodi kana gawara iviiya. Tuna kubiine iyabumana ma ke ita kayokayowei da Judiya kamonai ita makai. Ma matuwai God ivonaverei da ita nae ku Gariri dobuna.
23261	MAT 2:23	Tuna kubiine inae da Nasaret kwanatunai imakai. Weni berasi peyarina ivi debei da aviyavisina rorova mara katamaninai God peroperoveta kurisi ivivi sisiyei da ita tupuwa na itupuwa, ivona bo, “Wawaya ina vona da tuna Nasaret tomowa.”
23262	MAT 3:1	Nani marasiyai Jon Babataito inae ku Judiya ma warere kamonai dima ivi karei.
23264	MAT 3:3	Peroveta Aisaya ina giruma kamonai Jon ivi sisiyei. Ivona bo, “Wawaya sago warereyai ekwatukwatu bo, ‘Bada ina keta kovovunaghi, Keta maninina koberai ma ina pisi.’”
23267	MAT 3:6	Ma i berabero debiiyai ivivi mamatarei ma Jon ibababataitosi Jodan okowina kamonai.
23268	MAT 3:7	Perisi ma Sadusi damsi ipisi Jon kurina da ita babataito na Jon ikitisi ma ivonesi bo, “Tami mota natunatusi! Iyi ivonemi da God ina kovogha epipisi na kona veruvuvurei?
23269	MAT 3:8	Kovonavona da ami berabero komiirikupukuputei na ami yawasa iti mamatara da vonavaghata.
23270	MAT 3:9	Ma ke kona nota meyemi da tami Abraham tupurereghina kubiine na God ina kovogha kona veruvuvurei. Avonavonemi, God kovokovoghina da weni wakimisi ina berisi da ini wawaya da ti na Abraham tupurereghina.
23271	MAT 3:10	Wawaya ere karuwakoyina namada kii kunukunusiyai emiimiiri ma meni kiina amena ke biibiina na ina taratawei ma ku keyama karakaratina ina tawei.
23272	MAT 3:11	Ma taku okowai abababataitomi, tuna ivi matakira da ami berabero komiirikupukuputei. Ma murikuwai wawaya sago rewapana kirakiina ina nekiibau na taku ke wawaya kiimataniku da ata tawopika da kaena kana terepapara uravina ata rupamatawei. Ma tuna wawayina na Kanuma Vovokaravinai ma keyama karakaratinai ina babataitomi.
23273	MAT 3:12	Mara sago ini tupavirevireta ma ina rereghita da biibiita ma beroberota. Biibiisi ina rutinisi ku kunuma ma ina koyagha bubunisi. Ti nakanani ma whiti vavina da wayowa wawayina ina maghara, numa kweta kamonai ina terei. Ma beroberosi ti nakanani ma whiti muguna. Wayowa wawayina ina yuna da ina tawei ku keyama karata makamakii nonowina da ina karai.”
23274	MAT 3:13	Ma Yesu Gaririyai ivomiiri ku Jodan okowina da Jon gwabinai ita babataito.
23275	MAT 3:14	Ma Jon ikayowei da Yesu ina nota ita virai, tuna kubiine ivona bo, “Taku ke wawaya kiimataniku da ana babataitom. Ma tam na taku kuta babataitoku.”
23276	MAT 3:15	Ma Yesu ivonapotei bo, “Kegha vaghina, tam kuna babataitoku. Weni nakanani taberai, iyamna bera maninina ma God ina kayowana.” Ma Jon ivi vaghinei.
23279	MAT 4:1	Nani murinai Kanuma Vovokaravina Yesu irutini ku warere da Devil ita pisi da Yesu ita ruyaghai.
23280	MAT 4:2	Madeghai ma didibarai ivivi siya da mara 40 ikovi ma vitonara ikara kirakiiyei.
23281	MAT 4:3	Ma Devil ipisi ma ivona bo, “Tam God natuna, bo? Kevona da weni wakimisi ini parawa.”
23282	MAT 4:4	Yesu ivonapotei bo, “Giruma katamana evonavona bo, ‘Wawaya ke parawa kava tepanai ita makamakai ma God gwabinai vonana ekiikiibau na tuna tepanai ina makai.’”
23284	MAT 4:6	Ma Devil ivona bo, “Tam God natuna, bo? Ketawem kunoru. Giruma katamana evonavona bo, ‘God ina aneya ina vonesi da ina koyagha bubunim, ma ina vokemim da kaem ke wakima ina takurei.’”
23285	MAT 4:7	Ma Yesu ivonapotei bo, “Giruma katamana bade evonavona bo, ‘Bada God ke kuna rubui.’”
23286	MAT 4:8	Nani murinai Devil, Yesu irutini da ku koya tepana ma dobu kudubina ina mura yavata ivi beyei.
23287	MAT 4:9	Ma Devil ivona bo, “Kuna runomeku ma kuna vokavakavariku na aviyavisina peyarina kekitakitika na ana verem da kuni badei.”
23290	MAT 4:12	Yesu sisiya ivi yanei da Jon gabura kamonai na ivovirame ku Gariri dobuna.
23294	MAT 4:16	Tuna dobunai wawaya nubakutuva kamonai imakamakai, ma yasegana ghamana ina kitai. Iyavo kava rabobo damina eviiviiya ma nubakutuvina kamonai emakamakai na kurisi yasegana ina nekiibau.”
23295	MAT 4:17	Nani maranai Yesu dima ivi karei, ivonavona bo, “Ami bera beroberosi kovinimayei ma komiirikupukuputei, iyamna God ina vikiivavona enenekiibau kurimi.”
23296	MAT 4:18	Yesu Gariri tokana kikirinai ibababa ma tomotomowa ruwa ikitisi iwiwito. Ti i biga na iyana ikonakonisi ma ivivi gimara. Sago na Saimon (kana vava sago Pita) ma sago na tina kikei Anduru.
23297	MAT 4:19	Ma Yesu ivonesi bo, “Kopisi, kokiviniku. Ani beyebeyemi da wawaya kona konisi.”
23301	MAT 4:23	Yesu Gariri dobuna ine yavui ma kiki numasi kamosiyai ivivi beyebeyena, God ina vikiivavona idimadimei. Ma wawaya kii gubaga bogii ma bogiiyai na kudubisi ivivi yawasisi.
23302	MAT 4:24	Varana Siriya dobuna ine yavui, ma wawaya turaturasi gubagubagisi irutinisi kurina. Kii gubaga bogii ma bogiiyai. Viya na ininisi ivivi visivisiyana, viya na paroparorosi, viya na digadigasi ma bade viya kanuma beroberosi gwabisiyai irunuma. Ma Yesu peyarisi ivi yawasisi.
23303	MAT 4:25	Tuna kubiine koroto ghamaghamasi ivivi kiidaburana da Yesu ikivikivini. I dobu na Gariri, Dekapolis, Jerusalem, Judiya ma bade Jodan okowina nevanai.
23304	MAT 5:1	Yesu koroto ghamana ikitisi na ighae ku koya barana ma ivi kiimakiiyei. Kana kivikivina ipisi kurina
23305	MAT 5:2	ma vibeyebeyena ivi karei. Ivonesi bo,
23306	MAT 5:3	“Iyavo kava kanuma ina ku nevaneva mitamitasi na God ini biibiinisi ma ina vikiivavona na rapesiyai.
23307	MAT 5:4	Iyavo kava etutou na God ini biibiinisi ma ini kayokayosi.
23308	MAT 5:5	Iyavo kava vovokuwayisi na God ini biibiinisi ma ti na dobu ini rapenei.
23309	MAT 5:6	Iyavo kava keta iekwekwa kirakiiyei da God ina kayowana ina kivini na God ini biibiinisi ma ini vitesi da ina panani.
23310	MAT 5:7	Iyavo kava wawaya ikamyuyuwesi na God ini biibiinisi ma ini kamyuyuwesi.
23311	MAT 5:8	Iyavo kava nuwanuwasi yagharina na God ini biibiinisi ma mara sago maghighina ina kitai.
23312	MAT 5:9	Iyavo kava wawaya i vikawapata erarayaragha bo wawaya ivitesi da viruwa evovoterei na God ini biibiinisi ma ina vonesi da ti na natunatuna.
23313	MAT 5:10	Iyavo kava God evovotekatekei da vitupaketowana damina eviiviiya na God ini biibiinisi ma ti na ina vikiivavona na rapesiyai.”
23314	MAT 5:11	“Tami iyavo kava taku kubiiku wawaya iavaberowemi bo itupaketowanemi bo viberowai iwavumi na God ini biibiinimi.
23315	MAT 5:12	Kovi nuwabiibii kirakiiyei iyamna kunumai God ini miiya bubunimi. Koakovi da ikikava itupaketowanemi na nakanani peroperoveta mara katamaninai ivivi tupaketowanesi.”
23316	MAT 5:13	“Tami na dobu kana yegai. Mikeda yegai damina ina wapa na ikikava taberai da damina ina vovira? Ke kovokovoghina. Tuna ibero, wawaya ina tawei ma ini tugudagudai.”
23317	MAT 5:14	“Tami na dobu kana yasegana. Ma kwanatu koya tepanai na yaseganina ke kovokovoghina da ina gavui, wawaya peyarisi ina kitai.
23318	MAT 5:15	Ke meyani wawaya rampa ina kapuni ma bayawa vivikuratabuna kamonai ina terei. Ini rorokei da wawaya kudubisi numa kamonai yasegana ina veresi.
23319	MAT 5:16	Tuna kubiine bera biibiisi koberai da tuna nakanani ma yasegana gwabimiwai ekarakarata. Wawaya ina kitai ma ami Mamai kunumai ini ghegheni.”
23320	MAT 5:17	“Ke kona notai da apisi da Moses ma peroperoveta i giruma ata kiiviwapawapai. Apisi da aviyavisina igirumi da ita tupuwa na ina tupuwa.
23321	MAT 5:18	Vonavaghata avonavonemi, karako da kunuma ma dobu i ku damona na nani kamonai ke sago avi girumina gisi korekorena God ina vonaviyoyovana kamonai ina wapa. Aviyavisina ivi sisiyei na peyarina ina tupuwa.
23322	MAT 5:19	Tuna kubiine tam iyai vonaviyoyovana kamonai sisiya bagibagina gisi korekorena kuni kiigiiyei, ma wawaya kuni beyebeyesi da ti yavata ini kiigiiyei na kam vava inoru kirakai God ina vikiivavona kamonai. Ma tam iyai vonaviyoyovana kamonai sisiya bagibagisi kuna nunura bubuni ma wawaya kuni beyebeyesi da ti yavata ina nunura bubuni na kam vava ina rakata God ina vikiivavona kamonai.
23323	MAT 5:20	Avonavonemi, God kota votekateka kirakiiyei da Perisi damsi ma vonaviyoyovana vibeyebeyena wawayisi kota ghekuyowesi. Ke kona votekateka na God ina vikiivavona ku kamona ke kona rui.”
23324	MAT 5:21	“Namada kovi yanei da mara katamaninai God ivona bo, ‘Ke kuna kiivunuwa. Meni wawayina kiivunuwa ina berai na tuna wawayina vitupavira ma kovogha ina panani.’
23325	MAT 5:22	Ma taku avonavonemi da meni wawayina nuwanuwana ipughu varesina kurina na tuna yavata vitupavira ma kovogha ina panani. Ma bade, meni wawayina varesina ina vonatepatepani na babada Sanhidran kamonai ini tupavirei. Ma meni wawayina nuwanuwana ina pughu kirakai da varesina ina vonei bo, ‘Neghanegham!’ na ina nae ku keyama karata makamakii nonowina.
23326	MAT 5:23	Tuna kubiine, mikeda am suwara God kurina ketereterei ma nani kamonai kuna notapanani da varesim kurina berona kuberai na
23327	MAT 5:24	am suwara na suwara kana kema ririnai keterekuyowei ma kenae da varesim yavata koni vonapoteyana. Muriyai kuna vovira ma kuna suwara God kurina.”
23328	MAT 5:25	“Wawaya ini wavum na kebera tovoni da yaghiyaghinai koni vonapoteyana. Ketiyai kona baba kona nenae vitupavira badana kurina na nani kamonai kovi vonapoteyana. Ke kuna berai na ini damanim vitupavira badana kurina. Ma tuna ina vonakiiyaragha da kubera beroi ma seri wawayina ku imana ina terem da ku gabura ina tawem.
23329	MAT 5:26	Vonavaghata avonavonemi, gabura kamonai kuna makamakai da kam kovogha kudubina kuni miiya yavui ma muriyai da kuna kiibau.”
23330	MAT 5:27	“Namada kovi yanei da Moses igiruma bo, ‘Wawaya ke kawam vaghata na ke yavata koni pekana.’
23332	MAT 5:29	Mikeda matamuwai aviyavisina kuna kitai ina berim da nota berona kuna notai na matam ketupamiitawei ma ketawei. Ibiibai da tupuwim nevanevana kava kuni wapai da berabero kuna voterei. Ma ibero da tupuwim kudubina ina makai ma berabero kuna beraberai na karakava God tupuwim kudubina ku keyama karakaratina ina tawei.
23333	MAT 5:30	Ma bade katagheyamuwai berabero kuna berai na kekiiyaraghatawei ma ketawei, iyamna ibiibai da tupuwim nevanevana kava kuni wapai da berabero kuna voterei. Ma ibero da tupuwim kudubina ina makai ma berabero kuna beraberai na karakava God tupuwim kudubina ku keyama karakaratina ina tawei.”
23334	MAT 5:31	“Ma bade igiruma bo, ‘Tomowa kawana ina barei na kana sisiya ina girumi ma ina verei ma muriyai ina vonatawei ina nae.’
23335	MAT 5:32	Ma taku avonavonemi, meni tomowina kawana ina barei ma ina vonatawei na berabero iberai. Ma mikeda karakava wavinena tomowa sago ina ravaghi na vipekana wapawapa eberaberai, tuna na berabero. Ma ke wavinena kava ma bade kawana wadubona yavata wavuna ina kavari. Ma meni tomowina nani wavinena iravaghi, tuna yavata na berabero eberaberai. Ma bera sago kava kubiine ani vaghinei da wawaya kawana yavata ini kiitawetaweyana. Mikeda ina vopanani da kawana ke iti patutu ma wawaya sago yavata ivi pekana na tuna maranai ini kiitawetaweyana na vaghina.”
23336	MAT 5:33	“Ma bade namada kovi yanei da mara katamaninai Moses igiruma bo, ‘Am vonakiiyapa bagibagina ke kuni kiigiiyei. Ma aviyavisina kuvonakiiyapa Bada kurina na keberai.’
23337	MAT 5:34	Ma taku avonavonemi da vonakiiyapa bagibagisi ke kona bera wapawapai. Ke kunuma vavanai konitukikita da vonakiiyapa bagibagina kona terei, iyamna tuna na God ina vikiivavo gawarina.
23338	MAT 5:35	Ma bade ke dobu vavanai konitukikita da vonakiiyapa bagibagina kona terei, iyamna tuna na God kaena kana kepana. Bo ke Jerusalem vavanai konitukikita da vonakiiyapa bagibagina kona terei, iyamna tuna na Kiivavo God ina kwanatu vovokaravina.
23339	MAT 5:36	Ke gayamimiyai konitukikita da vonakiiyapa bagibagina kona terei, iyamna tam ke kovokovoghim kuna berai da uyawim sago kava ina dumai bo ina poini.
23340	MAT 5:37	Am vonakiiyapa kubiine na kevonota bo, ‘Vaghina, ana berai.’ Bo, ‘Kegha, ke ana berai.’ Ma sisiya viya am vonakiiyapa ku tepana kuna terei da wawaya ini tumaghanem na sisiyisi Seitan gwabinai ipisi.”
23341	MAT 5:38	“Namada kovi yanei da mara katamaninai Moses igiruma bo, ‘Wawaya matam ina tupamiimiini na bade nakanani matana kuna tupamiimiini. Ma bade wawaya okem ina rigei, nakanani bade okena kuna rigei.’
23342	MAT 5:39	Ma taku avonavonemi da wawaya ina berona ke kuni nevani. Mikeda wawaya nevanevam ina tapini na ketavira da bade nevana ina tapini.
23343	MAT 5:40	Bo mikeda vitupavira kamonai ina panani da berona kuberai wawaya sago kurina na kam kovogha na kam gara sago ina viiya na bade ku tepana kam tarasovo keverei.
23344	MAT 5:41	Mikeda seri wawayina ita darum da ina sawara kuta kavari da mutuba sago kota kenaviviri, kekavari da mutuba ruwa kona kenaviviri.
23345	MAT 5:42	Ma wawaya ini nowi kurim na keverei. Ma wawaya ita vonem bo, ‘Kade am sawara kuta vereku ma karakava ata vovirei’ na keverei, ke kuna miirikupukuputei.”
23346	MAT 5:43	“Namada kovi yanei da igiruma bo, ‘Turaturami nuwanuwasi koviiya, ma kami ghavighaviya kovi matatonetonesi ma kobaresi.’
23348	MAT 5:45	Weni nakanani kona berai na koni debemi da tami God natunatuna vaghata, iyamna tuna madegha ma garewa na ke wawaya biibiisi kava ita vereveresi ma wawaya beroberosi yavata. Ke maninisi kava ita vereveresi ma kawakiikiisi yavata.
23349	MAT 5:46	Wawaya ini nuwaviina kurimi ma koni nevani na God ke ini miiyemi. Teks yuyuna damsi na berabero wawayisi ma kegha da nakanani inuwaviina.