23229	MAT 1:16	Jacobpa wawanmi karan Mariapa qosan José. Mariañataqmi karan Jesuspa mamitan; Jesustan runakunaqa Cristowan suticharanku. [Nota: Cristoqa “Salvador” ninantan nin].
23233	MAT 1:20	Saynata piensashaqtinmi, Señorpa angelnin Joseyman sueñoyninpi rikhuriykuspa khaynata niran: —Davidpa mirayninmanta José. Ama manchakuychu Mariawan casarakuytaqa. Payqa Diospa Santo Espiritunpa atiyninwan hunt'ayusqa kaspanmi, onqoq kashan.
23236	MAT 1:23	“Manaraq hayk'aqpas qariwan puñuq sipasmi huk qari wawata onqokunqa; hinaspan chay wawaman sutinta churanqaku, Emanuel”, nispanku. Emanuelqa “Diosmi noqanchiswan”, ninantan significan [Isaías 7.14].
23240	MAT 2:2	Hinaspan paykunaqa Jerusalén llaqtapi tapukuranku: —¿Maypitaq kay Israel nación llaqtapa reyninri nacerun? Noqaykun intipa lloqsimunan lawpi qoyllurninta rikuramuyku. Chaymi hamushayku chay naceq wawata adoranaykupaq, nispanku.
23242	MAT 2:4	Hinaqtinmi rey Herodesqa waqyachimuran sacerdotekunapa llapallan jefenkunata, hinallataq leykunata yachachiq runakunatawan ima. Hinaspan paykunata tapuran khaynata: —Diosmanta Hamuq Salvador Cristori, ¿maypitaq nacenan karan? nispa.
23243	MAT 2:5	Chaymi paykunaqa niranku: —Belén llaqtapin nacenan karan. Chay Belén llaqtaqa Judea provinciapin kashan. Saynatan Diosmanta willakuq profetapas ñawpaqtaraq ña escribiranña khaynata:
23244	MAT 2:6	“Belén llaqtapi tiyaq runakuna, qankunapa llaqtaykichismi Judea provincia lawpi llapallan llaqtakunamanta aswan más uchuychalla kashaspanpas, aswan más importante llaqta kanqa. Chay llaqtaykichis ukhupin huk kamachikuq nacenqa. Paymi Israel nación llaqtaypi tiyaq runakunata cuidanqa, imaynan huk runapas ovejakunata allinta michin chay hinata”, nispa [Miqueas 5.2].
23246	MAT 2:8	Saynata tapuruspanmi, rey Herodesqa, chay yachayniyoq reyes magos runakunata Belén llaqtaman mandaspa, khaynata niran: —Belén llaqtaman rispaykichisyá, alli-allinta averiguamuychis chay wawa nacesqanmanta. Wawata tariruspaykichisqa, kutimuspayá noqaman willawankichis, noqapas rispay chay wawata adoramunaypaq, nispa. [Nota: Rey Herodesqa saynatan niran, chay nacemuq wawata wañuchiyta munasqanrayku].
23250	MAT 2:12	Ichaqa chaymantan Diosqa chay yachayniyoq reyes magos runakunaman sueñoyninkupi willaran khaynata: —Rey Herodespa kasqanmanqa amañan kutinkichishñachu, nispa. Chaymi paykunaqa huk law ñannintaña llaqtankuman kutipuranku.
23251	MAT 2:13	Chay yachayniyoq reyes magos runakuna llaqtankuman kutipusqankupa qepanmanmi, Diospa angelnin Joseyman sueñoyninpi rikhuriykuspa, khaynata niran: —Hatarispayki wawata mamitantinta Egipto nación llaqtaman ishkapachiy. Hinaspa chay Egipto nacionpi tiyamuy, noqa qankunaman willamunaykama. Ichaqa rey Herodesmi wawata wañuchinanpaq mashkachinqa, nispa.
23253	MAT 2:15	Hinaspan chay Egipto nación llaqtapi tiyaranku asta rey Herodes wañunankama. Saynapin cumplikuran Diosmanta willakuq profetapa ñawpaqtaraq Bibliapi khayna escribisqan: “Wawaytan Egipto nacionmanta waqyamurani”, nispa [Oseas 11.1].
23256	MAT 2:18	“Ramá llaqtapi tiyaq runakunan ancha waqayta hinallataq llakikuyta ima uyarinqaku. Payqa Raquelmi karan. Payqa wawankunamantan waqaran. Payqa wawankunata wañuchiqtinkun waqaran. Payqa manan consuelasqa kayta munaranchu”, nispa [Jeremías 31.15].
23258	MAT 2:20	—Hatariy, hinaspa wawata mamitantinta pusayukuspa, Israel nación llaqtaykiman kutipuy. Ñan wañurunkuña wawa wañuchiy munaq runakunaqa, nispa.
23261	MAT 2:23	Galilea provinciaman chayaruspankuñataqmi, Nazaret sutiyoq llaqtaman riranku chaypi tiyanankupaq. (Chay Nazaret llaqtaqa Galilea provinciamanmi perteneceran). Saynapin Diosmanta willakuq profetakunapa ñawpaqtaraq khayna nisqanku cumplikuran: “Diosmanta Hamuq Salvadortaqa ‘Nazaret llaqtayoqmi’, ninqakun”, nispanku.
23263	MAT 3:2	—Huchaykichismanta wanakuspa Diosman kutirikuychis. Diospa kay pachapi gobiernanan p'unchawqa chayamushanñan, nispa.
23264	MAT 3:3	Diosmanta willakuq ñawpaq profeta Isaiasmi Bautizaq Juanmantaqa ña escribiranña khaynata: “Ch'inñeq desierto lugarpin huk runa altollamantaña rimaspa willakushan khaynata: ‘Sonqoykichista allichaychis Diosmanta Hamuq Salvadorta chashkinaykichispaq, imaynan wiksu ñankunata allichanku chay hinata’ ”, nispa [Isaías 40.3].
23268	MAT 3:7	Hinaqtinmi Juanpa bautizasqan lugarmanqa hamullarankutaq ashka runakunapas. Paykunan karanku fariseo religionniyoq runakuna, hinallataq saduceo religionniyoq runakunapiwan ima. Chaymi Bautizaq Juanqa paykunata rikuspa khaynata niran: —¡Mach'aqwaypa miraynin hina runakuna! Qankunamanri, ¿pitaq nisurankichis Diospa castigonmanta ayqekunaykichispaqrí?
23270	MAT 3:9	Amayá niychishchu: “Noqaykuqa ñawpaq abueloyku Abrahampa mirayninmanta kasqaykuraykun salvasqa kasaqku”, nispachu. [Nota: Saynataqa piensaranku Diospi Abraham anchata confiasqanraykun]. —Ichaqa noqan nisqaykichis, sichus Dios munanman chayqa, Abrahammanta miramuq runakunamanmi kay rumikunatapas tukurachinman.
23275	MAT 3:14	Ichaqa Juanñataqmi Jesusta bautizayta mana munaspa, khaynata niran: —Noqan necesitashani qan bautizawanaykitaqa, ¿chaychu qanri noqawan bautizachikunaykipaq hamushankirí? nispa.
23276	MAT 3:15	Chaymi Jesusñataq contestaran khaynata: —Bautizawanaykipunin, saynapin Diospa nisqanta cumplisunchis, nispa. Chayñan Juanqa bautizaran Jesusta.
23278	MAT 3:17	Hinaqtinmi hanaq pachamanta nimuran khaynata: —Paymi ancha munakusqay Wawayqa. Paywanmi ancha kusisqa kashani, nispa.
23281	MAT 4:3	Chaymi diabloqa huchaman urmachiyta munaspa Jesusman ashuyuran. Hinaspan khaynata niran: —Cheqaqtapuni Diospa Wawan kaspaykiqa, kay rumikunatayá kamachiy t'antaman tukunanpaq, nispa.
23282	MAT 4:4	Hinaqtinmi Jesusqa khaynata contestaran: —Bibliapin nishan: “Runaqa manan t'antallawanchu kawsanqa; aswanqa Diospa palabranta kasukuspan kawsanqa”, nispa.
23284	MAT 4:6	khaynata niran: —Cheqaqtapuni Diospa Wawan kaspaykiqa kaymantayá saltaykuy. Bibliapin nishan khaynata: “Diosmi angelninkunata kamachinqa hap'isunaykipaq, saynapi chakiykita rumiman ama takakunaykipaq”, nispa [Salmos 91.11-12].
23285	MAT 4:7	Chaymi Jesusqa diablota niran: —Bibliapiqa nillashantaqmi: “Señor Diosniykitaqa aman ni ima pruebamanpas yanqapuniqa churankichu”, nispa [Deuteronomio 6.16].
23287	MAT 4:9	Hinaspan diabloqa khaynata niran: —Sichus qonqorikuspa adorawanki chayqa, kay qawasqayki llapallan nación llaqtakunatan qanman qosqayki, nispa.
23288	MAT 4:10	Chaymi Jesusqa khaynata niran: —¡Pasay kaymanta diablo! Bibliapin khaynata nishan: “¡Señor Diosnillaykitan adoranki, pay sapallantataqmi servinkipas!”, nispa [Deuteronomio 6.13; 10.20].
23293	MAT 4:15	“Galilea laguna qochapa ladonpi kaq Zabulonwan sutichasqa allpapi tiyaq runakuna, hinallataq Jordán mayupa chimpanpi Neftaliywan sutichasqa allpapi tiyaq runakuna. Qankunapa tiyasqaykichis Galilea provincia allpapin tiyashanku huk law nacionniyoq ashka runakuna [Isaías 9.1-2].
23294	MAT 4:16	Ichaqa tutayaqpi hina huchallapi kawsaq runakunan k'anchayta rikunqaku; Hinallataq nishu tutapi hina tiyaq runakunan k'anchayusqa kanqaku”, nispa [Isaías 42.7].
23295	MAT 4:17	Jesusqa chaymantapachan yachachiyta qallariran khaynata: —Wanakuychis huchaykichismanta; hinaspa Diosman kutirikuychis. Diospa gobiernanan p'unchawmi ña chayamushanña, nispa.
23297	MAT 4:19	Hinaspan Jesusqa paykunata khaynata niran: —Hamuychis noqawan kushka purinaykichispaq. Noqan qankunaman yachachisqaykichis, imaynan challwata challwankichis, saynallatataq runakunatapas huñunaykichispaq, nispa.
23306	MAT 5:3	—Ancha kusisqan kanqaku Diosta necesitaq runakunaqa; paykunapaqmi Diospa sumaq gobiernasqanqa.
23316	MAT 5:13	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Qankunaqa kay pachapin kachi hina kankichis. Kachi q'aymayaruqtinqa, ¿imapaqñataq chay kachiri valenman? Manan ni imapaqpas valenmanñachu. Aswanqa wikapanallapaqñan valen. Hinaqtinmi runakunapas saruchakunku, nispa. [Nota: Allin kachiqa Diospi allinta creespa Diosta qatikuq runakunamanmi rikch'akun. Ichaqa q'aymayaq kachiñataqmi rikch'akun Diospi creeshaspa mana kasukuq runakunaman].
23317	MAT 5:14	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Qankunaqa kay pachapi runakunapaqmi huk k'anchay hina kankichis, imaynan moqo patapi ruwasqa llaqtapas, llapallan runakunapa rikunanpaq alayri kashan chay hina.
23320	MAT 5:17	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Uyariwaychis, noqaqa manan Moisespa escribisqan leykunata chinkachinaypaqchu, nitaq Diosmanta willakuq profetakunapa yachachisqankunata chinkachinaypaqchu hamurani. Aswanqa Moisespa escribisqan leykunata cumplinaypaqmi hamurani.
23324	MAT 5:21	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Qankunaqa uyarirankichismi ñawpaq runakunaman Moisespa khayna yachachisqanta: “Aman pitapas wañuchinkichu. Pipas runamasinta wañuchinqa chayqa, juzgasqan kanqa”, nispa.
23330	MAT 5:27	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Qankunaqa uyarirankichismi ñawpaq runakunaman Moisespa khayna yachachisqanta: “Aman waqllikunkichu”, nispa.
23334	MAT 5:31	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Qankunaqa uyarirankichismi ñawpaq runakunaman Moisespa yachachisqanta. Paymi niran: “Pipas warminwan manaña tiyayta munaspaqa, divorcio papelta firmaspayá t'aqakuchun”, nispa.
23336	MAT 5:33	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Qankunaqa uyarirankichismi ñawpaq runakunaman Moisespa khayna yachachisqanta: “Juramentota ruwaspaykichisqa, cumplinaykichispunin”, nispa.
23340	MAT 5:37	Imatapas rimaspaykichisqa “arí” niychis, otaq “manan” niychis. Hinaspa chay nisqaykichisman hina cumpliychis. Ichaqa imapas yapasqaykichisqa diablopa partenmantan hamun, nispa.
23341	MAT 5:38	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Qankunaqa uyarirankichismi ñawpaq runakunaman Moisespa yachachisqanta. Paymi niran: “Pipas runamasinpa ñawinta orqonqa chayqa, paypa ñawinpas orqosqallataqmi kanan. Hinallataq pipas runamasinpa kirunta p'akinqa chayqa, paypa kirunpas p'akisqallataqmi kanan”, nispa.
23345	MAT 5:42	Hinallataq, sichus pipas mañakusunki imatapas chayqa, qoykuyá. Saynallataq pipas imatapas “prestaykuway” nisunki chayqa, prestaykuyá, nispa.
23346	MAT 5:43	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Qankunaqa uyarirankichismi ñawpaq runakunaman khayna yachachisqankuta: “Amigoykitaqa khuyakunkin, enemigoykitan ichaqa cheqnikunki”, nisqankuta.
23350	MAT 5:47	Hinaspapas, sichus amigollaykichista rimayukunkichis chayri, ¿ima allintataq ruwashankichisrí? Saynataqa Diospi mana creeq huchasapa runakunapas ruwankun.
23352	MAT 6:1	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Amayá qankunaqa runakuna rikunallanpaqchu allin kaqkunataqa ruwaychis. Sichus runakunapa rikunallanpaq imatapas ruwankichis chayqa, hanaq pachapi Dios Taytaykichisqa manan ni ima premiotapas qosunkichishchu.
23356	MAT 6:5	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Qankunaqa Diosman orakuspaykichisqa amayá ishkay uya runakuna hinachu orakuychis. Paykunaqa runakuna rikunallanpaqmi orakunku, Diosmanta yachachina sinagoga wasikunapi, hinallataq calle esquinakunapipas sayaykuspa. Noqan ichaqa cheqaqtapuni niykichis: saynata orakuspaqa ñan paykunaqa premionkuta chashkirunkuña; chay premionkuqa runakunapa alabasqanmi. Chaymi paykunaqa Diosmanta manaña ni ima premiotapas chashkinqakuñachu.
23360	MAT 6:9	Qankunaqa Diosmanta orakuspaykichisqa khaynatayá orakuychis: “Hanaq pachapi Dios Taytayku, sutiyki yupaychasqa kachun.
23364	MAT 6:13	Amataq dejawaykuchu tentasqa kanaykuta, aswan mana allinmanta waqaychawayku. {Ichaqa qanpan, kay pachapi, hanaq pachapi gobiernasqaykipas, atiyniykipas, hinallataq sumaq k'anchariq kayniykipas wiña-wiñaypaq. Amén}”, nispa.
23367	MAT 6:16	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Ayunaspaykichisqa aman ishkay uya runakuna hinachu llakisqa uyayoq kankichis. Paykunaqa llakisqa uyantinmi kanku, saynapi ayunasqankuta runakuna yachanankupaq. Cheqaqtapunin niykichis, saynata ruwasqankuraykun chay runakunaqa ña chashkirunkuña premionkutaqa. Chay premio chashkisqankuqa runakunapa alabasqanmi. Chaymi paykunaqa Diosmanta manaña ni ima premiotapas chashkinqakuñachu.
23370	MAT 6:19	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Qankunaqa amayá kay pachapi qolqeta huñuspa qapaq kayllapichu piensaychis. Kay pachapi imapas huñusqaykichistaqa phuyu urun mikhuspa tukun; ismuspan tukukun; hinallataqmi suwapas suwakun.
23373	MAT 6:22	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Ñawiykiqa huk mechero hinan kashan, enteron aycha cuerpoykita k'anchayunanpaq. (Mecheropa k'anchayninqa Diospa yachachikuyninmi). Chaymi chay k'anchayta allinta rikuspaykichisqa, tukuy imatapas allinta ruwanaykichis, (Diospa yachachikuyninta allinta chashkisqaykichisrayku).
23375	MAT 6:24	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Manan ni pi sirvientepas ishkay patronkunataqa kasqan ratollaqa serviyta atinmanchu. Huknin kaq patronnintan masta khuyakuspa allinta servinman; huknin kaq patronnintañataqmi cheqnikuspa mana allintachu servinman. Saynallataqmi pipas kay pachapi qapaq kayllata munaspaqa, Diostaqa mana allintachu servinman, nispa.
23376	MAT 6:25	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Qankunaqa amayá preocupakuychishchu mikhunaykichismanta, tomanaykichismanta nitaq p'achakunaykichismantapas. Kay pachapi vidaykichisqa valen allin kaqkunata ruwanaykichispaqmi, manan mikhuchinallaykichispaqchu. Saynallataqmi cuerpoykichispas allin kaqkunata ruwanaykichispaq valen, manan sumaqta p'achachinallaykichispaqchu.
23377	MAT 6:26	Aswanyá qawariychis alton phawaq pichinkukunata. Paykunaqa manan tarpunkuchu nitaq cosechankuchu, nitaqmi huñunkupashchu waqaychanankupaqqa. Ichaqa hanaq pachapi Dios Taytaykichismi mikhuchin. ¡Qankunaqa chay pichinkukunamantapas, aswan más valorniyoqmi kankichis!
23378	MAT 6:27	Icha ¿qankuna creenkichishchu sapa p'unchaw aswan masta afanakuspaykichis, huk p'unchawtawan kawsanaykichispaq, otaq huk chikallantapas wiñaruyta?
23379	MAT 6:28	Chayri, ¿imanaqtintaq p'achaykichismantapas afanakunkichís? Qawariychisyá campokunapi sumaqllaña wiñaq t'ikakunata. Chay t'ikakunaqa manan llank'ankuchu nitaqmi pushkankupashchu p'achakunankupaqqa.
23381	MAT 6:30	Diosmi chay t'ikakunataqa sumaqta t'ikachispa chikan tiempollapaq wiñachin; ch'akiruqtintaqmi ninaman wikch'uyusqa. Chayri, ¿Diosqa manachu qankunata chay t'ikakunamantapas aswan mastaraq p'achachisunkichisman? ¡Qankunaqa pisi iñiyniyoq runakunan kankichis!
23386	MAT 7:1	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Aman runamasiykichistaqa yanqapuniqa juzgankichishchu, Diospas qankunata ama juzgasunaykichispaq.
23388	MAT 7:3	Qanri, ¿imanaqtintaq runamasiykipa ñawinpi kaq ishutari qawashankí? Qanqa, ¿manachu aswan qawakuwaq ñawiykipi rakhu k'aspi kasqanta?
23389	MAT 7:4	Ñawiykipi rakhu k'aspi hina kashaqtinri, ¿imaynataq wawqeykitari niwaq: “Wawqéy, ñawiykipi ishuta orqorusqayki”, nisparí?
23390	MAT 7:5	¡Ishkay uya runa! ¿Manachu aswan primertaqa ñawiykipi rakhu kaq k'aspitaraq orqokuwaq? Chayta ruwaspan allinta rikunki, wawqeykipa ñawinpi ishuta orqonaykipaqqa. [Nota: “Ñawipi ishuqa” rimashan chikallan huchamantan. “Ñawipi rakhu k'aspiñataqmi” rimashan nishu millay hatun huchakunamanta].
23392	MAT 7:7	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Diosmanta mañakuychis; payqa qosunkichismi. Mashkaychis; tarinkichismi. Punkuta tocaychis; kichamusunkichismi.
23394	MAT 7:9	¿Mayqenniykichistaq wawaykichis t'antata mañakusuqtiykichis, huk rumita qoykuwaqchís?
23395	MAT 7:10	Otaq ¿challwata mañakusuqtiykichispas, mach'aqwayta qoykuwaqchís?
23398	MAT 7:13	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Qankunaqa k'itku punkuntayá haykuychis. Ancho punkunta haykuqqa, ancho ñannintan rishan, facilla purinapaq kasqanrayku. Chay ñannintaqa ashkallaña runakunan rishanku wiña-wiñay ñak'ariy nina rawray infiernoman.
23400	MAT 7:15	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Qankunaqa cuidakuychis, falso profeta runakunamanta. Paykunaqa huk manso oveja hinan qankunaman hamunqaku. Ichaqa paykunapa piensayninkuqa yarqasqa suwa atoqpa hinaraqmi kashan.
23406	MAT 7:21	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Runakunaqa niwanqakun “¡Señorlláy, Señorlláy!” nispanku. Ichaqa manan paykunamantaqa llapallankuchu hanaq pacha Dios Taytaypa glorianmanqa haykunqaku, aswanqa Dios Taytaypa munasqanta ruwaqkunallan.
23407	MAT 7:22	Juicio p'unchaw chayaramuqtinmi, ashka runakunaqa niwanqaku khaynata: “Señorlláy, Señorlláy, noqaykuqa qanmantan willarayku. Qanpa sutiykipin demoniokunatapas runakunamanta qarqorayku. Saynallataqmi qanpa sutiykipi ashka milagrokunatapas ruwarayku”, nispanku.
23408	MAT 7:23	Hinaqtinmi noqaqa paykunata nisaq: “¡Llapallan huchasapa runakuna, ñawpaqniymanta ayqeriychis! ¡Manan qankunataqa reqsiykichishchu!” nispa.
23409	MAT 7:24	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Noqapa yachachisqaykunata uyarispa kasukuq runaqa, huk yachayniyoq runamanmi rikch'akun. Paymi wasinta ruwananpaq pampata t'oqospa, rumi hawapi cimientota hatarichin.
23416	MAT 8:2	Hinaqtinmi huk runa lepra onqoyniyoq Jesusman ashuyuran. Hinaspan Jesuspa ñawpaqninpi qonqoriyukuspa, khaynata niran: —Señorlláy, munaspaykiqa kay onqoyniymantayá sanoyaykachiway, nispa.
23417	MAT 8:3	Chaymi Jesusqa makinwan llamiykuspa chay runata niran: —Arí, noqaqa munanin sanoyanaykita, nispa. Hinaqtinmi kasqan ratolla chay lepra onqoyniyoq runaqa, sanoyapuran.
23418	MAT 8:4	Hinaspan Jesusqa niran: —Aman pimanpas kaykuna pasasusqaykimantaqa willankichu. Aswanyá Israel templopi serviq sacerdotekunaman rispa, qawachikamuy sanoña kasqaykita. Hinaspayki Moisespa escribisqan leyman hina ofrendaykita qomuy. Saynapin paykunaqa sanoña kasqaykita yachanqaku, nispa.
23420	MAT 8:6	—Señorlláy, serviwaqniy runan wasiypi nishuta ñak'arishan, enteron cuerpon wañusqa hina kasqanrayku, nispa.
23421	MAT 8:7	Hinaqtinmi Jesusqa khaynata niran: —Kunanmi wasiykiman rispa sanoyachimusaq, nispa.
23422	MAT 8:8	Chaymi chay soldadokunapa jefenqa niran: —Señorlláy, ¿pitaq noqari kani wasiyman haykunaykipaqrí? Noqaqa manan merecenichu wasiyman rinaykipaqqa. Ichaqa kunan rato qan rimarillaqtiykin, serviqniyqa sanoyanqa.
23423	MAT 8:9	Ichaqa noqapas jefeykunata kasukuqmi kani; saynallataqmi soldadoykunapas noqapa kamachisqayta ruwan. Chaymi paykunata kamachiqtiy, paykunapas kasuwanku; hukninta: “Riy” niqtiyqa, rinmi; huknintapas: “Hamuy” niqtiyqa, hamunmi. Saynallataqmi serviwaqniy runatapas: “Kayta ruway” niqtiyqa, paypas ruwanmi, nispa.
23424	MAT 8:10	Chay soldadokunaq jefenpa nisqanta uyarispanmi Jesusqa, admirakuspa, paywan kushka riq runakunata niran: —Cheqaqtapunin niykichis, kay enteron Israel nación llaqtapipas, manan noqaqa ni pitapas tariranichu khayna allin iñiyniyoq runataqa.
23427	MAT 8:13	Chaymantan Jesusqa chay soldadokunapa jefenta niran: —Wasiykiman kutipuy; hinaspa noqapi creesqaykiman hina ruwasqa kachun, nispa. Hinaqtinmi Jesuspa rimarisqan ratomantapacha, chay soldadokunapa jefenta serviq runaqa sanoyaran.
23431	MAT 8:17	Saynapin Diosmanta willakuq ñawpaq profeta Isaiaspa khayna escribisqan cumplikuran: “Paymi noqanchispa onqoyninchiskunamanta, hinallataq tukuy nanayninchiskunamantapas sanoyachiwasun”, nispa [Isaías 53.4].
23432	MAT 8:18	Jesuspa muyuriqninpi ashkallaña runakuna kaqtinmi, Jesusqa discipulonkunata kamachispa, khaynata niran: —Hakuchi Galilea laguna qochapa waq law chimpanman, nispa.
23433	MAT 8:19	Hinaqtinmi leykunata yachachiq huk runaqa, Jesusman ashuyuspa, khaynata niran: —Yachachikuq, maytaña riqtiykipas noqaqa qatikusqaykin, nispa.
23434	MAT 8:20	Hinaqtinmi Jesusqa contestaran: —Atoqkunapaqa kanmi puñunankupaq t'oqokuna. Alton phawaq pichinkukunapapas kanmi puñunankupaq lugarninku. Ichaqa noqa Diosmanta Hamuq Runapaqa manan kanchu mayman haykuspa puñunaypaqpas, nispa.
23435	MAT 8:21	Hinaqtinmi Jesusta huk discipulon nillarantaq khaynata: —Señorlláy, primertaqa dejaykuwayraq papay wañuqtin p'amparamunaykama. Chaymantaña qantaqa qatikusqayki, nispa.
23436	MAT 8:22	Chaymi Jesusqa niran: —Qanqa noqata qatikuway. Diospi mana creeq runakunaqa wañusqa hinan kashanku. Paykunayá wañusqa runakunataqa p'ampamushachunku, nispa.
23439	MAT 8:25	Hinaqtinmi discipulonkunaqa nishuta mancharikuspanku, Jesusta rikch'achiranku khaynata: —¡Señor, Señor! ¡Salvawayku! ¡Unu ukhumanmi chinkayushanchishña! nispanku.
23440	MAT 8:26	Chaymi Jesusqa niran: —¡Pisi iñiyniyoq runakuna! ¿Imanaqtintaq qankunari noqapi mana confiaspa, aswan mancharisqa kashankichís? nispa. Saynata nispanmi, Jesusqa sayarimuspa chay wayrata, hinallataq laguna qochapi qallchikamuq unutawan kamachiran thañinanpaq. Chaymi kasqan ratolla wayrapas unupas thañiran.
23441	MAT 8:27	Hinaqtinmi Jesuspa discipulonkunaqa admirasqallaña anchata mancharikuspanku tapunakuranku khaynata: —¿Imayna runañataq kay runarí? Pay kamachiqtin, ¿wayrapas, unupas kasukunanpaqrí? nispanku.
23443	MAT 8:29	Hinaqtinmi chay ishkay runakunapi kaq demoniokunaqa, altota qaparispa, khaynata niranku: —Tukuy atiyniyoq Diospa Wawan Jesús, ¿imatataq qanri noqaykuwan munashankí? ¿Manaraq tiempo chayamushaqtinchu noqaykuta ñak'arichiwanaykikupaq hamushankí? nispanku.
23445	MAT 8:31	Hinaqtinmi demoniokunaqa chay khuchikunata rikuspanku, Jesusta ruegakuranku khaynata: —Qarqowankiku chayqa dejaykuwaykuyá waq khuchikunaman haykunaykupaq, nispanku.
23446	MAT 8:32	Hinaqtinmi Jesusqa niran: —Riychis, nispa. Chaymi demoniokunaqa chay ishkaynin runakunamanta lloqsispanku, chay ashka khuchikunapa cuerponman haykuranku. Hinaqtinmi chay khuchikunaqa qata urayta p'itaspanku, Galilea laguna qochaman urmayuranku. Hinaspan chay laguna qochapi heq'epaspa wañuranku.
23448	MAT 8:34	Chaykunata uyarispankun, chay llaqtapi tiyaq llapallan runakunaqa Jesuspa kasqanman hamuranku. Hinaspan Jesusta ruegakuranku khaynata: —Kay llaqtaykumanta huk lawman ripuy, nispanku.
23450	MAT 9:2	Chaypi kashaqtinmi huk mana puriq runata kallapipi wantumuranku. Hinaqtinmi Jesusqa chay wantumuq runakunapa iñiyninkuta yachaspa, chay mana puriq runata niran: —Wawalláy, ama llakikuychu, kallpanchakuy. Llapallan huchaykikunatan perdonayki, nispa.
23451	MAT 9:3	Hinaqtinmi leykunata yachachiq wakin runakunaqa, sonqollankupi piensaranku khaynata: “Kay runaqa runallan, chayri ¿pi kananpaqtaq payri creekun? ¿Payri Dios kananpaqchu creekun, tukuy kaykunata rimaspa? Payqa Diostan ofendeshan kaykunata rimaspanqa”, nispanku.
23452	MAT 9:4	Jesusñataqmi chay runakunapa piensasqanta yachaspa, tapuran khaynata: —Qankunari, ¿imanaqtintaq chay mana allinkunatari piensashankichís?
23453	MAT 9:5	Kunanyá niwaychis: ¿Imataq más facilri kanman? ¿Kay runapa huchankunata perdonaychú? Icha ¿sanoyachispa “ripuy” niychú?
23454	MAT 9:6	Kunanmi yachankichis, noqa Diosmanta Hamuq Runaqa kay pachapi runakunapa huchankunata perdonanaypaq atiyniyoq kasqayta, nispa. Chayta rimayta tukuruspanmi, Jesusqa chay mana puriq runata niran: —Sayariy; hinaspa chay kallapiykita oqarispa wasiykiman ripuy, nispa.
23457	MAT 9:9	Jesusqa chay mana puriq runata sanoyarachispanmi, chaymanta lloqsispa risharan. Hinaspan Mateo sutiyoq runata impuesto cobranan puestopi tiyashaqta rikuran. Hinaspan Jesusqa payta niran: —¡Qatikuway noqata! nispa. Chayta uyarispanmi Mateoqa, tukuy ruwasqankunata saqespa, Jesuswan kushka riran.
23459	MAT 9:11	Chayta rikuspankun fariseo religionniyoq runakunaqa, Jesuspa discipulonkunata tapuranku khaynata: —Yachachisuqniykichis Jesusri, ¿imanaqtintaq impuesto cobraq runakunawan, hinallataq huchasapa runakunawan kushkari mikhushan? nispanku.
23460	MAT 9:12	Jesusqa chayta uyariruspanmi, khaynata niran: —Medicotaqa onqosqa runakunallan necesitanku; sano runakunan ichaqa mana necesitankuchu.
23461	MAT 9:13	Qankunaqa riychisyá, hinaspa yachamuychis ima ninantas Bibliapi nishan chayta. Diosmi khaynata niran: “Manan munanichu animalkunata wañuchispa sacrificio ofrendata q'oshñichimuwanaykichistaqa. Aswanqa munani khuyapayakuq kanaykichistan”, nispa. Noqaqa hamurani manan justo tukuq runakunata waqyaqchu, aswanqa huchayoq runakunata salvaqmi, saynapi huchankuta saqespanku, noqata qatikuwanankupaq, nispa.
23462	MAT 9:14	Bautizaq Juanpa discipulonkunan Jesusman hamuspa tapuranku: —Noqaykupas hinallataq fariseo religionniyoq runakunapas ayunaykun. Ichaqa qanpa discipuloykikunari, ¿imanaqtintaq mana ayunankuchú? nispanku.
23463	MAT 9:15	Hinaqtinmi Jesusqa contestaran khaynata: —Huk casarakuyman invitasqa runakunaqa manan llakisqaqa kankumanchu, casarakuq qari chayllapiraq kashaqtinqa. Ichaqa kanqan p'unchawkuna, casarakuq qari paykunapa kasqanmanta qechusqa kaqtin, paykunapas ayunanankupaq.
23466	MAT 9:18	Chaykunata Jesús rimallashaqtinraqmi, Diosmanta yachachina sinagoga wasipi kamachiq runa, Jesusman hamuspa, ñawpaqninpi qonqoriyukuspa, ruegakuran khaynata: —¡Ususiymi kunallan wañurun! Sichus qan rispayki payta llamiykuqtiykiqa kawsarinqan, nispa.
23469	MAT 9:21	Chay warmiqa sonqollanpin piensaran khaynata: “Sichus p'achallantapas tupayusaq chayqa, sanoyasaqmi”, nispa.
23470	MAT 9:22	Chaymi Jesusqa qepan lawta qawariran. Hinaspan chay warmita rikuspan khaynata niran: —Wawáy, kallpanchakuy. Diospi iñisqaykiraykun sanoña kanki, nispa. Hinaqtinmi chay warmiqa chay ratomantapacha sanoyapuran.
23472	MAT 9:24	Hinaqtinmi Jesusqa paykunata niran: —Lloqsiychis kaymanta. Sipasqa manan wañusqachu kashan. Aswanqa puñullashanmi, nispa. Chaymi chaypi kaq runakunaqa, Jesusmanta burlakuspa, asipayaranku.
23475	MAT 9:27	Chaymanta Jesús rishaqtinmi, ishkay ñawsa runakuna Jesuspa qepanta riranku, khaynata waqyakuspa: —¡Davidpa mirayninmanta Jesús, khuyapayaykuwaykuyá! nispanku.
23476	MAT 9:28	Hinaqtinmi wasiman Jesús chayaruqtin, chay ñawsakunaqa Jesuspa ladonman ashuyuranku. Chaymi Jesusqa chay ñawsakunata tapuran: —Qankunari, ¿noqapi confiankichishchu sanoyachinaypaqrí? nispa. Hinaqtinmi chay ñawsakunaqa contestaranku: —Arí, Señorlláy, nispanku.
23477	MAT 9:29	Saynata contestaqtinkun, Jesusqa chay ishkaynin ñawsakunapa ñawinkunata llamiykuspa niran: —Noqapi confiasqaykichisraykun sanoyachisqaykichis, nispa.
23478	MAT 9:30	Chaymi chay ñawsa runakunapa ñawinqa kasqan ratolla rikuran. Hinaqtinmi Jesusqa paykunata allinta avisaspa niran: —Aman pimanpas kay sanoyachisqaymantaqa willankichishchu, nispa.
23481	MAT 9:33	Hinaqtinmi Jesusqa chay runamanta demoniota qarqoran. Chaymi chay runaqa chayraq rimayta atiran. Hinaqtinmi chaypi kaq runakunaqa anchata admirakuspa, khaynata niranku: —Saynataqa manan ni hayk'aqpas rikuranchishchu kay Israel nación llaqtapiqa, nispanku.
23482	MAT 9:34	Ichaqa fariseo religionniyoq runakunañataqmi khaynata niranku: —Kay runaqa demoniokunataqa qarqon demoniokunapa jefen payman atiyninta qoqtinmi, nispanku.
23485	MAT 9:37	Hinaspan Jesusqa discipulonkunata niran: —(Diospi mana creeq runakunan ashka kanku. Ichaqa Diosmanta willakuq runakunan chikallan kanku.) Chakraqa ñan listollaña kashan cosechanapaq. Ichaqa cosechaqkunan chikachallan kashanku.
23491	MAT 10:5	Jesusqa paymanta willakuq rinankupaqmi, chay chunka ishkayniyoq akllasqan apostolninkunata comisionaspa, kamachiran khaynata: —Aman rinkichishchu huk law nacionniyoq runakunamanqa. Hinaspapas aman haykunkichishchu Samaria provincia lawpi tiyaq runakunamanpas.
23493	MAT 10:7	Paykunaman rispaykichis willamuychis khaynata: “Diosmi sumaq gobiernayta ña qallarishanña (runakuna paypi creeqtinku)”, nispa.
23498	MAT 10:12	Chay runapa wasiman haykuspaqa, khaynatayá rimayukuychis: “Diospa hawkayaynin qankunawan kachun”, nispa.
23502	MAT 10:16	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Noqan qankunataqa mandashaykichis huchasapa runakunapa kasqanman, imaynan ovejakunatapas kachayushayman yarqasqa atoqkunapa kasqanman hinata. Chayraykuyá qankunaqa chay huchasapa runakuna ukhupiqa, mach'aqway hina yachaysapa hinallataq paloma hina sumaq llamp'u sonqoyoq kaychis.
23505	MAT 10:19	Chay autoridadkunaman apasuqtiykichisqa, amayá qankunaqa preocupakunkichishchu: “Ima nispan otaq imaynata nispan defiendekusaq”, nispaqa. Ichaqa Diosmi chay ratopiqa yachayta qosunkichis imaynata rimanaykichispaqpas.
23512	MAT 10:26	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Qankunaqa ama manchakuychishchu runakunataqa. Runakunapa tukuy ima sonqollanpi piensasqanpas, hinallataq pakallapi tukuy ima ruwasqanpas yachasqan kanqa.
23518	MAT 10:32	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Sichus pi runapas runakunapa ñawpaqninpi noqata mana negawanqachu chayqa, noqapas hanaq pachapi Dios Taytaypa ñawpaqninpiqa noqapi creeq runataqa manan negasaqchu.
23520	MAT 10:34	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Noqaqa kay pachamanqa hamurani manan hawkalla kawsanaykichispaqchu. Aswanmi noqaqa hamurani, qankuna noqapi creeqtiykichis, runakuna qankunapa contraykichispi kanankupaqmi.
23526	MAT 10:40	Jesusqa nillarantaqmi khaynata: —Qankunata wasinpi chashkiq runaqa, noqatan chashkiwashan. Saynallataqmi noqata chashkiwaq runapas hanaq pachamanta mandamuwaqniy Dios Taytaytapas chashkillashantaq.
23531	MAT 11:3	khaynata tapumunankupaq: —¿Qanchu kanki Diosmanta Hamuq Salvawaqniyku, icha huktachu suyasaqkurí? nispa.
23532	MAT 11:4	Hinaqtinmi Jesusqa contestaran khaynata: —Kutispaykichis Bautizaq Juanman willamuychis tukuy rikusqaykichista, hinallataq uyarisqaykichismantawan khaynata:
23533	MAT 11:5	“Ñawsakunan rikun; mana puriqkunan purin; lepra onqoywan ñak'ariqkunan sanoyan; mana uyariqkunan uyarin; wañusqakunan kawsarin. Saynallataqmi wakcha runakunapas Diosmanta allin willakuyta uyarishanku, salvasqa kanankupaq.
23534	MAT 11:6	Chaymi ancha kusisqa kanqaku noqapi allinta iñiqkunaqa”, nispa.
23535	MAT 11:7	Bautizaq Juanpa discipulonkuna pasapuqtinkun, Jesusqa yachachiyta qallariran llapallan runakunaman Bautizaq Juanmanta, khaynata: —Qankunari, ¿pi qawaqtaq rirankichis ch'inñeqtarí? ¿Wayrapa apakachasqan mana kallpayoq tiwli-tiwli soqosman rikch'akuq runatachú?
23536	MAT 11:8	Icha ¿allin p'achawan p'achasqa runata qawaqchu rirankichís? Yuyariychisyá, allin p'achawan p'achasqa runakunaqa, gobiernaq qapaq reykunapa hatun wasinpin tiyanku.
23537	MAT 11:9	Aswan qankunari, ¿pi qawaqtaq rirankichís? ¿Diosmanta willakuq profeta runata qawaqchú? Arí, Bautizaq Juanqa Diosmanta willakuq ñawpaq profeta runakunamantapas aswan más importanteraqmi karan.
23538	MAT 11:10	Bautizaq Juanmantan Dios Taytayqa niwaranña khaynata: “Noqan mandamusaq willakuqniyta, qanpa ñawpaqniykita rispa willamunanpaq. Paymi ñanta allichaq hina, runakunata allinta yachachinqa, chayamuqtiyki sumaqta chashkisunaykikupaq”, nispa [Malaquías 3.1].
23544	MAT 11:16	¿Pimantaq kay tiempopi kawsaq runakunatari comparachiyman? Paykunaqa rikch'akunku plazakunapi tiyaruspanku pukllaspa waqyanakuq warmakunamanmi.
23545	MAT 11:17	Paykunan khaynata ninakunku: “Quenata tocashaqtiykupas qankunaqa manan tusunkichishchu. Llakisqa takikunata takishaqtiykupas, qankunaqa manan waqankichishchu”, nispa.
23546	MAT 11:18	Ichaqa Bautizaq Juan hamuspanmi mana nishutachu mikhuran, nitaq vinotapas tomaranchu. Chaykunata rikuspaykichismi qankunaqa khaynata nirankichis: “Waq runaqa demoniopa kamachisqanmi”, nispaykichis.
23547	MAT 11:19	Noqa Diosmanta Hamuq Runa hamuspaytaqmi ichaqa mikhuni, hinallataq vinotapas tomani. Chayta rikuspaykichishñataqmi qankunaqa noqamanta rimankichis khaynata: “Payqa mikhuysapan, vinotapas tomakuspan mach'akun. Hinaspapas llapallan impuesto cobraqkunapa, hinallataq huchasapa runakunapapas amigonmi”, nispaykichis. Ichaqa yachaychisyá Diosta kasukuq runaqa imapas ruwasqanpin reqsichikun, nispa. [Nota: Jesucristopa enemigon runakunaqa manan contentochu karanku, Bautizaq Juanpa ruwasqanwanpas nitaq Señorninchis Jesucristopa ruwasqanwanpas. Chaymi paykunaqa saynata rimaranku Bautizaq Juanpa contranpi hinallataq Jesucristopa contranpipas].
23549	MAT 11:21	—¡Ay, imaynaraq kankichis Corazín llaqtapi tiyaq runakuna! ¡Ay, imaynaraq kankichis Betsaida llaqtapi tiyaq runakuna! Qankunapa llaqtaykichispin ashka milagrokunata ruwarani. Sichus Tiro llaqtapi hinallataq Sidón llaqtapipas kay milagrokunata ruwayman karan chayqa, maypacharaqchá paykunaqa qashqa p'achawan p'achakuspanku, hinallataq ushpakunapi tiyaspanku ima, huchankunamanta wanakuspanku, Diosman kutirikunkuman karan.
23551	MAT 11:23	Saynallataq Capernaúm llaqtapi tiyaq runakuna uyariwaychis allinta: ¡Manan qankunapas hanaq pachamanqa haykunkichishchu! ¡Aswanmi qankunaqa nina rawray infiernopa ukhu-ukhunmanraq wikch'uyusqa kankichis! Sichus Sodoma llaqtapi kay ruwasqay milagrokunata ruwayman karan chayqa, chay Sodoma llaqtaqa kunankamapas kashanmanraqmi karan.
23553	MAT 11:25	Chaykunata rimayta tukuruspanmi Jesusqa Dios Taytanman orakuspa, khaynata alabaran: —Dios Taytalláy, qantan alabayki, qanmi kanki hanaq pachapipas, hinallataq kay pachapipas kamachiqqa. Tukuy ruwasqaykikunatan yachaq tukuq runakunamanqa mana rikuchirankichu. Aswanmi pisi yachayniyoq wawa hina kaq runakunallaman kaykunataqa yachanankupaq rikuchiranki. Sayna ruwasqaykimantan graciasta qoyki.
23555	MAT 11:27	Jesusqa nillarantaqmi chaypi kaq runakunamanpas khaynata: —Dios Taytaymi tukuy imakunata noqaman entregawaran. Hinaspapas noqataqa manan pipas reqsiwanchu, aswanqa Taytallaymi. Manataqmi Dios Taytaytaqa ni pipas reqsinchu. Aswanqa noqa wawallanmi paytaqa reqsini. Noqan runakunatapas akllani, paykunapas Dios Taytayta noqa hina reqsinankupaq.
23560	MAT 12:2	Chay ruwasqankuta rikuspan, fariseo religionniyoq runakunaqa, khaynata niranku: —¡Qawariy discipuloykikunapa ruwasqankuta! ¡Moisespa escribisqan leyman hinaqa, samana p'unchawpiqa manan saynataqa ruwanankuchu! nispanku.
23561	MAT 12:3	Jesusñataqmi contestaspa niran: —¿Manachu qankuna Bibliapi leerankichis, rey Davidqa puriqmasinkunapiwan yarqachikuspa imatachus ruwasqanmanta?
23563	MAT 12:5	¿Manachu qankunari Moisespa escribisqan leykunata leerankichís? ¿Manachu qankunari yachankichis, sacerdotekunapas samana p'unchawpi Dios yupaychana templopi llank'asqankuta? Paykunataqa samana p'unchawpi llank'ashaqtinkupas manan ni pipas acusankuchu, “qankunaqa huchallikushankichismi”, nispaqa.
23565	MAT 12:7	Qankunaqa manan entiendenkichishchu ima ninantas Diospa nisqantaqa. Payqa niranmi khaynata: “Animalkunata wañuchispa sacrificio ofrendata q'oshñichimuwanaykichistaqa manan munanichu. Aswanqa runamasiykichista khuyapayaq kanaykichistan munani”, nispa [Oseas 6.6]. Chayta entiendespaykichisqa, manachá yanqapuniqa kay mana culpayoq runakunataqa ni imamantapas acusawaqchishchu.
23568	MAT 12:10	Chaypin huk runa mana valeq makiyoq kashasqa. Hinaqtinmi fariseo religionniyoq runakunaqa Jesusta acusayta munaspanku, khaynata tapuranku: —¿Moisespa escribisqan leypiri, permitisqachu kashan samana p'unchawpi onqosqa runata sanoyachinapaq? nispanku.
23569	MAT 12:11	Chaymi Jesusqa niran: —¿Mayqenniykichistaq samana p'unchawpi ovejaykichis huk t'oqoman urmayuqtin mana orqowaqchishchú?
23570	MAT 12:12	¡Runaqa ovejamantapas aswan más valorniyoqmi! Chaymi samana p'unchawpipas Diosqa permitiwanchis allin ruwaykunata ruwananchispaq, nispa.
23571	MAT 12:13	Hinaqtinmi Jesusqa chay mana valeq makiyoq runata niran: —Chay mana valeq makiykita chutariy, nispa. Chaymi makinta chutariqtin hinalla, chay mana valeq makinqa kasqan ratolla sanoyaran; hinaspan huknin kaq sano makin hina karan.
23572	MAT 12:14	Hinaqtinmi chay sinagoga wasimanta lloqsimuspanku, fariseo religionniyoq runakunaqa Jesusta wañuchinankupaq parlanakuranku khaynata: “Kay Jesuspa contranpiri, ¿imatataq ruwarusunchís?” nispanku.
23574	MAT 12:16	Hinaspan chay runakunata Jesusqa kamachispa niran: —Aman pimanpas willankichishchu pis noqa kasqaytaqa, nispa.
23576	MAT 12:18	“Qawariychis, kaypin kashan serviwananpaq akllakusqay runaqa. Paytan noqa anchata khuyakuni. Paywanmi anchata kusikuni. Paymanmi Santo Espirituywan hunt'ayusaq. Chaymi payqa ashka nacionniyoq runakunaman juicio p'unchaw chayamunanmanta willamunqa, paykunapas Diospi creenankupaq.
23579	MAT 12:21	Chaymi llapallan nación llaqtakunapi tiyaq runakunaqa paypi confianqaku”, nispa [Isaías 42.1-4].
23581	MAT 12:23	Hinaqtinmi llapallan chaypi kaq runakunaqa admirasqallaña karanku. Hinaspan Jesusmanta tapunakuranku khaynata: —Icha ¿paychu kanmanpas noqanchista salvawananchispaq Diosmanta Hamuq Runaqa? nispanku.
23582	MAT 12:24	Hinaqtinmi wakin fariseo religionniyoq runakunaqa chaykunata uyarispanku, khaynata niranku: —Kay Jesusqa demoniokunapa jefen Beelzebú sutiyoq diablopa atiyninwanmi runakunamanta demoniokunataqa qarqon, nispanku.
23583	MAT 12:25	Chaymi Jesusqa runakunapa piensasqanta yachaspa, paykunata niran: —Huk nación llaqtapi tiyaq runakuna contranakuspa, enemigontin hina kawsanqaku chayqa, chinkapunqakun. Saynallataq huk llaqtapi tiyaq runakunapas otaq huk wasipi tiyaq runakunapas contranakuspa, peleaspalla tiyanqaku chayqa, chinkapunqakun.
23584	MAT 12:26	Hinallataqmi, sichus demoniokunapas paykunapura peleaspa qarqonakunkuman, hinallataq rakinakunkuman chayri, ¿imaynataq chay diablori kaq atiynillayoq kanmanrí?
23585	MAT 12:27	Sichus noqa Beelzebupa atiyninwan demoniokunata qarqoni chayri, ¿qankunapa discipuloykichismanri, pitaq atiyta qon runakunamanta demoniokunata qarqonanpaqrí? Sichus qankuna kunan contestawankichis: “Diosmi chay atiyta qowanku”, nispa, hinaqtinqa llapallan runakunan yachanqa qankunaqa pantaypi kasqaykichista.
23587	MAT 12:29	Kunan nisqaykichis, huk kallpasapa runapa wasinmanta imantapas qechuyta munaspari, ¿imatataq ruwanan chay kallpasapa runatarí? Primertan chay kallpasapa runataqa vencespa alli-allinta chaqnanan. Saynata chaqnaruspañan chay runapa wasinpi imankunatapas qechunqa. [Nota: Chay kallpasapa runaqa diablon. Ichaqa chay kallpasapa runata chaqnaqñataqmi Jesucristo. Señorninchis Jesucristoqa diablomanta aswan más kallpayoqmi. Chaymi payqa diablota chaqnaspa diablopa atiyninmanta librawanchis].
23591	MAT 12:33	Jesusqa nillarantaqmi: —Allin sach'aqa allintan rurun. Ichaqa mana allin sach'añataqmi mana allintachu rurun. Chaymi sach'ataqa rurusqanpi reqsina. (Saynallataqmi runakunawanpas pasan; allin runachus icha mana allin runachus kasqanta yachanapaqqa, imapas ruwasqanpin fijakuna).
23592	MAT 12:34	¡Mach'aqwaypa miraynin hina runakuna! ¿Ima uyaykichiswantaq qankunari allin kaqkunata rimawaqchis, mana allin ruwaq runakuna kashaspaykichisrí? Runakunaqa sonqonku ukhupi imapas hunt'a kasqanman hinan rimanku.
23596	MAT 12:38	Wakin fariseo religionniyoq runakunañataqmi, leykunata yachachiq runakunapiwan Jesusta niranku: —Yachachikuq, milagro ruwanaykitan munayku, saynapi Diosmanta Hamuq Runa kasqaykita yachanaykupaq, nispanku.
23597	MAT 12:39	Hinaqtinmi Jesusqa khaynata contestaran: —Huchasapa runakuna, qankunaqa Diospi mana confiaspaykichismi, huk milagro ruwanaytaraq munashankichis noqapi creenaykichispaq. Ichaqa Diosqa manan ni ima milagrotapas rikuchisunkichishchu. Aswanqa Diosmanta willakuq profeta Jonasta imachus pasaran, saynallatataqmi qankuna ukhupipas noqawan pasasqanta rikunkichis.
23601	MAT 12:43	Jesusqa nillarantaqmi: —Runamanta huk demonio lloqsispaqa, ch'inñeq desierto ch'aki lugarkunapin purin, samananpaq huk lugarta mashkaspa. Manaña tarispanñataqmi
23602	MAT 12:44	khaynata nin: “Aswanyá kutipusaq maymantachus lloqsimurani chay wasiyman”, nispa. Kutispataq chay runapa sonqonta tarin sumaq allichasqata, imaynan huk illaq wasipas sumaq pichasqa kashanman hinata.
23603	MAT 12:45	Saynata tarispanmi, chay demonioqa kutispa mashkamun paymanta aswan más millay qanchis demoniokunata. Hinaspan chay demoniokunata pusayukuspa kutimun, chay runapa sonqonman haykuspa, chaypi tiyanankupaq. Chaymi chay runapa vidanqa ñawpaq vidanmantapas aswan más millaymanraq tukupun. Saynallataqmi kay tiempopi kawsaq runakunawanpas pasanqa, sichus paykuna huchankumanta mana wanakunqakuchu chayqa, nispa. [Nota: Chay runapa “illaq sonqonqa” kasharan, chaypi Santo Espíritu mana tiyasqanraykun].
23605	MAT 12:47	Hinaqtinmi huk runaqa Jesusman willaran: —Mamitaykin wawqeykikunapiwan hawapi kashanku. Paykunan qanwan parlayta munashanku, nispa.
23606	MAT 12:48	Hinaqtinmi Jesusqa willaqnin runata niran: —¿Pitaq mamitayrí? ¿Pikunataq wawqeykunarí? nispa.
23607	MAT 12:49	Saynata niruspanmi, Jesusqa discipulonkunata makinwan señalaspa, chay runata niran: —Paykunan mamitaypas wawqeykunapas.
23611	MAT 13:3	Chaypin Jesusqa ashka willakuykunata runakunaman willaran khaynata: —Huk runan chakranman trigo t'akaq riran.
23617	MAT 13:9	¡Sichus cheqaqtapuni ninriyoq kankichis chayqa, allintayá uyariychis kay nisqaykunata! nispa.
23618	MAT 13:10	Jesuspa willakusqanta uyariruspankun, discipulonkunaqa Jesusman ashuyuspa tapuranku: —¿Imanaqtintaq runakunamanri kay ejemplokunallawan yachachinkí? nispanku.
23619	MAT 13:11	Hinaqtinmi Jesusqa contestaran khaynata: —Diospa sumaq gobiernananqa pakasqa hinan kasharan. Chaytan qankunallaman clarota yachachishaykichis, (qankuna noqapi iñisqaykichisrayku). Ichaqa manan paykunamanqa clarotachu yachachini, (noqapi creeyta mana munasqankurayku).
23622	MAT 13:14	Saynapin cumplikun Diosmanta willakuq profeta Isaiaspa khayna escribisqankuna: “Kay runakunaqa uyarishaspankupas, manan entiendenqakuchu. Qawashaspankupas, manan rikunqakuchu.
23623	MAT 13:15	Kay runakunapa sonqonqa rumiyasqan kashan. Chaymi mana entiendenkupashchu. Paykunaqa ñawinkutan ch'illminku ama rikuq tukunankupaq. Ninrinkutan tapakunku mana uyarinankupaq. Sichus paykuna rikunkuman, uyarinkuman, entiendenkuman, hinallataq noqapi creenkuman chayqa, chay millay kawsayninkumantan noqaqa perdonaspay salvayman”, nispa [Isaías 6.9-10 Septuaginta].
23626	MAT 13:18	Jesusqa nillarantaqmi: —Qankunaqa allintayá uyariwaychis. Chay trigo t'akaymanta willasqayqa khaynata ninanmi:
23632	MAT 13:24	Jesusqa yachachillarantaqmi kay willakuywanpas khaynata: —Runakunata Dios gobiernayta qallarisqanqa rikch'akun allin trigo mukhuta chakranpi t'akaq runamanmi.
23635	MAT 13:27	Chaymi chakrapi llank'aq runakunaqa patronninman willaq rispa, khaynata niranku: “Señor, ¿chakraykipiqa allin trigo mukhuwantaq tarpuchirankiqa? ¿Imaynanpitaq kay mana allin qorakunapas trigowan kushka wiñaramuranrí?” nispanku.
23636	MAT 13:28	Chayta uyarispanmi patronninkuqa niran: “Enemigoymi kay mana allin qorakunataqa t'akaruran”, nispa. Chaymi chay llank'aq runakunaqa patronninkuta tapuranku: “¿Rispaykuchu chay mana allin qorakunata p'elaramusaqkú?” nispanku.
23637	MAT 13:29	Hinaqtinmi chay patronninkuqa khaynata niran: “Ama chay mana allin qorataqa p'elamuychisraqchu. Chay qorakunaqa anchatan trigoman rikch'akunku. Chay mana allin qorakunata p'elamuspaqa, trigotawan kushkatan p'elaruwaqchis.
23638	MAT 13:30	Aswanqa trigo cosechana p'unchawkama hina wiñashachun. Ichaqa cosecha tiempo chayamuqtinñan allinta reqsisun trigotapas, hinallataq mana allin qorakunatapas. Chay p'unchawñan llank'aqniykunata kamachisaq khaynata: ‘Primertaqa chay mana allin qorakunata huñumuychis. Hinaspa monto-montonta wataychis k'anasqa kanankupaq. Chaymantañataq trigota eraspaykichis, trigo waqaychana wasiypi waqaychamuychis’ ”, nispa.
23639	MAT 13:31	Jesusmi kay huk willakuywan yachachispa nillarantaq: —Runakunata Dios gobiernayta qallarisqanqa rikch'akun huk runapa tarpusqan mostaza mukhumanmi.
23641	MAT 13:33	Jesusqa huk willakuywanmi runakunaman yachachillarantaq khaynata: —Runakunata Dios gobiernayta qallarisqanqa rikch'akun chikallan levadurata huk warmi ashka harinaman churasqanwanmi. Hinaqtinmi chay levaduraqa chay masata poqochimuspan ashkaman tukuchin, nispa. [Nota: Saynallataqmi Diosta kasukuq runakunapas chay levadura hina chikallan kashaspankupas, chay poqosqa masa hina ashkaman tukunqaku].
23643	MAT 13:35	Sayna yachachisqanwanmi, Diosmanta willakuq ñawpaq profetapa nisqan cumplikuran. Chay profetan paymanta niran: “Runakunamanqa kay ejemplokunawanmi yachachisaq; hinaspan kay pacha unanchasqa kasqanmantapacha tukuy pakasqa kaqkunamanta paykunaman willasaq”, nispa [Salmos 78.2].
23644	MAT 13:36	Hinaspanmi Jesusqa llapallan yachachisqan runakunata chaypi saqeruspa, huk wasiman haykuran. Chaypin discipulonkunaqa, Jesusman ashuyuspa, khaynata niranku: —Astawanyá entiendechiwayku, chakrapi trigowan kushka wiñamuq mana allin qorakunamantaqa, nispanku.
23645	MAT 13:37	Chaymi Jesusqa discipulonkunata niran: —Trigota t'akaqqa, noqa Diosmanta Hamuq Runan kani.
23652	MAT 13:44	—Runakunata Dios gobiernayta qallarisqanqa rikch'akun, chakrapi pakasqa kaq tapaw qorimanmi. Chay tapaw qorita huk runa tariruspanmi, kaqmanta taparun. Hinaspan kusikuspa, chaylla ripuspa, tukuy ima kaqninkunata venderamuspa, qolqentin kaqmanta kutimun, chay chakrata rantinanpaq. (Saynataqa ruwan, chay chakrapi tarisqan tapaw qoriwan qepakunanraykun), nispa. [Nota: Chay ancha valorniyoq tapaw qoriqa rikch'akun Jesusmanmi].
23653	MAT 13:45	—Saynallataqmi runakunata Dios gobiernayta qallarisqanqa rikch'akun, negociante runapa mashkasqan ancha valorniyoq alaja perlakunaman.
23655	MAT 13:47	—Saynallataqmi runakunata Dios gobiernayta qallarisqanqa rikch'akun huk challwana mallaman. Chay mallata lamar qochaman wikch'uyuqtinkuqa, tukuy clase challwakunatan hap'imun.
23659	MAT 13:51	Jesusqa kay ejemplokunata willayta tukuruspanmi, discipulonkunata tapuran: —¿Entienderankichishchu kay yachachikuykunata? nispa. Hinaqtinmi paykunaqa contestaranku: —Arí, entiendeykun, nispanku.
23660	MAT 13:52	Chaymi Jesusqa paykunata niran: —Pipas leykunata allinta yachaq, hinallataq Diospa sumaq gobiernasqanmantapas allinta entiendeq runaqa, huk wasipa dueñonmanmi rikch'akun. Paymi wasinpi waqaychasqan kaqkunamanta, ñawpaq tiempomanta kaq qorikunata hinallataq kay tiempopi kaq qorikunatawan orqomun, nispa. [Nota: “Ñawpaq tiempomanta kaq qorikunaqa” Antiguo Testamentopi Diosmanta willakuq ñawpaq profetakunapa willakusqanmi. “Kay tiempopi kaq qorikunañataqmi” Jesuspa yachachisqankuna. Chay ishkaynin yachachikuykunaqa ancha allinpunin yachanapaq].
23662	MAT 13:54	Hinaspan Jesusqa wiñasqan Nazaret llaqtaman chayaruspa, Diosmanta yachachina sinagoga wasipi yachachiran. Chaypi yachachisqanta uyarispankun, runakunaqa admirasqallaña, khaynata niranku: —Kay runari, ¿maypitaq kay yachachisqankunatari yacharamun? ¿Imaynanpitaq milagrokunatapas ruwanrí? nispanku.
23663	MAT 13:55	Ichaqa wakinñataqmi burlakuspa, khaynata niranku: —Kay runaqa, ¿manachu carpintero Joseypa wawan? ¿Manachu mamitanpa sutinpas María? ¿Manachu wawqenkunapa sutinpas: Jacobo, José, Simón, hinallataq Judas ima?
23664	MAT 13:56	¿Manachu panankunapas llaqtamasinchiskuna kashankú? Chayri, ¿maypitaq kay runari, kay rimasqankunatari yacharamun? nispanku.
23665	MAT 13:57	Chaymi Jesuspa yachachisqankunata, chaypi kaq runakuna uyariyta mana munaqtinku, Jesusqa paykunata niran: —Diosmanta willakuq profeta runaqa, huk law llaqtakunallapin allin respetasqa. Ichaqa llaqtanpi hinallataq familianpiqa, manan allin respetasqachu, nispa.
23668	MAT 14:2	Chaymi chay Herodes Antipasqa serviqnin runakunata huk p'unchaw niran: —Chay Jesusqa wañusqanmanta kawsarimuq Bautizaq Juanmi. Chaymi payqa ancha atiyniyoq milagrokunata ruwananpaq, nispa.
23670	MAT 14:4	Chayraykun Bautizaq Juanqa ñawpaqtaraq Herodes Antipastaqa khaynata niran: —Leyman hinaqa manan cuñadaykiwanqa tiyawaqchu hermanoyki kawsashaqtinraqqa, nispa.
23674	MAT 14:8	Chaymi Herodiaspa ususinqa, mamitanpa consejasqanrayku, Herodes Antipasta niran: —Kunanpunin munani, Bautizaq Juanpa umanta huk platopi qowanaykita, nispa.
23681	MAT 14:15	Tardeyamushaqtinñan Jesuspa discipulonkunaqa ashuykamuspa, khaynata niranku: —Nishu tardeñan kashan. Aswanyá kay llapallan runakunataqa despedipullayña, enteron muyuriqninchispi llaqtakunaman rinankupaq, hinaspa chaykunapi mikhunata mashkaspa rantikamunankupaq. Kaypiqa ch'inñeq desierto lugarpin kashanchis, nispanku.
23682	MAT 14:16	Ichaqa Jesusñataqmi contestaran khaynata: —Paykunaqa ama ripuchunkuchu. Aswanqa qankunayá mikhunata qomuychis, nispa.
23683	MAT 14:17	Hinaqtinmi Jesuspa discipulonkunaqa niranku: —Noqaykupaqa kashan pishqa t'antawan, hinallataq ishkay (kankasqa) challwallapiwanmi, nispanku.
23684	MAT 14:18	Jesusñataqmi discipulonkunata niran: —Apamuychis chay pishqa t'antata, hinallataq chay ishkay challwatawan, nispa.