23214	MAT 1:1	Bi ia a iaa ra wuna taara taanga namuga baa Iesu Kaarisito, a natun Dewid, a natun Aabaraam i waan paat kon diat.
23215	MAT 1:2	Aabaraam a tamaan Aaisaak, Aaisaak a tamaan Iaakob, ma Iaakob a tamaan Iuda ma ra kum tatena liklik.
23216	MAT 1:3	Iuda a tamaan Peres ma Seraa, ma a naandiaar Taamaar. Peres a tamaan Esrom, Esrom a tamaan Aaraam,
23218	MAT 1:5	Saalmon a tamaan Boaas, ma naana a iaana Raab. Boaas a tamaan Obed, ma naana a iaana Rut. Obed a tamaan Iese,
23219	MAT 1:6	ma Iese a tamaan Dewid, baa a king. Dewid a tamaan Solomon, ma naana a tabuan baa i taulaa paa ma Uraia.
23224	MAT 1:11	Iosia i wangaala Iekonia ma ra kum tatena liklik. Namur taana a taara Israael diat waan na karabus irong Baabilon.
23229	MAT 1:16	Iaakob a tamaan Iosep, ia baa i taulaa ma Maaria. Maaria i buta Iesu, baa di waatungi naa Kaarisito, ia baa God i tula wai.
23230	MAT 1:17	A kum taaun taara turpaai kon Aabaraam tuk un Dewid welaar ma 14 diat, ma kon Dewid tuk u ra winawaan na karabus urong Baabilon 14 kaai diat, ma ko ra winawaan na karabus urong Baabilon tuk un Kaarisito 14 a taautaaun taara diat kaai.
23231	MAT 1:18	Di buta paa Iesu Kaarisito lenbi: Naana Maaria, di aa pet baat taai karom Iosep, iaku namuga taa ra nundiaar tinaulaa Maaria ia nunurai naa i kipbaala u ra Takado na Nion.
23232	MAT 1:19	Iosep baa di aa pet baat taa Maaria karomi, ia a tena takado, ma pa i nemi naa in baana wawirwir Maaria naa ra taara. Io, i nuki naa in kutu ino wa anundiaar weweliman kup a tinaulaa.
23233	MAT 1:20	Baa i nuknuk utbaai u ra utnaa mi, a aangelo anu ra Tadaaru i waan paat karomi u ra beberon ma i piri naa, “Iosep, natun Dewid, koku u aalawur nuknuk un Maaria, un ben paai kupi anum tabuan. Maa a naat baa i kipbaala paai i waan paat ko ra Takado na Nion.
23237	MAT 1:24	Io, baa Iosep i tawaangun i paami lenutmaa a aangelo anu ra Tadaaru ia wapua taai uni, ma i ben paa Maaria kupi anuna tabuan.
23238	MAT 1:25	Iaku pa diaar inep ungaai paa tuk baa Maaria i buta paa a naat muaana. Ma Iosep i taar taa a iaana baa Iesu.
23239	MAT 2:1	Di buta Iesu u ra taamaan Betilem u ra papaar Iudaia u ra kilaala baa Erodes i king. Namur raa kum tena manaana u ra kum naangnaang diat waan taanga welwelik u ra mataana taubaar ma diat waan paat inaanga Ierusalem.
23241	MAT 2:3	Baa king Erodes i walangoroi i purpuruan a nuknukina ma ra nuknuki ra taara Ierusalem raap kaai.
23242	MAT 2:4	Io, Erodes i ben ungaai raap paa a kum ngaala na tena wetabaar karom God ma ra kum tena wawer u ra kum Naagagon. Ma i tiri diat naa, “Kaarisito baa God in tula wai din butai awaai?”
23245	MAT 2:7	Namur Erodes i wetulaa ino paa a kum tena manaana kupi in manaana paa taan diat naa naangaian talaa maa ina naangnaang i waan paat.
23246	MAT 2:8	I tula wa diat urong Betilem ma ra pirpir lenbi, “Muaat a waan ma muaat a baat wakaak kup a naatlik. Ma baa muaat aa baat paai muaat a wapua iaau, baa iaau bulung ang waan ma ang lotu karomi.”
23247	MAT 2:9	Baa diat aa walangoro taa a king diat waan. Diat babo paa balet ina naangnaang baa diat aa babo taai u ra mataana taubaar, i muga pa diat tuk i tur u ra wanua baa a naatlik kuraa iaai.
23248	MAT 2:10	Baa diat babo ina naangnaang maa, diat kariaana a ngaala na gaaia.
23249	MAT 2:11	Diat ruk u ra ruma ma diat babo paa a naatlik maa ma naana Maaria, diat ki but keke ma diat lotu karom a naat. Namur diat paapa paa anundiat kum wuwuwung ma diat tabaarai ma ra kum wetabaar lenbi, a goled ma ra bulit di tuni baa a tubalina i aangawian wakwakaak ma ra bulit na mangingi kaai di waatungi naa a mira.
23250	MAT 2:12	Ma God ia wakatom ta diat u ra beberon baa koku diat waan talili kup Erodes. Io, diat waan talili kup anundiat taamaan un raa aakapi ingen.
23251	MAT 2:13	Baa diat aa waan, a aangelo anu ra Tadaaru i waan paat karom Iosep u ra beberon ma i piri naa, “Un tur, un ben paa naadinaana, mutul a kalaa ino urong Aaigipto. Ma mutul a ki iaai tuk u ra bung baa ang wapua ui balet, maa kabina Erodes in baat kup a naat kupi in aak dokoi.”
23252	MAT 2:14	Io, i tur, i ben paa naadinaana u ra marum, ma ditul waan urong Aaigipto.
23253	MAT 2:15	Ma ditul ki matira tuk baa Erodes i maat. Baa ditul paami lenmaa di paam ot paa a pirpir anu ra Tadaaru, baa a propet ia pirpir muga taau uni lenbi, “Iaau wataa paa natunglik taangirong Aaigipto.”
23254	MAT 2:16	Baa Erodes i baboi baa a kum tena manaana diat aa waruga taai, i kaankaan aakit ma i wetulaa baa din aak doko araap wa a kum naat muaana taangirong Betilem ma ko ra kum taamaan kaai baa diat ki marawaai. I naagagoni naa din aak doko diat baa a ru kilaala indiat, ma diat kaai baa pa i ru kilaala utbaai un diat, kabina maa a kum tena manaana diat aa wapua taai u ra kilaala anu ra naat.
23257	MAT 2:19	Baa Erodes ia maat, a aangelo anu ra Tadaaru i waan paat karom Iosep u ra beberon irong Aaigipto.
23259	MAT 2:21	Io, i tur, i ben paa naadinaana, ma ditul waan urong Israael.
23260	MAT 2:22	Iaku baa i walangoroi naa, Aarkilaau i kiaana tamaana Erodes kupi ia bulung in king irong u ra papaar Iudaia, Iosep i burut baa in waan urong Iudaia. Ma God kaai i turbaat taai u ra beberon, io, ditul waan urong u ra papaar Gaalilaia.
23261	MAT 2:23	Ma ditul waan ma ditul ki u ra taamaan a iaana Naasaret. Baa ditul paami lenmaa di paam ot paa a pirpir anu ra kum propet naa, “Din waatungi baa ia a te Naasaret.”
23265	MAT 3:4	Ioaanes i mong ma ra ina maalu na weu na kaamel, ma i wi baati ma ra panina bulumakaau, ma i aanaan a kum ko ma ra bulit baa a kum bi diat paami.
23266	MAT 3:5	A taara taanginaanga Ierusalem, ma ko ra kum taamtaamaan raap u ra papaar Iudaia, ma ko ra kum taamaan baa diat ki marawaai a daanim Ioridaan, diat waan karomi.
23267	MAT 3:6	Diat pir apuaana anundiat kum aakaina mangamangaan, ma i baapitaaiso diat u ra daanim Ioridaan.
23269	MAT 3:8	Muaat a paam a kum utnaa baa in wapuaanai naa muaat aa nukpuku.
23270	MAT 3:9	Ma koku muaat nuki naa God pa in naagagon muaat maa kabina muaat a wuna taara anun Aabaraam. Iaau piri taa muaat naa, God i pet laar paai kupi in paam apaat paa a wuna taara anun Aabaraam ko ra kum waat bi.
23271	MAT 3:10	Di aa ung taa a naawa naa ra kum kapkabina diwaai, ma a kum diwaai raap baa pa diat wa ta koina waindiat, din bur wa diat, ma din ong ta diat u ra nguan.
23272	MAT 3:11	Iaau baapitaaiso muaat ma ra palaa kupi in wapuaanai naa muaat aa nukpuku. Iaku ia baa in murmur taang i ngaala taang, ma in baapitaaiso muaat ma ra Takado na Nion ma ra nguan. Ma iaau, iaau kinalik aakit taana.
23273	MAT 3:12	I paam paa anuna saaol u ra limaana kupi in ong weraana a panina wit ko ra wit mulu. Baa ia wali raap taai in ung ungaai anuna wit u ra nuna ruma na wit, ma in tun wa a kum panpanina u ra nguan baa pa in maat.”
23274	MAT 3:13	Iesu i waan taangirong u ra papaar Gaalilaia urong u ra daanim Ioridaan, karom Ioaanes kupi in baapitaaisoi.
23275	MAT 3:14	Ma Ioaanes i nem na turbaati, ma i piri taana naa, “I koina baa ui un baapitaaiso iaau. Aawa kabina baa u waan karom iaau kupi iaau ang baapitaaiso ui?”
23276	MAT 3:15	Ma Iesu i baalui naa, “Un baapitaaiso iaau ku. I koina baa daar a paami kupi daar a paam ot paa a kum utnaa i takado, welaar ma ra nemnem anun God.” Io, Ioaanes i taraam taana.
23277	MAT 3:16	Baa ia baapitaaiso taai, Iesu i or pari ko ra daanim, ma u ra pakaana bung maa a maawa i tapaapa, ma i babo a Nion God i waan pari welaar ma ra ina buna ma i ki taau nate uni.
23279	MAT 4:1	Namur a Takado na Nion i muga paa Iesu unaanga u ra bil na wanua kupi Saataan in walaami.
23280	MAT 4:2	Baa ia wawel paa 40 bungbung na marum ma ra keke, io, i molo.
23283	MAT 4:5	Namur Saataan i ben paai unaanga Ierusalem, a taamaan anun God, ma i waki taai un raa pakaan inaanga nate aakit u ra ruma na wetabaar.
23284	MAT 4:6	Ma i piri taana naa, “Baa ui a Natun God, un irok pari, maa di aa timu taai u ra Buk Taabu lenbi, ‘In tula wa anuna kum aangelo kupi diat a baboura ui. Diat a lo pa ui ku ma ra kum limaandiat, kupi koku u tukaa paa a kakim un ta waat.’”
23286	MAT 4:8	Saataan i ben paai balet unaanga nate u ra ngaala na taangaai pi, ma i waiaa taa a kum mataanitu raap u ra rakrakaan buaal ma ra kum minamaar indiat raap kaai taana.
23289	MAT 4:11	Ma Saataan i waan paa koni. Ma a kum aangelo diat waan karom Iesu, ma diat waraauti.
23290	MAT 4:12	Baa Iesu i walangoroi naa di aa waruk taa Ioaanes u ra ruma na karabus, i waan talili balet urong u ra papaar Gaalilaia.
23293	MAT 4:15	“A pia anu ra wuna taara Sebulon ma ra pia anu ra wuna taara Naaptaali, marawaai a aakapi baa i waan unakono, u ra papaara daanim Ioridaan urong iaai, diaar ki u ra papaar Gaalilaia, baa a taara baa wakir a taara Iudaia diat ki iaai.
23296	MAT 4:18	Raa bung baa Iesu i wawaal nakono naa ra taai kikil Gaalilaia, i babo Simon, di waatungi kaai ma Petero, dina ma Aanderiaas, baa diaar ong bene nataai, maa diaar a ru tena ong bene.
23298	MAT 4:20	Io, diaar tur paa maut ko ra nundiaar kum bene, ma diaar murmuri.
23299	MAT 4:21	Baa i waan taanga matira i babo paa bulung raa naadina Iaakobo ma Ioaanes, a ru natun Sebedaaio. Ditul tamaana ki u ra mon ma ditul ingit anunditul kum bene. Ma Iesu i wataa pa diaar.
23300	MAT 4:22	Diaar tur paa maut ma diaar waan ko ra mon ma ra tamaandiaar, ma diaar murmur Iesu.
23301	MAT 4:23	Iesu i waan taltalili u ra papaar Gaalilaia raap, ma i wer a taara u ra nundiat kum ruma na lotu. I warawaai u ra Koina Wewapua u ra mataanitu taanginaanga u ra maawa. Ma i walaangalaanga paa a taara ko ra aalawur mangaana malaapaang.
23302	MAT 4:24	Ma a wewapua un Iesu i waan werweraan u ra papaar Siria raap, ma diat ben raap paa a taara baa a aalawur mangaana malaapaang i baanaakaka diat, a taara baa a dekdek na ngunungut i baanaakaka diat, ma diat baa a kum tabaraan diat ruk taau un diat, diat kaai baa diat maatmaat laau ma diat baa panpanindiat i maat, ma Iesu i walaangalaanga pa diat raap.
23303	MAT 4:25	Ma a ngaala na kor na taara taangirong u ra ru papaar Gaalilaia ma Dekaapolis, ma taanginaanga Ierusalem, ma ko ra papaar Iudaia ma taangirong un raa papaara daanim Ioridaan diat murmur Iesu.
23304	MAT 5:1	Baa Iesu i babo paa a kor na taara, i waan tato u ra taangaai. Ma baa i ki anuna taara na wawer diat waan karomi.
23306	MAT 5:3	“Diat baa diat nunurai naa diat iba u ra niondiat, diat daan, maa anundiat a mataanitu taanginaanga u ra maawa.
23307	MAT 5:4	Diat baa diat luan ma ra tapunuk, diat daan, maa God in wamaraam diat.
23308	MAT 5:5	Diat baa diat wakinalik pa diat, diat daan, maa diat a kale paa a rakrakaan buaal.
23309	MAT 5:6	Diat baa diat molo ma diat maruk kup a mangamangaan na takado, diat daan, maa namur diat a maaur.
23310	MAT 5:7	Diat baa a kum tena maarmaari, diat daan, maa God in maari diat kaai.
23311	MAT 5:8	Diat baa a nuknukindiat i gomgom, diat daan, maa diat a babo God.
23312	MAT 5:9	Diat baa diat laana wamaalmaal a taara, diat daan, maa God in waatung diat naa a kum natnatuna.
23313	MAT 5:10	Diat baa di pet na bilbil un diat kabina u ra takado na mangamangaan, diat daan, maa anundiat a mataanitu taanginaanga u ra maawa.
23314	MAT 5:11	“Muaat daan baa di pir aakaka muaat, ma di pet na bilbil un muaat, ma di nuk paa ta kum warwaruga na pirpir ma di pir ururian muaat mai, kabina un iaau.
23315	MAT 5:12	Muaat a gaaia, maa i ngaala aakit anumuaat wedok inaanga u ra maawa. Maa di aa pet na bilbil muga taau lenmaa u ra kum propet baa diat lalaaun muga taa muaat.
23316	MAT 5:13	“Muaat a sol u ra rakrakaan buaal raap. Iaku baa ia raap a mapaakina, din wamapaak paai balet ma lelawaai? Pa ta utnaa ma i gaa uni. Din ong apari wai unataamaan, ma a taara diat a papaa maku nate uni.
23317	MAT 5:14	“Muaat a kaapa u ra rakrakaan buaal raap. Ta taamaan baa i ki nate u ra taangaai, pa in wawalipa laar paai.
23318	MAT 5:15	Pain te in wakup taa ta laam ma in kuop baat taai ma ra baaket, pate. Din ung taai ut nate u ra nuna turtur, ma in baarabaara karom diat raap baa diat ki naruma.
23319	MAT 5:16	Lenkaai maa anumuaat kaapa in baarabaara namataa ra taara, kupi diat a babo anumuaat kum kokoina pinapaam, ma diat a pir walaawa paa Tamaamuaat baa i ki inaanga u ra maawa.
23320	MAT 5:17	“Koku muaat nuki naa iaau waan paat kupi ang rakaan wa a kum pirpir na Naagagon anun Moses ma ra kum wawer anu ra kum propet, pate. Pa iaau waan paat kupi ang rakaan wa diat, iaau waan paat kupi ang paam ot pa diat.
23321	MAT 5:18	Iaau pir a lingtatuna taa muaat, tuk baa a baakut ma ra rakrakaan buaal diaar a panaai, pa ta mataana buk lik baa ta wakilang lik maku ko ra kum Naagagon mi in panaai. Din paam ot pa diat ut.
23322	MAT 5:19	Baa te pa i murmur ta kinalik na naagagon ko ra kum Naagagon mi, ma i wer araara a taara kupi diat kaai pa diat a murmuri, din waatungi baa i kinalik aakit u ra mataanitu inaanga u ra maawa. Iaku ia baa i taraam u ra kum Naagagon mi, ma i wer a taara uni din waatungi baa i ngaala u ra mataanitu inaanga u ra maawa.
23323	MAT 5:20	Lenmaa iaau piri taa muaat, baa anumuaat mangamangaan na takado pa in koina taa ra mangamangaan na takado anu ra kum tena wawer u ra kum Naagagon ma ra kum Parisaaio, muaat a gaana ruk u ra mataanitu inaanga u ra maawa.
23324	MAT 5:21	“Muaat aa walangoro taai naa, di aa pir taai taa ra taara taanga namuga lenbi, ‘Koku u aak doko te. Ma ia baa i aak doko wa te din naagagoni.’
23325	MAT 5:22	Iaku iaau, iaau piri taa muaat naa, baa te in kaankaan karom ta tenalik, din naagagoni kaai, ma baa te in pirpir aakaka un ta tenalik, din naagagoni namataa ra taara na kiwung. Ma baa te in piri un ta muaana naa, ‘A longlong ui,’ kaduk a naagagon karomi baa din ongi u ra ngaala na nguan.
23327	MAT 5:24	un paki taa anum wetabaar matira naa ra luwu na tuntun wetabaar. Un waan kumun, mur a wemaraam muga paa ma temlik, ma namur un waan talili balet, io un taar maraagaam anum wetabaar.
23328	MAT 5:25	“Baa te in ung ta ui u ra naagagon, mur a wemaraam muga baa mur waanwaan utbaai u ra aakapi, kaduk in taar ta ui karom a tena naagagon. Ma a tena naagagon in taraama wa ui karom a tena baboura ma in waruk ta ui u ra ruma na karabus.
23329	MAT 5:26	Iaau pir a lingtatuna taam, pa un pari laar paai tuk ut baa un taar araap wa a tintinip na toiaa i ra num winekul.
23331	MAT 5:28	Iaku iaau, iaau piri taa muaat naa, baa ta muaana in babo taa ta tabuan ma a nuknukina i aaka karomi, ia paam aakaina u ra nuknukina, ma namataan God ia paam taa aakaina u ra tabuan maa.
23332	MAT 5:29	Baa ina ot na mataam i ben araara ui kup a aakaina, un lior wai, ma un ong ingen wai. In koina baa raa pakaan ku ko ra panim din ong wai, ma koku di ong a panim raap u ra ngaala na nguan.
23333	MAT 5:30	Baa a ot na limaam i ben araara ui kup a aakaina, un kutu wai ma un ong ingen wai. In koina baa raa pakaan ku ko ra panim din ong wai, ma koku di ong a panim raap u ra ngaala na nguan.
23335	MAT 5:32	Iaku iaau, iaau piri taa muaat naa, baa a tabuan pa i paam aakaina ma ta muaana, ma anuna muaana i lu biaa wai ku, a muaana maa i kabina u ra aakaina baa a tabuan i paami baa i taulaa balet. Ma ia baa i taulaa ma ta tabuan baa anuna muaana i lu wai, ia kaai ia paam aakaina kabina maa a tabuan maa i taulaa ut.
23336	MAT 5:33	“Muaat aa walangoro taai kaai naa, di aa pir taai taa ra taara taanga namuga naa, ‘Koku u weweliman warwaruga. A utnaa baa u aa weweliman taau uni karom a Tadaaru, un paami ut.’
23337	MAT 5:34	Iaku iaau, iaau piri taa muaat naa, koku muaat wadekdek a weweliman ma ta mangaana pirpir kaai. Koku muaat weweliman ma ra maawa, maa a maawa a kiki anun God.
23338	MAT 5:35	Koku muaat weweliman ma ra rakrakaan buaal, maa a rakrakaan buaal a wanua baa i ung a ru kakina uni. Koku muaat weweliman ma Ierusalem, maa Ierusalem a taamaan anu ra ngaala na King.
23339	MAT 5:36	Koku u weweliman ma ra in lorim, maa pa un paam puku laar paa tina weu na lorim kupi in kabaang, baa in marut.
23340	MAT 5:37	Muaat a piri ku naa maia, baa pate. Maa baa muaat a pir ta mangaana pirpir balet, i kabina maku ko ra Tena Aakaina.
23341	MAT 5:38	“Muaat aa walangoro taai baa di aa pir taai naa, ‘Baa te in lior wa tin mataan te, din baalui kaai karomi, din lior wa kaai tin mataana. Ma baa te in tibul bor wa tin lakon te, din baalui kaai karomi, din tibul bor wa kaai tin lakono.’
23342	MAT 5:39	Iaku iaau, iaau piri taa muaat naa, koku muaat baalu aakaina anun te baa i paami karom muaat. Baa te i paar taa a papaara ot na waam, un puku taa raa papaar bulung karomi.
23343	MAT 5:40	Baa te i nemi naa in aal ta ui u ra naagagon ma din naagagon ui kupi un taar taa anum siot taana, io un taar taa kaai anum ina maalu baa u laana burung baat anum minong mai.
23344	MAT 5:41	Baa te i maang pa ui kupi mur a weur kup ta taamaan baa i marawaai ku, io un weur mai kup a taamaan baa i ki welwelik kinalik.
23345	MAT 5:42	Un tabaara te baa i aaring ui. Ma baa te i nemi naa in lo paa kumun ta utnaa kon ui, io un taari ku taana.
23348	MAT 5:45	kupi muaat a kum natu ra Tamaamuaat, baa i ki inaanga u ra maawa. Maa i taar taa a mage kupi in kaapa karom a kum aakaina taara ma ra kum koina taara kaai, ma i taar taa a baata karom a kum tena takado ma karom diat kaai baa pa diat takado.
23351	MAT 5:48	Muaat a takado aakit, welaar ma Tamaamuaat baa i ki inaanga u ra maawa, i takado aakit.
23352	MAT 6:1	“Muaat a baboura muaat kupi koku muaat paam anumuaat koina pinapaam namataa ra taara ku, baa diat a babo muaat uni ma diat a pir walaawa pa muaat. Baa muaat paami lenmaa, pa numuaat ta wedok ko ra Tamaamuaat baa i ki inaanga u ra maawa.
23353	MAT 6:2	Baa u tabaara a kum iba na taara, koku u wewapua muga taau kupi a taara diat a babo ui, welaar ma diat baa pa diat wetabaar ma ra lingtatuna u ra nundiat lalaaun diat laana paami u ra kum ruma na lotu ma u ra kum aakapi kaai, kupi a taara diat a pir walaawa pa diat uni. Iaau pir a lingtatuna taa muaat, a pir walaawa ko ra taara, ia ut maa anundiat kudulaana wedok.
23354	MAT 6:3	Baa u tabaara a kum iba na taara, koku te i nunura a utnaa baa u paami, un paam inoi.