23233	MAT 1:20	'Lige 'we 'nátale alarigá 'simia, 'lige bilé rukó remule bilé santo ánjeli. 'Lige alué santo ánjeli anele alué José: ―Mué José, mueka Rabí rijimala júkuru, alué 'we 'ya bejtégame. Tase majawa newía alué María 'yuga. Alué napu ranélimili ju María, alueka pecha bilé rió ranala nímalagó, pe Onorúgame Alawala 'sile napurigá ochéramala alué u'tátiri.
23234	MAT 1:21	Alué Maríaka bilé u'tátiri ranélimili júkuru, 'lige mueka Esusi anilime rewá ujchémili júkuru. Esusi aniáká alueka aniame júkuru «alué napu ralámuli buinámili ju alé resítirichi.» Asíriga 'la alarigá nímala.
23236	MAT 1:23	Bilé mukí tabilé 'wesi rió 'yuga asigá pe bi'neli asigá rojparámala u'tátiri ajchágame nímala. 'Lige ochéramala alué u'tátiri, 'lige Emanueli anilime nímala. Emanuélika pe aniame ju «Onorúgame 'la ramué 'yuga ajtí.»
23239	MAT 2:1	Esúsika Beleni anilichi ochérale, alé ejiro Jurea anilichi. Esúsika ochérale napu'lige Erore wa'lula nulame kachi alé alué we'é bo'ígichi. 'Lige alé we'ká riógichi Rusaleni anilichi sébale jaré rió so'pilí 'we machime. «Mago» anilime nile alué rió yolí ra'íchaga. 'Lige 'nákatu napu rayénali ma'chíname ju alé Rusaleni asiruga, aleka neraga jsile alué rió.
23240	MAT 2:2	'Lige alué ralámuli «mago» alé we'ká riógichi Rusaleni sébaga rukele alué wa'lula Erore: ―¿Koche ajtí alué wa'lula ralámuli jurío nuleme alué napu kulí ochérale? Alé 'nákatu napu rayénali ma'chíname ju jena Rusaleni asiruga aleka enágame etératuru bilé so'pilí, 'lige alué so'pilika pe ruyame ju 'ma ochériligo alué napu Wa'lula nímili ju. Alekeri jsirúpá ramué 'we a'lá nirániliga.
23243	MAT 2:5	'Lige anile alué ralámuli: ―Alé Beleni anilichi ochéramili ke, alé napu Jurea anilime ejiro ju. Alarigá osale alué napu ruyame nílige napu Onorúgame anélige, napu 'ya bejtégame nile. 'Lige regá anime osale:
23245	MAT 2:7	'Liko alué wa'lula Erore alué ralámuli «mago» bayele. Alué Eróreka tabilé najkile napurigá uché jaré ralámuli machimela alué rió 'yuga ra'ichálichi. 'Liko rukele chiéniko kachi ma'chíniliga alué so'pilí.
23246	MAT 2:8	'Liko alé we'ká riógichi Beleni júlale, 'lige anele: ―'Mi alé Belénichi simáwagó alué u'tátiri e'nemia pala ajtigá. 'Lige 'la rewisúká alué u'tátiri, 'liko yati juláwaká bilé rió ne'chí ruyéniliga, néchigó simémpá alemi e'nemia, 'lige 'we a'lá niramia aminami. (Eróreka pe me'lináliga anile alué u'tátiri.)
23247	MAT 2:9	'Lige gepusa alué ra'íchali napurigá anílige alué wa'lula Erore, 'liko yati simíbale alué «mago». 'Lige uchéchigo siné etele so'pilí. 'Lige alué so'pilí re'pami rewigáchimi neraga enale, bajchabemi enale napu e'yénale alué ralámuli «mago», 'mi alemi enale napu asale alué u'tátiri. 'Lige asíbale alué so'pilí alé amóbami neraga napu asale alué u'tátiri.
23249	MAT 2:11	'Lige galírale sébaga etele alué u'tátiri a'bé bo'igó eyela ajtígichi María anilime. 'Liko chojkóbisiga jábale 'we a'lá nirame kórigá alué u'tátiri. 'Lige gajoni i'pule, alué gajónika pe e'karúgame mochígame nile kónilime asíriga najteme. 'Oro kógile, 'lige aminami o'kuítiri, 'lige aminami bilé tábiri 'we a'lá suwé júkame «mira» anilime.
23250	MAT 2:12	'Lige okoka bi'tigá alué «mago», Onorúgame remule, 'lige remugichi anele tabilé simánilile ku napu asálige alué Erore. Alekeri ku ejperélachi simíbale, se'wí boichí simárale.
23251	MAT 2:13	A'kinana napu'lige alué ralámuli «mago» ku ejperélachi simasa, José bilé santo ánjeli etele remuka. 'Lige alué ánjeli anele alué José: ―'Ma asísawa, yati simigá 'ma mutuka alué u'tátiri 'lige 'ma 'yúriwa mué upila, wamí Ejipto anilime we'é bo'ígichi simawa. Alé mochiwa napu'lige ne aní a'lige si. Eróreka alué u'tátiri 'yaga einámala me'lináliga. Alekeri júmasawa jena mochiga.
23253	MAT 2:15	Wamí 'mi alé Ejipto mochile napusí Erore mukusá. Onorúgame 'ya anile alarigá ikimeo. Alekeri lakile napurigá osale bilé rió napu ruyame nile napu anélige Onorúgame. Regá anile: «Neka bayékuru ne inolá alé Ejipto ajtígachi.»
23254	MAT 2:16	Napu'lige alué Erore machisá alué ralámuli «mago» ku simíbaligo tabilé ruigá, asíriga ayoga rejpile. 'Liko nulale me'líniliga suwábaga u'kuchítiri oká bamígame go'nágana, alé we'ká riógichi Beleni o'chérigame, 'lige aminami alé a'bemi we'ká riógichi o'chérigimetiri. Alué ralámuli «mago» bajchá etéligame so'pilí anilía 'ma oká bamí nílekuru, alekeri me'linálile u'kuchítiri alué Erore oká bamígame 'lige ta'chó oká bamime.
23258	MAT 2:20	―'Ma asísawa, 'ma ku 'yúriwa ye u'tátiri 'lige eyélatiri, 'ma ku 'mi simawa Israeli anilichi. 'Máchigo suwíligame alué napu ye u'tátiri me'linálime nílige. Alekeri jípeko 'la júkuru ku 'mi alé simalia.
23261	MAT 2:23	'Lige alé sebasa Nasareta anilichi we'ká riógichi simíbale ejperélimia. Alué 'ya mochígame ralámuli napu ruyame nílige, napu anele Onorúgame anile alé Nasarétachi bejtélimio alué Esusi. Anile «nasareno» anélime nímará Esusi.
23263	MAT 3:2	Anile: ―'Ma a'rewa alué chátiri 'nátili. 'Ma ku 'la na'tawa, 'máchigo pe 'we nawámili kame Onorúgame suwábaga ralámuli nulemia.
23264	MAT 3:3	Alué rió napu ruyame nílige napu anélige Onorúgame, 'we 'ya bejtégame nílige, alué napu Isaíasi anilime nile, alué 'sile osá alarigá nochamio alué Juani. Regá anime osale: Bilé ne'ome akerúguru alé napu pee u'kume nile. Regá e'wele ra'icháchane: «Newiwa bilé bowé Wa'lula Onorúgame. Newiwa bilé bowé 'la wajchígame.»
23268	MAT 3:7	'Lige jaré rió jurío sébale okaná chojkégame. Ye okaná chojkégame bariseo nile jaré, 'lige saruseo nile jaré. 'We benírame nile napurigá 'we a'lá gatewa bilé nóchali, a'boi 'lina tabiléchigo sébali olame nílekó. Alueka pe jsile najkigá napurigá rewarawa ba'wichí bokobuga Juánite. 'Lige Juani anele e'wele ra'íchaga: ―¡'Émika pe napurigá sinowí 'kúchila alarigá júkuru, asíriga 'yégame júkuru 'emi! ¿Chieri aníbeché júmasiwa napurigá tabilé gastigáriwa?
23275	MAT 3:14	Napu'lige sebasa alué Esusi, 'lige Juánika tabilé rewaránilile alué Esusi, 'lige anele Juani alué Esusi: ―Ne 'nalina rewarárigame nímili júkuru muete. ¿Chonigá najkí mué napurigá ne mué rewarámala?
23276	MAT 3:15	'Lige Esusi anile: ―Abiena 'la julke mué ne'chí rewará. Onorúgameka larigá najkiame, 'la 'we a'lá sébali oliame júkuru napurigá najkí Onorúgame. 'Liko Juani rewarale alué Esusi.
23278	MAT 3:17	'Lige bilé ra'íchame anile 'pa rewigáchika. Regá anile: ―Ye júkuru ne Inolá napu 'we galé ne. Asíriga 'la ganíliga ajtí ne alué 'yuga.
23281	MAT 4:3	'Lige Remónisika a'bé nawile 'yéginiliga Esusi, 'lige anele Remónisi alué Esusi: ―'La bijchiá Onorúgame Inolá níriká, baní gaináriwagó alué we'ká rejté.
23282	MAT 4:4	'Lige Esusi nejele: ―Onorúgame nila ra'íchali aní: «Tase pe go'ámecho go'gá ejperélamala ralámuli, abiena semátiri ra'íchali Onorúgame nila rejcholi 'nátaga ejperélamala ralámuli.»
23284	MAT 4:6	'lige anele: ―'La bijchiá Onorúgame Inolá níriká 'légana o'pachípuagó jena iligá. Regá aní Onorúgame nila ra'íchali: We'ká santo ánjeli julámala ne napurigá mué repúmala. Alué santo ánjeli nokimela mué cha'piá sekate napurigá ta iwégame chibámala mué 'légana wijchí.
23285	MAT 4:7	'Lige Esusi anile: ―Abiena regá aní Onorúgame nila ra'íchali: «Tabilé o'pochípua napurigá Onorúgame mué gu'írimala, mueka pe tonto neraga re'eme kame.»Onorúgameka tabilé najkí napurigá bilé tonto neraga o'pachípua.
23287	MAT 4:9	'lige anele alé o'tosá: ―'Nee, aka e'nébá bochígimi gawichí napu ma'chí 'lige suwábaga ralámuli etéru'é napu ekí mochí jena wijchimoba, aka e'nébá asíriga 'la suwétiri kámpá. 'Lige suwábaga ye 'yámala ne mué 'la chojkóbisiga iligá nirásaká mué ne'chí.
23288	MAT 4:10	'Lige Esúsika anele: ―'Mi simigá mué Satanasi, cha 'yégame ke. Regá aní Onorúgame ra'ichálila: «Pe alué Wa'lula Onorúgamecho 'la niraga etewa, pe alekecho 'la e'wiwa.»
23295	MAT 4:17	'Lige alé sebasa Esusi, a'lige kulí o'wínale rejcholi beniria. Regá anile: ―'Ma a'rewa alué resítiri nóchali. 'Ma amulí seba raweli napurigá Onorúgame suwábaga ralámuli nulémala. Alekeri 'ma ku 'la 'nátame gainawa.
23297	MAT 4:19	'Lige anele Esusi alué oká rió: ―Jeka simasi ne'chí 'yuga. Jípeko 'emi nokimela ralámuli gu'iria buyana chátiri bowechi e'yéname.
23301	MAT 4:23	Esusi bochígimi eyénale alé Galilea anilichi ejiro. Napu ekiná we'ká riógichi Esusi ruwile Onorúgame ra'ichálila ra'íchali 'lige napu ekiná u'kuchí jurío re'obálachi alé «sinagoga» anilichi. 'We a'lá semáriga ruwile alué ra'íchali churigá nulamio Onorúgame. 'Lige suwábaga ralámuli sa'wale napu ekí nayúkame nile.
23306	MAT 5:3	Regá anile Esusi: ―Onorúgameka 'we ganíliga eteme ju (yolí ra'íchagaká ‹‹dichoso›› anime chujkú) alué ralámuli 'la machime rokárikó Onorúgame a'walila. Onorúgame 'we a'lá nulémala alué ralámuli.
23307	MAT 5:4	› Onorúgame 'we ganíliga eteme ju alué ralámuli napu jipe 'we seweka mochí, alué ralámuli 'we a'lá semati raweli 'yawa Onorúgamete.
23308	MAT 5:5	› Onorúgame 'we ganíliga eteme ju alué ralámuli napu tabilé riólame ju. Alué ralámulika 'la narémala alué napu Onorúgame nejímili ju.
23309	MAT 5:6	› Onorúgame 'we ganíliga eteme ju alué ralámuli napu 'we a'lá bijchiá e'wánilime ju napu Onorúgame nulame ju. Onorúgameka 'we a'lá nabí gu'írimala alué ralámuli napurigá 'la bi'lepi na'támala senibí Onorúgame 'yuga.
23310	MAT 5:7	› Onorúgame 'we ganíliga eteme ju alué ralámuli napu 'we na'temame ju uché jaré ralámuli. Onorúgamechigó a'chigóriga na'temámala alué ralámuli napu na'temame ju alué uché jaré ralámuli.
23311	MAT 5:8	› Onorúgame 'we ganíliga eteme ju alué ralámuli napu Onorúgame 'yuga 'nátame ju. Bilé rawé etémala Onorúgame alué ralámuli.
23312	MAT 5:9	› Onorúgame 'we ganíliga eteme ju alué ralámuli napu gu'írime ju uché jaré ralámuli, napurigá alué uché jaré ralámuli 'la bi'lepi 'nátame nímala. Alué ralámulika regá anéwali Onorúgamete: «'Émika ne 'kúchila ju.»
23313	MAT 5:10	› Onorúgame 'we ganíliga eteme ju alué ralámuli napu 'we resí oliame ju ralámulite napu 'la sébali olame ju napurigá najkí Onorúgame. Onorúgameka asíriga 'la semáriga nulémala alué ralámuli.
23314	MAT 5:11	› Onorúgame 'we ganíliga eteme ju 'emi napu'lige resí anilíe ralámulite ne'chí oyérame kóriká, 'lige aminami 'we 'yégiga ra'ichasa alué ralámuli 'emi 'yuga napurigá sairúgame neraga.
23316	MAT 5:13	› Jénaka bilé tétali ruyame ju. 'Émika pe napurigá oná ju. Napurigá 'we a'lá ajkágame newame ju go'ame, 'lige aminami napurigá tabilé bikamela sa'pá oná ajchésiga, 'émika gu'írame ju ralámuli napurigá tabilé aminabi resí nokísimala. Oná 'ma najsawísaká tabilé ra'ígame gainasa pecha sirbe nímalawé. Pecha uchéchigo ku 'la gainámalagó. 'Liko pe pálime nímala alué oná, 'lige ralámulika amoba e'yénamala re'keka. 'We a'lá na'tawa choniame ka ye tétali.
23317	MAT 5:14	› Jena uchéchigo bilé tétali ruwime ju. 'Émika napurigá ra'ósali ju jena wijchimoba. Bilena we'ká riógachi wa'lú gawichí amoba, pecha gainámili júkó napurigá chíbamala, abirigá ma'chí iliméleke senibí.
23320	MAT 5:17	› 'Émika bijchigi ne alué Moisesi nulalila suwábimia nawigó, 'lige abiena bijchigi 'emi ne nawigó suwábimia alué 'ya nerúgame rejcholi, napu ruyame nile alué ralámuli napu Onorúgame anélige. Neka pecha se'wí pamia nawako alué nulalí nibilé alué ra'íchali rejcholi. Neka nawákuru ralámuli gu'írimia napurigá 'la námamala ralámuli alué nulalí.
23324	MAT 5:21	› 'Emi 'we a'lá machí regá anélirigo alué 'ya mochígame: «Tase me'ligá ilírowa ralámuli. Apiépiri rió uché bilé rió me'lisá, alueka wa'lú gastigo rewimeli ju.»
23325	MAT 5:22	Neka regáchigo anígó: Apiépiri rió napu ayóniga eté uché jaré ralámuli, abiena wa'lú gastigo 'yáwili ju Onorúgamete rekó ta me'ae. 'Lige bilé ralámuli tabilé 'la ra'ichasa uché jaré ralámuli olagá, alueka gastigáriwili ju alué e'wélalate napu nuleme ju ralámuli jurío. 'Lige bilé rió anesa chebilé rió: «Mueka pecha najtékame júkó, mueka pe tonto ju», alué alanímeká gastigáriwili ju Onorúgamete na'ichí e'kósiga 'légana injiérnochi.
23326	MAT 5:23	› Alekeri, go'ame o'ká simisá mué alé mésachi napu Onorúgame go'ame i'lime ju, 'lige alé sebasa nelasa mué, mué bo'né se'winá oláligo uché bilé rió,
23328	MAT 5:25	› Mué se'winá 'sisa bilé rió 'yuga, 'lige alué rió wa'lúlachi nejímala mué, 'liko ta'chó seba 'we a'lá gatélime júkuru. Alué riote nejísiga mué alé wa'lúlachi, 'liko galírale bajcháwili ju mué.
23330	MAT 5:27	› 'Émika 'we a'lá machí regá anélirigo alué 'ya mochígame: «Tase 'yuga gochiboa uché jaré umugí alué napu tabilé 'emi 'yula ju.»
23332	MAT 5:29	› Chátiri na'tasa mué alieti etega, 'liko ma'chí pápua alué busí 'lige pápuaká. Abé 'la nímala pe busílacho we'kawa mué, tabilé 'la ju suwábaga mué sa'pala 'légana injiérnochi pasía.
23334	MAT 5:31	› Abiena anime nile 'ya mochígame: «Bilé rió mukí a'resa bo'né 'yula, 'liko bilé apeli i'lime júkuru anigá 'ma a'réguru mué mukí.»
23336	MAT 5:33	› Abiena 'we a'lá machí 'emi regá anélirigo alué 'ya mochígame: «Onorúgame e'negá ajtí 'la sébali olamio ne, alekeri 'la sébali olámala ne.»
23337	MAT 5:34	Tase aniboa: «Onorúgame 'la e'negá ajtí alekeri 'la sébali olámala ne.» Pe 'la sébali olawa. 'Lige tase aniboa: «'La sébali olámala ne, 'la e'negá ajtigame rewagá.» Tase regá aniboa: «Alé rewagachi nulá ajtigame Onorúgame.»
23338	MAT 5:35	Tase aniboa: «Gawí 'la machí 'la sébali olamio ne.» Tase aniboa alieti, gawika kame napu teka ajtí Onorúgame. 'Lige tase alarigá aniboa: «Rusalénika 'we a'lá machí 'la sébali olámala ne.» Tase alarigá aniboa alué Rusalénika Onorúgame nila kame.
23339	MAT 5:36	Tase aniboa: «Ne bo'né mo'ola 'la machiame 'we a'lá sébali olamio ne.» Tase alarigá aniboa mueka pecha gainámalagó newá rosákame o chókame mué bo'né gupala, nibilé bi'lepi gupá.
23340	MAT 5:37	Napu'lige 'la sébali olámorisá mué, 'la sébali olawa. Tabilé gainásaká sébali olá, pe aniboa: «Tabilé ikíromala ne.» Tabilé siné 'yégili rupoa. 'Yégiliká pe Remónisi ra'ichálila ju.
23341	MAT 5:38	› Abiena 'we a'lá machí 'emi regá aníligo alué 'ya mochígame: «Bilé ralámuli busila ma'chí pasa uché bilé rió, 'liko a'chigóriga oliame júkuru alué ralámuli. Bilé ralámuli ramé o'linasa uché bilé rió, 'liko a'chigóriga o'linálime júkuru alué rió ramalá.»
23342	MAT 5:39	Neka regá aní: «Tase ayóniwa bilé rió 'we nejkome. Bilé rió nejchósaká bilena banichí, uchéchigo bilena gu'líwaká napurigá uché bilena banachí o'chómala.
23345	MAT 5:42	Apiépiri ralámuli táachi tábiri, yati 'yáwaká. Bilé ralámuli tanega tásaká bilé tábiri, yati tanéwaká.»
23346	MAT 5:43	› Abiena 'we a'lá machí 'emi regá anélirigo alué 'ya mochígame: «'La galewa mué amígola, 'lige tase galewa mué saíla.»
23352	MAT 6:1	› Tase che nokigá nokiboa napurigá ralámuli etémala 'emi napu'lige Onorúgame nulá. Tase anigá e'yénawa: «Ramueka 'we a'lá Onorúgame oyérame niru.» Pe alieti 'nátaga nokisáká 'emi, 'liko 'emi O'nola 'pa rewagachi ajtígame tabilé 'yámala 'emi semati raweli.
23353	MAT 6:2	Napu'lige gu'írilia alué tabilé nígame ralámuli 'we resíriká ejperégame, tase we'ká ralámuli etériga gu'íriwa. Alarigá nokame ju ralámuli 'we riólame napu'lige bilé tábiri 'ya alué ralámuli tabilé nígame alé u'kuchí re'obachi «sinagoga» anilime mochígichi. Alué alarigá nokame ralámulika pe najkigá nokame ju napurigá 'we a'lá nerawa ralámulite. Peka 'la sébali olame ke a'bopi.
23354	MAT 6:3	Napu'lige ralámuli tabilé nígame gu'íria mué, napu'lige tabilé 'wesi riógachi a'lige gu'íriwaká. 'Lige aminami tabilé 'wesi ruyéwaká, nibilé mué amígola rekó 'we a'lá amigo ke. (Ralámuli israelita regá anime nile: «Tase a'rewa napurigá mué sekala o'iná ilígame etémala napu 'siá 'smi mué sekala wajtoná ilígame.»)
23356	MAT 6:5	› Napu'lige Onorúgame 'yuga ra'icha 'emi, tase o'weti jaga tániwa iwérali Onorúgame alé pachá u'kuchí re'obachi «sinagoga» anilime pe napurigá etewa suwábaga ralámulite. Alarigá nokame ju riólame ralámuli, peka 'la sébali olame ke a'bopi. 'Lige aminami alé bilena napu we'ká ralámuli mochí, alemi jaga tánime ju iwérali Onorúgame, pe napurigá etewa suwábaga ralámulite. 'We ganílime ju alieti nóchaga. pe u'kabi rawé 'we ganíliga mochímala, Onorúgameka tabilé 'yámili ju semati raweli alué ralámuli.
23358	MAT 6:7	› Napu'lige iwérali tania 'emi Onorúgame, tabilé we'sá simérawa bilé ra'íchali, 'lige aminami tabilé ra'ichawa alué tabilé námatame ra'íchali. Ralámuli tabilé machime Onorúgame pe alarigá nokame ju. Alueka abé 'la we'ká ra'ichálika 'we a'lá gepumia mayeme ju Onorúgame.
23365	MAT 6:14	―'Emi 'la e'kásaká uché jaré ralámuli napu'lige alué ralámuli e'káali tasa cha nokisá 'emi 'yuga, 'liko 'emi O'nola Onorúgame napu rewagachi ajtí 'la e'kámalachigó 'emi.
23367	MAT 6:16	› Napu'lige ayunalia 'emi, tabilé sewékame neraga e'yénawa. Alué 'we riólame ralámuli alarigá nokame ju peka 'la sébali olame ke, pecha sewékame kéréko, pe najkime ju napurigá niraga etewa ralámulite. Pe tabilé 'nátame ju Onorúgame 'yuga. Tabilé narémili ju napu Onorúgame nejímili ju.
23370	MAT 6:19	› Tase niga mochiwa e'karúgame tábiri 'we najteme jena wijchimoba mochiga, jena wijchimóbaka 'we o'chérame ju nowí 'lige 'ma pe i'nime ju suwábaga tábiri gatériga mochígame. Suwábaga suwime ju. 'Lige chigórigame abiena mo'ime ju chigomia alué gatériga mochígame.
23373	MAT 6:22	› Mué 'la gu'írisaká uché jaré ralámuli napu 'yáliru mué Onorúgamete 'yale mué, 'la Onorúgame 'yuga 'nátaga gu'írisaká mué uché jaré, 'liko 'we a'lá 'nátame ju mué, 'liko 'we a'lá bi'wígame alawégame nímala mué.
23375	MAT 6:24	› Oká e'wélala 'yuga nóchame nísaká alué pioni, pe tabilé ganíliga eteme ju bilé alué wa'lula, 'lige uché bilé wa'lúlaka 'la ganíliga eteme ju. 'Lige alué pioni bilé wa'lula 'la niraga etémala, 'lige bilé tabilé niraga etémala. Yeka anime ju: Bilé rió tabilé gainámala Onorúgame 'yuga 'nata, pe we'ká enomí mékame na'tásaká. 'Lige alarigáká tabilé gainámala Onorúgame oyeria.
23376	MAT 6:25	› Neka alekeri aníguru: Tase regá na'tawa: «Jipe rawé ¿tachiri go'póaché?, 'lige ¿tachiri bajíwaché?, peka i'tékuru ba'wí. 'Lige ¿tachiri o'pachátuwaché? Peka i'tékuru napurigá raliboa nuebo o'pacha.» ¿Tacha abé najteme júkó alawá me'tigá go'ame? 'Lige ¿tacha abé najteme júkó mué alawala me'tigá alué o'pacha?
23377	MAT 6:26	Onorúgameka abiena 'la nejímili júkuru go'ame 'lige o'páchatiri. 'We a'lá na'táwabala aka alué chulugí i'niga oyame: tabilé echame ke, tajsiné 'wime ka'e, 'lige tajsiné gateme ke go'ame rekóachi. Onorúgameka alué napu 'pa rewagachi ajtígame ju 'la 'yame ká'é go'ame. ¿Tacha abé najtékame ju 'emi me'tigá alué chulugí?
23378	MAT 6:27	¿Chieri 'la ochéramalawé uché pe'tá o'wétiri rekó 'we ochérinilie? Rekó uché rajpé ochérinilie 'emi, tase uché rajpé abé re'pá jágame gainámala 'emi. Onorúgame 'sime ju newá re'pá jágame 'lige re'lé jágame.
23379	MAT 6:28	› ¿Tachiri sirbe nímalawé pe o'páchacho na'talia? 'We a'lá na'táwabala churigá o'chérame ka sewá jami nerúgame. Aka alué sewaka peka nóchame júkuru, nibilé o'páchati newame júkuru.
23382	MAT 6:31	'Liko tabilé we'ká 'nata mochiwa: «¿Tachiri go'póbeché jipe? ¿Tachiri bajíwaché jipe? ¿Tachiri o'pachátawaché jipe?»
23385	MAT 6:34	Alekeri tabilé na'támili ju: «Chukimeli ju ne be'lí.» Iligá napu 'nata ajtí mué jipe alué 'lina na'táwaguru. Asíriga we'ká nerúkuru napurigá gatewa jipe yati. Be'lika uché bilé rawé ju.
23386	MAT 7:1	› Tase chojkila che'wawa uché jaré ralámuli. Mué chojkila neraga che'wásaká, 'liko Onorúgame chojkila neraga che'wámala mué.
23388	MAT 7:3	'Lige ta machisá mué bo'né wa'lú wejkolí ajchágame ko mué bo'né busílachi, 'liko ¿chonigá regá aneme ju mué uché jaré ralámuli: «Muérigo, aka ne ma'chí pátirigo alué u'tá wejkolí mué busílachi ajtígame.» 'La ma'chí pápua mué bo'né bajchá alué wa'lú wejkolí mué busílachi ajtígame, a'liko 'la ma'chí pámala mué alué u'tá wejkolí alué rió busílachi ajtígame. (Yeka aniame ju 'emi chojkila neraga che'wásaká uché jaré pe u'tá tábiriti kachi, tabilé 'nátaga mué bo'né abéchigo chojkila ke, tabilé 'la ju.)
23389	MAT 7:4	Mué 'we resítiri nocha asisá, ¿chonémala mué bilé amigo? ¿Regá anémala mué?: «Ne 'la nejkúrimala ma'chí paa alué resítiri napu mué nocha ajtí.»
23391	MAT 7:6	› Tase 'yáwaká go'ame o'kochí alué go'ame Onorúgame kógirime nísaká. 'Lige aminami tase 'lúpuaká alemi napu uchú gowí alué 'we najteme rejté. Mué alarigá olásaká, 'liko gowika pe re'keka e'yénamala, 'lige siné kachi ku gu'liga 'emi i'kímala alué gowí. (Ye tétali júkuru aniame: 'We a'lá na'táwará napu'lige Onorúgame nila ra'íchali ruyá alué tabilé Onorúgame oyérame ralámuli 'yuga. Jaré ralámuli tabilé galeme ju alué ra'íchali.)
23392	MAT 7:7	› Abichilubi tániwa Onorúgame, 'liko Onorúgame nejímala 'nátili. Abichilubi 'yáawa 'emi 'lige 'la rewimela 'emi. Bayéwaká Onorúgame 'lige Onorúgame e'wame júkuru.
23394	MAT 7:9	› 'Emi 'kúchila baní tasa, 'émika tabilé rejté 'yámili júkuru.
23397	MAT 7:12	› 'Emi najkisáká napurigá 'we a'lá nejkúrimala apiépiri ralámuli, 'liko 'emi bajchá 'we a'lá niraga gu'írimili júkuru apiépiri ralámuli. Alarigá ju napurigá nulame ju alué ra'íchali nulalí napu Moisesi osale 'we 'ya 'lige napu osale alué ralámuli napu ruyame nílige napu Onorúgame anélige.
23398	MAT 7:13	› 'We e'wérali olawa napurigá mo'iboa alé u'tá yógame galichi. Wa'lú yógame ju alé napu simárame ju ralámuli injiérnochi simamia 'lige we'lé bo'ígime ju bowé napu sébame alé injiérnochi, 'lige we'ká ralámuli alué bowé simíbame ju, cháchigo 'la we'lé bo'ígime kame alué bowé.
23400	MAT 7:15	› 'We majawa alué 'yégame ralámuli napu ruwime korí napu ané Onorúgame napu 'we a'lá Onorúgame oyérame korime ju, peka Onorúgame oyérame ke. 'We a'lá a'ká ralámuli kárigá jsime ju, asíriga chátiri 'nátame kéréko sulachika.
23406	MAT 7:21	› Tabilé suwábaga ralámuli moinámala 'pa rewagachi napu Onorúgame nulame ju rekó Wa'lula aneme ke ne'chí. Pe alué ralámuli napu ekí 'la sébali olame ju napurigá najkí ne O'nola Onorúgame 'pa rewagachi ajtígame, pe alueka 'la sebámala.
23407	MAT 7:22	Napu'lige seba raweli napu Onorúgame gustisia olámala (napu Onorúgame animela chieri 'la sébali oláligo 'lige chieri tabile 'la sébali oláligo), we'ká ralámuli anémala ne'chí: «Mué Wa'lula nulame, mué a'walila gite ramueka 'we a'lá rejcholi 'yáruturu ralámuli, 'lige abiena buináruturu u'kuchípala remónisi napu ralámuli mochiga mochílige, 'lige abiena sa'wáruturu nayúkame.»
23408	MAT 7:23	Alarigá animela. 'Lige neka 'we a'lá ma'chígime ruyémala regá: «Neka pecha siné machime kétego 'emi. 'Émika tabilé a'lá nóchali nóchame júkuru. 'Mi simíbaga.»
23409	MAT 7:24	› 'Lige a'pílipi rió neraga 'la gepúsaká ye ra'íchali, 'lige 'la e'wasa ye ra'íchali, 'liko alué rió napurigá 'we machime rió neraga nímala, napurigá alué rió galí newágame 'we re'lé joka elale galí.
23416	MAT 8:2	'Liko bilé rió nayume sa'pachí amoba chojkóbisiga ilíbale 'na o'weka neraga napu enale alué Esusi. 'Lige anile: ―Muérigo Wa'lula, mué 'la 'yónalisiká ne'chí, ne'chí 'yówaká napurigá ne 'la lisensia nígame nímala napurigá bajkimela ne alé re'obachi pachá.
23417	MAT 8:3	'Lige Esusi nochale bo'né sekálate alué rió, 'lige anile: ―'La nímala, 'ma 'la sa'wígame nímala mué. 'Lige yati neraga sa'wile alué rió.
23418	MAT 8:4	'Lige anele Esusi alué rió: ―Tabilé 'wesi ruyéwaká ne mué sa'wáligo. Iligá simibóká balé ajtígichi napurigá etémala mué 'ma sa'wígame ko. 'Lige go'ame kógiwaká Onorúgame napurigá nulálige Moisesi. 'La suwábaga alarigá olásaká mué, 'liko uchéchigo siné 'we a'lá sébali niraga etewa mué ralámulite.
23420	MAT 8:6	―Mué Wa'lula, ne piónila sujírigame ju, tabilé gayena noká 'lige 'we resí nilia ajtí.
23421	MAT 8:7	'Liko anele Esusi alué gapitani: ―Simé ne 'yomia.
23422	MAT 8:8	'Lige anile alué gapitani: ―Neka tabilé najtékame rió ju napurigá mué bajkimela ne bejtélachi, neka pe apiépiri rió ju. Pe iligá aniboa: «Sa'wisá 'la nímala alué pioni», 'lige alué piónika 'ma sa'wimela, mueka cha wa'lú nígame kame a'walí napurigá alarigá nulámala.
23423	MAT 8:9	Neka 'la machí alarigá nulálime ko wa'lula níriga. Alué uché jaré wa'lula ne'chí nuleme ju, 'lige neka u'kuchípala sontalo nuleme ju. «Simawa», aneme ju ne jaré alué sontalo, 'lige yati simíbame ju. 'Lige «Jeka simí», aneme ju ne bilé, 'lige yati jeka simime ju. 'Lige bilé tábiri newánilime ju ne piónila, 'lige alué piónika yati e'wame ju.
23424	MAT 8:10	'Lige napu'lige Esusi akisá, pe i'kilí ilíbale e'negá. 'Lige Esusi anele alué ralámuli Esusi najátame: ―'La bijchiá ye rioka 'la sébali bijchígame ju 'we a'lá sa'wame ko ne Onorúgame Alawala gite. Jena napu ejperé ralámuli israelita pecha 'wesi ralámuli i'tékó uché abé bijchígame napurigá ye rió.
23427	MAT 8:13	'Lige Esusi anele alué sontalo gapitani: ―Ku simigá galírale. A'chigóriga ikimela napurigá mué bijchígale. 'Liko pe aba'lige yati sa'wile alué pioni.
23431	MAT 8:17	Alarigá 'sile napurigá 'la sébali ikimela napurigá anílige 'ya bejtégame rió Isaíasi anilime napu ruyame nílige napu Onorúgame anele. Regá anile: «Alué bo'né o'tole nawilí napu ramué nayume nírige.»
23433	MAT 8:19	Ta'chó simíbachi, bilé alué Moisesi nila nulalí benírame a'bé nawile Esusi, 'lige anile: ―Neka mué 'yuga inánili panápuri simichi mué.
23434	MAT 8:20	'Liko Esusi anile: ―Geyóchika 'la nígame júkuru resó, 'lige chulugika 'la ra'sógame júkuru. Ne napu nawá 'pa rewagáchika napurigá rió neraga, neka tabilé asé galégame ju napurigá gojchimela.
23435	MAT 8:21	'Liko uchéchigo bilé rió alué Esusi oyérame, anele: ―Mué Wa'lula, neka mué si simela, pe iligá elíwagó ne napurigá ne o'nola tómala, a'lige simé ne mué 'yuga.
23436	MAT 8:22	'Liko Esusi anile: ―Alué ralámuli tabilé Onorúgame oyérame, alué nokimela alué mukúgame toa. Mueka ne'chí 'yuga simiboa.
23439	MAT 8:25	'Liko alué ralámuli Esusi oyérame 'ma ajchale Esusi gojchigá bo'ígichi. 'Lige anele ajchigá: ―¡Muérigo Wa'lula, asá nejkuri, 'ma bokuíchi ye barko!
23440	MAT 8:26	'Lige Esúsika anile: ―¿Chonigá aliena majáliché 'emi? 'Émika tabilé bijchígilia Onorúgame 'la nejkúrimio napurigá 'la tabilé bokuímala ye barko. 'Lige asísale Esusi, 'lige ená anele Esusi alué eká 'lige ba'wítiri. 'Lige 'ma gelale alué eká 'lige ba'wítiri.
23441	MAT 8:27	'Lige alué oyérameka pe i'kilí jábele Esusi e'negá. 'Lige regá anile: ―¿Tachiri a'walí nígame júpeché alué rió 'siá? 'La e'wenti júkuru eká 'lige ba'wí.
23443	MAT 8:29	'Lige e'wele ra'íchale: ―Mué Onorúgame Inolá, ¿chonigá nawá mué jeka ramué mochígichi? ¿Ramué gastigárimia nawá mué? Ta'chó sébachi raweli gastigo narékime.
23445	MAT 8:31	'Lige alué u'kuchípala remónisi 'we tánele Esusi, regá anile: ―Mué buinásaká ramué jena ye riochi mochígichi, 'liko 'mi we'ká gowichi juláwagó ramué.
23446	MAT 8:32	'Liko Esúsika anele: ―¡Yati simásigó! 'Lige buyásiga yati simíbale, 'liko pachágana gowichi mo'ile, 'liko suwábaga gowí iwégame juma mo'íbele 'légana rejchíkana. 'Ma rujsule wa'lú ba'wí ilígichi, alésíko 'ma suwile.
23450	MAT 9:2	'Lige alé sebasa, bilé rió o'tóleru sujírigame tabilé gayéname eyena. Pe tabachi rekagá o'tóleru. Napu'lige Esusi etesa alué ralámuli 'la bijchígio Esusi 'la umabamio alué sujírigame sa'wá, 'liko Esusi anele alué nayume: ―'We iwera towí, alué chátiri mué na'tálila 'lige napu 'sile mué 'ma e'kárigime ju.
23451	MAT 9:3	'Liko jaré alué Moisesi nila nulalí benírame ralámuli mochile alé, 'lige akele alanichi Esusi, 'lige anile a'bopi 'nátaga: «Pe Onorúgamecho ju napu e'kame ju chátiri 'nátili. Ye rioka bo'nepi mayé Onorúgame ko. 'La enárigarigá julke 'liko.»
23452	MAT 9:4	'Lige Esusi 'we a'lá machile alieri 'nata mochigo alué benírame. 'Lige anele Esusi: ―¿Chonigá aliena chátiri 'nátili 'nata mochípeché 'emi?
23453	MAT 9:5	¿Churigá anilía 'nalina abé a'lá nítéko? ¿Pa'lá regá anilía: «Mué rió 'ma bujé ne mué alué chátiri 'nátili napurigá 'la moinámala mué rewagachi», regáchala aniá: «O'weti ilísiga yati einawa»?
23454	MAT 9:6	Jipe ne napu 'pa rewagáchika nawágame ju napurigá rió neraga, 'la machírimala ne 'emi ralámuli wa'lú a'walí nígame ko ne Onorúgame nila napurigá bujémala ne chátiri 'nátili jena wijchimoba nerúgame. 'Lige Esusi anele alué rió sujírigame: ―Yati ilísiwa. 'Lige yati ku galírale simiboa, 'ma pabega gemá.
23456	MAT 9:8	'Lige ralámuli napu ekí alé mochílige e'negá asíriga ra'sálále. 'Lige anile alué ralámuli: ―Asíriga 'la ju Onorúgame, 'yale a'walí ye rió napurigá ralámuli sa'wámala.
23457	MAT 9:9	'Lige Esusi 'we enale chebilénami simiá, 'lige alué Esusi bilé rió etele i'kilí ajtígame bilena u'tá galichi enomí goblalia, gobierno 'yuga nóchame. Mateo anilime nile alué rió enomí goblálome. 'Liko Esusi anele alué rió: ―Nabá ne 'yuga. 'Lige alué rioka o'weti ilísiga yati simile Esusi 'yuga.
23459	MAT 9:11	'Lige alé sébale jaré bariseo, 'lige anele alué Esusi oyérame olagá: ―Alué 'emi benírame enomí goblálome 'yuga ajtíkuru go'yá, 'lige uché jaré cha nokame ralámulitiri 'yuga. ¿Chonigá alué 'yuga go'áaché?
23460	MAT 9:12	Napu'lige Esusi akisá alué ra'íchali, bilé tétali ruwile: ―Ralámuli 'we a'lá a'ká tabilé nayume, pecha najkime júkó bilé 'yome. Alué 'we nayume ralámulika, 'la najkime ju bilé 'yome. 'Lige uché rajpé ruwile:
23461	MAT 9:13	―Yati simawa beniboa alué napu ne ruimeli ju: «Neka najkí napurigá ralámuli na'temaka járomala a'bopi. Yeka abéchigo najtékame júkó me'tigá go'ame kógilia Onorúgame.» Neka nawákuru ralámuli bayemia napu 'la machime ju cha nokame ko. Neka tabilé nawá ralámuli bayemia napu tabilé bijchígame ju cha nokame ko.
23462	MAT 9:14	'Lige pe'tá i'libékorikáchi sébale Juani oyérame ralámuli, alué Juani napu ralámuli rewarame nílige. 'Lige anile alué ralámuli Esusi olagá: ―Ramué 'lige bariseo 'we ayúname niru. Aka mué oyérameka, ¿chonigá tabilé ayúnabeché? 'Lige Esúsika regá anele:
23463	MAT 9:15	―Napu'lige bilé rió newímichi, alué gompaniérola napu nejkúrimili ju napu'lige newichi, asíriga ra'sáligá mochímala. Alekeri tabilé ayunámala. 'Lige bilé rawé sebámala napu'lige alué newímili rió o'toboa. A'lige kulí ayunámala alué rió newímili gompaniérola, cháchigo seweka mochímime kame. (Yeka ruwime ju bilé rawé smeo jaré rió Esusi o'tomea. A'lige kulí 'we seweka mochimio Esusi oyérame.)
23464	MAT 9:16	'Lige aminami anele: ―Uché bilé tétali ruyémala ne 'emi. Napu'lige o'páchala 'la nisa kárélasa napurigá pachókawa, tase nuebo chinite pachókawa, pe abéchigo we'lé chi'wámala'é ichósiga cho'yoga.
23466	MAT 9:18	Napu'lige Esusi bijí ra'icha ilígichi, bilé rió sébale alemi u'tá re'obachi nulame «sinagoga» anilime, 'lige chojkóbisiga ilíbale alé a'bé napu ilile alué Esusi, 'lige alué rió anele alué Esusi: ―Ne malala pe i'pebi mukú, pe rekó anáchaga, simibóaká sekate nochamia napurigá ku ajánamala.
23469	MAT 9:21	'Lige alué mukí 'nátale: «Pe chébamala ne alué Esusi o'páchala napurigá 'la sa'wimela ne.»
23470	MAT 9:22	'Lige Esusi gu'liga e'nénale alué mukí, 'lige anele: ―'We iwera mué mukí. Mueka 'la bijchígalekurú ne 'la umabamio mué sa'wá, alekeri 'la sa'wíkurú mué jipe. Pe yati neraga sa'wile alué mukí.
23471	MAT 9:23	'Lige napu'lige Esusi bajkisá alué wa'lula galílachi, «sinagoga» anilichi nulame, etele «flauta» bujchigá rabisime jágichi, 'lige aminami asíriga we'ká ralámuli e'wele nalame.
23472	MAT 9:24	'Lige anele Esusi alué ralámuli: ―Buyásiga 'emi. Ye iweka pecha mukigá bo'iko, pe gojchigá bo'íkurú. 'Liko alué ralámuli achile alué Esusi lanichi, pe tabilé bijchígale, 'máchigo mukugá bo'íligame.
23475	MAT 9:27	Napu'lige Esusi 'ma boichimi enágichi, oká rió tabilé ma'chílime guwánaka e'yénale e'wele ra'ichasia Esusi olagá: ―¡'La na'temápua ramué, mué Rabí rijimala!
23476	MAT 9:28	Napu'lige Esusi bilena galírale pachami bajkisá, alué oká rió abiena alé sébale. 'Lige rukele Esusi alué oká rió: ―¿'Émika 'la bijchígilia ne 'la umabamio 'emi sa'wá? ―Ramueka 'we a'lá bijchígilia ―anile alué oká rió.
23477	MAT 9:29	'Liko alué Esusi nochale alé alué oká rió busílachi. 'Lige anele nochagá: ―'Emi 'la bijchígasaká ne 'la umabamio 'yoa, 'liko ku 'la gainámala e'nena 'emi.
23478	MAT 9:30	'Liko yati ku 'la ma'chílale. 'Lige Esusi 'we anele alué oká rió: ―Tabilé 'wesi ralámuli ruyéwaká ye alieti.
23481	MAT 9:33	Napu'lige Esusi 'ma buinasa alué u'kuchípala remónisi, 'liko 'ma gayénale ra'icha alué rió. 'Lige suwábaga ralámuli pe i'kilí jale e'negá, 'we ra'sáláme kéréle rekó pe i'kilí jage, 'lige anile: ―Tajsiné alarigá 'ínilituru jena Israeli.
23482	MAT 9:34	'Lige alué bariseo tabilé ganíliga mochile alarigá ikisá. 'Lige anile alué bariseo: ―Pe alué wa'lula remónisi napu Satanasi anilime ju 'smi a'walí 'yaa napurigá ye rió 'la buinámala u'kuchípala remónisi.
23483	MAT 9:35	'Liko Esusi bochígimi we'ká riógachi simírale benírisia, 'lige u'kuchí re'obachi alé «sinagoga» anilime simírale benírisia Onorúgame nila ra'íchali napurigá Onorúgame 'ma 'la semáriga nulamio suwábaga ralámuli alawálachi, 'lige abiena we'ká e'karúgame nawalí sa'wasia.
23485	MAT 9:37	'Lige Esusi anele alué bo'né gompaniérola: ―Asíriga we'lé ju ri'ligó echerúgime, 'lige alué 'wímeka asíriga u'kabi ju.
23491	MAT 10:5	Ye makué oká rió nulele Esusi regá anigá: ―Tase simáwaká alé tabilé jurío ralámuli ejperélachi. Aminami tabilé simawa alé we'ká riógichi Samaritano ralámuli ejperélachi.
23493	MAT 10:7	Napu'lige simalia, rejcholi nejíwaká alué napu regá anime ju: «Amulí seba raweli napurigá Onorúgame nulámala ralámuli alawálachi.»
23495	MAT 10:9	› Tabilé o'ká simawa enomí napu ju alué 'oro, plata, 'lige kobre.
23497	MAT 10:11	› Panápuri we'ká riógichi sebásiga, bilé rió galila 'yáwaká 'we a'lá rió bejtélachi 'lige alé che'lebáwaká napusí simalia uchéchigo bilénami.
23502	MAT 10:16	› ¡Neka cha nokame ralámuli ejperélachi jula 'emi, alué ralámuli napurigá olí bo'á go'nálime! 'We a'lá 'nátiga mochiwa napu'lige alué ralámuli 'yuga mochíriga napurigá tabilé che ikiboa.
23503	MAT 10:17	'We a'lá 'nátaga mochiwa, alué cha nokame ralámuli o'tomela 'emi alé we'ká riógichi napu e'wélala mochí. 'Lige wejpisómala gujsite alé u'kuchí re'obachi jáwoga «sinagoga» anilime.
23505	MAT 10:19	Napu'lige 'emi alé napu mochí e'wélala o'tosuga, tase we'ká na'táwaká: «¿Tachiri chonimé ne? ¿Churigá ruyémala ne?» Napu'lige seba, Onorúgame 'we nejkúrimala napurigá 'la semáriga ra'ichawa,
23507	MAT 10:21	› Jaré pe rijimala ke ba'chila o bonila saíla gainámala. 'Lige alé e'wélala mochígichi nejímala napurigá alué e'wélala nokimela me'á. 'Lige bilé o'nó abiena 'ma nejímala bo'né inolá. Tabilé na'temámala rekó bo'né inolá kachi. 'Lige inolaka 'ma alué bo'né o'nola 'lige eyélatiri saíla gainámala, 'lige nejímala alé e'wélala mochígichi napurigá alué e'wélala nokimela me'á.
23510	MAT 10:24	› Tase majawa napu'lige cha anichi ralámuli. Ne abiénachigó cha anilime júchigó, 'lige ne'chí alarigá anésiga, alué ralámuli abiena cha animela 'emi olagá. Alarigá ju bilé benime 'yuga, napurigá alué benírame. Bilé nóchame ju napurigá wa'lula. 'Lige Belsebú anésiga ne'chí, napu aniame ju Wa'lula Suwábaga 'Yégili, alué ralámuli abiena alarigá anémala 'emi olagá.
23512	MAT 10:26	› Tase majawa alué ralámuli. Rekó cha nokachi rukó tabilé ma'chígichi, Onorúgameka abiena 'la etea ajtí suwábaga 'lige abé a'kinana 'ma machiboli ju suwábaga napu alué ralámuli nokogá e'yena.
23515	MAT 10:29	› ¿'Émika ralineme ju alué oká chulugí pe bilé pésochi? Tabilé 'me najteme ju alué chulugí, O'nó Onorúgame 'we a'lá machime ju napu'lige suwichi alué chulugí. 'Lige alué chulugí suwime ju napu lisensia 'yame ju Onorúgame.
23518	MAT 10:32	› Alué rió tase chijúnaga ruisá alué uché jaré ralámuli ne'chí oyérame ko, 'lige néchigó abiena 'we a'lá ruyémala Onorúgame 'pa rewagachi ajtígame alué rió ne'chí oyérame ko.
23520	MAT 10:34	› ¿'Lacha mayé 'emi ralámuli ne nawáligo ra'mamia 'emi ralámuli jena wijchimoba nakoga ejperégame? Neka ruwí tase ra'mamia nawagó. Neka iligá nawákuru sairárimia.
23523	MAT 10:37	› Bilé ralámuli 'we galeme nisa bo'né o'nola 'lige bo'né eyela me'tigá ne'chí, 'liko alué ralámulika tabilé ne'chí oyérame nímala. Bilé ralámuli 'we galeme nisa bo'né inolá 'lige bo'né malala me'tigá ne'chí, 'liko alué ralámuli tabilé ne'chí oyérame nímala.
23526	MAT 10:40	› Jaré ralámuli 'la nirásaká 'emi, pe a'chigóriga ju napurigá ne'chí niralia. Jaré ralámuli 'la nirásaká ne'chí, pe a'chigóriga ju napurigá Onorúgame niralia, alué napu 'sile ne'chí jula.
23530	MAT 11:2	'Lige Juani galírale bajcháriga asigá akele Esusi 'we a'lá benirio ralámuli Onorúgame ra'ichálila 'lige 'we a'lá sa'wao nayúkame, alué Juani regá 'nátele: «Pe ye Esusi kéréko Onorúgamete julárigame napurigá gu'írimala ramué, siné kachi pe alué kéréko Kristo anilime.» Alarigá 'nátele alué Juani. 'Liko júlale jaré rió alué Juani napu aba alué Juani gompaniérola nile
23531	MAT 11:3	napurigá regá rukémala: ―¿Mué ju napu nawámili nílige ramué gu'írimia, o chebiléchala ju?
23532	MAT 11:4	'Lige Esusi nejele: ―Simasi Juani ruyewa churigá ka ra'íchali napu 'emi akele jena jipe, 'lige abiena ruyéwaká napu 'emi etewá jipe.
23535	MAT 11:7	Napu'lige alué rió Juani gompaniérola simasa, Esusi chojkile ruyea ralámuli alarigáriga níligo Juani. Regá anile: ―Napu'lige 'emi 'mi alé simíbalige alé napu tabilé 'me u'kume ju, alé napu Juani asálige nawésali ruyea ralámuli 'yuga, ¿tachiri e'nemia simárupeché? ¿Pe bilé rió napuyépiri rejcholi oyérame?
23536	MAT 11:8	¿Tachiri e'nemia simárukó 'liko? ¿Simáruchalá e'nemia bilé rió 'we a'lá semátiri o'páchigime? 'Emi 'la machilke alué 'we a'lá a'ká o'páchigime ralámulika alué e'wélala galílachi mochime ko.
23537	MAT 11:9	¿'Liko tachiri e'nemia simárupeché? ¿Bilé rió napu ruyame ju napu anele Onorúgame, alué e'nemia simaru? Ju, alué e'nemia simíbale 'emi. Aminami alueka 'we najtékame nóchali nígame júpá, me'tigá alué uché jaré ralámuli napu ruyame nílige napu anélige Onorúgame.
23540	MAT 11:12	› Napusí Juani we'ká ralámuli benírasa, we'ká ralámuli cha nokame sairuga mochí napu nulá Onorúgame. 'Lige 'ma na'minánili alué nulalí (Alué ralámuli ju napurigá bo'á go'lechi uchúkame. Napu'lige nawame ju bo'elo i'pumia, júmaka buyame ju.)
23544	MAT 11:16	› ¿'La chieti alué ralámuli jipe mochígame? Pe alué okaná chojkégame kuchí 'kuchi kárékuru napu mochime ju alé we'ká riógachi nasípami re'ea, napu re'énilime ju uché jaré 'yuga, napu regá aneme ju alué uché bilena chojkégame kuchítiri napu re'eme ju:
23545	MAT 11:17	«Bucheru alué baká napurigá 'emi yawimela, tabiléchigo yawíkó 'emi. 'Lige 'we sewékame wiká wikaráruturu, 'lige 'emi tabilé nalákuru.»
23546	MAT 11:18	'Lige nawákuru Juani alué napu tabilé we'ká tábiri go'yame nílige, tase napurigá uché jaré ralámuli, 'lige aminami tabilé bajime nílige alué i'wilí ba'wila rekútame 'lige regá aneme júkuru alué ralámuli jipe mochígame: «Alueka pe u'kuchípala remónisi ajchágame ju.»
23547	MAT 11:19	'Lige nawákuru alué Onorúgamete julárigame 'pa rewagáchika, 'lige suwábaga go'ame go'yame júkuru napu ekí go'yame ju ralámuli jena wijchimoba mochígame, 'lige abiena bajime júkuru alué i'wilí ba'wila rekútame. 'Lige regá anéguru ralámuli: «Alueka 'ma rasíriga go'yame júkuru, 'lige aminami asíriga bajime júkuru, 'lige aminami 'we a'lá amigo ju ralámuli 'yuga enomí goblálome 'lige chejaré ralámulitiri alué 'we resítiri sulégame.» 'Wéchigo 'la ma'chígime néréko 'we a'lá benégame ko Onorúgame, 'we a'lá ma'chígime nérékuru 'ma 'la we'ká ralámuli sa'wáligo. Suwábaga a'lá sébali olame nile.
23549	MAT 11:21	―¡Resía 'emi ralámuli Korasini anilichi ejperégame! ¡Resía 'emi ralámuli Betsáira anilichi ejperégame! Neka 'we a'lá sa'wigéturu alé ejperégame ralámuli Onorúgame a'walílate napu tabilé 'wesi ralámuli gayéname ju alarigá sa'wá, 'lige 'emi abirigá tabilé a'réturu alué resítiri nóchali. Ralámuli 'ya ejperégame alé Tiro anilichi ejperégame 'lige Sironi anilichi ejperégame abiena asíriga 'we cha nokame ralámuli kéturu. Ne 'we a'lá sa'wasa alué ralámuli alé, 'lige o'pachátimituru alué o'pacha 'we chajótigame, 'lige mochíbimituru bilena najpisochi napurigá machimela ralámuli 'ma a'réligo alué chátiri 'nátili.
23551	MAT 11:23	'Emi ralámuli Kapernaumi anilichi we'ká riógichi ejperégame, ¿'émika 'la bijchiá bijchigi 'pa rewagachi moinamio 'emi? Onorúgameka tabilé alarigá 'nata. 'Émika wamí 'légana injiérnochi simámili júkuru. Neka alé we'ká riógichi 'emi ejperélachi asíriga 'la sa'wigéturu ne nayúkame, 'émika tabiléchigo a'rélekó alué chátiri 'nátili. Alué chátiri ralámuli 'ya ejperégame Soroma anilichi we'ká riógichi, etésaká aliena 'la umébigo ne sa'wá ralámuli, 'ma a'rémitibá alué chátiri 'nátili, 'lige bijí 'la we'ká riólimiturubá alé we'ká riógichi Soroma anilichi.
23553	MAT 11:25	'Liko regá anile Esusi: ―Mué O'nó Onorúgame, mueka asíriga wa'lú júkuru 'lige mueka rewagachi nulame júkuru, 'lige aminami jena wijchimoba. Neka 'we a'lá ra'íchame ju mué olagá, mueka tabilé lisensia 'yale alué ralámuli riólame napurigá námamala alarigá ko mué, alué ralámuli napu 'nátame ju a'bopi 'we a'lá ejpénigime ko. Mueka 'wéchigo a'lá gu'írame júkó alué ralámuli tabilé riólame napurigá námamala churigá ko mué. Ralámuli alué tabilé riólame ka, alueka 'we listo ju, alueka 'la 'we a'lá námaka akeme ju.
23555	MAT 11:27	'Lige Esusi anile: ―Ne O'nola suwábaga 'yáturu ne'chí nóchali, 'nátili 'lige a'walí. Tase 'wesi machí churigá ko Onorúgame Inolá, pe O'nó Onorúgame 'la machí. 'Lige tabilé 'wesi machí churigá ko Onorúgame, pe alué Onorúgame Inolá 'la machime ju churigá ko O'nó Onorúgame. Ne, Onorúgame Inolá, 'we gu'írame ju ne uché jaré ralámuli napu ne najkí napurigá alué uché jaré ralámuli 'la námamala churigá ko Onorúgame.
23560	MAT 12:2	Napu'lige bariseo etesa alieti, anele Esusi: ―'We a'lá e'né alué mué 'yuga járome. Jipe rawé resíbilichi júkuru tabilé nochálichi ju, pecha rijpunálime júkó ri'ligó.
23561	MAT 12:3	'Lige Esusi anele alué bariseo: ―¿Tacha leérame ju 'emi osilichi napu ruyame ju churigá 'síligo alué 'ya bejtégame rió Rabí anilime napu'lige Rabí e'luísa 'lige aminami alué ralámuli Rabí 'yuga e'yéname nílige?
23563	MAT 12:5	¿Tabilé siné leérame ju 'emi alué apeli napu chujkú Moisesi osilila, balé tabilé resíbame ko bilé rawé resíbilichi? Abirigá pecha resítiri júkó rekó alué balé noche bilé rawé resíbilichi.
23565	MAT 12:7	'Émika pecha 'la námaka leérame júkó alué Onorúgame nila ra'íchali. Regá aní Onorúgame nila ra'íchali: «Neka najkí napurigá 'emi 'we na'temaka etémala uché jaré ralámuli, tase pe ajágame me'liame najkí ne ne'chí kógilime.» 'Emi 'we a'lá námasaká 'liko pecha chojkila neraga che'wámiko alué ralámuli tabilé resí nokágame,
23567	MAT 12:9	'Lige Esusi uchéchigo bilena simile, simile bilé u'tá re'obá ilígichi «sinagoga» anilime.
23568	MAT 12:10	'Lige alé asale bilé rió bilena sekala sujírigame sekégame, 'lige alemi jale jaré bariseo 'lige rukele pe machináliga choniá anirá alué Esusi, nejiwa olale se'wináriga anisáká. Regá rukele: ―¿'La ju napurigá bilé rawé resíbilichi 'yowa nayúkame?
23569	MAT 12:11	'Lige Esúsika nejele: ―Bilé rawé bilé bo'á wijchisá 'emi bujkula bilena rejkolíchimi bilé rawé resíbilichi, ¿'Lacha ta ma'chí pámala 'we 'emi na'temaka?
23570	MAT 12:12	¿Tacha abé najtékame júkó bilé ralámuli me'tigá bilé bo'á? Bilé ralámulika uché rajpé najtékame júkuru me'tigá bilé bo'á. 'Liko abiena 'la ikiáréleke napurigá 'yowa ralámuli nayume bilé rawé resíbilichi.
23571	MAT 12:13	'Liko Esusi anele alué nayume: ―'Ma ku wajchinábá seká. Napu'lige wajchinasa 'ma ku sa'wile.
23581	MAT 12:23	'Lige alué ralámuli napu najátale Esusi rukele a'bopi napurigá majáganti neraga: ―¿Ye jule Esusi Rabí rijimala, alué napu ramué gu'írimili ju? Tabilé machirúbá.
23582	MAT 12:24	'Lige alué bariseo akisá alanichi alué ralámuli, 'lige anile: ―Napu'lige buyana u'kuchípala remónisi ye rió, pe alué u'kuchípala remónisi o'nola nejílala a'walite buyáname ju, alué u'kuchípala remónisi o'nola napu Belsebú anilime ju 'lige aminami Satanasi anilime ju.
23583	MAT 12:25	Esusi 'we a'lá machile alieti 'nata mochigo alué bariseo, alekeri anele: ―Bilena ejiro pe a'bopi na'áwasa ralámuli, 'liko tabilé sirbe nímala alué ejiro. Abiena a'chigóriga ju ralámuli we'ká riógichi mochígame, abiena alarigá 'ínili ralámuli bilena galírale rijimá we'kaka napuíka riógame nisa 'lige pe na'áwame nisa a'boi, tabilé gayéname ju bilé tábiri nóchali newá.
23584	MAT 12:26	'Lige alué Satanasi ma'chí pasa alué u'tabela remónisi, ¿'lacha a'wálimalawé alué Satanasi alarigá 'sísaká? Tabilé gainámala bo'né nila nóchali newá.
23585	MAT 12:27	'Lige ne ma'chí pame nísaká alué u'kuchípala remónisi Belsebú a'walílate, ¿chieri 'yame júkó a'walí alué 'emi gompaniérola napu'lige buyáname ju alué u'kuchípala remónisi? Remónisi nejime júlé. 'Émika tabilé remónisi 'sime kóríguru. 'Liko tabilé machigá aní 'emi ne'chí chojkila neraga che'wáa.
23587	MAT 12:29	› Bilé rió tabilé gainámala chigoa bilé rió a'wágame galílachi, alué rió a'wágame tabilé buluruga asisáká. Napu'lige alué rió buluruga ajtígichi, a'liko 'la gainámala tábiri chigoa.
23588	MAT 12:30	› Tabilé ne'chí oyérame ka pe ne saíla ju. Tabilé nejkura mochime ka alué oyérame ralámuli bailichi, alueka mejká jula mochime ju alé napu ne ajtí, napurigá olí bo'á majárime ju. Alarigá ju alué ralámuli.
23589	MAT 12:31	› Abiena ruimé ne bilé ra'íchali: Onorúgameka 'la e'kame júkuru suwábaga alué chátiri ra'íchali napu ra'íchame ju ralámuli, nobi tabiléchigo e'kame júkó alué ralámuli napu 'we resí anegá ra'íchame ju Onorúgame Alawala olagá.
23591	MAT 12:33	› 'We a'lá repúpua bilé rojá 'liko 'la a'ká rakémala. Bilé rojá tabilé a'lá repútigame, alueka tabilé a'ká rakémala. Rakala e'néniga machiame júturu pala 'la ka alué rojá o tabilé 'la ko ma.
23592	MAT 12:34	¡'Émika pe napurigá sinowí 'kúchila júkuru! 'Émika asíriga cha nokame ralámuli júkuru, 'lige ¿'lacha a'ká ra'íchali ra'ichámiliwé 'emi, pe cha nokame ralámuli ke?
23596	MAT 12:38	'Liko jaré bariseo 'lige jaré Moisesi nila nulalí benírame anele Esusi: ―Mué rió Onorúgame nila ra'íchali benírame, ramueka 'we eténili alué 'we semátiri tábiri newachi mué, alué napu ta'wesi rió gayéname ju newá.
23597	MAT 12:39	'Lige Esúsika anele: ―Ye 'we i'nílime ralámuli, tabilé sébali olame napu najkí Onorúgame 'la sébali olámirisá, rejoa aníguru napurigá ne newámala 'we semátiri tábiri napu tabilé gayéname ju ralámuli. Neka tabiléchigo newámalagó napurigá 'emi 'la machimela. Pe bi'lepi tábiri newámala ne abé i'libeko, pe alué napu ne newámili ju pe aba alieri nímala napu ikílige alué 'ya bejtégame rió napu ruyame nile napu Onorúgame anele, Jonasi anilime.
23601	MAT 12:43	› Napu'lige alué u'tabela remónisi ma'chínasa bilé ralámulichi jami wakígichimi simime júkuru 'yásiga bilena 'we a'lá suérikáchi resíbamia, nobi tabiléchigo rewame júkó.
23602	MAT 12:44	'Liko regá anime ju: «Ku simé ne napu ajtí alué rió napu ne galila nílige, 'lige ku pachágana bajkimé ne, alé pacháganaka ne galílachi kame.» 'Lige ku alé sébaga 'we a'lá bi'wigá ilígame eteme ju abé 'la gatérigime pechítigame, (pe tabilé che'sime neraga etéwili ju alué rió. Abirigáchigo tabilé ajchágame kéréko Onorúgame Alawala pachágana sulachí.)
23605	MAT 12:47	'Lige bilé rió anele Esusi: ―Mué eyela 'lige mué bonila 'lige mué waíla ma'chige jawí, mué si ra'ichánilirí.
23606	MAT 12:48	'Lige Esusi anele alué napu simile ruimea: ―¿Chieri júkó ne eyela, chieri júkó ne bonila 'lige ne waíla?
23607	MAT 12:49	'Liko e'nénele alué oyérame, 'lige majoga regá anile: ―Ye ne 'yuga járome ralámuli júkuru ne eyélaka 'lige ne bonila 'lige ne waíla.
23611	MAT 13:3	'Liko Esusi chojkile ralámuli beniria we'ká tétali rejcholi. Regá anele: ―Bilé rió ri'ligó echimea simile weroka.
23618	MAT 13:10	'Liko alué Esusi 'yuga járome a'bé mochíbale napu asale alué Esusi, 'lige regá anele alué Esusi: ―¿Chonigá alarigá anéché mué alué ralámuli alué tételite peka 'la námame kachi alarigá ra'íchachi mué?
23619	MAT 13:11	'Lige Esúsika anele: ―'Émika 'we a'lá ma'chígime ruyémala ne napu tabilé námale 'emi. 'Lige uché jaré ralámulika tabilé 'la ma'chígime ruyémala ne, napurigá alué ralámuli tabilé pe'tá námaka ejtebímala rekó 'we a'lá akee 'lige rekó 'we a'lá etee.
23624	MAT 13:16	› Onorúgame 'we ganíliga ajtí napugiti 'emi 'we a'lá ma'chílime buségame kame, 'lige aminami 'we a'lá akeme najkégame kame 'emi.
23626	MAT 13:18	› 'We a'lá gepuwa chonigá anime ko alué tétali bilé rió echame ri'ligó.
23632	MAT 13:24	Esusi uché bilé tétali ruwile, regá anile: ―Napu'lige ralámuli 'la oyérasa napurigá nulá Onorúgame, pe napurigá bilé rió ri'ligó echágame 'we a'lá we'é bo'ígichi, pe alarigá ju.
23635	MAT 13:27	'Liko nóchame alé ri'ligó echégichi, simíbale ruyemia alué ri'ligó echágame. Regá anele: «Mué, ¿'la a'ká ke alué talí napu mué echálige? ¿Kócheka ma'chínalepeché alué chátiri gajsalá?»
23636	MAT 13:28	'Lige anile ri'ligó echágame: «Bilé sairúgame nokálegeréko alieti echá.» 'Lige alué nóchame rukele alué ri'ligó echágame rió: «¿Pala simawa alué chátiri gajsalá bo'naboa?»
23637	MAT 13:29	'Lige anile alué rió ri'ligó echame: «Tase, pecha 'la nímalawé, pe ri'ligó 'yúriga bo'nuímaleké.
23638	MAT 13:30	Pe a'réwagó napurigá ri'ligó 'yuga o'chéramala. Napu'lige 'wílichi ne bo'né nulémala ralámuli nóchame napurigá rojániga napabúmala alué chátiri gajsalá, 'lige bulugá ro'igá e'kósamala. 'Lige ri'ligoka abé nujubá gatewa rekóachi.» (Alué chátiri gajsalaka pe napurigá Remónisi gompaniérola ju.)