23233	MAT 1:20	Dan me se nuchruj ra̱a̱ soꞌ da̱j quiꞌya̱j soꞌ, ga̱a ne̱ rej nii̱ caꞌmii nej rihaan soꞌ a. Dan me se cotoj soꞌ, ne̱ naquiꞌyaa rihaan soꞌ se vaa caꞌnaꞌ yoꞌo̱ se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ, ne̱ cataj se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan soꞌ a: ―Cu̱nó so̱ꞌ caꞌmi̱i̱ ꞌu̱nj, José. ꞌO̱ se taꞌnij siꞌno̱ síí cuꞌna̱j David síí cane ga̱a naá mé so̱ꞌ ado̱nj. Se̱ cuchuꞌvíꞌ so̱ꞌ xca̱j so̱ꞌ man chana̱ cuꞌna̱j Mariá maꞌ. Ne tumé noꞌ cacunꞌ maꞌ. Ma̱a̱n se nayón neꞌej rque noꞌ quiꞌyaj Nimán Diose̱ ado̱nj.
23234	MAT 1:21	Dan me se cuchru̱j noꞌ neꞌej sno̱ꞌo cunii, ne̱ asa̱ꞌ cuchruj noꞌ neꞌej, ne̱ Jesús tu̱cuꞌnáj so̱ꞌ man neꞌej yoꞌ á. Da̱nj tu̱cuꞌnáj soj man soꞌ, cheꞌé se gu̱un soꞌ síí ti̱nanii man nij tuviꞌ soꞌ rihaan chrej chiꞌi̱i̱ uun chij nimán nij soꞌ ado̱nj. ―Da̱nj caꞌmii se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan síí cuꞌna̱j José a.
23235	MAT 1:22	Nu̱ꞌ nihánj me se vaa quiꞌyaj síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ a. Quiꞌyaj gue̱e̱ soꞌ nu̱ꞌ nana̱ cataj xnaꞌanj soꞌ ga̱a naá rihaan ꞌo̱ síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ rihaan yuvii̱, ne̱ nihánj me nana̱ caꞌmii soꞌ rihaan síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ yoꞌ a:
23236	MAT 1:23	“Queneꞌe̱n soj se vaa quinari̱ꞌ ꞌo̱ chana̱ ya̱a̱n neꞌej, ne̱ cuchru̱j noꞌ neꞌej sno̱ꞌo cunii, ne̱ Emanuel cuꞌna̱j neꞌej ado̱nj”. Da̱nj caꞌmii síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ ga̱a naá rihaan síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱, ne̱ nana̱ “Emanuel” taj se vaa cane̱ maꞌa̱n Diose̱ ga̱ níꞌ ado̱nj.
23237	MAT 1:24	Veé dan, ne̱ quinanuû rá síí cuꞌna̱j José, ne̱ quiꞌyaj soꞌ nu̱ꞌ nda̱a vaa cataj xnaꞌanj se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan soꞌ, ne̱ xcaj soꞌ man chana̱ cuꞌna̱j Mariá a.
23240	MAT 2:2	Ne̱ xnáꞌanj nij soꞌ man nij síí ma̱n Jerusalén, cataj nij soꞌ: ―Neꞌej gu̱un síí nica̱j suun rey gu̱un chij rihaan nij yuvii̱ israelitá roꞌ, me rej caꞌngaa soꞌ ga̱. Queneꞌen núj yatiꞌ taj xnaꞌanj yoꞌ se vaa caꞌngaa soꞌ na̱nj á. Cavii yatiꞌ yoꞌ xta̱ꞌ rej síj güii, ne̱ cheꞌé dan caꞌnaꞌ núj quinaꞌvi̱j núj rihaan soꞌ ado̱nj ―taj nij síí tucuꞌyón ndoꞌo cheꞌé yatiꞌ a.
23241	MAT 2:3	Ga̱a ne̱ cuchiꞌ nana̱ rihaan síí nica̱j suun rey cuꞌna̱j Herodes se vaa xnáꞌanj ndoꞌo nij síí tucuꞌyón ndoꞌo cheꞌé yatiꞌ me rej caꞌngaa neꞌej yoꞌ, ga̱a ne̱ cuchuꞌviꞌ ndoꞌo soꞌ se vaa cachi̱j neꞌej yoꞌ, ne̱ caꞌne̱e̱ neꞌej yoꞌ se‑su̱u̱n soꞌ raꞌa soꞌ vaa güii, rá soꞌ a. Ne̱ cuchuꞌviꞌ ndoꞌo nij síí ma̱n chumanꞌ Jerusalén se vaa caxri̱i̱ yuva̱a̱ Herodes man maꞌa̱n nij soꞌ a.
23242	MAT 2:4	Veé dan, ne̱ cunuu chre̱ꞌ taranꞌ nij xrej ata̱ suun noco̱o doj cunuu chre̱ꞌ nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan nij yuvii̱ cunuu chre̱ꞌ rihaan soꞌ, quiꞌyaj soꞌ, ne̱ xnáꞌanj Herodes man nij soꞌ me rej caꞌnga̱a̱ síí caꞌne̱j Diose̱ ti̱nanii man yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ rihaan sayuun a.
23243	MAT 2:5	Ga̱a ne̱ cataj nij soꞌ rihaan Herodes a: ―Caꞌnga̱a̱ soꞌ chumanꞌ Belén chumanꞌ na̱j estadó Judea a ―taj nij soꞌ rihaan síí nica̱j suun rey cuꞌna̱j Herodes a. Da̱nj caꞌmii nij soꞌ cheꞌé nana̱ nihánj nana̱ cachrón síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ rihaan yanj a:
23244	MAT 2:6	“Ne̱ ma̱ꞌán so̱ꞌ, chuma̱nꞌ Belén chuma̱nꞌ na̱j estadó Judea roꞌ, chumanꞌ sa̱ꞌ ndoꞌo ꞌni̱j raꞌa man tuviꞌ chumanꞌ na̱j estadó Judea mé so̱ꞌ á. Dan me se vaa síí gu̱un chiha̱nj mán so̱ꞌ, ne̱ gu̱un chij uxrá soꞌ, ne̱ uxrá cu̱tumé soꞌ man nij yuvii̱ israelitá yuvii̱ cunéꞌ ꞌu̱nj canoco̱ꞌ manj a”. Nihánj me nana̱ cachrón síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ rihaan yanj ga̱a naá a.
23246	MAT 2:8	Ga̱a ne̱ caꞌnéé Herodes man nij soꞌ caꞌa̱nj nij soꞌ chumanꞌ Belén, ne̱ caꞌneꞌ Herodes suun rihaan nij soꞌ, ne̱ cataj Herodes: ―Nano̱ꞌ uxrá soj man neꞌej yoꞌ, ne̱ asa̱ꞌ nariꞌ soj man neꞌej, ne̱ cata̱j xnaꞌanj soj rihanj me rej ne neꞌej yoꞌ, ga̱a ne̱ caꞌa̱nj ma̱ꞌanj quinaꞌvi̱j ma̱ꞌanj rihaan neꞌej yoꞌ ado̱nj ―taj Herodes rihaan nij síí tucuꞌyón ndoꞌo cheꞌé yatiꞌ, caꞌmii ne̱ soꞌ rihaan nij síí tucuꞌyón ndoꞌo cheꞌé yatiꞌ a.
23249	MAT 2:11	ga̱a ne̱ catúj nij soꞌ rá veꞌ rej canicunꞌ yatiꞌ xta̱ꞌ, ga̱a ne̱ nariꞌ nij soꞌ man neꞌej ga̱ nii neꞌej chana̱ cuꞌna̱j Mariá, ga̱a ne̱ canicunꞌ ru̱j nij soꞌ, ne̱ quinaꞌvíj nij soꞌ rihaan neꞌej yoꞌ a. Veé dan, ga̱a ne̱ nuxraꞌ nij soꞌ se‑chru̱nj nij soꞌ, ga̱a ne̱ rqué ndoꞌo nij soꞌ rasu̱u̱n sa̱ꞌ rihaan neꞌej yoꞌ a. Dan me se agaꞌ oró míí do̱ꞌ, squíí cuꞌna̱j incienso do̱ꞌ, squíí cuꞌna̱j mirra do̱ꞌ, rqué u̱u̱n nij soꞌ rihaan neꞌej yoꞌ a.
23251	MAT 2:13	Quisíj quinanꞌ nij síí tucuꞌyón ndoꞌo cheꞌé yatiꞌ, ga̱a ne̱ rej nii̱ caꞌmii nej rihaan síí cuꞌna̱j José a. Dan me se naquiꞌyaa yoꞌo̱ se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan soꞌ, ne̱ cataj se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan soꞌ a: ―Na̱xagaa so̱ꞌ, ne̱ ni̱caj so̱ꞌ man ro̱j ni̱i neꞌej, ne̱ cuna̱nj so̱ꞌ caꞌa̱nj so̱ꞌ rej cuꞌna̱j Egiptó, ne̱ ca̱yáán so̱ꞌ Egiptó nda̱a güii caꞌmi̱i̱ uún ꞌu̱nj rihaan so̱ꞌ á. ꞌO̱ se nano̱ꞌ ndoꞌo síí nica̱j suun rey cuꞌna̱j Herodes man neꞌej, ne̱ ticavi̱ꞌ soꞌ man neꞌej yoꞌ vaa taj soꞌ ado̱nj ―taj se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan síí cuꞌna̱j José a.
23253	MAT 2:15	ne̱ cane nij soꞌ Egiptó yoꞌ nda̱a se caviꞌ síí nica̱j suun rey cuꞌna̱j Herodes a. Dan me se quisíj ya̱ nu̱ꞌ nana̱ nda̱a vaa cataj xnaꞌanj síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan ꞌo̱ síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá, se vaa cataj soꞌ: “Canacúún ꞌu̱nj man taꞌníj se vaa cavi̱i̱ soꞌ Egiptó caꞌna̱ꞌ soꞌ ado̱nj”. Da̱nj taj Diose̱ ga̱a naá cheꞌé taꞌníí soꞌ Jesucristó ado̱nj.
23255	MAT 2:17	Da̱nj quiꞌyaj soꞌ, ne̱ quisíj ya̱ nu̱ꞌ nana̱ cataj xnaꞌanj síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá síí cuꞌna̱j Jeremías, se vaa cataj soꞌ:
23256	MAT 2:18	“Cuno̱ nii taꞌve̱e ndoꞌo chana̱ ma̱n chumanꞌ cuꞌna̱j Ramá a. Ase vaa chana̱ cuꞌna̱j Raquel chana̱ cane ga̱a naá ga̱a̱ nij chana̱, taꞌve̱e ndoꞌo nij noꞌ cheꞌé taꞌníí nij noꞌ a. Ne̱ se̱ caꞌvej uxrá rá nij chana̱ naquiꞌya̱j niha̱ꞌ noꞌ nimán noꞌ, cheꞌé se navij taꞌníí nij noꞌ caviꞌ na̱nj ado̱nj”. Da̱nj caꞌmii síí cuꞌna̱j Jeremías ga̱a naá a.
23257	MAT 2:19	Ga̱a quisíj caviꞌ síí nica̱j suun rey cuꞌna̱j Herodes, ga̱a ne̱ naquiꞌyaa uún yoꞌo̱ se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan síí cuꞌna̱j José ga̱a yáán soꞌ Egiptó ga̱a otoj soꞌ rej nii̱ a.
23258	MAT 2:20	Ne̱ cataj xnaꞌanj se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan José a: ―Na̱xagaa so̱ꞌ, ne̱ ni̱caj so̱ꞌ ro̱j ni̱i neꞌej, ne̱ caꞌa̱nj so̱ꞌ rej cuꞌna̱j Israel á. ꞌO̱ se ya̱j me se caviꞌ nij síí me rá ticavi̱ꞌ man neꞌej ya̱j na̱nj ado̱nj ―taj se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan síí cuꞌna̱j José a.
23261	MAT 2:23	ne̱ cuchiꞌ soꞌ chumanꞌ Nazaret, ne̱ cayáán soꞌ chumanꞌ yoꞌ a. Dan me se cayáán nij soꞌ chumanꞌ Nazaret, ne̱ quisíj ya̱ nu̱ꞌ nana̱ cataj nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá, se vaa síí cavii Nazaret me síí caꞌne̱j Diose̱ ti̱nanii man yuvii̱ rihaan sayuun ado̱nj. Ina̱nj da̱nj caꞌmii nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá yoꞌ a.
23263	MAT 3:2	cataj soꞌ: ―Nuchra̱nꞌ nimán soj, ne̱ ta̱náj soj chrej chiꞌi̱i̱ ei. ꞌO̱ se nichru̱nꞌ gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj na̱nj ado̱nj ―taj soꞌ, aꞌmii natáj soꞌ a.
23264	MAT 3:3	Síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ rihaan yuvii̱ ga̱a naá síí cuꞌna̱j Isaías roꞌ, cataj xnaꞌanj cheꞌé síí cuꞌna̱j Juan, cataj soꞌ: “Nucua̱j ndoꞌo caꞌmi̱i̱ natáj ꞌo̱ soꞌ rej tacaan, ne̱ cata̱j soꞌ se vaa nuchra̱nꞌnimán yuvii̱, ne̱ veꞌé caꞌmi̱i̱ nij yuvii̱ ga̱ síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ asa̱ꞌ caꞌnaꞌ soꞌ a”, taj síí cuꞌna̱j Isaías ga̱a naá a.
23268	MAT 3:7	Ga̱a ne̱ queneꞌen síí cuꞌna̱j Juan se vaa caꞌnaꞌ ndoꞌo nij síí fariseo do̱ꞌ, nij síí saduceo do̱ꞌ, me rá nij soꞌ cuta̱ꞌ ne Juan man nij soꞌ a. Ga̱a ne̱ caꞌmii natáj soꞌ rihaan nij soꞌ, cataj soꞌ: ―Ase vaa xcuáá yuva̱a̱ vaa soj á. Me síí cataj xnaꞌanj rihaan soj cuna̱nj soj, ne̱ quinani̱i̱ soj rihaan sayuun quiꞌya̱j Diose̱ ga̱. Asa̱ꞌ caꞌve̱e quinani̱i̱ soj rihaan sayuun, quiꞌya̱j ina̱nj na cata̱ꞌ ne soj ga̱.
23271	MAT 3:10	”ꞌO̱ se nichru̱nꞌ quiꞌya̱j Diose̱ sayuun man nij síí naꞌvej rá cuno̱ rihaan soꞌ na̱nj á. Ase vaa síí oro̱ꞌ agaꞌ aꞌneꞌ chruun, ne̱ oro̱ꞌ soꞌ agaꞌ caꞌne̱ꞌ soꞌ chruun roꞌ, da̱nj vaa Diose̱ cuano̱ ei. Cheꞌé dan ase vaa ꞌyaj nii man chruun roꞌ, taꞌngaꞌ da̱nj quiꞌya̱j Diose̱ man nij síí ne uno rihaan soꞌ a. Dan me se aꞌneꞌ nii chruun nuviꞌ chruj sa̱ꞌ raa̱, ne̱ araa nii man chruun yoꞌ rihaan yaꞌan a. Taꞌngaꞌ da̱nj quiꞌya̱j Diose̱ man nij síí naꞌvej rá canoco̱ꞌ chrej sa̱ꞌ ado̱nj.
23272	MAT 3:11	”ꞌU̱nj nihánj me síí cuta̱ꞌ ne u̱u̱n man soj si̱j nuchranꞌ nimán canocoꞌ chrej sa̱ꞌ a. Tza̱j ne̱ vaa yoꞌó síí caꞌna̱ꞌ, ne̱ si̱j sca̱ꞌ doj gu̱un soꞌ rihanj a. Cheꞌé dan me a̱j ne nó xcúnj na̱chej nuj correá ꞌni̱j tacanj soꞌ maꞌ. Ne̱ caꞌna̱ꞌ soꞌ, ne̱ caꞌna̱ꞌ Nimán Diose̱ ga̱ soꞌ, ne̱ caxri̱i̱ yaꞌan soꞌ man soj si̱j naꞌvej rá cuno̱ rihaan Diose̱, ne̱ caca̱a̱ soj ado̱nj.
23273	MAT 3:12	Dan me se ase vaa síí oro̱ꞌ chruun palá vaa soꞌ cuano̱ ado̱nj. Dan me se síí nica̱j chruun palá roꞌ, rii nu̱ꞌ ꞌnúú trigó na̱j rihaan yoꞌóó, ne̱ naquiꞌyaj chre̱ꞌ soꞌ man ꞌnúú trigó sa̱ꞌ, ne̱ araa soꞌ man ꞌnúú trigó sa̱ꞌ rá veꞌ, ne̱ anica̱j soꞌ araa soꞌ squíj niꞌya xráá trigó rihaan yaꞌan a. Ne̱ ase vaa síí nica̱j palá ma̱n cuano̱ roꞌ, da̱nj quiꞌya̱j síí caꞌna̱ꞌ, ne̱ naquiꞌya̱j chre̱ꞌ soꞌ man cunuda̱nj nij síí cunuu sa̱ꞌ nimán, ne̱ cara̱a soꞌ man nij síí chiꞌi̱i̱ rihaan yaꞌan, ne̱ caca̱a̱ nij soꞌ nu̱ꞌ cavii nu̱ꞌ caꞌanj, ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ quinaꞌáj yaꞌan yoꞌ a̱ man ado̱nj. ―Da̱nj caꞌmii síí cuꞌna̱j Juan rihaan nij yuvii̱ yoꞌ a.
23275	MAT 3:14	tza̱j ne̱ veé dan me se ne caꞌve̱j rá síí cuꞌna̱j Juan cuta̱ꞌ ne soꞌ man Jesucristó maꞌ. Ma̱a̱n se cataj síí cuꞌna̱j Juan rihaan Jesucristó a: ―Me cheꞌé ꞌnáꞌ so̱ꞌ cuta̱ꞌ ne ꞌu̱nj mán so̱ꞌ ga̱. Tana̱nj ma̱ꞌán so̱ꞌ me síí vaa cheꞌé cuta̱ꞌ ne man ma̱ꞌanj na̱nj á. Tza̱j ne̱ xa̱ꞌ ꞌu̱nj me se ne nó xcúún ꞌu̱nj cuta̱ꞌ nej mán so̱ꞌ maꞌ ―taj síí cuꞌna̱j Juan rihaan Jesucristó a.
23276	MAT 3:15	Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan soꞌ a: ―Caꞌve̱j so̱ꞌ cuta̱ꞌ ne so̱ꞌ manj ei. Da̱nj quiꞌya̱j níꞌ, cheꞌé se no̱ xcúún níꞌ quiꞌya̱j níꞌ nu̱ꞌ se vaa me rá Diose̱ quiꞌya̱j níꞌ ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan síí cuꞌna̱j Juan, ga̱a ne̱ caꞌvej rá soꞌ, ga̱a ne̱ cutaꞌ ne soꞌ man Jesucristó a.
23278	MAT 3:17	Ga̱a ne̱ rej xta̱ꞌ caꞌmii Diose̱ rihaan Jesucristó, ne̱ cuno nij síí nicu̱nꞌ ga̱ Jesucristó nana̱ caꞌmii Diose̱, ne̱ dan me se cataj Diose̱ a: ―Taꞌníí ꞌu̱nj síí ꞌe̱e̱ ndoꞌo raj man mé so̱ꞌ, ne̱ niha̱ꞌ ndoꞌo raj niꞌya̱j ꞌu̱nj mán so̱ꞌ ado̱nj ―taj nana̱ cavii rej xta̱ꞌ caꞌmii Diose̱ rihaan Jesucristó a.
23281	MAT 4:3	Dan me se cuchiꞌ síí chre̱e rihaan Jesucristó, ga̱a ne̱ guun rá soꞌ tiha̱ꞌ yuꞌunj soꞌ man Jesucristó, cheꞌé se guun rá soꞌ canoco̱ꞌ Jesucristó man soꞌ ado̱nj. Cheꞌé dan cataj soꞌ rihaan Jesucristó, ne̱: ―Sese ya̱ ya̱ taꞌni̱j Diose̱ mé so̱ꞌ, ne̱ cata̱j so̱ꞌ rihaan yahij nihánj se vaa gu̱un yoꞌ rachrúún cha̱ so̱ꞌ á ―taj síí chre̱e rihaan Jesucristó a.
23282	MAT 4:4	Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan síí chre̱e a: ―Tza̱j ne̱ danj Diose̱ taj: “Nuveé ina̱nj se chá me se achiin rihaan yuvii̱, ne̱ caꞌve̱e ca̱yáán sa̱ꞌ yuvii̱ maꞌ. Tana̱nj achiin cunuda̱nj se‑na̱na̱ Diose̱ cuno̱ yuvii̱, ne̱ veꞌé ca̱yáán yuvii̱ ei”. Ina̱nj da̱nj taj danj Diose̱ ―taj Jesucristó rihaan síí chre̱e yoꞌ a.
23284	MAT 4:6	ne̱ cataj soꞌ rihaan soꞌ: ―Sese ya̱ taꞌni̱j Diose̱ mé so̱ꞌ, ne̱ güe̱j so̱ꞌ, ne̱ nani̱j gue̱e̱ so̱ꞌ rihaan yoꞌóó á. ꞌO̱ se danj Diose̱ taj: “Yoꞌo̱ aꞌneꞌ Diose̱ suun rihaan nij se‑mo̱zó soꞌ se vaa cu̱tumé nij soꞌ mán so̱ꞌ, ne̱ ca̱ráán raꞌa nij soꞌ mán so̱ꞌ, se̱ gaa na̱nj caco̱ꞌ cheꞌé so̱ꞌ yahij a”. Ina̱nj da̱nj aꞌmii danj Diose̱ ―taj síí chre̱e rihaan Jesucristó ado̱nj.
23285	MAT 4:7	Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan soꞌ a: ―Tza̱j ne̱ ne nó xcúnj qui̱ꞌyáj da̱nj maꞌ. ꞌO̱ se taj uún danj Diose̱: “Se̱ guun qui̱riꞌyunj so̱ꞌ man Diose̱ síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ ne̱ ti̱háꞌ so̱ꞌ man soꞌ maꞌ”. Ina̱nj da̱nj aꞌmii danj Diose̱ rihaan níꞌ ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan síí chre̱e a.
23287	MAT 4:9	Dan me se cataj uún síí chre̱e rihaan Jesucristó a: ―Gu̱un chij so̱ꞌ rihaan cunuda̱nj chumanꞌ na̱j rihaan chumii̱, qui̱ꞌyáá ꞌu̱nj, sese canicu̱nꞌ ru̱j so̱ꞌ quinaꞌvi̱j so̱ꞌ rihaan ꞌu̱nj á ―taj síí chre̱e yoꞌ rihaan Jesucristó a.
23288	MAT 4:10	Ga̱a ne̱ cataj xnaꞌanj Jesucristó rihaan síí chre̱e a: ―Naxu̱u̱n yaníj so̱ꞌ mán so̱ꞌ, Satanás. ꞌO̱ se danj Diose̱ taj: “Rihaan o̱rúnꞌ Diose̱ síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ canicu̱nꞌ ru̱j so̱ꞌ, ne̱ a̱ ꞌó rihaan tuvíꞌ so̱ꞌ se̱ caꞌvee naꞌvi̱j so̱ꞌ maꞌ”. Da̱nj taj danj Diose̱ ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan síí chre̱e yoꞌ a.
23289	MAT 4:11	Ga̱a ne̱ tanáj síí chre̱e man soꞌ, caꞌanj síí chre̱e yoꞌ, ga̱a ne̱ cuchiꞌ nij se‑mo̱zó Diose̱ rihaan Jesucristó, rqué nij soꞌ me maꞌa̱n se cachiin rihaan Jesucristó a.
23292	MAT 4:14	Dan me se da̱nj quiꞌyaj Jesucristó caꞌanj soꞌ rej yoꞌ, ga̱a ne̱ guun ya̱ nu̱ꞌ nda̱a vaa cataj síí cuꞌna̱j Isaías síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá se vaa cataj soꞌ:
23293	MAT 4:15	“Toꞌóó nij taꞌníí taꞌnij siꞌno̱ Zabulón do̱ꞌ, toꞌóó nij taꞌníí taꞌnij siꞌno̱ Neftalí do̱ꞌ, me yoꞌóó na̱j tuꞌva na lacuaná rej rne̱j tuꞌva chráá cuꞌna̱j Jordán, ne̱ estadó Galilea estadó ya̱nj nij síí yaníj me uún yoꞌ a.
23294	MAT 4:16	Ne̱ nij síí ma̱n rej yoꞌ roꞌ, guun queꞌe̱e̱ yoꞌ ne queneꞌe̱n uxrá nij soꞌ rasu̱u̱n cheꞌé Diose̱ maꞌ. Ma̱a̱n se ase vaa yuvii̱ ne̱ rej rmi̱ꞌ roꞌ, da̱nj vaa nij soꞌ ne̱ nij soꞌ na̱nj ado̱nj. ꞌO̱ se vaa güii, ne̱ cavi̱ꞌ u̱u̱n nij soꞌ, ne̱ da̱nj uun maꞌa̱n, rá nij soꞌ ado̱nj. Tza̱j ne̱ caꞌna̱ꞌ ꞌo̱ yaꞌan, ne̱ cuchugu̱u̱n rej ya̱nj nij soꞌ, quiꞌya̱j yaꞌan yoꞌ, ne̱ veꞌé ndoꞌo xca̱j nij soꞌ cuentá ado̱nj”. Yoꞌ me se vaa cataj síí cuꞌna̱j Isaías ga̱a naá a.
23295	MAT 4:17	Ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ Jesucristó caꞌmii natáj soꞌ rihaan yuvii̱, ne̱ cataj soꞌ: ―Nuchra̱nꞌ nimán soj ei. ꞌO̱ se nichru̱nꞌ quisi̱j güii caꞌna̱ꞌ Diose̱ gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj na̱nj ado̱nj. ―Ina̱nj da̱nj caꞌmii natáj Jesucristó rihaan nij yuvii̱ a.
23296	MAT 4:18	ꞌO̱ güii cachén Jesucristó tuꞌva na lacuaná cuꞌna̱j na Galilea, ne̱ queneꞌen soꞌ man ro̱j tinu̱j ro̱j soꞌ a. Yoꞌo̱ soꞌ me síí cuꞌna̱j Simón, ne̱ Pedró cuꞌna̱j yoꞌó se‑chuvi̱i síí cuꞌna̱j Simón yoꞌ a. Ne̱ tinúú soꞌ me síí cuꞌna̱j Andrés a. Dan me se ga̱a queneꞌen Jesucristó man ro̱j soꞌ, ne̱ nicu̱nꞌ ro̱j soꞌ tuꞌva na lacuaná, ne̱ tiguíj ro̱j soꞌ nanj rque na, ne̱ dan me se síí rii xcuaj me ro̱j soꞌ a.
23297	MAT 4:19	Ne̱ cataj Jesucristó rihaan ro̱j soꞌ a: ―Canoco̱ꞌ ro̱j so̱j manj á. ꞌO̱ se síí naquiꞌyaj chre̱ꞌ xcuaj me ro̱j so̱j, tza̱j ne̱ rej riha̱a̱n níꞌ me se gu̱un ro̱j so̱j síí naquiꞌyaj chre̱ꞌ yuvii̱, qui̱ꞌyáj, ne̱ canoco̱ꞌ nij yuvii̱ manj a ―taj Jesucristó rihaan ro̱j tinu̱j ro̱j soꞌ a.
23301	MAT 4:23	Veé dan, ne̱ cachéé Jesucristó nu̱ꞌ estadó Galilea, ne̱ tucuꞌyón soꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ man nij yuvii̱ nuu chre̱ꞌ rá veꞌ tucuꞌyón nij yuvii̱ israelitá se‑tucua̱nj Moisés, ne̱ caꞌmii natáj soꞌ nana̱ sa̱ꞌ rihaan nij yuvii̱ cheꞌé yan gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj me nana̱ sa̱ꞌ caꞌmii natáj soꞌ a. Ne̱ nahuun cunuda̱nj nij yuvii̱ ranꞌ do̱ꞌ, cunuda̱nj nij yuvii̱ ninaj do̱ꞌ, quiꞌyaj soꞌ a.
23304	MAT 5:1	Queneꞌen Jesucristó ma̱n ndoꞌo yuvii̱ nu̱ꞌ anica̱j xꞌnúú soꞌ, ne̱ cheꞌé dan cavii soꞌ caꞌanj soꞌ raa̱ ꞌo̱ quij, ne̱ nda̱a dan caꞌanj ca̱yáán soꞌ, ga̱a ne̱ cuchiꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ rihaan soꞌ a.
23306	MAT 5:3	―Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí vaa nica̱ꞌ nimán ado̱nj. ꞌO̱ se nij soꞌ me síí ca̱yáán ga̱ Diose̱ güii gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj.
23307	MAT 5:4	”Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí nanó ndoꞌo rá ado̱nj. ꞌO̱ se gu̱un niha̱ꞌ nimán maꞌa̱n nij soꞌ, quiꞌya̱j Diose̱ vaa güii ado̱nj.
23308	MAT 5:5	”Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí niꞌya̱nj aꞌmii ado̱nj. ꞌO̱ se gu̱un toꞌóó maꞌa̱n nij soꞌ man nu̱ꞌ chumii̱ vaa güii ado̱nj.
23309	MAT 5:6	”Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí me ndoꞌo rá cunu̱u sa̱ꞌ nimán ado̱nj. ꞌO̱ se cunu̱u sa̱ꞌ maꞌa̱n nij soꞌ vaa güii, quiꞌya̱j Diose̱ ado̱nj.
23310	MAT 5:7	”Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí ꞌe̱e̱ rá man tuviꞌ ado̱nj. ꞌO̱ se cunu̱u ꞌe̱e̱ rá Diose̱ man maꞌa̱n nij soꞌ, ne̱ taj sayuun quira̱nꞌ nij soꞌ, quiꞌya̱j Diose̱ a̱ man ado̱nj.
23311	MAT 5:8	”Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí vaa sa̱ꞌ nimán ado̱nj. ꞌO̱ se queneꞌe̱n maꞌa̱n nij soꞌ man Diose̱ vaa güii ado̱nj.
23312	MAT 5:9	”Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí nacaj man síí me rá cunu̱ꞌ ado̱nj. ꞌO̱ se ase vaa Diose̱ roꞌ, da̱nj ga̱a̱ maꞌa̱n nij soꞌ vaa güii ado̱nj.
23313	MAT 5:10	”Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí ranꞌ sayuun ꞌyaj tuviꞌ cheꞌé se veꞌé ꞌyaj sa̱ꞌ nij soꞌ ado̱nj. ꞌO̱ se ca̱yáán maꞌa̱n nij soꞌ ga̱ Diose̱ güii gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj.
23314	MAT 5:11	”Ne̱ cavi̱i̱ sa̱ꞌ ndoꞌo soj sese caꞌmi̱i̱ yuvii̱ nana̱ nij rihaan soj do̱ꞌ, sese quiꞌya̱j yuvii̱ sayuun man soj do̱ꞌ, sese caꞌmi̱i̱ ne̱ yuvii̱ cata̱j yuvii̱ se vaa tumé ndoꞌo soj cacunꞌ do̱ꞌ, cheꞌé se me soj síí noco̱ꞌ mán ꞌu̱nj ado̱nj. Ne̱ queneꞌe̱n soj se vaa ya̱ cavi̱i̱ sa̱ꞌ soj ado̱nj.
23315	MAT 5:12	Ga̱a ne̱ no̱ xcúún soj gu̱un niha̱ꞌ uxrá rá soj, cheꞌé se uxrá na̱ruꞌvee Diose̱ rihaan soj asa̱ꞌ nucuiꞌ soj rej xta̱ꞌ ado̱nj. ꞌO̱ se ase vaa ꞌyaj nii sayuun man soj roꞌ, taꞌngaꞌ da̱nj quiꞌyaj nii sayuun man nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ rihaan yuvii̱ ga̱a naá uún ado̱nj.
23316	MAT 5:13	”Ase vaa yaan ga̱ chraa roꞌ, da̱nj vaa soj ga̱ chumii̱ nihánj ei. Dan me se sese ne ꞌne̱ꞌ chá yaan yoꞌ, ga̱a ne̱ taj se qui̱ꞌyáꞌ cunu̱u sa̱ꞌ yaan ga̱a̱ a̱ maꞌ. Taj se gúnꞌ man yaan yoꞌ ga̱a̱ maꞌ. Ma̱a̱n se quiriꞌi̱j nii man yaan yoꞌ xeꞌ, ne̱ cache̱e̱ u̱u̱n yuvii̱ xráá yaan yoꞌ na̱nj ei. Ne̱ da̱nj vaa uún soj ei. Sese taj se gúnꞌ man soj rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ cavii sa̱ꞌ soj a̱ man ado̱nj.
23317	MAT 5:14	”Ne̱ ase vaa yaꞌan vaa soj chuguu̱n soj rihaan chumii̱ nihánj a. Neꞌen soj se vaa sese na̱j ꞌo̱ chumanꞌ raa̱ tacaan, ne̱ queneꞌe̱n cunuda̱nj yuvii̱ naj chumanꞌ yoꞌ raa̱ tacaan ei.
23320	MAT 5:17	”Se̱ guun rá soj se vaa caꞌnáꞌ ꞌu̱nj ti̱ríꞌ ꞌu̱nj se‑tucua̱nj Moisés tucuáán cuchruj soꞌ ga̱a naá maꞌ. Se̱ guun rá soj se vaa caꞌnáꞌ ꞌu̱nj ti̱ríꞌ ꞌu̱nj nana̱ caꞌmii natáj nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá maꞌ. Nuveé cheꞌe̱ yoꞌ caꞌnaj maꞌ. Tana̱nj caꞌnaj cheꞌé rej quinavi̱j quisi̱j nu̱ꞌ tucuáán yoꞌ, ga̱a ne̱ nari̱ꞌ nu̱ꞌ soj da̱j me rá Diose̱ quiꞌya̱j soj ado̱nj.
23323	MAT 5:20	”ꞌO̱ se cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj, ne̱ sese nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ ga̱ nij síí fariseo me se ꞌyaj sa̱ꞌ nij soꞌ rihaan yuvii̱, rá nij soꞌ, tza̱j ne̱ sese se̱ quiꞌyaj sa̱ꞌ soj doj rihaan nij yuvii̱ nda̱a vaa ꞌyaj nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés ga̱ nij síí fariseo, ga̱a ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ cayáán soj ga̱ Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj a̱ man ado̱nj.
23324	MAT 5:21	”A̱j neꞌen soj nana̱ nihánj nana̱ caꞌnaꞌ rihaan nij síí ma̱n ga̱a naá ei: “Se̱ ticaviꞌ soj man yuvii̱ maꞌ. Dan me se quiꞌya̱j Diose̱ sayuun man cunuda̱nj yuvii̱ ticaviꞌ tuviꞌ ado̱nj”, me nana̱ caꞌnaꞌ rihaan nij soꞌ a.
23325	MAT 5:22	Tza̱j ne̱ ꞌu̱nj nihánj me se cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj, ne̱ a̱ me maꞌa̱n ꞌo̱ síí caꞌmaan rá niꞌya̱j man tinúú, ne̱ a̱j tumé soꞌ cacunꞌ rihaan Diose̱, ne̱ veé da̱nj quiꞌya̱j Diose̱ sayuun man soꞌ uún ado̱nj. Ne̱ a̱ me maꞌa̱n síí cata̱j rihaan tuviꞌ: “Síí snúú rmaꞌa̱n mé so̱ꞌ ei”, cata̱j soꞌ rihaan tinúú soꞌ, ne̱ a̱j tumé ndoꞌo soꞌ cacunꞌ rihaan Diose̱ na̱nj ado̱nj. Ne̱ a̱ me maꞌa̱n ꞌo̱ síí cata̱j rihaan tuviꞌ se vaa mayán tuviꞌ soꞌ me se vaa cheꞌé caꞌa̱nj maꞌa̱n soꞌ rihaan yaꞌan caca̱a̱ soꞌ na̱nj ado̱nj.
23326	MAT 5:23	”Cheꞌé dan me sese caꞌa̱nj ni̱caj so̱ꞌ rasu̱u̱n rihaan chraan altar, rque̱ so̱ꞌ rasu̱u̱n gue̱e̱ rihaan Diose̱, rá so̱ꞌ, ne̱ sese ninuj rá so̱ꞌ se vaa quiꞌyáá so̱ꞌ cacunꞌ man tinúú so̱ꞌ,
23328	MAT 5:25	”Ne̱ so̱ꞌ me se sese vaa síí taj se vaa nij quiꞌyáá so̱ꞌ rihaan soꞌ, ne̱ ga̱a tiha̱j vaj so̱ꞌ chrej ga̱ soꞌ, ne̱ veꞌé caꞌmi̱i̱ so̱ꞌ ga̱ soꞌ, cata̱j so̱ꞌ rihaan soꞌ se vaa: “Caꞌne̱ꞌ rá so̱ꞌ, ne̱ se̱ cutáꞌ so̱ꞌ cacunꞌ xráj maꞌ”, cata̱j so̱ꞌ, ne̱ veꞌé caꞌmi̱i̱ so̱ꞌ ga̱ soꞌ á. Ne̱ sese se̱ quiꞌyáá so̱ꞌ da̱nj veꞌé caꞌmi̱i̱ so̱ꞌ ga̱ soꞌ ga̱a tiha̱j vaj ro̱j so̱j chrej rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ ni̱caj soꞌ mán so̱ꞌ caꞌa̱nj soꞌ rihaan cuese̱, ne̱ cuese̱ yoꞌ roꞌ, ta̱cuachén mán so̱ꞌ raꞌa síí tumé tagaꞌ, ne̱ soꞌ me síí caxri̱i̱ tagaꞌ mán so̱ꞌ,
23330	MAT 5:27	”A̱j neꞌen soj nana̱ nihánj a: “O̱rúnꞌ nica̱ soj coto̱j ga̱ soj á”, me nana̱ caꞌnaꞌ rihaan soj ga̱a naá a.
23334	MAT 5:31	”Ne̱ ga̱a naá me se caꞌnaꞌ nana̱ nihánj a: “Sese me rá yoꞌo̱ soꞌ quiriꞌi̱j soꞌ nica̱ soꞌ, ne̱ na̱xcaj soꞌ ꞌo̱ yanj cata̱j xnaꞌanj se vaa ya̱ quiriꞌíj soꞌ nica̱ soꞌ á”. Da̱nj vaa nana̱ caꞌnaꞌ rihaan nij yuvii̱ ei.
23336	MAT 5:33	”Ne̱ a̱j neꞌen soj nana̱ nihánj nana̱ caꞌnaꞌ rihaan nij síí ma̱n ga̱a naá ado̱nj: “Sese cataꞌ tuꞌvá so̱ꞌ rihaan síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ se vaa qui̱ꞌyáá so̱ꞌ, ne̱ se̱ caꞌneꞌ rá so̱ꞌ qui̱ꞌyáá so̱ꞌ da̱nj maꞌ. Ma̱a̱n se ya̱ qui̱ꞌyáá so̱ꞌ nu̱ꞌ se vaa cataj xnaꞌanj so̱ꞌ rihaan soꞌ, ga̱a ne̱ caꞌve̱e na̱nj ado̱nj”.
23340	MAT 5:37	Veé dan, ne̱ sese ya̱ aꞌmii soj, rá soj, ne̱ cata̱j soj: “Ya̱ ei”. Ne̱ sese ne ya̱ vaa ꞌo̱ nana̱, rá soj, ne̱ cata̱j soj: “Ne ya̱ maꞌ”, cata̱j soj á. Ina̱nj da̱nj caꞌmi̱i̱ soj ei. Sese nano̱ꞌ soj yoꞌó nana̱, ne̱ chiꞌi̱i̱ vaa nimán soj na̱nj ado̱nj.
23341	MAT 5:38	”A̱j neꞌen soj nana̱ nihánj nana̱ caꞌnaꞌ ga̱a naá a: “Sese curiha̱nj rlij rihaan so̱ꞌ quiꞌyaj tuvíꞌ so̱ꞌ, ne̱ caꞌve̱e quiri̱i̱ so̱ꞌ rlij rihaan tuvíꞌ so̱ꞌ á. Ne̱ sese curiha̱nj cúú yánꞌ so̱ꞌ, quiꞌyaj tuvíꞌ so̱ꞌ, ne̱ caꞌve̱e quiri̱i̱ so̱ꞌ cúú yanꞌ tuvíꞌ so̱ꞌ á”. Da̱nj vaa nana̱ caꞌnaꞌ rihaan yuvii̱ na̱nj ado̱nj.
23343	MAT 5:40	Ne̱ sese me rá yoꞌo̱ soꞌ cuta̱ꞌ soꞌ cacunꞌ xráá so̱ꞌ rihaan cuese̱ caꞌne̱e̱ soꞌ cotoó nu̱u̱ so̱ꞌ, ne̱ go̱ꞌ u̱u̱n so̱ꞌ cotoó yoꞌ do̱ꞌ, nda̱a se‑ro̱to̱ so̱ꞌ do̱ꞌ, go̱ꞌ so̱ꞌ man soꞌ ei.
23346	MAT 5:43	”A̱j neꞌen soj nana̱ nihánj nana̱ caꞌnaꞌ ga̱a naá a: “Ga̱a̱ ꞌe̱e̱ rá so̱ꞌ man tuvíꞌ so̱ꞌ, tza̱j ne̱ se̱ guun ga̱a̱ ꞌe̱e̱ rá so̱ꞌ man nij síí ta̱j riꞌyunj mán so̱ꞌ maꞌ”. Da̱nj vaa nana̱ caꞌnaꞌ ga̱a naá na̱nj ado̱nj.
23352	MAT 6:1	”Ne̱ cu̱tumé soj man soj ga̱a ꞌyaj soj se sa̱ꞌ do̱ꞌ, se lu̱j do̱ꞌ á. Se̱ guun rá soj queneꞌe̱n yuvii̱ man soj ne̱ cata̱j nij yuvii̱ cheꞌé soj se vaa síí sa̱ꞌ ina̱nj me soj maꞌ. Sese da̱nj quiꞌya̱j soj, ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ rqué Rej soj síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ a̱ doj rasu̱u̱n sa̱ꞌ man soj a̱ man ado̱nj.
23353	MAT 6:2	Cheꞌé dan sese me rá so̱ꞌ rque̱ so̱ꞌ saꞌanj man nij síí nique̱, ne̱ se̱ guun rá so̱ꞌ caꞌya̱nj nii chruun aꞌyánj qui̱ꞌyáá so̱ꞌ, ne̱ ni̱ꞌyaj yuvii̱ go̱ꞌ so̱ꞌ saꞌanj man síí nique̱, ne̱ cata̱j nij yuvii̱ se vaa veꞌé quiꞌyáá so̱ꞌ maꞌ. ꞌO̱ se ina̱nj da̱nj ꞌyaj nij síí nucuiꞌ rá ga̱a va̱j nij soꞌ rá veꞌ tucuꞌyón níꞌ se‑tucua̱nj Moisés do̱ꞌ, rihaan nij callé do̱ꞌ, ne̱ uno cunuda̱nj yuvii̱, ꞌyaj nij soꞌ ado̱nj. Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa a̱j veꞌé caꞌmii yuvii̱ cheꞌé nij soꞌ, tza̱j ne̱ a̱ ꞌó rasu̱u̱n se̱ quiriꞌ uún nij soꞌ a̱ maꞌ. A̱ ꞌó xcoꞌ se̱ naruꞌvee Diose̱ rihaan nij soꞌ man ado̱nj.
23356	MAT 6:5	”Ne̱ ga̱a achíín niꞌya̱j soj rihaan Diose̱, ne̱ se̱ quiꞌyaj soj se vaa ꞌyaj nij síí nucuiꞌ rá maꞌ. ꞌO̱ se niha̱ꞌ rá nij soꞌ canicu̱nꞌ nij soꞌ rá veꞌ tucuꞌyón yuvii̱ se‑tucua̱nj Moisés, ne̱ niha̱ꞌ rá nij soꞌ canicu̱nꞌ nij soꞌ rej nuná tuviꞌ chrej caꞌa̱a̱n noco̱o, ne̱ achíín niꞌya̱j nij soꞌ rihaan Diose̱, tza̱j ne̱ ina̱nj me rá nij soꞌ queneꞌe̱n yuvii̱ man nij soꞌ, ne̱ veꞌé caꞌmi̱i̱ yuvii̱ cheꞌé nij soꞌ, rá nij soꞌ ado̱nj. Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa a̱j veꞌé caꞌmii yuvii̱ cheꞌé nij soꞌ, ne̱ a̱j navij quiriꞌ nij soꞌ tuꞌvee nij soꞌ vaa, ne̱ a̱ ꞌó xcoꞌ se̱ naruꞌvee uún Diose̱ rihaan nij soꞌ a̱ maꞌ.
23360	MAT 6:9	”Cheꞌé dan asa̱ꞌ achíín niꞌya̱j soj, ne̱ nihánj cata̱j soj á: “Ata̱j Chij síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ, me rá núj xca̱j yuvii̱ cuentá se vaa ina̱nj sa̱ꞌ ꞌyáá so̱ꞌ a.
23364	MAT 6:13	Dan me se ca̱ráán raꞌá so̱ꞌ xráá núj rihaan chrej chiꞌi̱i̱ á. Ne̱ ti̱nanii so̱ꞌ man núj se̱ guun quiꞌya̱j núj cacunꞌ a”. Ina̱nj da̱nj caꞌmi̱i̱ soj cachi̱nj niꞌya̱j soj rihaan Diose̱ ado̱nj.
23367	MAT 6:16	”Ne̱ ga̱a tocoꞌ soj xꞌnaa man soj cheꞌé se aráj gue̱e̱ soj rihaan Diose̱, ne̱ se̱ quiꞌyaj soj nda̱a vaa ꞌyaj nij síí nucuiꞌ rá maꞌ. Dan me se ga̱a aráj gue̱e̱ nij soꞌ, ne̱ ase vaa rihaan síí nanó ndoꞌo rá roꞌ, vaa rihaan nij soꞌ, ꞌyaj nij soꞌ, ne̱ anó ndoꞌo nacaj rihaan nij soꞌ, ꞌyaj uún nij soꞌ, ne̱ me ina̱nj rá nij soꞌ queneꞌe̱n yuvii̱ man nij soꞌ da̱j ꞌyaj nij soꞌ ga̱a ne̱ xca̱j nij yuvii̱ cuentá se vaa aráj gue̱e̱ nij soꞌ rihaan Diose̱, rá nij soꞌ na̱nj ado̱nj. Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj cuano̱ se vaa a̱j quiriꞌ nij soꞌ tuꞌvee nij soꞌ vaa, ése̱ a̱j veꞌé caꞌmii yuvii̱ cheꞌé nij soꞌ na̱nj ado̱nj. Ne̱ a̱ ꞌó rasu̱u̱n se̱ quiriꞌ nij soꞌ rihaan Diose̱ a̱ maꞌ.
23370	MAT 6:19	”Se̱ quiꞌyaj suun soj cuma̱n ndoꞌo siꞌyaj soj rihaan chumii̱ nihánj maꞌ. ꞌO̱ se rihaan chumii̱ nihánj mán ndoꞌo xcuu xlúú xíj rasu̱u̱n do̱ꞌ, tacunj yo̱o do̱ꞌ, chá siꞌyaj yuvii̱ nihánj a. Ne̱ vaa síí itu̱u̱ atúj rá veꞌ ne̱ ꞌyaj itu̱u̱ siꞌyaj tuviꞌ uún a.
23373	MAT 6:22	”Rlij rihaan níꞌ me yaꞌan nica̱j yuꞌunj man níꞌ ei. Dan me se sese rlij rihaan níꞌ roꞌ, niꞌya̱j yoꞌ ne̱ nuu sa̱ꞌ rá yoꞌ, ga̱a ne̱ nu̱ꞌ nee̱ man níꞌ roꞌ, sa̱ꞌ vaa, ne̱ adi̱ꞌ se chuguu̱n agaꞌ yaꞌan roꞌ, da̱nj chuguu̱n man níꞌ ga̱a sa̱ꞌ rihaan níꞌ ado̱nj.
23375	MAT 6:24	”Taj va̱j síí gu̱un nucua̱j quiꞌya̱j suun sa̱ꞌ rihaan vi̱j ruꞌvee maꞌ. Sese quiꞌya̱j suun ꞌo̱ soꞌ rihaan vi̱j ruꞌvee, ne̱ nachri̱ꞌ soꞌ ni̱ꞌyaj soꞌ man ꞌo̱ ruꞌvee yoꞌ, ne̱ cara̱nꞌ rá soꞌ ni̱ꞌyaj soꞌ man yoꞌó ruꞌvee yoꞌ a. Se̱ guun nucua̱j soꞌ cara̱nꞌ rá soꞌ ni̱ꞌyaj soꞌ man vi̱j ruꞌvee maꞌ. Ne̱ xa̱ꞌ soj, tza̱j ne̱ se̱ caꞌvee quiꞌya̱j suun soj cheꞌé Diose̱ ne̱ quiꞌya̱j suun soj cheꞌé nij rasu̱u̱n ma̱n rihaan chumii̱ nihánj a̱ maꞌ.
23376	MAT 6:25	”Cheꞌé dan cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa taj cheꞌé nano̱ ndoꞌo rá soj cheꞌé soj maꞌ. Ne̱ cheꞌé dan se̱ nanó rá soj cheꞌé se cha̱ soj do̱ꞌ, cheꞌé yan quiri̱ꞌ soj se ca̱ráán xráá soj do̱ꞌ, se̱ nanó rá soj maꞌ. Dan me se a̱j neꞌen soj vaa iꞌna̱ꞌ soj, quiꞌyaj Diose̱, ne̱ se̱ guun nucua̱j Diose̱ rque̱ Diose̱ se cha̱ soj, rá soj ga̱a̱ a̱ naꞌ. Daj chiha̱a̱ míj se̱ guun da̱nj rá soj maꞌ. Ne̱ Diose̱ me síí caꞌve̱e rque̱ se cha̱ soj ei. Ne̱ Diose̱ me síí quiꞌyaj nee̱ man soj, ne̱ se̱ guun nucua̱j Diose̱ rque̱ Diose̱ yatzíj ca̱ráán xráá soj, rá soj ga̱a̱ a̱ naꞌ. Daj chiha̱a̱ míj se̱ guun da̱nj rá soj maꞌ. Ne̱ Diose̱ me síí caꞌve̱e rque̱ se ca̱ráán xráá soj ei.
23377	MAT 6:26	”Xca̱j soj cuentá da̱j ꞌyaj nij xtâj va̱j xta̱ꞌ, ne̱ ne unô nij xoꞌ ꞌnúú, ne̱ ne rii nij xoꞌ naa̱, ne̱ ne araa nij xoꞌ tanꞌ rá cuchruu̱, tza̱j ne̱ Rej soj síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ roꞌ, aꞌvee rqué se chá nij xoꞌ ei. Ne̱ táá a̱ soj, ne̱ sa̱ꞌ doj vaa soj rihaan xtâj neꞌen Diose̱ a̱ ado̱nj. Ya̱ sa̱ꞌ doj vaa soj chugua̱nj.
23379	MAT 6:28	”Ne̱ me cheꞌé nanó rá soj cheꞌé yatzíj ca̱ráán xráá soj ga̱. ꞌO̱ se xca̱j soj cuentá ni̱ꞌyaj soj nij yâj ma̱n tacaan se vaa veꞌé ndoꞌo vaa nij yâj ma̱n tacaan ei. Ne ꞌyaj suun nij yâj, tza̱j ne̱ maꞌa̱n Diose̱ roꞌ, me síí sa̱ꞌ ndoꞌo vaa quiꞌyaj man nij yâj ado̱nj. Ne̱ ne rii nij yâj yuꞌvej maꞌ.
23382	MAT 6:31	”Dan me se se̱ nanó ndoꞌo rá soj cata̱j soj: “Me se cha̱ níꞌ ga̱. Me se coꞌo̱ níꞌ ga̱. Me se ca̱ráán xráá níꞌ ga̱”. Se̱ guun rá soj da̱nj maꞌ.
23386	MAT 7:1	”Se̱ guun niha̱ꞌ rá soj cuta̱ꞌ soj cacunꞌ xráá tinúú soj, ga̱a ne̱ taj cacunꞌ cuta̱ꞌ Diose̱ xráá maꞌa̱n soj man ado̱nj.
23389	MAT 7:4	Asa̱ꞌ caꞌve̱e cata̱j so̱ꞌ rihaan tinúú so̱ꞌ, “rque̱ so̱ꞌ rihaan so̱ꞌ quiri̱i̱ ꞌu̱nj niꞌya á”. Se̱ guun a̱ doj cata̱j so̱ꞌ da̱nj ti̱háꞌ so̱ꞌ man tinúú so̱ꞌ maꞌ. ꞌO̱ se ni̱ꞌyaj so̱ꞌ, ne̱ chruun ma̱nj vaa gue̱e̱ nuû rihaan so̱ꞌ ei.
23391	MAT 7:6	”Tza̱j ne̱ neꞌen soj se vaa ne nó xcúún soj go̱ꞌ soj rasu̱u̱n gue̱e̱ man chuvee maꞌ. Ne̱ se̱ caraa soj chruj perlá tuꞌve̱e̱ ndoꞌo rihaan xcáá maꞌ. ꞌO̱ se chuvee yoꞌ roꞌ, ca̱nica̱j ne̱ cha̱ man soj, ne̱ xcáá yoꞌ roꞌ, tu̱guáj cheꞌé xcáá man se sa̱ꞌ yoꞌ, ne̱ quinavi̱j nu̱ꞌ yoꞌ xtu̱nꞌ, quiꞌya̱j xcáá na̱nj ado̱nj. Ne̱ se sa̱ꞌ yoꞌ me chrej noco̱ꞌ níꞌ ado̱nj. Cheꞌé dan sese naꞌvej uxrá rá yuvii̱ cuno̱ yuvii̱ chrej nagoꞌ soj rihaan nij yuvii̱, ne̱ ase vaa xcáá do̱ꞌ, ase vaa chuvee do̱ꞌ, da̱nj vaa nij yuvii̱ ei. Ne̱ se̱ nagoꞌ soj doj chrej sa̱ꞌ man nij yuvii̱ ꞌyaj da̱nj a̱ maꞌ.
23392	MAT 7:7	”Cachi̱nj soj se vaa achiin man soj rihaan Diose̱, ne̱ soꞌ me síí rque̱ man soj, ne̱ nano̱ꞌ soj rasu̱u̱n achiin man soj, ne̱ nari̱ꞌ soj rasu̱u̱n yoꞌ, ne̱ ase vaa ꞌyaj síí ticaꞌmii taꞌyaa tucuá tuviꞌ roꞌ, da̱nj quiꞌya̱j soj ga̱ Diose̱, ne̱ caꞌnu̱u̱ Diose̱ taꞌyaa yoꞌ, ne̱ rque̱ Diose̱ rasu̱u̱n achiin man soj ado̱nj.
23397	MAT 7:12	”Dan me se da̱j se uun rá soj quiꞌya̱j sa̱ꞌ yuvii̱ rihaan soj roꞌ, taꞌngaꞌ da̱nj quiꞌya̱j sa̱ꞌ soj rihaan tuviꞌ soj á. Sese da̱nj quiꞌya̱j soj rihaan tuviꞌ soj, ne̱ síí uno nu̱ꞌ se‑tucua̱nj Moisés me soj, ne̱ síí uno nu̱ꞌ se‑na̱na̱ nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá me uún soj ado̱nj.
23398	MAT 7:13	”Ase vaa vi̱j chrej vaa rej vaa rihaan soj, ne̱ dan me se chrej caꞌa̱a̱n me yoꞌo̱ chrej yoꞌ, ne̱ caxra̱ꞌ ndoꞌo vaa rej nayón yuvii̱, ne̱ rihaan yaꞌan roꞌ, vaj chrej yoꞌ na̱nj ado̱nj. Ne̱ ma̱n uxrá yuvii̱ va̱j chrej yoꞌ ei. Se̱ caꞌanj soj chrej yoꞌ maꞌ. Na̱nj vaa chrej caꞌa̱nj soj ei. Chrej catu̱u̱n me chrej caꞌa̱nj soj,
23400	MAT 7:15	”Vaa yuvii̱ taj se vaa me nij soꞌ síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱, tza̱j ne̱ ne ya̱ aꞌmii nij soꞌ maꞌ. Cu̱tumé soj man soj, se̱ gaa na̱nj quiꞌya̱j nij soꞌ sayuun man soj á. Dan me se vaa güii cuchi̱ꞌ nij soꞌ rihaan soj, ne̱ ase vaa matzinj roꞌ, da̱nj ga̱a̱ nij soꞌ cuchi̱ꞌ nij soꞌ rihaan soj, ne̱ niꞌya̱nj ndoꞌo caꞌmi̱i̱ nij soꞌ rihaan soj, tza̱j ne̱ nimán nij soꞌ roꞌ, ase vaa nimán xcaꞌyanj caꞌnu̱ꞌ roꞌ, ga̱a̱ nimán nij soꞌ, gu̱un rá nij soꞌ quiꞌya̱j nij soꞌ sayuun man soj na̱nj ado̱nj.
23406	MAT 7:21	”Neꞌen soj se vaa ma̱n ndoꞌo yuvii̱ taj rihanj se vaa uno nij soꞌ rihanj, tza̱j ne̱ tuꞌva rmaꞌa̱n taꞌa̱j nij soꞌ na̱nj á. Nuveé cunuda̱nj nij síí taj neꞌen manj caꞌa̱nj ca̱yáán ga̱ Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj maꞌ. Tana̱nj o̱rúnꞌ me se ina̱nj nij síí uno rihaan Réé ꞌu̱nj síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ me síí ca̱yáán ga̱ soꞌ na̱nj ado̱nj.
23407	MAT 7:22	Ne̱ güii caꞌne̱ꞌ ꞌu̱nj cacunꞌ cheꞌé yuvii̱ me se cuma̱n ndoꞌo yuvii̱ cata̱j rihaan ꞌu̱nj: “Síí uno rihaan so̱ꞌ me núj, Señor. A̱j nataꞌ núj nana̱ rqué so̱ꞌ man núj rihaan yuvii̱ á. Ne̱ cataꞌ tuꞌva núj se‑chu̱vií so̱ꞌ, ne̱ quirii núj nana̱ chre̱e nimán yuvii̱ á. Ne̱ quiꞌyaj suun ndoꞌo núj suun sa̱ꞌ cheꞌé so̱ꞌ ado̱nj”. Da̱nj caꞌmi̱i̱ nij yuvii̱ yoꞌ rihaan ꞌu̱nj vaa güii na̱nj ado̱nj.
23408	MAT 7:23	Ga̱a ne̱ cata̱j yá ꞌu̱nj rihaan nij yuvii̱ a: “A̱ ꞌó güii ne neꞌén ꞌu̱nj man soj maꞌ. Ma̱a̱n síí ꞌyaj ina̱nj cacunꞌ me soj na̱nj ado̱nj. Naxu̱u̱n soj man soj rihanj á”. Da̱nj cata̱j ꞌu̱nj rihaan nij síí ꞌyaj cacunꞌ vaa güii na̱nj ado̱nj.
23409	MAT 7:24	”Dan me se a̱ me maꞌa̱n síí uno sa̱ꞌ nana̱ nihánj nana̱ cataj xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj ne̱ ꞌyaj soꞌ nda̱a vaa taj ꞌu̱nj, ne̱ ase vaa ꞌo̱ síí cuneꞌ veꞌ tucuá rihaan yuvej vaa soꞌ ei. Síí cuneꞌ veꞌ yoꞌ me se síí acaj ndoꞌo cuentá me soꞌ, ne̱ cuneꞌ soꞌ veꞌ yoꞌ rihaan ꞌo̱ yuvej ado̱nj.
23412	MAT 7:27	ne̱ veé dan, ga̱a caꞌnaꞌ uxrá maa̱n yuva̱a̱ goꞌ yoꞌ xráá veꞌ, ne̱ cavii niꞌyo̱j chráá, ne̱ caꞌnaꞌ na xe̱e̱ goꞌ na xe̱e̱ tacóó veꞌ, ne̱ caꞌnaꞌ uxrá nana̱ yuva̱a̱ ne̱ goꞌ xráá veꞌ yoꞌ a. Veé dan, ne̱ canee nu̱ꞌ veꞌ tucuá síí niꞌyo̱n yoꞌ na̱nj ado̱nj. Cheꞌé dan xca̱j soj cuentá, ne̱ veꞌé cuno̱ soj nana̱ nihánj, ne̱ se̱ quiranꞌ soj sayuun maꞌ. ―Ina̱nj nana̱ nihánj caꞌmii Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a.
23414	MAT 7:29	ꞌO̱ se xcaj nij yuvii̱ cuentá se vaa ase vaa aꞌmii ꞌo̱ síí nica̱j suun avii tuꞌva roꞌ, vaa aꞌmii Jesucristó, rá nij soꞌ a. Ne̱ cu̱u doj vaa se‑na̱na̱ soꞌ ga̱ se‑na̱na̱ nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés, rá nij soꞌ a.
23416	MAT 8:2	Dan me se cuchiꞌ yoꞌo̱ síí ranꞌ luj riꞌyuj rihaan Jesucristó, ne̱ canicunꞌ ru̱j soꞌ rihaan Jesucristó, ne̱ cataj soꞌ: ―Sese me rá so̱ꞌ, ne̱ caꞌve̱e caꞌne̱e̱ so̱ꞌ chiꞌii̱ xráj, Señor ―taj soꞌ rihaan Jesucristó a.
23417	MAT 8:3	Ga̱a ne̱ cutaꞌ Jesucristó raꞌa Jesucristó raa̱ síí ranꞌ, ne̱ cataj Jesucristó: ―Me raj qui̱ꞌyáj da̱nj ei. Na̱huún so̱ꞌ, qui̱ꞌyáj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a. Nu̱ꞌ da̱nj cataj Jesucristó, ne̱ nu̱ꞌ quinavij luj xráá síí ranꞌ a.
23418	MAT 8:4	Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan soꞌ a: ―Cu̱tumé so̱ꞌ mán so̱ꞌ se̱ cataj xnaꞌanj so̱ꞌ rihaan yuvii̱ cheꞌé se quiꞌyáá ꞌu̱nj cheꞌé so̱ꞌ maꞌ. Ma̱a̱n se cuchi̱ꞌ so̱ꞌ rihaan xrej, ne̱ ti̱haán so̱ꞌ mán so̱ꞌ rihaan xrej se vaa nahuún so̱ꞌ, ne̱ rque̱ so̱ꞌ rihaan Diose̱ se vaa cataj síí cuꞌna̱j Moisés ga̱a naá nda̱a vaa no̱ xcúún so̱ꞌ rque̱ so̱ꞌ rihaan Diose̱ á. Ga̱a ne̱ xca̱j nij xrej cuentá se vaa nahuún so̱ꞌ quiꞌyáj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan síí nahuun yoꞌ a.
23420	MAT 8:6	cataj soꞌ: ―Canó chiꞌii̱ man se‑mo̱zó ꞌu̱nj, Señor. Ne̱ ne nasquiꞌ soꞌ maꞌ. ꞌO̱ se yoꞌo̱ naj soꞌ rá veꞌ, ne̱ ranꞌ uxrá soꞌ sayuun, ꞌyaj chiꞌii̱ na̱nj á ―taj tanuu capitán yoꞌ rihaan Jesucristó a.
23421	MAT 8:7	Ne̱ cataj Jesucristó rihaan soꞌ: ―Caꞌa̱nj níꞌ, ga̱a ne̱ nahu̱un soꞌ, qui̱ꞌyáj á ―taj Jesucristó a.
23422	MAT 8:8	Ga̱a ne̱ cataj uún tanuu capitán yoꞌ: ―ꞌO̱ se nuveé si̱j sa̱ꞌ mé ꞌu̱nj maꞌ. Ne nó xcúún ꞌu̱nj catu̱u̱ so̱ꞌ rá veꞌ tucuaj qui̱ꞌyáj a̱ maꞌ. Ma̱a̱n se caꞌne̱ꞌ u̱u̱n so̱ꞌ suun se vaa nahu̱un se‑mo̱zó ꞌu̱nj, ga̱a ne̱ nahu̱un maꞌa̱n soꞌ ado̱nj.
23423	MAT 8:9	ꞌO̱ se vaa síí rii taꞌngaꞌ rihaan ꞌu̱nj, ne̱ rii taꞌngáꞌ ꞌu̱nj rihaan tanuu, ne̱ taj xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan tanuu se vaa caꞌa̱nj nij soꞌ, ne̱ ꞌanj nij soꞌ, ne̱ taj xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan nij soꞌ se vaa caꞌna̱ꞌ nij soꞌ, ne̱ ꞌnaꞌ nij soꞌ rihaan ꞌu̱nj, ne̱ taj xnaꞌanj ꞌu̱nj da̱j quiꞌya̱j nij soꞌ, ne̱ veé da̱nj ꞌyaj tanuu ado̱nj. Ne̱ neꞌén ꞌu̱nj se vaa ase vaa rii taꞌngáꞌ ꞌu̱nj rihaan nij tanuu noco̱ꞌ manj roꞌ, da̱nj rii taꞌngaꞌ gue̱e̱ so̱ꞌ rihaan chiꞌii̱ anó man yuvii̱ na̱nj á ―taj tanuu capitán yoꞌ rihaan Jesucristó a.
23424	MAT 8:10	Dan me se, ga̱a cuno Jesucristó nana̱ caꞌmii tanuu capitán yoꞌ, ne̱ caꞌanj rá Jesucristó, ne̱ cataj soꞌ rihaan nij síí noco̱ꞌ rej xco̱ soꞌ a: ―Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa taj va̱j a̱ ꞌó rej ne nari̱j man yoꞌo̱ síí israelitá síí cuchumán ndoꞌo rá nana̱ aꞌmii ꞌu̱nj nda̱a vaa amán rá tanuu capitán nihánj a̱ maꞌ.
23425	MAT 8:11	Ne̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa güii gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj roꞌ, caꞌna̱ꞌ ndoꞌo yuvii̱ ma̱n cunu̱ꞌ chumii̱, ne̱ ca̱yáán nij soꞌ rihaan se‑mesa̱ Diose̱, ne̱ cha̱ nij soꞌ chraa ga̱ síí cuꞌna̱j Abraham do̱ꞌ, ga̱ síí cuꞌna̱j Isaac do̱ꞌ, ga̱ síí cuꞌna̱j Jacob do̱ꞌ, ado̱nj.
23426	MAT 8:12	Ne̱ nij síí israelitá roꞌ, no̱ xcúún nij soꞌ cuchuma̱n rá nij soꞌ ni̱ꞌyaj nij soꞌ manj, ne̱ sese cuchuma̱n rá nij soꞌ ni̱ꞌyaj nij soꞌ manj, ne̱ caꞌve̱e cane̱ nij soꞌ uún ga̱ Diose̱ na̱nj á. Tza̱j ne̱ naꞌvej rá nij soꞌ a̱ man ado̱nj. Cheꞌé se naꞌvej rá nij soꞌ quiꞌya̱j nij soꞌ da̱nj, cheꞌé dan quiriꞌi̱j ga̱nꞌ ndoꞌo nii man nij soꞌ rej rmi̱ꞌ, ne̱ taꞌve̱e uxrá nij soꞌ, ne̱ nda̱a cha̱ ru̱j maꞌa̱n nij soꞌ cúú yanꞌ nij soꞌ na̱nj ado̱nj. Da̱nj quira̱nꞌ nij soꞌ cheꞌé se naꞌvej rá nij soꞌ cuchuma̱n rá nij soꞌ ni̱ꞌyaj nij soꞌ manj na̱nj á ―taj Jesucristó rihaan nij yuvii̱ canocoꞌ man soꞌ a.
23427	MAT 8:13	Canica̱j uún Jesucristó cataj Jesucristó rihaan tanuu capitán: ―Caꞌve̱e caꞌa̱nj so̱ꞌ ya̱j a. Ya̱ cuchumán rá so̱ꞌ se vaa nahu̱un se‑mo̱zó so̱ꞌ qui̱ꞌyáj a. Ne̱ nahu̱un soꞌ ei ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a. Ne̱ veé ma̱a̱n orá yoꞌ roꞌ, nahuun se‑mo̱zó tanuu capitán yoꞌ, quiꞌyaj Jesucristó ado̱nj.
23431	MAT 8:17	Dan me se quisíj ya̱ nu̱ꞌ nana̱ nihánj nana̱ caꞌmii síí cuꞌna̱j Isaías síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá, se vaa cataj soꞌ: “Ninaj níꞌ, ne̱ canó chiꞌii̱ man níꞌ, tza̱j ne̱ nahu̱un níꞌ, quiꞌya̱j síí caꞌna̱ꞌ vaa güii na̱nj ado̱nj”, taj síí cuꞌna̱j Isaías ga̱a nataꞌ soꞌ ado̱nj.
23432	MAT 8:18	Queneꞌen Jesucristó se vaa ma̱n ndoꞌo yuvii̱ anica̱j rej nicu̱nꞌ soꞌ niꞌya̱j man soꞌ a. Cheꞌé dan caꞌneꞌ soꞌ suun rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ se vaa caꞌa̱nj nij soꞌ ga̱ soꞌ nda̱a rne̱j na lacuaná cuꞌna̱j Galilea a.
23433	MAT 8:19	Ga̱a ne̱ cuchiꞌ yoꞌo̱ soꞌ rihaan Jesucristó a. Soꞌ roꞌ, me síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ ado̱nj. Ne̱ cataj soꞌ rihaan Jesucristó a: ―Ca̱nocóꞌ ꞌu̱nj mán so̱ꞌ da̱j rej maꞌa̱n vaj so̱ꞌ, maestro ―cataj soꞌ rihaan Jesucristó a.
23434	MAT 8:20	Ga̱a ne̱ cataj ya̱ Jesucristó se vaa ranꞌ soꞌ chéé soꞌ a: ―ꞌO̱ se nij chunee roꞌ, otoj sa̱ꞌ nij xoꞌ rá yuꞌuj ta̱j rque yoꞌóó, ne̱ nij xtâj chéé xta̱ꞌ roꞌ, vaa saca̱ꞌ nij xoꞌ a. Ne̱ xa̱ꞌ ꞌu̱nj si̱j caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱, tza̱j ne̱ taj a̱ ꞌó rej qui̱náá ꞌu̱nj coto̱j ꞌu̱nj a̱ maꞌ ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a.
23435	MAT 8:21	Ne̱ vaa yoꞌó síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó cuchiꞌ rihaan soꞌ, ne̱ cataj soꞌ: ―Caꞌve̱j so̱ꞌ na̱nj tucuaj, ne̱ nda̱a caviꞌ réj, ga̱a ne̱ cachi̱nꞌ ꞌu̱nj man réj, ga̱a ne̱ ca̱nocóꞌ ꞌu̱nj mán so̱ꞌ, Señor ―taj yoꞌó soꞌ a.
23436	MAT 8:22	Tza̱j ne̱ cataj Jesucristó rihaan soꞌ a: ―Caꞌne̱ꞌ rá so̱ꞌ cachi̱nꞌ maꞌa̱n nij síí caviꞌ nimán man tuviꞌ soꞌ xnangá á. Tza̱j ne̱ cuano̱ nihánj roꞌ, no̱ xcúún so̱ꞌ yoꞌo̱ ca̱nocóꞌ so̱ꞌ manj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan yoꞌó soꞌ a.
23437	MAT 8:23	Ga̱a ne̱ catúj Jesucristó rque rihoo chéé rihaan na, ga̱a ne̱ catúj nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ rque rihoo ga̱ soꞌ a.
23439	MAT 8:25	Ga̱a ne̱ caꞌanj nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó rej na̱j soꞌ cotoj soꞌ, ne̱ narii nij soꞌ nej rihaan soꞌ, ne̱ cataj nij soꞌ: ―Ti̱nanii so̱ꞌ man níꞌ se̱ caviꞌ nu̱ꞌ níꞌ, man Señor ―taj nij soꞌ rihaan Jesucristó a.
23440	MAT 8:26	Dan me se maꞌa̱n Jesucristó cataj, ne̱: ―Me cheꞌé chuꞌviꞌ ndoꞌo nimán soj ga̱. Yoꞌ me rej ataa cuchuma̱n sa̱ꞌ rá soj ni̱ꞌyaj soj manj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. Ga̱a ne̱ canicunꞌ caya̱ soꞌ, ne̱ caxríj yuva̱a̱ soꞌ man na do̱ꞌ, man nana̱ do̱ꞌ a. Ga̱a ne̱ canicunꞌ dínj uxrá rihaan na lacuaná yoꞌ, quiꞌyaj Jesucristó na̱nj ado̱nj.
23441	MAT 8:27	Ne̱ cuchuꞌviꞌ nij snóꞌo yoꞌ niꞌya̱j nij soꞌ man Jesucristó, cataj nij soꞌ: ―Da̱j si̱j me síí nihánj ga̱. ꞌO̱ se nda̱a nana̱ nda̱a na uno aꞌmii soꞌ aso̱n ―taj nij soꞌ rihaan tuviꞌ nij soꞌ a.
23443	MAT 8:29	Dan me se caguáj ro̱j soꞌ rihaan Jesucristó, cataj ro̱j soꞌ: ―Veé neꞌen núj se vaa taꞌni̱j Diose̱ mé so̱ꞌ á. Me cheꞌé caꞌnáꞌ so̱ꞌ rej ne̱ núj ga̱. Caꞌnáꞌ so̱ꞌ qui̱ꞌyáá so̱ꞌ sayuun man núj naꞌ. ꞌO̱ se ataa doj quisi̱j güii qui̱ꞌyáá so̱ꞌ sayuun man núj ado̱nj ―taj ro̱j soꞌ rihaan Jesucristó a.
23445	MAT 8:31	Ne̱ nij nana̱ chre̱e nu̱u̱ nimán ro̱j snóꞌo yoꞌ roꞌ, cachíín niꞌya̱j nij soꞌ rihaan Jesucristó, cataj nij soꞌ: ―Sese quiri̱i̱ so̱ꞌ man núj nimán ro̱j snóꞌo nihánj, ne̱ qui̱ꞌyáá so̱ꞌ se ndoꞌo caꞌne̱j so̱ꞌ man núj, catu̱u̱ núj nimán xcáá yoꞌ rugua̱nj ―taj nij nana̱ chre̱e yoꞌ rihaan Jesucristó a.
23446	MAT 8:32	―Caꞌa̱nj soj cuaj á ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. Ga̱a ne̱ caꞌanj nij soꞌ catúj nij soꞌ nimán xcáá yoꞌ, ne̱ dan me se ruva̱a̱ uxrá tacaan nicu̱nꞌ tuꞌva na lacuaná rej va̱j nij xcáá yoꞌ, ne̱ ga̱a catúj nij nana̱ chre̱e nimán nij xcáá yoꞌ me se cunánj ndoꞌo nij xoꞌ caꞌanj xoꞌ, ne̱ veé da̱nj vaj nij xoꞌ, ne̱ quinij cunuda̱nj nij xoꞌ rque na, ne̱ canó xráá nij xoꞌ, quiꞌyaj na na̱nj ado̱nj.
23450	MAT 9:2	Ne̱ veé nica̱j nii man ꞌo̱ síí naꞌvee cache̱e̱ táá rihaan yuvéé, ne̱ caꞌnaꞌ nii rihaan Jesucristó a. Ne̱ queneꞌen Jesucristó se vaa cuchumán uxrá rá nij yuvii̱ se vaa nahu̱un sa̱ꞌ síí naꞌvee cache̱e̱ yoꞌ quiꞌya̱j soꞌ a. Cheꞌé dan cataj soꞌ rihaan síí ranꞌ yoꞌ a: ―No̱ xcúún so̱ꞌ gu̱un niha̱ꞌ rá so̱ꞌ cheꞌé se navij cacunꞌ xráá so̱ꞌ, na̱nj tinu̱j ―taj Jesucristó rihaan síí naꞌvee cache̱e̱ yoꞌ a.
23451	MAT 9:3	Dan me se cane do̱j síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ rá veꞌ ga̱ Jesucristó, ne̱ cataj nij soꞌ rihaan tuviꞌ nij soꞌ a: ―Nij vaa nana̱ caꞌmii síí nihánj rihaan Diose̱ á. ꞌO̱ se o̱rúnꞌ Diose̱ no̱ xcúún cata̱j se vaa navij cacunꞌ xráá yuvii̱ á ―taj nij síí tucuꞌyón se‑tucua̱nj Moisés niꞌya̱j nij soꞌ man Jesucristó a.
23452	MAT 9:4	Ne̱ queneꞌen Jesucristó me nana̱ guun rá nij soꞌ caꞌmi̱i̱ nij soꞌ, ne̱ cheꞌé dan cataj soꞌ: ―Me cheꞌé avii ndoꞌo nana̱ chiꞌi̱i̱ raa̱ soj ga̱.
23454	MAT 9:6	Dan me se me rá ꞌu̱nj xca̱j soj cuentá se vaa síí caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ mej ne̱ no̱ xcúún ꞌu̱nj ti̱navíí ꞌu̱nj cacunꞌ xráá nij yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. Dan me se cataj Jesucristó rihaan síí naꞌvee cache̱e̱ a: ―Nacue̱ so̱ꞌ tuvéé so̱ꞌ, ne̱ na̱nꞌ so̱ꞌ tucuá so̱ꞌ á ―taj Jesucristó rihaan síí na̱j rihaan yuvéé yoꞌ a.
23457	MAT 9:9	Ga̱a ne̱ cavii Jesucristó rej yoꞌ, ne̱ queneꞌen soꞌ man yoꞌo̱ síí ya̱nj ꞌo̱ veꞌ aꞌnéj nii puextó man yuvii̱ a. Mateo cuꞌna̱j síí ne̱ rej yoꞌ a. Dan me se cataj Jesucristó rihaan soꞌ, ne̱: ―Ca̱nocóꞌ so̱ꞌ manj, caꞌa̱nj níꞌ á ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a. Ga̱a ne̱ naxuma̱a̱n soꞌ, ne̱ canocoꞌ soꞌ man Jesucristó, caꞌanj soꞌ a.
23458	MAT 9:10	Dan me se ꞌo̱ güii cayáán Jesucristó rá veꞌ, ne̱ caꞌnaꞌ ndoꞌo tuviꞌ soꞌ síí aꞌnéj puextó do̱ꞌ, yoꞌó nij síí tumé ndoꞌo cacunꞌ do̱ꞌ, ne̱ catúj nij soꞌ rá veꞌ, ne̱ caꞌanj ca̱yáán nij soꞌ ga̱ Jesucristó, ne̱ dan me se ma̱n rcuaꞌa̱a̱n nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó do̱ꞌ, ne̱ chá cunuda̱nj nij soꞌ chraa a.
23459	MAT 9:11	Ne̱ queneꞌen nij síí fariseo se vaa chá Jesucristó chraa ga̱ nij síí aꞌnéj puextó do̱ꞌ, ga̱ yoꞌó nij síí tumé ndoꞌo cacunꞌ do̱ꞌ, ne̱ xnáꞌanj nij soꞌ man nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó, cataj nij soꞌ: ―Síí tucuꞌyón nana̱ rihaan soj roꞌ, me cheꞌé chá soꞌ chraa ga̱ nij síí aꞌnéj puextó do̱ꞌ, ga̱ yoꞌó nij síí tumé ndoꞌo cacunꞌ do̱ꞌ, rá núj a ―taj nij síí fariseo rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó a.
23460	MAT 9:12	Ne̱ cuno Jesucristó nana̱ caꞌmii nij soꞌ, ne̱ cataj soꞌ rihaan nij soꞌ a: ―Síí vaa nucua̱j roꞌ, ne nanoꞌ nij soꞌ man doctor maꞌ. Ma̱a̱n síí ranꞌ roꞌ, me síí nanoꞌ man doctor ado̱nj. Ga̱a ne̱ ase vaa síí ranꞌ roꞌ, da̱nj vaa nij síí nihánj ado̱nj.
23461	MAT 9:13	ꞌO̱ se vaa cheꞌé caꞌa̱nj soj tu̱cuꞌyón soj da̱j taj nana̱ nihánj nana̱ no̱ rihaan danj Diose̱ á: “Ne uun niha̱ꞌ rá ꞌu̱nj niꞌya̱j ꞌu̱nj yuvii̱ nagoꞌ xcuu rihaan ꞌu̱nj maꞌ. Tana̱nj uun niha̱ꞌ rá ꞌu̱nj niꞌya̱j ꞌu̱nj yuvii̱ ꞌe̱e̱ rá man tuviꞌ ado̱nj”. Ina̱nj da̱nj me se‑na̱na̱ Diose̱ nana̱ tu̱cuꞌyón soj á. Dan me se xca̱j soj cuentá se vaa ne caꞌna̱ꞌ ꞌu̱nj canacu̱nj ꞌu̱nj man síí sa̱ꞌ maꞌ. Cheꞌé nij síí tumé cacunꞌ caꞌnaj se vaa canoco̱ꞌ nij soꞌ se‑na̱na̱j ado̱nj. Tza̱j ne̱ sese síí sa̱ꞌ me soj, rá soj, ne̱ nuveé si̱j canacu̱nj ꞌu̱nj man me soj maꞌ ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a.
23462	MAT 9:14	Ga̱a ne̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ síí cuꞌna̱j Juan cuchiꞌ rihaan Jesucristó, ne̱ xnáꞌanj nij soꞌ man soꞌ, cataj nij soꞌ: ―Me cheꞌé, ne̱ tocoꞌ núj xꞌnaa man maꞌa̱n núj cheꞌé se aráj gue̱e̱ núj rihaan Diose̱, ne̱ tocoꞌ nij síí fariseo xꞌnaa man maꞌa̱n nij soꞌ uún, tza̱j ne̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ so̱ꞌ me se ne tocoꞌ nij soꞌ xꞌnaa man maꞌa̱n nij soꞌ ga̱ ―taj nij soꞌ rihaan Jesucristó a.
23463	MAT 9:15	Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: ―Ase vaa síí cuchruj saꞌanj vaa ꞌu̱nj, ne̱ asa̱ꞌ caꞌve̱e toco̱ꞌ nij síí ma̱n ga̱j xꞌnaa man maꞌa̱n nij soꞌ, rá soj ga̱. Ase vaa síí cataj xca̱j man chana̱ ne̱ ma̱n tuviꞌ soꞌ do̱ꞌ, da̱nj vaa nij síí ma̱n nihánj cuano̱, ne̱ anuû ndoꞌo chaꞌanj ma̱n nij soꞌ, ne̱ se̱ caꞌvee toco̱ꞌ nij soꞌ xꞌnaa man maꞌa̱n nij soꞌ maꞌ. Tza̱j ne̱ vaa güii, ne̱ gu̱un yaníj ꞌu̱nj rihaan nij soꞌ quiꞌya̱j yuvii̱, ga̱a ne̱ nano̱ rá nij síí nihánj, ga̱a ne̱ toco̱ꞌ nij soꞌ xꞌnaa man maꞌa̱n nij soꞌ ado̱nj.
23464	MAT 9:16	”Tza̱j ne̱ ase vaa yatzíj sinꞌ vaa tucuáán nga̱ noco̱ꞌ soj, ne̱ se̱ guun naꞌne̱j níꞌ mantá naca̱ man yatzíj nga̱ yoꞌ maꞌ. ꞌO̱ se sese quiꞌya̱j níꞌ da̱nj, ne̱ güii quina̱nj yuvii̱ yatzíj yoꞌ, ga̱a ne̱ nagüe̱j mantá naca̱ yoꞌ, ne̱ sese cuxu̱u̱n yuvii̱ man yatzíj yoꞌ, ne̱ quisi̱nꞌ yoꞌ, ga̱a ne̱ cunu̱u xi̱j doj yuꞌuj a̱j ta̱j man yatzíj nga̱ yoꞌ na̱nj ado̱nj.
23465	MAT 9:17	Ne̱ dan me se ase vaa nuj nga̱ nuj araa nii na vinó vaa uún soj a. Ne̱ se̱ caꞌvee tu̱cuꞌyón ꞌu̱nj se‑tucua̱nj ꞌu̱nj rihaan soj maꞌ. ꞌO̱ se ase vaa na vinó naca̱ vaa nana̱ tucuꞌyón ꞌu̱nj, ne̱ se̱ guun cara̱a yuvii̱ na vinó naca̱ rque nuj nga̱ maꞌ. Sese da̱nj quiꞌya̱j yuvii̱, ne̱ cuya̱nj na vinó cunu̱u xe̱e̱ na vinó, ne̱ se̱ cacuá nuj nga̱ maꞌ. Cheꞌé dan canu̱u̱ yoꞌ, ne̱ caya̱nj na vinó rihaan yoꞌóó a. Cheꞌé dan araa nii na vinó naca̱ rque nuj naca̱, ne̱ ꞌo̱ mán sa̱ꞌ na vinó rque nuj yoꞌ a. Cheꞌé dan ina̱nj rihaan síí naca̱ síí ne nocoꞌ tucuáán nga̱ tu̱cuꞌyón ꞌu̱nj se‑na̱na̱j na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ síí cuꞌna̱j Juan yoꞌ a.
23466	MAT 9:18	Asi̱j caꞌmii Jesucristó nana̱ yoꞌ rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ síí cuꞌna̱j Juan, ne̱ cuchiꞌ ꞌo̱ síí nica̱j suun rihaan Jesucristó, ne̱ canicunꞌ ru̱j soꞌ, cachíín niꞌya̱j soꞌ rihaan Jesucristó, cataj soꞌ: ―Cuano̱ caviꞌ taꞌníj chala̱ cunii a. Tza̱j ne̱ qui̱ꞌyáá so̱ꞌ se ndoꞌo, caꞌa̱nj níꞌ, ne̱ cuta̱ꞌ so̱ꞌ raꞌá so̱ꞌ xráá noꞌ, ne̱ cunu̱u iꞌna̱ꞌ uún noꞌ na̱nj rugua̱nj ―taj soꞌ, cachíín niꞌya̱j soꞌ rihaan Jesucristó a.
23467	MAT 9:19	Ga̱a ne̱ naxuma̱a̱n Jesucristó, ne̱ canocoꞌ soꞌ do̱ꞌ, nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ do̱ꞌ, man síí nica̱j suun yoꞌ a.
23469	MAT 9:21	ꞌO̱ se: “Sese cano̱ raꞌaj saga̱nꞌ Jesucristó, ne̱ nahu̱un sa̱ꞌ ꞌu̱nj na̱nj ado̱nj”, guun rá noꞌ a.
23470	MAT 9:22	Ga̱a ne̱ canica̱j Jesucristó queneꞌen Jesucristó man noꞌ, ne̱ cataj soꞌ: ―No̱ xcúún so̱ꞌ gu̱un niha̱ꞌ rá so̱ꞌ, nocoj. ꞌO̱ se cheꞌé se amán rá so̱ꞌ niꞌya̱j so̱ꞌ manj roꞌ, cheꞌé dan nahuun sa̱ꞌ so̱ꞌ á ―taj Jesucristó rihaan chana̱ yoꞌ a. Ne̱ veé ma̱a̱n orá dan nahuun sa̱ꞌ chana̱ yoꞌ ado̱nj.
23472	MAT 9:24	Ga̱a ne̱ cataj soꞌ: ―Cu̱riha̱nj soj xeꞌ á. ꞌO̱ se ne cavi̱ꞌ chala̱ cunii nihánj maꞌ. Ma̱a̱n se otoj u̱u̱n noꞌ na̱nj á ―taj Jesucristó rihaan nij yuvii̱ ma̱n rá veꞌ yoꞌ a. Ga̱a ne̱ caꞌngaꞌ naco̱o̱ nij yuvii̱ niꞌya̱j nij soꞌ man Jesucristó a.
23475	MAT 9:27	Dan me se ga̱a cavii Jesucristó tucuá síí nica̱j suun yoꞌ, ne̱ canocoꞌ vi̱j síí tuchri̱i man soꞌ a. Ne̱ caguáj ro̱j soꞌ, cataj ro̱j soꞌ: ―Neꞌen rój se vaa tuviꞌ síí cuꞌna̱j David síí cane ga̱a naá mé so̱ꞌ á. Cheꞌé dan cunu̱u ꞌe̱e̱ rá so̱ꞌ man rój rugua̱nj ―taj ro̱j soꞌ, caguáj ro̱j soꞌ a.
23476	MAT 9:28	Dan me se catúj Jesucristó rá veꞌ, ne̱ cuchiꞌ ro̱j síí tuchri̱i yoꞌ rihaan soꞌ a. Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan ro̱j soꞌ: ―A̱mán rá ro̱j so̱j se vaa gu̱un nu̱cuáj naxra̱ꞌ rihaan ro̱j so̱j qui̱ꞌyáj naꞌ ―taj Jesucristó, xnáꞌanj Jesucristó man ro̱j soꞌ a. ―Amán rá rój, Señor ―taj ro̱j soꞌ rihaan Jesucristó a.
23477	MAT 9:29	Ga̱a ne̱ cutaꞌ raꞌa Jesucristó rihaan ro̱j soꞌ, ne̱ cataj Jesucristó: ―Cheꞌé se amán rá ro̱j so̱j, ne̱ cheꞌé dan naxra̱ꞌ rihaan ro̱j so̱j ado̱nj ―taj Jesucristó a.
23478	MAT 9:30	Veé dan, ne̱ naxraꞌ rihaan ro̱j soꞌ na̱nj ado̱nj. Ga̱a ne̱ caxríj yuva̱a̱ Jesucristó rihaan ro̱j soꞌ, ne̱ cataj Jesucristó rihaan ro̱j soꞌ a: ―Cu̱tumé uxrá ro̱j so̱j man ro̱j so̱j, ne̱ a̱ ꞌó yuvii̱ se̱ cuno se vaa quiꞌyáá ꞌu̱nj cheꞌé ro̱j so̱j á. ―Dan me se nucua̱j ndoꞌo caꞌmii Jesucristó nana̱ yoꞌ rihaan ro̱j soꞌ a.
23481	MAT 9:33	Dan me se quirii Jesucristó man nana̱ chre̱e yoꞌ nimán soꞌ, ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ síí yaꞌmi̱i caꞌmii soꞌ na̱nj ado̱nj. Veé dan queneꞌen nij yuvii̱, ne̱ caráyaꞌa̱nj uxrá nij yuvii̱, ne̱ cataj nij soꞌ: ―Xa̱ꞌ níꞌ si̱j israelitá, tza̱j ne̱ a̱ ꞌó síí ꞌyaj da̱nj ne queneꞌe̱n níꞌ maꞌ ―taj nij yuvii̱ cheꞌé Jesucristó a.
23482	MAT 9:34	Tza̱j ne̱ nij síí fariseo cataj me se: ―Guun nucua̱j soꞌ quirii soꞌ man nana̱ chre̱e, cheꞌé se aꞌmii soꞌ ga̱ maꞌa̱n síí chre̱e uun chij ado̱nj ―taj nij síí fariseo, caꞌmii ne̱ nij soꞌ cheꞌé Jesucristó a.
23483	MAT 9:35	Ga̱a ne̱ caꞌanj Jesucristó nu̱ꞌ nij chumanꞌ noco̱o nu̱ꞌ nij chumanꞌ cunii nu̱ꞌ, ne̱ tucuꞌyón soꞌ rihaan nij yuvii̱ ma̱n rá veꞌ tucuꞌyón nij yuvii̱ israelitá se‑tucua̱nj Moisés, ne̱ caꞌmii natáj soꞌ nana̱ sa̱ꞌ cheꞌé güii gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ nahuun sa̱ꞌ taranꞌ nij síí ranꞌ do̱ꞌ, nij síí ninaj do̱ꞌ, quiꞌyaj uún soꞌ ado̱nj.
23485	MAT 9:37	Ga̱a ne̱ cataj soꞌ rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a: ―Ya̱ uxrá, ne̱ vaa ndoꞌo suun rihaan níꞌ, ne̱ nij síí ꞌyaj suun me se do̱j nij soꞌ na̱nj ado̱nj.
23486	MAT 9:38	Ne̱ cachi̱nj niꞌya̱j níꞌ doj nij síí quiꞌya̱j suun rihaan Diose̱ síí uun chij ꞌni̱j raꞌa suun, ga̱a ne̱ caꞌne̱j soꞌ doj yuvii̱ quiꞌya̱j suun se‑su̱u̱n soꞌ ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a.
23487	MAT 10:1	Ga̱a ne̱ canacúún Jesucristó man chuvi̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱ cuchiꞌ nij soꞌ rihaan soꞌ, ne̱ goꞌ soꞌ rej nucua̱j man nij soꞌ, ga̱a ne̱ caꞌve̱e quiꞌya̱j canaán nij soꞌ rihaan nij nana̱ chre̱e a. Dan me se gu̱un nucua̱j nij soꞌ quiri̱i̱ nij soꞌ man nij nana̱ chre̱e nimán yuvii̱, ne̱ gu̱un nucua̱j nij soꞌ nahu̱un sa̱ꞌ yuvii̱ ranꞌ do̱ꞌ, yuvii̱ ninaj do̱ꞌ, quiꞌya̱j uún nij soꞌ a.
23488	MAT 10:2	Ne̱ nihánj me se‑chuvi̱i chuvi̱j nij apóstol cuneꞌ Jesucristó man nata̱ꞌ rihaan yuvii̱ cheꞌé soꞌ a. Yoꞌo̱ soꞌ me síí cuꞌna̱j Simón, ne̱ Pedró cuꞌna̱j yoꞌó se‑chuvi̱i síí cuꞌna̱j Simón a. Ne̱ yoꞌó soꞌ me tinúú Simón, síí cuꞌna̱j Andrés a. Ne̱ yoꞌó soꞌ me síí cuꞌna̱j Jacobo, ne̱ taꞌníí síí cuꞌna̱j Zebedeo me soꞌ a. Ne̱ yoꞌó soꞌ me tinúú Jacobo, síí cuꞌna̱j Juan a.
23489	MAT 10:3	Ne̱ vaa síí cuꞌna̱j Felipé vaa síí cuꞌna̱j Bartolomé vaa síí cuꞌna̱j Tomás vaa a. Ne̱ yoꞌó soꞌ me síí cuꞌna̱j Mateo síí caꞌnéj puextó man yuvii̱ a. Ne̱ yoꞌó soꞌ me síí cuꞌna̱j Jacobo uún, ne̱ taꞌníí síí cuꞌna̱j Alfeo me soꞌ a. Ne̱ yoꞌó soꞌ me síí cuꞌna̱j Lebeo, ne̱ Tadeo cuꞌna̱j yoꞌó se‑chuvi̱i síí cuꞌna̱j Lebeo a.
23491	MAT 10:5	Dan me se caꞌnéé Jesucristó man chuvi̱j nij snóꞌo yoꞌ, ne̱ cataj xnaꞌanj soꞌ rihaan nij soꞌ da̱j quiꞌya̱j nij soꞌ a: ―Se̱ caꞌanj nij soj rej ma̱n nij síí yaníj maꞌ. Se̱ caꞌanj soj chiháán nij yuvii̱ samaritana maꞌ.
23493	MAT 10:7	Dan me se caꞌa̱nj soj, ne̱ caꞌmi̱i̱ natáj soj rihaan nij soꞌ, cata̱j soj: “Nichru̱nꞌ quisi̱j güii gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj”. Da̱nj cata̱j soj á.
23495	MAT 10:9	”Se̱ nanoꞌ soj agaꞌ oró míí do̱ꞌ, agaꞌ platá catzi̱i̱ do̱ꞌ, na̱j guun saꞌanj do̱ꞌ, cara̱a soj rque se‑caxra̱nꞌ soj a̱ maꞌ.
23502	MAT 10:16	”Dan me se caꞌne̱j ꞌu̱nj man soj rej ma̱n síí me rá quiꞌya̱j sayuun man soj a. Ase vaa matzinj va̱j rej ma̱n xcaꞌyanj caꞌnu̱ꞌ roꞌ, da̱nj ga̱a̱ soj ado̱nj. Cheꞌé dan ga̱a̱ cu̱u raa̱ soj á. Ase cacui̱j raa̱ xtaa roꞌ, da̱nj cacui̱j ga̱a̱ raa̱ soj á. Tza̱j ne̱ ase vaa taj va̱j cacunꞌ tumé chaꞌaa̱n roꞌ, da̱nj ga̱a̱ soj, se̱ cutumé soj cacunꞌ maꞌ.
23503	MAT 10:17	Cu̱tumé ndoꞌo soj man soj se̱ quiꞌyaj yuvii̱ sayuun man soj maꞌ. Dan me se caꞌa̱nj ni̱caj nij yuvii̱ man soj rihaan cuese̱, ne̱ go̱ꞌ ndoꞌo nij soꞌ vará xráá soj rá veꞌ tucuꞌyón nij soꞌ se‑tucua̱nj Moisés a.
23507	MAT 10:21	”Dan me se caꞌa̱nj ni̱caj snóꞌo man tinúú snóꞌo rihaan yuvii̱, ne̱ ticavi̱ꞌ nii man tinúú snóꞌo yoꞌ, quiꞌya̱j maꞌa̱n soꞌ na̱nj ado̱nj. Ne̱ caꞌa̱nj ni̱caj snóꞌo man taꞌníí snóꞌo rihaan yuvii̱, ne̱ ticavi̱ꞌ nii man taꞌníí snóꞌo yoꞌ, quiꞌya̱j soꞌ ei. Ne̱ cunu̱ꞌ xnii ga̱ rej xnii, ne̱ caꞌa̱nj ni̱caj xnii man rej xnii rihaan yuvii̱, ne̱ ticavi̱ꞌ nii man rej xnii yoꞌ, quiꞌya̱j xnii ei.
23510	MAT 10:24	”Dan me se tucuꞌyón ꞌu̱nj se‑na̱na̱j rihaan soj, ne̱ noco̱ꞌ soj se‑na̱na̱j a. Ne̱ ase vaa uno mozó rihaan se‑ruꞌve̱e̱ mozó roꞌ, da̱nj vaa uno soj rihanj na̱nj á. Ne̱ neꞌen soj se vaa ase vaa ꞌyaj yuvii̱ man síí tucuꞌyón nana̱ rihaan tuviꞌ roꞌ, da̱nj quiꞌya̱j uún nij yuvii̱ man síí noco̱ꞌ nana̱ yoꞌ a. Ne̱ ase vaa ꞌyaj yuvii̱ man nij ruꞌvee roꞌ, da̱nj quiꞌya̱j uún nij yuvii̱ man se‑mo̱zó ruꞌvee yoꞌ a.
23511	MAT 10:25	Dan me se neꞌen síí noco̱ꞌ nana̱ neꞌen mozó neꞌen da̱j quiꞌya̱j yuvii̱ man maꞌa̱n soꞌ, tza̱j ne̱ me ina̱nj rá soꞌ gu̱un soꞌ nda̱a vaa síí tucuꞌyón nana̱ man soꞌ do̱ꞌ, nda̱a vaa se‑ruꞌve̱e̱ soꞌ do̱ꞌ a. Dan me se tucuꞌnáj nij yuvii̱ Beelzebú manj, cataj nij yuvii̱ se vaa síí chre̱e mej a. Ne̱ ase vaa rej soj vaa ꞌu̱nj a. Cheꞌé dan da̱nj caꞌmi̱i̱ nij yuvii̱ nana̱ vaa da̱nj cheꞌé maꞌa̱n soj na̱nj ado̱nj.
23512	MAT 10:26	”Cheꞌé dan se̱ cuchuꞌviꞌ soj ni̱ꞌyaj soj yuvii̱ me rá quiꞌya̱j sayuun man soj maꞌ. ꞌO̱ se nu̱ꞌ nana̱ caꞌmii yuve̱ nij yuvii̱ do̱ꞌ, nu̱ꞌ se vaa quiꞌyaj yuve̱ nij yuvii̱ do̱ꞌ, nu̱ꞌ yoꞌ roꞌ, nu̱riha̱nj queneꞌe̱n cunuda̱nj yuvii̱ vaa güii ado̱nj.
23514	MAT 10:28	”Ne̱ se̱ cuchuꞌviꞌ soj queneꞌe̱n soj nij síí gu̱un nucua̱j ticavi̱ꞌ man ina̱nj nee̱ man soj maꞌ. ꞌO̱ se se̱ guun nucua̱j nij soꞌ ticavi̱ꞌ nij soꞌ man nimán soj a̱ maꞌ. Tza̱j ne̱ vaa cheꞌé cuchuꞌvi̱ꞌ soj ni̱ꞌyaj soj Diose̱ na̱nj á. ꞌO̱ se soꞌ me síí gu̱un nucua̱j quiꞌya̱j caca̱a̱ nimán soj caca̱a̱ nee̱ man soj caca̱a̱ rihaan yaꞌan ado̱nj.
23515	MAT 10:29	”Neꞌen soj da̱j vaa nij xtâj chri̱nꞌ se vaa vi̱j u̱nꞌ yoꞌ nó yoꞌo̱ saꞌanj nii cuartó a. Tza̱j ne̱ se̱ guun cavi̱ꞌ yoꞌo̱ xoꞌ quini̱j xoꞌ rihaan yoꞌóó, sese naꞌvej Rej soj síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ cavi̱ꞌ yoꞌo̱ xoꞌ maꞌ.
23518	MAT 10:32	”Cheꞌé se tumé Diose̱ man soj, cheꞌé dan no̱ xcúún soj nata̱ꞌ ya̱ soj rihaan yuvii̱ se vaa me soj síí noco̱ꞌ manj, ne̱ nu̱ꞌ síí ꞌyaj da̱nj roꞌ, vaa güii, ne̱ nata̱ꞌ ꞌu̱nj rihaan Réé ꞌu̱nj síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ se vaa si̱j noco̱ꞌ manj me soꞌ a.
23520	MAT 10:34	”Se̱ guun rá soj se vaa caꞌnáꞌ ꞌu̱nj rihaan chumii̱ nihánj cheꞌé rej dínj doj ca̱yáán nij yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ nihánj ga̱ tuviꞌ yuvii̱ maꞌ. Ne qui̱ꞌyáj da̱nj maꞌ. ꞌO̱ se cheꞌé se caꞌnáꞌ ꞌu̱nj rihaan chumii̱ nihánj, cheꞌé dan cunu̱ꞌ ndoꞌo yuvii̱ ga̱ tuviꞌ yuvii̱ ado̱nj.
23521	MAT 10:35	ꞌO̱ se caꞌnáꞌ ꞌu̱nj cheꞌé rej nata̱ꞌ ꞌu̱nj se‑na̱na̱j rihaan yuvii̱, tza̱j ne̱ se̱ cuno cunuda̱nj nij yuvii̱ rihanj maꞌ. Cheꞌé dan cunu̱ꞌ snóꞌo ga̱ rej maꞌa̱n soꞌ, ne̱ xa̱ꞌ chana̱, tza̱j ne̱ cunu̱ꞌ noꞌ ga̱ nii noꞌ do̱ꞌ, ga̱ nii che̱j noꞌ do̱ꞌ, cheꞌej a.
23526	MAT 10:40	”Sese aꞌmii sa̱ꞌ yoꞌo̱ soꞌ ga̱ soj, ne̱ si̱j aꞌmii sa̱ꞌ ga̱j me soꞌ ado̱nj. Ne̱ sese aꞌmii sa̱ꞌ soꞌ ga̱j, ne̱ si̱j aꞌmii sa̱ꞌ ga̱ síí caꞌnéé manj rihaan chumii̱ nihánj me uún soꞌ ado̱nj.
23527	MAT 10:41	Sese aꞌmii sa̱ꞌ yoꞌo̱ soꞌ ga̱ ꞌo̱ síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱, cheꞌé se veꞌé ꞌyaj soꞌ nataꞌ soꞌ se‑na̱na̱ Diose̱, ne̱ rá se vaa maꞌa̱n síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ vaa soꞌ uún ado̱nj. Dan me se ꞌo̱ cuya̱a̱n na̱ruꞌvee Diose̱ rihaan soꞌ ga̱ maꞌa̱n síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ei. Ne̱ sese aꞌmii sa̱ꞌ yoꞌo̱ soꞌ ga̱ yoꞌo̱ síí sa̱ꞌ ꞌyaj, ne̱ na̱ruꞌvee Diose̱ rihaan soꞌ uún ado̱nj. ꞌO̱ cuya̱a̱n na̱ruꞌvee Diose̱ rihaan soꞌ ga̱ maꞌa̱n síí sa̱ꞌ ꞌyaj ei.
23528	MAT 10:42	Dan me se a̱ me maꞌa̱n yoꞌo̱ síí rqué do̱j na acoj coꞌo̱ yoꞌo̱ nij síí noco̱ꞌ u̱u̱n nihánj cheꞌé se‑chu̱vií ꞌu̱nj, ne̱ ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa daj chiha̱a̱ míj se̱ quinavij se sa̱ꞌ na̱ruꞌvee Diose̱ rihaan síí rqué do̱j na yoꞌ maꞌ.
23529	MAT 11:1	Dan me se quisíj nana̱ yoꞌ nana̱ cataj xnaꞌanj Jesucristó rihaan chuvi̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱ curiha̱nj Jesucristó rej yoꞌ, ne̱ caꞌanj soꞌ chiháán nij yuvii̱ israelitá tu̱cuꞌyón soꞌ rihaan nij soꞌ ne̱ caꞌmi̱i̱ natáj soꞌ rihaan nij soꞌ a.
23530	MAT 11:2	Dan me se ꞌni̱j síí cuꞌna̱j Juan síí cutaꞌ ne man yuvii̱ tagaꞌ, ne̱ cuchiꞌ nana̱ rihaan soꞌ cheꞌé nu̱ꞌ se vaa quiꞌyaj Jesucristó a. Cheꞌé dan caꞌnéé soꞌ vi̱j tuviꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ rihaan Jesucristó a.
23531	MAT 11:3	Ne̱ nana̱ nihánj roꞌ, xnáꞌanj ro̱j soꞌ man Jesucristó, quiꞌyaj síí cuꞌna̱j Juan a: ―So̱ꞌ me síí caꞌna̱ꞌ ti̱nanii man yuvii̱ rihaan sayuun naꞌ. Ase na̱ꞌvi̱j níꞌ caꞌna̱ꞌ yoꞌó soꞌ xa̱ꞌ. ―Dan me nana̱ me rá síí cuꞌna̱j Juan xna̱ꞌanj ro̱j soꞌ man Jesucristó a.
23532	MAT 11:4	Ga̱a ne̱ cataj xnaꞌanj Jesucristó rihaan ro̱j soꞌ a: ―Cavi̱i̱ ro̱j so̱j cuchi̱ꞌ uún ro̱j so̱j rihaan síí cuꞌna̱j Juan, ne̱ cata̱j xnaꞌanj ro̱j so̱j rihaan soꞌ nu̱ꞌ nana̱ cuno ro̱j so̱j do̱ꞌ, nu̱ꞌ se vaa queneꞌen ro̱j so̱j do̱ꞌ á.
23534	MAT 11:6	Ne̱ cata̱j uún ro̱j so̱j rihaan síí cuꞌna̱j Juan se vaa cavi̱i̱ sa̱ꞌ soꞌ quiꞌya̱j Diose̱, sese se̱ guun naꞌa̱j soꞌ ni̱ꞌyaj soꞌ manj a. Da̱nj caꞌmi̱i̱ ro̱j so̱j rihaan síí cuꞌna̱j Juan yoꞌ á ―taj Jesucristó rihaan ro̱j síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Juan yoꞌ a.
23535	MAT 11:7	Dan me se caꞌanj ro̱j soꞌ, ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ Jesucristó caꞌmii soꞌ rihaan cunuda̱nj nij yuvii̱ cheꞌé síí cuꞌna̱j Juan síí cutaꞌ ne man yuvii̱ a: ―Asi̱j caꞌanj soj rej tacaan queneꞌe̱n soj man síí cuꞌna̱j Juan roꞌ, ne̱ da̱j ga̱a̱ soꞌ queneꞌe̱n soj, rá soj ga̱. Ase vaa yoꞌo̱ rcoo̱ naa̱n ndoꞌo ꞌyaj nana̱ vaa soꞌ, rá soj naꞌ. Guun vi̱j nimán soꞌ cheꞌé tucuáán noco̱ꞌ soꞌ, rá soj naꞌ. Taj maꞌ.
23537	MAT 11:9	Ma̱a̱n se da̱j ga̱a̱ síí cuꞌna̱j Juan rá soj, asi̱j caꞌanj soj queneꞌe̱n soj man soꞌ ga̱. Si̱j nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ me soꞌ, rá soj naꞌ. Ya̱ uxrá ei. Ne̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa sa̱ꞌ doj vaa soꞌ rihaan cunuda̱nj nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ado̱nj.
23538	MAT 11:10	”ꞌO̱ se nana̱ nihánj nana̱ no̱ rihaan danj Diose̱ roꞌ, taj xnaꞌanj cheꞌé síí cuꞌna̱j Juan a: “Vaa síí caꞌa̱nj suun cheꞌé ꞌu̱nj, ne̱ caꞌne̱j ꞌu̱nj man soꞌ quita̱j ya̱a̱n soꞌ rihaan so̱ꞌ, ne̱ nuchra̱nꞌ nimán yuvii̱ veꞌé caꞌmi̱i̱ nij yuvii̱ ga̱ so̱ꞌ, quiꞌya̱j soꞌ a”. Da̱nj taj danj Diose̱ cheꞌé síí cuꞌna̱j Juan se vaa nuchra̱nꞌ nimán yuvii̱ veꞌé caꞌmi̱i̱ nij yuvii̱ ga̱ síí caꞌna̱ꞌ ti̱nanii man nij yuvii̱ rihaan sayuun, quiꞌya̱j síí cuꞌna̱j Juan, taj danj Diose̱, ne̱ da̱nj quiꞌyaj soꞌ ado̱nj.
23539	MAT 11:11	”Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj cuano̱ se vaa si̱j sa̱ꞌ doj rihaan cunuda̱nj nij yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ me síí cuꞌna̱j Juan síí cutaꞌ ne man yuvii̱ a. A̱ ꞌó yuvii̱ ne vaa sa̱ꞌ doj rihaan soꞌ maꞌ. Tza̱j ne̱ cuano̱ roꞌ, uun chij Diose̱ nimán yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ na̱j guun yuvii̱ uun chij Diose̱ nimán roꞌ, me síí sa̱ꞌ doj rihaan síí cuꞌna̱j Juan a.
23540	MAT 11:12	Dan me se asi̱j tucuꞌyón síí cuꞌna̱j Juan rihaan yuvii̱ nda̱a cuano̱ me se naquiꞌyaj ino̱ ndoꞌo yuvii̱ se‑na̱na̱ Diose̱ se vaa gu̱un chij soꞌ rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ vaa síí sca̱ꞌ ndoꞌo síí me ina̱nj rá cata̱j da̱j quiꞌya̱j Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ ado̱nj.
23541	MAT 11:13	ꞌO̱ se nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ rihaan yuvii̱ ga̱a naá do̱ꞌ, nu̱ꞌ se‑tucua̱nj Moisés do̱ꞌ, nda̱a maꞌa̱n síí cuꞌna̱j Juan do̱ꞌ, cataj xnaꞌanj ndoꞌo nij soꞌ cheꞌé güii gu̱un chij Diose̱ nimán yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ nihánj na̱nj á.
23542	MAT 11:14	Dan me se a̱j neꞌen soj se vaa síí cuꞌna̱j Elías síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ rihaan yuvii̱ ga̱a naá roꞌ, caꞌna̱ꞌ uún soꞌ rihaan chumii̱ nihánj, taj danj Diose̱ a. Dan me se sese me rá soj gu̱un ya̱ rá soj cuno̱ soj nana̱ nihánj, ne̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa síí cuꞌna̱j Juan me síí ata̱ se‑su̱u̱n síí cuꞌna̱j Elías síí cane ga̱a naá yoꞌ á.
23544	MAT 11:16	”Ne̱ da̱j vaa yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ nihánj cuano̱, rá soj ga̱. Dan me se cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj á. Ase vaa xnii caꞌanj rihaan yuꞌvee ne̱ tico ga̱ tuviꞌ roꞌ, vaa nij yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj. Dan me se yáán nij xnii yoꞌ rihaan yoꞌóó,
23545	MAT 11:17	ne̱ aguáj nij xnii rihaan tuviꞌ xnii, taj nij xnii: “Nica̱j núj taꞌánj núj, goꞌ núj chraꞌ choco̱ꞌ, tza̱j ne̱ me cheꞌé ne raꞌa̱nj soj ga̱. Ne̱ goꞌ núj chraꞌ xnangá, tza̱j ne̱ me cheꞌé ne taꞌve̱e soj ga̱. Me cheꞌé ne ꞌyaj soj nda̱a vaa me rá núj ga̱”, taj nij xnii rihaan tuviꞌ nij soꞌ a.
23547	MAT 11:19	Ne̱ caꞌnáꞌ ꞌu̱nj si̱j caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱, ga̱a ne̱ niha̱ꞌ rá ꞌu̱nj chá ꞌu̱nj do̱ꞌ, coꞌo ꞌu̱nj do̱ꞌ, ga̱a ne̱ cheꞌé dan taj uún nij yuvii̱ se vaa síí cachén chá do̱ꞌ, síí cachén coꞌo do̱ꞌ, mé ꞌu̱nj, taj uún nij yuvii̱ a. Ne̱ taj uún nij soꞌ se vaa tuvíꞌ ꞌu̱nj me síí aꞌnéj puextó man yuvii̱ do̱ꞌ, yoꞌó nij síí tumé cacunꞌ do̱ꞌ, taj nii a. Da̱nj tuꞌva nij soꞌ, tza̱j ne̱ ne neꞌen uxrá nij soꞌ maꞌ. Sese xca̱j yuvii̱ cuentá da̱j vaa ꞌyaj rój, ne̱ gu̱un ya̱ rá nij yuvii̱ se vaa si̱j cu̱u raa̱ me rój ga̱ síí cuꞌna̱j Juan yoꞌ ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij yuvii̱ a.
23549	MAT 11:21	Ne̱ nihánj me nana̱ caꞌmii Jesucristó cheꞌé nij yuvii̱ ma̱n nij chumanꞌ yoꞌ a: ―Nique̱ soj si̱j ma̱n chumanꞌ Corazín a. Nique̱ soj si̱j ma̱n chumanꞌ Betsaida a. ꞌO̱ se quira̱nꞌ uxrá soj sayuun na̱nj á. Dan me se nij síí ma̱n chumanꞌ Tiro do̱ꞌ, nij síí ma̱n chumanꞌ Sidón do̱ꞌ, me síí chiꞌi̱i̱ nimán na̱nj á. Tza̱j ne̱ sese caꞌanj ꞌu̱nj chiháán nij soꞌ ne̱ sese quiꞌyáj suun sa̱ꞌ noco̱o niꞌya̱j nij soꞌ, ga̱a ne̱ cuno nij soꞌ se‑na̱na̱j, ne̱ guun ya̱ rá nij soꞌ se vaa tumé nij soꞌ cacunꞌ, ne̱ canica̱j nimán nij soꞌ, ne̱ quinanó ndoꞌo rá nij soꞌ cheꞌé cacunꞌ tumé nij soꞌ, ne̱ nda̱a yatzíj yaꞌ cunuû nij soꞌ, ne̱ nda̱a yaj chruun acaa ruvaj caraa nij soꞌ raa̱ nij soꞌ, cheꞌé se quinanó rá nij soꞌ cheꞌé cacunꞌ tumé nij soꞌ asuun sa̱j ado̱nj. Nihánj, ne̱ ne caꞌa̱nj ꞌu̱nj maꞌ. Ma̱a̱n ina̱nj chiháán soj ꞌnaj, ne̱ quiꞌyáj suun sa̱ꞌ noco̱o queneꞌen maꞌa̱n soj, tza̱j ne̱ ne ca̱nica̱j nimán nij soj a̱ maꞌ.
23551	MAT 11:23	”Ne̱ vaa soj si̱j ma̱n chumanꞌ Capernaum uún á. Ne̱ síí sa̱ꞌ ina̱nj me maꞌa̱n soj, rá soj naꞌ. Nuveé si̱j sa̱ꞌ me soj maꞌ. Síí caꞌa̱nj rihaan yaꞌan gu̱un soj á. Dan me se nij síí ma̱n chumanꞌ Sodoma roꞌ, me síí chiꞌi̱i̱ nimán a. Tza̱j ne̱ sese caꞌanj ꞌu̱nj chiháán nij soꞌ ne̱ sese quiꞌyáj suun sa̱ꞌ noco̱o niꞌya̱j nij soꞌ, ne̱ cuno nij soꞌ se‑na̱na̱j, ne̱ guun ya̱ rá nij soꞌ se vaa tumé nij soꞌ cacunꞌ, ne̱ canica̱j nimán nij soꞌ, ne̱ ne caca̱a̱ chiháán nij soꞌ maꞌ. Ne̱ na̱j chiháán nij soꞌ nda̱a cuano̱ asuun sa̱j a. Tza̱j ne̱ ne caꞌa̱nj ꞌu̱nj maꞌ. Ma̱a̱n se ina̱nj chiháán soj ꞌnaj, ne̱ quiꞌyáj suun sa̱ꞌ noco̱o yoꞌ queneꞌen maꞌa̱n soj, tza̱j ne̱ ne ca̱nica̱j nimán nij soj a̱ maꞌ.
23552	MAT 11:24	Dan me se cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa güii caꞌne̱ꞌ ꞌu̱nj cacunꞌ cheꞌé nij yuvii̱ roꞌ, doj a̱ ga̱a̱ sayuun quira̱nꞌ soj rihaan sayuun quira̱nꞌ nij síí chiꞌi̱i̱ ma̱n chumanꞌ Sodoma yoꞌ ado̱nj ―taj Jesucristó cheꞌé nij yuvii̱ ne caꞌve̱j rá cuno̱ se‑na̱na̱ soꞌ a.
23553	MAT 11:25	Dan me se güii yoꞌ cachíín niꞌya̱j Jesucristó rihaan Diose̱, cataj soꞌ: ―Síí ꞌni̱j raꞌa xta̱ꞌ do̱ꞌ, síí ꞌni̱j raꞌa chumii̱ do̱ꞌ, mé so̱ꞌ, Ata̱j Chij. Ne̱ sa̱ꞌ uxrá quiꞌyáá so̱ꞌ caráán so̱ꞌ rihaan nij síí avii raa̱ do̱ꞌ, rihaan nij síí acaj cuentá do̱ꞌ, se vaa se̱ cuno nij soꞌ se‑na̱na̱j maꞌ. Ma̱a̱n nij síí vaa nica̱ꞌ nimán roꞌ, veꞌé cuno nij soꞌ, quiꞌyáá so̱ꞌ á.
23554	MAT 11:26	Da̱nj ina̱nj quiꞌyáá so̱ꞌ, cheꞌé yan da̱nj me rá so̱ꞌ qui̱ꞌyáá so̱ꞌ, Ata̱j ―taj Jesucristó rihaan Rej soꞌ Diose̱ a.
23555	MAT 11:27	Canica̱j Jesucristó caꞌmii soꞌ rihaan nij yuvii̱, cataj soꞌ a: ―A̱j rqué Réé ꞌu̱nj Diose̱ cunuda̱nj rasu̱u̱n rihanj á. Ne̱ a̱ ꞌó síí ne neꞌen da̱j vaa ꞌu̱nj; ma̱a̱n o̱rúnꞌ Réj neꞌen a. ꞌO̱ se taꞌníí soꞌ mej ado̱nj. Ne̱ a̱ ꞌó yuvii̱ ne neꞌen da̱j vaa Réj maꞌ. Ma̱a̱n o̱rúnꞌ ꞌu̱nj neꞌen da̱j vaa soꞌ ado̱nj. Ne̱ sese me rá ꞌu̱nj cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan yoꞌó nij yuvii̱ da̱j vaa Réj, ne̱ queneꞌe̱n yoꞌó nij soꞌ uún ado̱nj.
23558	MAT 11:30	ꞌO̱ se ne sayu̱u̱n vaa tucuáán cuchruj ꞌu̱nj canoco̱ꞌ soj maꞌ. ꞌO̱ se gu̱un nucua̱j soj quiꞌya̱j soj cunuda̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó a.
23559	MAT 12:1	Dan me se naca̱ caꞌmii Jesucristó nana̱ yoꞌ, ne̱ ꞌo̱ güii naránj rá nij yuvii̱ israelitá me yoꞌ, ne̱ va̱j Jesucristó rque ꞌo̱ naa̱ ꞌnúú trigó a. Va̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ ga̱ soꞌ a. Veé dan va̱j nij soꞌ, ne̱ naꞌaan rque nij soꞌ a. Cheꞌé dan me guun cheꞌe̱ nij soꞌ cuta nij soꞌ do̱j ꞌnúú trigó chá nij soꞌ a.
23560	MAT 12:2	Tza̱j ne̱ queneꞌen nij síí fariseo se vaa cuta nij soꞌ do̱j ꞌnúú trigó, ne̱ cataj nij soꞌ rihaan Jesucristó a: ―Ni̱ꞌyaj so̱ꞌ ei. Güii naránj rá yuvii̱ me güii cuanꞌ á. Ne nó xcúún nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ so̱ꞌ cuta̱ nij soꞌ ꞌnúú trigó cuanꞌ a̱ maꞌ ―taj nij soꞌ rihaan Jesucristó a.
23561	MAT 12:3	Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: ―Me cheꞌé, ne̱ ne naya̱a̱ soj rihaan danj Diose̱ da̱j quiꞌyaj síí cuꞌna̱j David ga̱a naá a. Ga̱a quinaꞌaan rque nij tuvi̱ꞌ nij soꞌ,
23562	MAT 12:4	ga̱a ne̱ catúj nij tuvi̱ꞌ nij soꞌ rá nuvií, ne̱ chá nij soꞌ rachrúún ta̱j rihaan se‑mesa̱ Diose̱ a. Ne̱ ne nó xcúún nij soꞌ cha̱ nij soꞌ rachrúún yoꞌ; ma̱a̱n se o̱rúnꞌ nij xrej nó xcúún cha̱ rachrúún yoꞌ a. Tza̱j ne̱ ma̱a̱n cheꞌé se rque nij soꞌ naꞌaan uxrá, ga̱a ne̱ chá nij soꞌ rachrúún yoꞌ na̱nj ado̱nj. Tza̱j ne̱ ne cata̱j Diose̱ se vaa tumé síí cuꞌna̱j David cacunꞌ maꞌ.
23563	MAT 12:5	”Ne̱ ne naya̱a̱ soj me taj se‑tucua̱nj Moisés cheꞌé nij xrej ꞌyaj suun nuvií naꞌ. ꞌO̱ se cheꞌé se‑su̱u̱n nij soꞌ, ꞌyaj nij soꞌ se vaa ne nó xcúún yuvii̱ quiꞌya̱j yuvii̱ güii naránj rá níꞌ si̱j israelitá maꞌ. Tza̱j ne̱ ne tumé nij soꞌ cacunꞌ cheꞌé se vaa ꞌyaj nij soꞌ maꞌ.
23565	MAT 12:7	Ne̱ vaa yoꞌó nana̱ no̱ rihaan danj Diose̱ taj: “Ne uun niha̱ꞌ rá ꞌu̱nj niꞌya̱j ꞌu̱nj síí rqué xcuu rihaan ꞌu̱nj maꞌ. ꞌO̱ se uun niha̱ꞌ rá ꞌu̱nj niꞌya̱j ꞌu̱nj yuvii̱ ꞌe̱e̱ rá man tuviꞌ ado̱nj”. Yoꞌ me se‑na̱na̱ Diose̱ nana̱ no̱ rihaan yanj yoꞌ a. Sese cuno soj me taj nana̱ yoꞌ, ne̱ ne cuta̱ꞌ soj cacunꞌ xráá nij síí nihánj sa̱j maꞌ. Ne̱ ne tumé nij síí nihánj cacunꞌ maꞌ.
23566	MAT 12:8	ꞌO̱ se síí caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ mej, ne̱ no̱ xcúnj quiri̱i̱ taꞌngaj da̱j quiꞌya̱j yuvii̱ güii naránj rá yuvii̱ ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí fariseo yoꞌ a.
23567	MAT 12:9	Ga̱a ne̱ curiha̱nj Jesucristó rej na̱j naa̱ yoꞌ, ne̱ catúj soꞌ rá veꞌ tucuꞌyón nij síí ma̱n chumanꞌ yoꞌ se‑tucua̱nj Moisés a.
23569	MAT 12:11	Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: ―Sese vaa daán yoꞌo̱ soj matzinj, ne̱ sese quini̱j xoꞌ rá yuꞌuj güii naránj rá yuvii̱, ne̱ cuxu̱u̱n síí da̱a̱n man xoꞌ quiri̱i̱ soꞌ man xoꞌ rque yuꞌuj yoꞌ, raj a.
23570	MAT 12:12	Ne̱ sa̱ꞌ uxrá doj vaa yuvii̱ rihaan matzinj yoꞌ ado̱nj. Cheꞌé dan no̱ xcúún yuvii̱ ra̱cuíj yuvii̱ man tuviꞌ yuvii̱ güii naránj rá yuvii̱ á ―taj Jesucristó rihaan nij síí fariseo yoꞌ a.
23571	MAT 12:13	Canica̱j Jesucristó cataj Jesucristó rihaan síí nacoo̱ raꞌa yoꞌ: ―Tu̱cuá so̱ꞌ raꞌá so̱ꞌ á ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a. Ga̱a ne̱ tucuá soꞌ raꞌa soꞌ, ne̱ cunuu sa̱ꞌ raꞌa soꞌ, ne̱ ase vaa gue̱e̱ ni̱chrej raꞌa soꞌ rej vaa sa̱ꞌ roꞌ, da̱nj vaa gue̱e̱ níchrej raꞌa soꞌ uún a.
23575	MAT 12:17	Da̱nj caꞌmii Jesucristó, ga̱a ne̱ quisíj ya̱ nu̱ꞌ nana̱ nihánj nana̱ cataj xnaꞌanj Diose̱ rihaan yuvii̱ ga̱a naá a. Dan me se caꞌmii Diose̱ nana̱ nihánj cuno síí cuꞌna̱j Isaías síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá, ne̱ nataꞌ síí cuꞌna̱j Isaías nana̱ nihánj rihaan yuvii̱ cheꞌé Diose̱ a. Nana̱ caꞌmii maꞌa̱n Diose̱, cataj xnaꞌanj Diose̱ cheꞌé Jesucristó me nana̱ nihánj a:
23576	MAT 12:18	“Xca̱j soj cuentá se vaa síí nihánj me síí ꞌyaj suun rihanj a. Narii ꞌu̱nj man soꞌ cu̱nuû soꞌ rihanj, ne̱ ꞌe̱e̱ rá ꞌu̱nj man soꞌ, ne̱ aranꞌ raj niꞌya̱j ꞌu̱nj man soꞌ a. Caꞌne̱j ꞌu̱nj Nimanj nimán soꞌ, ne̱ nata̱ꞌ soꞌ rihaan nij síí yaníj se vaa veꞌé caꞌne̱ꞌ ꞌu̱nj cacunꞌ cheꞌé nij soꞌ a.