23218	MAT 1:5	ne̱ Salmón me rej síí cuꞌna̱j Booz, ne̱ nii Booz me chana̱ cuꞌna̱j Rahab a. Ne̱ Booz me rej síí cuꞌna̱j Obed, ne̱ nii Obed me chana̱ cuꞌna̱j Rut a. Ne̱ Obed me rej síí cuꞌna̱j Isaí,
23233	MAT 1:20	Dan me se nuchruj ra̱a̱ soꞌ da̱j quiꞌya̱j soꞌ, ga̱a ne̱ rej nii̱ caꞌmii nej rihaan soꞌ a. Dan me se cotoj soꞌ, ne̱ naquiꞌyaa rihaan soꞌ se vaa caꞌnaꞌ yoꞌo̱ se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ, ne̱ cataj se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan soꞌ a: ―Cu̱nó so̱ꞌ caꞌmi̱i̱ ꞌu̱nj, José. ꞌO̱ se taꞌnij siꞌno̱ síí cuꞌna̱j David síí cane ga̱a naá mé so̱ꞌ ado̱nj. Se̱ cuchuꞌvíꞌ so̱ꞌ xca̱j so̱ꞌ man chana̱ cuꞌna̱j Mariá maꞌ. Ne tumé noꞌ cacunꞌ maꞌ. Ma̱a̱n se nayón neꞌej rque noꞌ quiꞌyaj Nimán Diose̱ ado̱nj.
23251	MAT 2:13	Quisíj quinanꞌ nij síí tucuꞌyón ndoꞌo cheꞌé yatiꞌ, ga̱a ne̱ rej nii̱ caꞌmii nej rihaan síí cuꞌna̱j José a. Dan me se naquiꞌyaa yoꞌo̱ se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan soꞌ, ne̱ cataj se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan soꞌ a: ―Na̱xagaa so̱ꞌ, ne̱ ni̱caj so̱ꞌ man ro̱j ni̱i neꞌej, ne̱ cuna̱nj so̱ꞌ caꞌa̱nj so̱ꞌ rej cuꞌna̱j Egiptó, ne̱ ca̱yáán so̱ꞌ Egiptó nda̱a güii caꞌmi̱i̱ uún ꞌu̱nj rihaan so̱ꞌ á. ꞌO̱ se nano̱ꞌ ndoꞌo síí nica̱j suun rey cuꞌna̱j Herodes man neꞌej, ne̱ ticavi̱ꞌ soꞌ man neꞌej yoꞌ vaa taj soꞌ ado̱nj ―taj se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan síí cuꞌna̱j José a.
23258	MAT 2:20	Ne̱ cataj xnaꞌanj se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan José a: ―Na̱xagaa so̱ꞌ, ne̱ ni̱caj so̱ꞌ ro̱j ni̱i neꞌej, ne̱ caꞌa̱nj so̱ꞌ rej cuꞌna̱j Israel á. ꞌO̱ se ya̱j me se caviꞌ nij síí me rá ticavi̱ꞌ man neꞌej ya̱j na̱nj ado̱nj ―taj se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan síí cuꞌna̱j José a.
23263	MAT 3:2	cataj soꞌ: ―Nuchra̱nꞌ nimán soj, ne̱ ta̱náj soj chrej chiꞌi̱i̱ ei. ꞌO̱ se nichru̱nꞌ gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj na̱nj ado̱nj ―taj soꞌ, aꞌmii natáj soꞌ a.
23271	MAT 3:10	”ꞌO̱ se nichru̱nꞌ quiꞌya̱j Diose̱ sayuun man nij síí naꞌvej rá cuno̱ rihaan soꞌ na̱nj á. Ase vaa síí oro̱ꞌ agaꞌ aꞌneꞌ chruun, ne̱ oro̱ꞌ soꞌ agaꞌ caꞌne̱ꞌ soꞌ chruun roꞌ, da̱nj vaa Diose̱ cuano̱ ei. Cheꞌé dan ase vaa ꞌyaj nii man chruun roꞌ, taꞌngaꞌ da̱nj quiꞌya̱j Diose̱ man nij síí ne uno rihaan soꞌ a. Dan me se aꞌneꞌ nii chruun nuviꞌ chruj sa̱ꞌ raa̱, ne̱ araa nii man chruun yoꞌ rihaan yaꞌan a. Taꞌngaꞌ da̱nj quiꞌya̱j Diose̱ man nij síí naꞌvej rá canoco̱ꞌ chrej sa̱ꞌ ado̱nj.
23284	MAT 4:6	ne̱ cataj soꞌ rihaan soꞌ: ―Sese ya̱ taꞌni̱j Diose̱ mé so̱ꞌ, ne̱ güe̱j so̱ꞌ, ne̱ nani̱j gue̱e̱ so̱ꞌ rihaan yoꞌóó á. ꞌO̱ se danj Diose̱ taj: “Yoꞌo̱ aꞌneꞌ Diose̱ suun rihaan nij se‑mo̱zó soꞌ se vaa cu̱tumé nij soꞌ mán so̱ꞌ, ne̱ ca̱ráán raꞌa nij soꞌ mán so̱ꞌ, se̱ gaa na̱nj caco̱ꞌ cheꞌé so̱ꞌ yahij a”. Ina̱nj da̱nj aꞌmii danj Diose̱ ―taj síí chre̱e rihaan Jesucristó ado̱nj.
23285	MAT 4:7	Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan soꞌ a: ―Tza̱j ne̱ ne nó xcúnj qui̱ꞌyáj da̱nj maꞌ. ꞌO̱ se taj uún danj Diose̱: “Se̱ guun qui̱riꞌyunj so̱ꞌ man Diose̱ síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ ne̱ ti̱háꞌ so̱ꞌ man soꞌ maꞌ”. Ina̱nj da̱nj aꞌmii danj Diose̱ rihaan níꞌ ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan síí chre̱e a.
23288	MAT 4:10	Ga̱a ne̱ cataj xnaꞌanj Jesucristó rihaan síí chre̱e a: ―Naxu̱u̱n yaníj so̱ꞌ mán so̱ꞌ, Satanás. ꞌO̱ se danj Diose̱ taj: “Rihaan o̱rúnꞌ Diose̱ síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ canicu̱nꞌ ru̱j so̱ꞌ, ne̱ a̱ ꞌó rihaan tuvíꞌ so̱ꞌ se̱ caꞌvee naꞌvi̱j so̱ꞌ maꞌ”. Da̱nj taj danj Diose̱ ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan síí chre̱e yoꞌ a.
23294	MAT 4:16	Ne̱ nij síí ma̱n rej yoꞌ roꞌ, guun queꞌe̱e̱ yoꞌ ne queneꞌe̱n uxrá nij soꞌ rasu̱u̱n cheꞌé Diose̱ maꞌ. Ma̱a̱n se ase vaa yuvii̱ ne̱ rej rmi̱ꞌ roꞌ, da̱nj vaa nij soꞌ ne̱ nij soꞌ na̱nj ado̱nj. ꞌO̱ se vaa güii, ne̱ cavi̱ꞌ u̱u̱n nij soꞌ, ne̱ da̱nj uun maꞌa̱n, rá nij soꞌ ado̱nj. Tza̱j ne̱ caꞌna̱ꞌ ꞌo̱ yaꞌan, ne̱ cuchugu̱u̱n rej ya̱nj nij soꞌ, quiꞌya̱j yaꞌan yoꞌ, ne̱ veꞌé ndoꞌo xca̱j nij soꞌ cuentá ado̱nj”. Yoꞌ me se vaa cataj síí cuꞌna̱j Isaías ga̱a naá a.
23295	MAT 4:17	Ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ Jesucristó caꞌmii natáj soꞌ rihaan yuvii̱, ne̱ cataj soꞌ: ―Nuchra̱nꞌ nimán soj ei. ꞌO̱ se nichru̱nꞌ quisi̱j güii caꞌna̱ꞌ Diose̱ gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj na̱nj ado̱nj. ―Ina̱nj da̱nj caꞌmii natáj Jesucristó rihaan nij yuvii̱ a.
23296	MAT 4:18	ꞌO̱ güii cachén Jesucristó tuꞌva na lacuaná cuꞌna̱j na Galilea, ne̱ queneꞌen soꞌ man ro̱j tinu̱j ro̱j soꞌ a. Yoꞌo̱ soꞌ me síí cuꞌna̱j Simón, ne̱ Pedró cuꞌna̱j yoꞌó se‑chuvi̱i síí cuꞌna̱j Simón yoꞌ a. Ne̱ tinúú soꞌ me síí cuꞌna̱j Andrés a. Dan me se ga̱a queneꞌen Jesucristó man ro̱j soꞌ, ne̱ nicu̱nꞌ ro̱j soꞌ tuꞌva na lacuaná, ne̱ tiguíj ro̱j soꞌ nanj rque na, ne̱ dan me se síí rii xcuaj me ro̱j soꞌ a.
23297	MAT 4:19	Ne̱ cataj Jesucristó rihaan ro̱j soꞌ a: ―Canoco̱ꞌ ro̱j so̱j manj á. ꞌO̱ se síí naquiꞌyaj chre̱ꞌ xcuaj me ro̱j so̱j, tza̱j ne̱ rej riha̱a̱n níꞌ me se gu̱un ro̱j so̱j síí naquiꞌyaj chre̱ꞌ yuvii̱, qui̱ꞌyáj, ne̱ canoco̱ꞌ nij yuvii̱ manj a ―taj Jesucristó rihaan ro̱j tinu̱j ro̱j soꞌ a.
23306	MAT 5:3	―Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí vaa nica̱ꞌ nimán ado̱nj. ꞌO̱ se nij soꞌ me síí ca̱yáán ga̱ Diose̱ güii gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj.
23307	MAT 5:4	”Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí nanó ndoꞌo rá ado̱nj. ꞌO̱ se gu̱un niha̱ꞌ nimán maꞌa̱n nij soꞌ, quiꞌya̱j Diose̱ vaa güii ado̱nj.
23308	MAT 5:5	”Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí niꞌya̱nj aꞌmii ado̱nj. ꞌO̱ se gu̱un toꞌóó maꞌa̱n nij soꞌ man nu̱ꞌ chumii̱ vaa güii ado̱nj.
23309	MAT 5:6	”Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí me ndoꞌo rá cunu̱u sa̱ꞌ nimán ado̱nj. ꞌO̱ se cunu̱u sa̱ꞌ maꞌa̱n nij soꞌ vaa güii, quiꞌya̱j Diose̱ ado̱nj.
23310	MAT 5:7	”Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí ꞌe̱e̱ rá man tuviꞌ ado̱nj. ꞌO̱ se cunu̱u ꞌe̱e̱ rá Diose̱ man maꞌa̱n nij soꞌ, ne̱ taj sayuun quira̱nꞌ nij soꞌ, quiꞌya̱j Diose̱ a̱ man ado̱nj.
23311	MAT 5:8	”Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí vaa sa̱ꞌ nimán ado̱nj. ꞌO̱ se queneꞌe̱n maꞌa̱n nij soꞌ man Diose̱ vaa güii ado̱nj.
23312	MAT 5:9	”Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí nacaj man síí me rá cunu̱ꞌ ado̱nj. ꞌO̱ se ase vaa Diose̱ roꞌ, da̱nj ga̱a̱ maꞌa̱n nij soꞌ vaa güii ado̱nj.
23313	MAT 5:10	”Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí ranꞌ sayuun ꞌyaj tuviꞌ cheꞌé se veꞌé ꞌyaj sa̱ꞌ nij soꞌ ado̱nj. ꞌO̱ se ca̱yáán maꞌa̱n nij soꞌ ga̱ Diose̱ güii gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj.
23315	MAT 5:12	Ga̱a ne̱ no̱ xcúún soj gu̱un niha̱ꞌ uxrá rá soj, cheꞌé se uxrá na̱ruꞌvee Diose̱ rihaan soj asa̱ꞌ nucuiꞌ soj rej xta̱ꞌ ado̱nj. ꞌO̱ se ase vaa ꞌyaj nii sayuun man soj roꞌ, taꞌngaꞌ da̱nj quiꞌyaj nii sayuun man nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ rihaan yuvii̱ ga̱a naá uún ado̱nj.
23323	MAT 5:20	”ꞌO̱ se cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj, ne̱ sese nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ ga̱ nij síí fariseo me se ꞌyaj sa̱ꞌ nij soꞌ rihaan yuvii̱, rá nij soꞌ, tza̱j ne̱ sese se̱ quiꞌyaj sa̱ꞌ soj doj rihaan nij yuvii̱ nda̱a vaa ꞌyaj nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés ga̱ nij síí fariseo, ga̱a ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ cayáán soj ga̱ Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj a̱ man ado̱nj.
23330	MAT 5:27	”A̱j neꞌen soj nana̱ nihánj a: “O̱rúnꞌ nica̱ soj coto̱j ga̱ soj á”, me nana̱ caꞌnaꞌ rihaan soj ga̱a naá a.
23337	MAT 5:34	Ne̱ cuano̱ nihánj roꞌ, cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa asa̱ꞌ caꞌmii soj ꞌo̱ nana̱ guun ya̱ ya̱ rá soj, ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ cutaꞌ soj raa̱ xta̱ꞌ maꞌ. ꞌO̱ se xta̱ꞌ roꞌ, nicunꞌ maꞌa̱n Diose̱ ya̱ ya̱ na̱nj ado̱nj.
23338	MAT 5:35	Ne̱ raa̱ chumii̱ se̱ cutaꞌ soj maꞌ. ꞌO̱ se chumii̱ nihánj me rej ta̱j tacóó Diose̱ na̱nj ado̱nj. Ne̱ raa̱ chumanꞌ Jerusalén se̱ cutaꞌ soj maꞌ. Ése̱ chumanꞌ yoꞌ ne maꞌa̱n Diose̱ síí nica̱j yuꞌunj man níꞌ na̱nj ado̱nj.
23339	MAT 5:36	Ne̱ raa̱ maꞌa̱n soj se̱ cutaꞌ soj maꞌ. ꞌO̱ se se̱ guun nucua̱j soj naquiꞌya̱j catzi̱i̱ soj yoꞌo̱ yuvé raa̱ soj, ne̱ se̱ guun nucua̱j soj naquiꞌya̱j maruu̱ soj yoꞌo̱ yuvé raa̱ soj maꞌ.
23348	MAT 5:45	Ga̱a ne̱ gu̱un soj taꞌníí Rej soj Diose̱ síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ ei. ꞌO̱ se Diose̱ ꞌyaj síj güii, ne̱ oꞌ naán rihaan toꞌóó nij síí chiꞌi̱i̱ do̱ꞌ, rihaan toꞌóó nij síí sa̱ꞌ do̱ꞌ, ꞌyaj Diose̱, ne̱ amanꞌ rihaan toꞌóó nij síí ꞌyaj sa̱ꞌ do̱ꞌ, rihaan toꞌóó nij síí ꞌyaj chiꞌi̱i̱ do̱ꞌ, ꞌyaj uún Diose̱ ado̱nj.
23349	MAT 5:46	ꞌO̱ se sese ꞌe̱e̱ rá soj man ina̱nj nij síí ꞌe̱e̱ rá man soj, ga̱a ne̱ me cheꞌé na̱ruꞌvee Diose̱ rihaan soj, rá soj ga̱. ꞌO̱ se neꞌen soj se vaa nda̱a nij síí tihaꞌ yuꞌunj man soj cheꞌé puextó roꞌ, ꞌe̱e̱ rá nij soꞌ man tuviꞌ maꞌa̱n nij soꞌ ado̱nj.
23353	MAT 6:2	Cheꞌé dan sese me rá so̱ꞌ rque̱ so̱ꞌ saꞌanj man nij síí nique̱, ne̱ se̱ guun rá so̱ꞌ caꞌya̱nj nii chruun aꞌyánj qui̱ꞌyáá so̱ꞌ, ne̱ ni̱ꞌyaj yuvii̱ go̱ꞌ so̱ꞌ saꞌanj man síí nique̱, ne̱ cata̱j nij yuvii̱ se vaa veꞌé quiꞌyáá so̱ꞌ maꞌ. ꞌO̱ se ina̱nj da̱nj ꞌyaj nij síí nucuiꞌ rá ga̱a va̱j nij soꞌ rá veꞌ tucuꞌyón níꞌ se‑tucua̱nj Moisés do̱ꞌ, rihaan nij callé do̱ꞌ, ne̱ uno cunuda̱nj yuvii̱, ꞌyaj nij soꞌ ado̱nj. Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa a̱j veꞌé caꞌmii yuvii̱ cheꞌé nij soꞌ, tza̱j ne̱ a̱ ꞌó rasu̱u̱n se̱ quiriꞌ uún nij soꞌ a̱ maꞌ. A̱ ꞌó xcoꞌ se̱ naruꞌvee Diose̱ rihaan nij soꞌ man ado̱nj.
23356	MAT 6:5	”Ne̱ ga̱a achíín niꞌya̱j soj rihaan Diose̱, ne̱ se̱ quiꞌyaj soj se vaa ꞌyaj nij síí nucuiꞌ rá maꞌ. ꞌO̱ se niha̱ꞌ rá nij soꞌ canicu̱nꞌ nij soꞌ rá veꞌ tucuꞌyón yuvii̱ se‑tucua̱nj Moisés, ne̱ niha̱ꞌ rá nij soꞌ canicu̱nꞌ nij soꞌ rej nuná tuviꞌ chrej caꞌa̱a̱n noco̱o, ne̱ achíín niꞌya̱j nij soꞌ rihaan Diose̱, tza̱j ne̱ ina̱nj me rá nij soꞌ queneꞌe̱n yuvii̱ man nij soꞌ, ne̱ veꞌé caꞌmi̱i̱ yuvii̱ cheꞌé nij soꞌ, rá nij soꞌ ado̱nj. Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa a̱j veꞌé caꞌmii yuvii̱ cheꞌé nij soꞌ, ne̱ a̱j navij quiriꞌ nij soꞌ tuꞌvee nij soꞌ vaa, ne̱ a̱ ꞌó xcoꞌ se̱ naruꞌvee uún Diose̱ rihaan nij soꞌ a̱ maꞌ.
23359	MAT 6:8	Cheꞌé dan se̱ quiꞌyaj soj da̱nj maꞌ. ꞌO̱ se asi̱j ataa cachi̱nj niꞌya̱j soj rihaan Rej soj Diose̱, ne̱ a̱j neꞌen soꞌ nu̱ꞌ se vaa achiin man soj na̱nj ado̱nj.
23365	MAT 6:14	ꞌO̱ se sese cara̱a̱ xꞌnaa soj cheꞌé cacunꞌ quiꞌyaj tuviꞌ soj rihaan soj, ne̱ da̱nj quiꞌya̱j uún Rej soj síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ, ne̱ cara̱a̱ xꞌnaa soꞌ rihaan soj uún ado̱nj.
23370	MAT 6:19	”Se̱ quiꞌyaj suun soj cuma̱n ndoꞌo siꞌyaj soj rihaan chumii̱ nihánj maꞌ. ꞌO̱ se rihaan chumii̱ nihánj mán ndoꞌo xcuu xlúú xíj rasu̱u̱n do̱ꞌ, tacunj yo̱o do̱ꞌ, chá siꞌyaj yuvii̱ nihánj a. Ne̱ vaa síí itu̱u̱ atúj rá veꞌ ne̱ ꞌyaj itu̱u̱ siꞌyaj tuviꞌ uún a.
23371	MAT 6:20	ꞌO̱ se taj cheꞌé naquiꞌya̱j ruꞌve̱e̱ soj man soj nihánj maꞌ. Tana̱nj quiꞌya̱j suun ndoꞌo soj cheꞌé yan cuma̱n siꞌyaj soj rej xta̱ꞌ á. Dan me se xta̱ꞌ roꞌ, taj se cha̱ siꞌyaj soj maꞌ. Ne̱ taj síí quiꞌya̱j itu̱u̱ siꞌyaj soj man ado̱nj.
23379	MAT 6:28	”Ne̱ me cheꞌé nanó rá soj cheꞌé yatzíj ca̱ráán xráá soj ga̱. ꞌO̱ se xca̱j soj cuentá ni̱ꞌyaj soj nij yâj ma̱n tacaan se vaa veꞌé ndoꞌo vaa nij yâj ma̱n tacaan ei. Ne ꞌyaj suun nij yâj, tza̱j ne̱ maꞌa̱n Diose̱ roꞌ, me síí sa̱ꞌ ndoꞌo vaa quiꞌyaj man nij yâj ado̱nj. Ne̱ ne rii nij yâj yuꞌvej maꞌ.
23383	MAT 6:32	ꞌO̱ se nij síí ne neꞌen da̱j vaa Diose̱ roꞌ, ina̱nj ꞌyaj suun ndoꞌo nij soꞌ cheꞌé rasu̱u̱n ma̱n rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj. Tza̱j ne̱ nu̱ꞌ rasu̱u̱n achiin man soj roꞌ, a̱j neꞌen Rej soj síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ se vaa achiin nu̱ꞌ rasu̱u̱n yoꞌ man soj ado̱nj.
23385	MAT 6:34	Cheꞌé dan se̱ nanó rá soj cheꞌé se vaa cachi̱in rihaan soj aꞌyuj maꞌ. ꞌO̱ se vaa sayuun ꞌnaꞌ daj a̱ ꞌo̱ ꞌo̱ güii ado̱nj. Cheꞌé dan xca̱j soj cuentá da̱j quiꞌya̱j soj güii cuanꞌ, ne̱ se̱ nanó rá soj cheꞌé se vaa quiꞌya̱j soj güii aꞌyuj maꞌ.
23389	MAT 7:4	Asa̱ꞌ caꞌve̱e cata̱j so̱ꞌ rihaan tinúú so̱ꞌ, “rque̱ so̱ꞌ rihaan so̱ꞌ quiri̱i̱ ꞌu̱nj niꞌya á”. Se̱ guun a̱ doj cata̱j so̱ꞌ da̱nj ti̱háꞌ so̱ꞌ man tinúú so̱ꞌ maꞌ. ꞌO̱ se ni̱ꞌyaj so̱ꞌ, ne̱ chruun ma̱nj vaa gue̱e̱ nuû rihaan so̱ꞌ ei.
23391	MAT 7:6	”Tza̱j ne̱ neꞌen soj se vaa ne nó xcúún soj go̱ꞌ soj rasu̱u̱n gue̱e̱ man chuvee maꞌ. Ne̱ se̱ caraa soj chruj perlá tuꞌve̱e̱ ndoꞌo rihaan xcáá maꞌ. ꞌO̱ se chuvee yoꞌ roꞌ, ca̱nica̱j ne̱ cha̱ man soj, ne̱ xcáá yoꞌ roꞌ, tu̱guáj cheꞌé xcáá man se sa̱ꞌ yoꞌ, ne̱ quinavi̱j nu̱ꞌ yoꞌ xtu̱nꞌ, quiꞌya̱j xcáá na̱nj ado̱nj. Ne̱ se sa̱ꞌ yoꞌ me chrej noco̱ꞌ níꞌ ado̱nj. Cheꞌé dan sese naꞌvej uxrá rá yuvii̱ cuno̱ yuvii̱ chrej nagoꞌ soj rihaan nij yuvii̱, ne̱ ase vaa xcáá do̱ꞌ, ase vaa chuvee do̱ꞌ, da̱nj vaa nij yuvii̱ ei. Ne̱ se̱ nagoꞌ soj doj chrej sa̱ꞌ man nij yuvii̱ ꞌyaj da̱nj a̱ maꞌ.
23393	MAT 7:8	ꞌO̱ se síí achíín rasu̱u̱n rihaan Diose̱ roꞌ, quiri̱ꞌ soꞌ rasu̱u̱n achiin man soꞌ, ne̱ síí nanoꞌ rasu̱u̱n achiin man roꞌ, quiri̱ꞌ soꞌ rasu̱u̱n yoꞌ, ne̱ síí ticaꞌmii taꞌyaa rej ya̱nj Diose̱ roꞌ, caꞌnu̱u̱ Diose̱ taꞌyaa, ne̱ quiri̱ꞌ síí ticaꞌmii taꞌyaa rasu̱u̱n achiin man soꞌ ado̱nj.
23410	MAT 7:25	Ga̱a ne̱ caꞌnaꞌ maa̱n, ne̱ goꞌ ndoꞌo maa̱n raa̱ veꞌ, ne̱ cavii niꞌyo̱j chráá, ne̱ caꞌnaꞌ goꞌ tacóó veꞌ, ne̱ caꞌnaꞌ uxrá nana̱ yuva̱a̱, ne̱ goꞌ rihaan veꞌ yoꞌ a. Tza̱j ne̱ ne cane̱e̱ veꞌ yoꞌ a̱ maꞌ. ꞌO̱ se raan ina̱nj ne veꞌ yoꞌ rihaan yuvej na̱nj ado̱nj.
23414	MAT 7:29	ꞌO̱ se xcaj nij yuvii̱ cuentá se vaa ase vaa aꞌmii ꞌo̱ síí nica̱j suun avii tuꞌva roꞌ, vaa aꞌmii Jesucristó, rá nij soꞌ a. Ne̱ cu̱u doj vaa se‑na̱na̱ soꞌ ga̱ se‑na̱na̱ nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés, rá nij soꞌ a.
23420	MAT 8:6	cataj soꞌ: ―Canó chiꞌii̱ man se‑mo̱zó ꞌu̱nj, Señor. Ne̱ ne nasquiꞌ soꞌ maꞌ. ꞌO̱ se yoꞌo̱ naj soꞌ rá veꞌ, ne̱ ranꞌ uxrá soꞌ sayuun, ꞌyaj chiꞌii̱ na̱nj á ―taj tanuu capitán yoꞌ rihaan Jesucristó a.
23422	MAT 8:8	Ga̱a ne̱ cataj uún tanuu capitán yoꞌ: ―ꞌO̱ se nuveé si̱j sa̱ꞌ mé ꞌu̱nj maꞌ. Ne nó xcúún ꞌu̱nj catu̱u̱ so̱ꞌ rá veꞌ tucuaj qui̱ꞌyáj a̱ maꞌ. Ma̱a̱n se caꞌne̱ꞌ u̱u̱n so̱ꞌ suun se vaa nahu̱un se‑mo̱zó ꞌu̱nj, ga̱a ne̱ nahu̱un maꞌa̱n soꞌ ado̱nj.
23423	MAT 8:9	ꞌO̱ se vaa síí rii taꞌngaꞌ rihaan ꞌu̱nj, ne̱ rii taꞌngáꞌ ꞌu̱nj rihaan tanuu, ne̱ taj xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan tanuu se vaa caꞌa̱nj nij soꞌ, ne̱ ꞌanj nij soꞌ, ne̱ taj xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan nij soꞌ se vaa caꞌna̱ꞌ nij soꞌ, ne̱ ꞌnaꞌ nij soꞌ rihaan ꞌu̱nj, ne̱ taj xnaꞌanj ꞌu̱nj da̱j quiꞌya̱j nij soꞌ, ne̱ veé da̱nj ꞌyaj tanuu ado̱nj. Ne̱ neꞌén ꞌu̱nj se vaa ase vaa rii taꞌngáꞌ ꞌu̱nj rihaan nij tanuu noco̱ꞌ manj roꞌ, da̱nj rii taꞌngaꞌ gue̱e̱ so̱ꞌ rihaan chiꞌii̱ anó man yuvii̱ na̱nj á ―taj tanuu capitán yoꞌ rihaan Jesucristó a.
23434	MAT 8:20	Ga̱a ne̱ cataj ya̱ Jesucristó se vaa ranꞌ soꞌ chéé soꞌ a: ―ꞌO̱ se nij chunee roꞌ, otoj sa̱ꞌ nij xoꞌ rá yuꞌuj ta̱j rque yoꞌóó, ne̱ nij xtâj chéé xta̱ꞌ roꞌ, vaa saca̱ꞌ nij xoꞌ a. Ne̱ xa̱ꞌ ꞌu̱nj si̱j caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱, tza̱j ne̱ taj a̱ ꞌó rej qui̱náá ꞌu̱nj coto̱j ꞌu̱nj a̱ maꞌ ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a.
23441	MAT 8:27	Ne̱ cuchuꞌviꞌ nij snóꞌo yoꞌ niꞌya̱j nij soꞌ man Jesucristó, cataj nij soꞌ: ―Da̱j si̱j me síí nihánj ga̱. ꞌO̱ se nda̱a nana̱ nda̱a na uno aꞌmii soꞌ aso̱n ―taj nij soꞌ rihaan tuviꞌ nij soꞌ a.
23443	MAT 8:29	Dan me se caguáj ro̱j soꞌ rihaan Jesucristó, cataj ro̱j soꞌ: ―Veé neꞌen núj se vaa taꞌni̱j Diose̱ mé so̱ꞌ á. Me cheꞌé caꞌnáꞌ so̱ꞌ rej ne̱ núj ga̱. Caꞌnáꞌ so̱ꞌ qui̱ꞌyáá so̱ꞌ sayuun man núj naꞌ. ꞌO̱ se ataa doj quisi̱j güii qui̱ꞌyáá so̱ꞌ sayuun man núj ado̱nj ―taj ro̱j soꞌ rihaan Jesucristó a.
23451	MAT 9:3	Dan me se cane do̱j síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ rá veꞌ ga̱ Jesucristó, ne̱ cataj nij soꞌ rihaan tuviꞌ nij soꞌ a: ―Nij vaa nana̱ caꞌmii síí nihánj rihaan Diose̱ á. ꞌO̱ se o̱rúnꞌ Diose̱ no̱ xcúún cata̱j se vaa navij cacunꞌ xráá yuvii̱ á ―taj nij síí tucuꞌyón se‑tucua̱nj Moisés niꞌya̱j nij soꞌ man Jesucristó a.
23461	MAT 9:13	ꞌO̱ se vaa cheꞌé caꞌa̱nj soj tu̱cuꞌyón soj da̱j taj nana̱ nihánj nana̱ no̱ rihaan danj Diose̱ á: “Ne uun niha̱ꞌ rá ꞌu̱nj niꞌya̱j ꞌu̱nj yuvii̱ nagoꞌ xcuu rihaan ꞌu̱nj maꞌ. Tana̱nj uun niha̱ꞌ rá ꞌu̱nj niꞌya̱j ꞌu̱nj yuvii̱ ꞌe̱e̱ rá man tuviꞌ ado̱nj”. Ina̱nj da̱nj me se‑na̱na̱ Diose̱ nana̱ tu̱cuꞌyón soj á. Dan me se xca̱j soj cuentá se vaa ne caꞌna̱ꞌ ꞌu̱nj canacu̱nj ꞌu̱nj man síí sa̱ꞌ maꞌ. Cheꞌé nij síí tumé cacunꞌ caꞌnaj se vaa canoco̱ꞌ nij soꞌ se‑na̱na̱j ado̱nj. Tza̱j ne̱ sese síí sa̱ꞌ me soj, rá soj, ne̱ nuveé si̱j canacu̱nj ꞌu̱nj man me soj maꞌ ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a.
23464	MAT 9:16	”Tza̱j ne̱ ase vaa yatzíj sinꞌ vaa tucuáán nga̱ noco̱ꞌ soj, ne̱ se̱ guun naꞌne̱j níꞌ mantá naca̱ man yatzíj nga̱ yoꞌ maꞌ. ꞌO̱ se sese quiꞌya̱j níꞌ da̱nj, ne̱ güii quina̱nj yuvii̱ yatzíj yoꞌ, ga̱a ne̱ nagüe̱j mantá naca̱ yoꞌ, ne̱ sese cuxu̱u̱n yuvii̱ man yatzíj yoꞌ, ne̱ quisi̱nꞌ yoꞌ, ga̱a ne̱ cunu̱u xi̱j doj yuꞌuj a̱j ta̱j man yatzíj nga̱ yoꞌ na̱nj ado̱nj.
23465	MAT 9:17	Ne̱ dan me se ase vaa nuj nga̱ nuj araa nii na vinó vaa uún soj a. Ne̱ se̱ caꞌvee tu̱cuꞌyón ꞌu̱nj se‑tucua̱nj ꞌu̱nj rihaan soj maꞌ. ꞌO̱ se ase vaa na vinó naca̱ vaa nana̱ tucuꞌyón ꞌu̱nj, ne̱ se̱ guun cara̱a yuvii̱ na vinó naca̱ rque nuj nga̱ maꞌ. Sese da̱nj quiꞌya̱j yuvii̱, ne̱ cuya̱nj na vinó cunu̱u xe̱e̱ na vinó, ne̱ se̱ cacuá nuj nga̱ maꞌ. Cheꞌé dan canu̱u̱ yoꞌ, ne̱ caya̱nj na vinó rihaan yoꞌóó a. Cheꞌé dan araa nii na vinó naca̱ rque nuj naca̱, ne̱ ꞌo̱ mán sa̱ꞌ na vinó rque nuj yoꞌ a. Cheꞌé dan ina̱nj rihaan síí naca̱ síí ne nocoꞌ tucuáán nga̱ tu̱cuꞌyón ꞌu̱nj se‑na̱na̱j na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ síí cuꞌna̱j Juan yoꞌ a.
23469	MAT 9:21	ꞌO̱ se: “Sese cano̱ raꞌaj saga̱nꞌ Jesucristó, ne̱ nahu̱un sa̱ꞌ ꞌu̱nj na̱nj ado̱nj”, guun rá noꞌ a.
23470	MAT 9:22	Ga̱a ne̱ canica̱j Jesucristó queneꞌen Jesucristó man noꞌ, ne̱ cataj soꞌ: ―No̱ xcúún so̱ꞌ gu̱un niha̱ꞌ rá so̱ꞌ, nocoj. ꞌO̱ se cheꞌé se amán rá so̱ꞌ niꞌya̱j so̱ꞌ manj roꞌ, cheꞌé dan nahuun sa̱ꞌ so̱ꞌ á ―taj Jesucristó rihaan chana̱ yoꞌ a. Ne̱ veé ma̱a̱n orá dan nahuun sa̱ꞌ chana̱ yoꞌ ado̱nj.
23472	MAT 9:24	Ga̱a ne̱ cataj soꞌ: ―Cu̱riha̱nj soj xeꞌ á. ꞌO̱ se ne cavi̱ꞌ chala̱ cunii nihánj maꞌ. Ma̱a̱n se otoj u̱u̱n noꞌ na̱nj á ―taj Jesucristó rihaan nij yuvii̱ ma̱n rá veꞌ yoꞌ a. Ga̱a ne̱ caꞌngaꞌ naco̱o̱ nij yuvii̱ niꞌya̱j nij soꞌ man Jesucristó a.
23484	MAT 9:36	Ne̱ queneꞌen soꞌ man cunuda̱nj nij yuvii̱, ne̱ cunuu ꞌe̱e̱ rá soꞌ man nij yuvii̱ yoꞌ a. ꞌO̱ se queneꞌen soꞌ se vaa ase vaa matzinj va̱j maꞌa̱n vaa nij yuvii̱, nuviꞌ síí tumé man nij soꞌ, ne̱ a̱j quiranꞌ ndoꞌo nij soꞌ sayuun, ne̱ ninaj ndoꞌo nij soꞌ ado̱nj.
23492	MAT 10:6	Rihaan o̱rúnꞌ nij yuvii̱ israelitá caꞌa̱nj soj á. ꞌO̱ se ase vaa daán Diose̱ matzinj vaa nij soꞌ, tza̱j ne̱ caꞌanj niꞌya̱ nij soꞌ, ne̱ ne nocoꞌ sa̱ꞌ nij soꞌ man Diose̱ maꞌ.
23496	MAT 10:10	Se̱ nica̱j soj xnánj soj maꞌ. Se̱ caꞌanj vi̱j cotoó ga̱ soj maꞌ. Se̱ quiꞌnij tacóó soj canj maꞌ. Ne̱ chruun garroté se̱ coro̱ꞌ soj cache̱e̱ soj maꞌ. Ma̱a̱n se ga̱a̱ u̱u̱n soj caꞌa̱nj soj á. ꞌO̱ se no̱ xcúún yuvii̱ rque̱ yuvii̱ chraa cha̱ soj cheꞌé suun sa̱ꞌ ꞌyaj suun soj na̱nj ado̱nj.
23506	MAT 10:20	ꞌO̱ se nuveé maꞌa̱n soj me nij síí caꞌmi̱i̱ rihaan nij soꞌ maꞌ. ꞌO̱ se Nimán Rej níꞌ me síí rque̱ nana̱ caꞌmi̱i̱ soj na̱nj ado̱nj.
23512	MAT 10:26	”Cheꞌé dan se̱ cuchuꞌviꞌ soj ni̱ꞌyaj soj yuvii̱ me rá quiꞌya̱j sayuun man soj maꞌ. ꞌO̱ se nu̱ꞌ nana̱ caꞌmii yuve̱ nij yuvii̱ do̱ꞌ, nu̱ꞌ se vaa quiꞌyaj yuve̱ nij yuvii̱ do̱ꞌ, nu̱ꞌ yoꞌ roꞌ, nu̱riha̱nj queneꞌe̱n cunuda̱nj yuvii̱ vaa güii ado̱nj.
23514	MAT 10:28	”Ne̱ se̱ cuchuꞌviꞌ soj queneꞌe̱n soj nij síí gu̱un nucua̱j ticavi̱ꞌ man ina̱nj nee̱ man soj maꞌ. ꞌO̱ se se̱ guun nucua̱j nij soꞌ ticavi̱ꞌ nij soꞌ man nimán soj a̱ maꞌ. Tza̱j ne̱ vaa cheꞌé cuchuꞌvi̱ꞌ soj ni̱ꞌyaj soj Diose̱ na̱nj á. ꞌO̱ se soꞌ me síí gu̱un nucua̱j quiꞌya̱j caca̱a̱ nimán soj caca̱a̱ nee̱ man soj caca̱a̱ rihaan yaꞌan ado̱nj.
23517	MAT 10:31	ne̱ cheꞌé dan se̱ cuchuꞌviꞌ soj cheꞌé sayuun quiꞌya̱j yuvii̱ man soj maꞌ. ꞌO̱ se uxrá vaa yuꞌvee doj nó soj rihaan xtâj chri̱nꞌ yoꞌ, ꞌyaj Diose̱ ado̱nj.
23520	MAT 10:34	”Se̱ guun rá soj se vaa caꞌnáꞌ ꞌu̱nj rihaan chumii̱ nihánj cheꞌé rej dínj doj ca̱yáán nij yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ nihánj ga̱ tuviꞌ yuvii̱ maꞌ. Ne qui̱ꞌyáj da̱nj maꞌ. ꞌO̱ se cheꞌé se caꞌnáꞌ ꞌu̱nj rihaan chumii̱ nihánj, cheꞌé dan cunu̱ꞌ ndoꞌo yuvii̱ ga̱ tuviꞌ yuvii̱ ado̱nj.
23521	MAT 10:35	ꞌO̱ se caꞌnáꞌ ꞌu̱nj cheꞌé rej nata̱ꞌ ꞌu̱nj se‑na̱na̱j rihaan yuvii̱, tza̱j ne̱ se̱ cuno cunuda̱nj nij yuvii̱ rihanj maꞌ. Cheꞌé dan cunu̱ꞌ snóꞌo ga̱ rej maꞌa̱n soꞌ, ne̱ xa̱ꞌ chana̱, tza̱j ne̱ cunu̱ꞌ noꞌ ga̱ nii noꞌ do̱ꞌ, ga̱ nii che̱j noꞌ do̱ꞌ, cheꞌej a.
23527	MAT 10:41	Sese aꞌmii sa̱ꞌ yoꞌo̱ soꞌ ga̱ ꞌo̱ síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱, cheꞌé se veꞌé ꞌyaj soꞌ nataꞌ soꞌ se‑na̱na̱ Diose̱, ne̱ rá se vaa maꞌa̱n síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ vaa soꞌ uún ado̱nj. Dan me se ꞌo̱ cuya̱a̱n na̱ruꞌvee Diose̱ rihaan soꞌ ga̱ maꞌa̱n síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ei. Ne̱ sese aꞌmii sa̱ꞌ yoꞌo̱ soꞌ ga̱ yoꞌo̱ síí sa̱ꞌ ꞌyaj, ne̱ na̱ruꞌvee Diose̱ rihaan soꞌ uún ado̱nj. ꞌO̱ cuya̱a̱n na̱ruꞌvee Diose̱ rihaan soꞌ ga̱ maꞌa̱n síí sa̱ꞌ ꞌyaj ei.
23536	MAT 11:8	Ma̱a̱n se da̱j ga̱a̱ soꞌ rá soj, asi̱j caꞌanj soj queneꞌe̱n soj man soꞌ ga̱. Si̱j nu̱u̱ yatzíj laru̱u ndoꞌo me soꞌ, rá soj naꞌ. Taj maꞌ. ꞌO̱ se nij síí nu̱u̱ yatzíj laru̱u roꞌ, ya̱nj rá veꞌ tucuá síí nica̱j suun rey ado̱nj.
23538	MAT 11:10	”ꞌO̱ se nana̱ nihánj nana̱ no̱ rihaan danj Diose̱ roꞌ, taj xnaꞌanj cheꞌé síí cuꞌna̱j Juan a: “Vaa síí caꞌa̱nj suun cheꞌé ꞌu̱nj, ne̱ caꞌne̱j ꞌu̱nj man soꞌ quita̱j ya̱a̱n soꞌ rihaan so̱ꞌ, ne̱ nuchra̱nꞌ nimán yuvii̱ veꞌé caꞌmi̱i̱ nij yuvii̱ ga̱ so̱ꞌ, quiꞌya̱j soꞌ a”. Da̱nj taj danj Diose̱ cheꞌé síí cuꞌna̱j Juan se vaa nuchra̱nꞌ nimán yuvii̱ veꞌé caꞌmi̱i̱ nij yuvii̱ ga̱ síí caꞌna̱ꞌ ti̱nanii man nij yuvii̱ rihaan sayuun, quiꞌya̱j síí cuꞌna̱j Juan, taj danj Diose̱, ne̱ da̱nj quiꞌyaj soꞌ ado̱nj.
23541	MAT 11:13	ꞌO̱ se nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ rihaan yuvii̱ ga̱a naá do̱ꞌ, nu̱ꞌ se‑tucua̱nj Moisés do̱ꞌ, nda̱a maꞌa̱n síí cuꞌna̱j Juan do̱ꞌ, cataj xnaꞌanj ndoꞌo nij soꞌ cheꞌé güii gu̱un chij Diose̱ nimán yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ nihánj na̱nj á.
23546	MAT 11:18	ꞌO̱ se caꞌnaꞌ síí cuꞌna̱j Juan síí cutaꞌ ne man yuvii̱, ga̱a ne̱ ne cha̱ soꞌ do̱ꞌ, ne coꞌo̱ soꞌ do̱ꞌ, maꞌ. Ne̱ cheꞌé dan taj nij yuvii̱ se vaa nu̱u̱ nana̱ chre̱e nimán soꞌ, taj nij yuvii̱ a.
23549	MAT 11:21	Ne̱ nihánj me nana̱ caꞌmii Jesucristó cheꞌé nij yuvii̱ ma̱n nij chumanꞌ yoꞌ a: ―Nique̱ soj si̱j ma̱n chumanꞌ Corazín a. Nique̱ soj si̱j ma̱n chumanꞌ Betsaida a. ꞌO̱ se quira̱nꞌ uxrá soj sayuun na̱nj á. Dan me se nij síí ma̱n chumanꞌ Tiro do̱ꞌ, nij síí ma̱n chumanꞌ Sidón do̱ꞌ, me síí chiꞌi̱i̱ nimán na̱nj á. Tza̱j ne̱ sese caꞌanj ꞌu̱nj chiháán nij soꞌ ne̱ sese quiꞌyáj suun sa̱ꞌ noco̱o niꞌya̱j nij soꞌ, ga̱a ne̱ cuno nij soꞌ se‑na̱na̱j, ne̱ guun ya̱ rá nij soꞌ se vaa tumé nij soꞌ cacunꞌ, ne̱ canica̱j nimán nij soꞌ, ne̱ quinanó ndoꞌo rá nij soꞌ cheꞌé cacunꞌ tumé nij soꞌ, ne̱ nda̱a yatzíj yaꞌ cunuû nij soꞌ, ne̱ nda̱a yaj chruun acaa ruvaj caraa nij soꞌ raa̱ nij soꞌ, cheꞌé se quinanó rá nij soꞌ cheꞌé cacunꞌ tumé nij soꞌ asuun sa̱j ado̱nj. Nihánj, ne̱ ne caꞌa̱nj ꞌu̱nj maꞌ. Ma̱a̱n ina̱nj chiháán soj ꞌnaj, ne̱ quiꞌyáj suun sa̱ꞌ noco̱o queneꞌen maꞌa̱n soj, tza̱j ne̱ ne ca̱nica̱j nimán nij soj a̱ maꞌ.
23555	MAT 11:27	Canica̱j Jesucristó caꞌmii soꞌ rihaan nij yuvii̱, cataj soꞌ a: ―A̱j rqué Réé ꞌu̱nj Diose̱ cunuda̱nj rasu̱u̱n rihanj á. Ne̱ a̱ ꞌó síí ne neꞌen da̱j vaa ꞌu̱nj; ma̱a̱n o̱rúnꞌ Réj neꞌen a. ꞌO̱ se taꞌníí soꞌ mej ado̱nj. Ne̱ a̱ ꞌó yuvii̱ ne neꞌen da̱j vaa Réj maꞌ. Ma̱a̱n o̱rúnꞌ ꞌu̱nj neꞌen da̱j vaa soꞌ ado̱nj. Ne̱ sese me rá ꞌu̱nj cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan yoꞌó nij yuvii̱ da̱j vaa Réj, ne̱ queneꞌe̱n yoꞌó nij soꞌ uún ado̱nj.
23556	MAT 11:28	Ne̱ sese vaa síí navij ndoꞌo rá cheꞌé yan nanoꞌ uxrá soꞌ tucuáán sa̱ꞌ do̱ꞌ, sese vaa síí nanó ndoꞌo rá cheꞌé yan ne gu̱un nucua̱j soꞌ quiꞌya̱j soꞌ nu̱ꞌ tucuáán sa̱ꞌ tucuáán noco̱ꞌ soꞌ do̱ꞌ, ne̱ caꞌna̱ꞌ nij síí vaa da̱nj rihanj á. ꞌO̱ se nara̱a̱n rá nij síí vaa da̱nj, qui̱ꞌyáj na̱nj á.
23557	MAT 11:29	Dan me se canoco̱ꞌ soj manj, ne̱ quiꞌya̱j soj tucuáán tu̱cuꞌyón ꞌu̱nj man soj á. ꞌO̱ se síí vaa nica̱ꞌ nimán mej, ne̱ quinari̱ꞌ soj chrej quinara̱a̱n rá soj ado̱nj.
23558	MAT 11:30	ꞌO̱ se ne sayu̱u̱n vaa tucuáán cuchruj ꞌu̱nj canoco̱ꞌ soj maꞌ. ꞌO̱ se gu̱un nucua̱j soj quiꞌya̱j soj cunuda̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó a.
23563	MAT 12:5	”Ne̱ ne naya̱a̱ soj me taj se‑tucua̱nj Moisés cheꞌé nij xrej ꞌyaj suun nuvií naꞌ. ꞌO̱ se cheꞌé se‑su̱u̱n nij soꞌ, ꞌyaj nij soꞌ se vaa ne nó xcúún yuvii̱ quiꞌya̱j yuvii̱ güii naránj rá níꞌ si̱j israelitá maꞌ. Tza̱j ne̱ ne tumé nij soꞌ cacunꞌ cheꞌé se vaa ꞌyaj nij soꞌ maꞌ.
23565	MAT 12:7	Ne̱ vaa yoꞌó nana̱ no̱ rihaan danj Diose̱ taj: “Ne uun niha̱ꞌ rá ꞌu̱nj niꞌya̱j ꞌu̱nj síí rqué xcuu rihaan ꞌu̱nj maꞌ. ꞌO̱ se uun niha̱ꞌ rá ꞌu̱nj niꞌya̱j ꞌu̱nj yuvii̱ ꞌe̱e̱ rá man tuviꞌ ado̱nj”. Yoꞌ me se‑na̱na̱ Diose̱ nana̱ no̱ rihaan yanj yoꞌ a. Sese cuno soj me taj nana̱ yoꞌ, ne̱ ne cuta̱ꞌ soj cacunꞌ xráá nij síí nihánj sa̱j maꞌ. Ne̱ ne tumé nij síí nihánj cacunꞌ maꞌ.
23566	MAT 12:8	ꞌO̱ se síí caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ mej, ne̱ no̱ xcúnj quiri̱i̱ taꞌngaj da̱j quiꞌya̱j yuvii̱ güii naránj rá yuvii̱ ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí fariseo yoꞌ a.
23578	MAT 12:20	Ne̱ sese nari̱ꞌ soꞌ man yoꞌo̱ síí quiriꞌ rá síí ne uun nucua̱j noco̱ꞌ chrej sa̱ꞌ, ne̱ se̱ tiriꞌ nu̱ꞌ soꞌ man síí quiriꞌ rá yoꞌ maꞌ. ꞌO̱ se ra̱cuíj soꞌ man soꞌ ado̱nj. Dan me se caꞌve̱e se ase vaa rcoo̱ xtunꞌ do̱ꞌ, caꞌve̱e se ase vaa agaꞌ yaꞌan navij na acaa rque do̱ꞌ, vaa síí quiriꞌ rá yoꞌ, tza̱j ne̱ ra̱cuíj soꞌ man soꞌ, yan cunu̱u sa̱ꞌ soꞌ ado̱nj. Dan me se quiꞌya̱j canaán nana̱ ya̱ caꞌmi̱i̱ síí ꞌyaj suun rihanj ga̱a veꞌé caꞌne̱ꞌ soꞌ cacunꞌ cheꞌé yuvii̱ na̱nj ado̱nj.
23592	MAT 12:34	ꞌO̱ se ase vaa xcuáá yuva̱a̱ vaa soj ei. Chiꞌi̱i̱ vaa nimán soj, ne̱ chiꞌi̱i̱ vaa nana̱ aꞌmii soj ei. ꞌO̱ se ase vaa se ma̱n nimán yuvii̱ roꞌ, da̱nj vaa nana̱ avii tuꞌva yuvii̱ ado̱nj.
23595	MAT 12:37	ꞌO̱ se sese sa̱ꞌ vaa nana̱ caꞌmii so̱ꞌ, ne̱ cata̱j Diose̱ se vaa ne tumé so̱ꞌ cacunꞌ maꞌ. Ne̱ sese chiꞌi̱i̱ vaa nana̱ caꞌmii so̱ꞌ, ne̱ cuta̱ꞌ Diose̱ cacunꞌ xráá so̱ꞌ ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí fariseo yoꞌ a.
23598	MAT 12:40	ꞌO̱ se ase vaa cunuû síí cuꞌna̱j Jonás vaꞌnu̱j ya̱ güii rque xcuu xi̱j va̱j rque na yaꞌa̱nj roꞌ, taꞌngaꞌ da̱nj ga̱a̱ vaꞌnu̱j ya̱ güii nuvi̱i niga̱nꞌ qui̱náá ꞌu̱nj rque yoꞌóó queneꞌe̱n soj ado̱nj.
23600	MAT 12:42	Ne̱ güii caꞌne̱ꞌ Diose̱ cacunꞌ cheꞌé yuvii̱ roꞌ, cuchi̱ꞌ chana̱ nica̱j suun reiná guun chij rihaan chumanꞌ na̱j ga̱nꞌ ndoꞌo rej sur, ne̱ canicu̱nꞌ noꞌ rihaan soj, quiꞌya̱j Diose̱, ne̱ cuta̱ꞌ noꞌ cacunꞌ xráá soj ado̱nj. ꞌO̱ se ga̱nꞌ ndoꞌo cachéé noꞌ cuchi̱ꞌ noꞌ rihaan síí cuꞌna̱j Salomón, ne̱ cuno noꞌ nana̱ cu̱u tucuꞌyón Salomón man noꞌ ado̱nj. Ne̱ xa̱ꞌ ꞌu̱nj si̱j nicu̱nꞌ rihaan soj cuano̱, tza̱j ne̱ sa̱ꞌ doj vaa ꞌu̱nj rihaan síí cuꞌna̱j Salomón yoꞌ a̱ ado̱nj. Tza̱j ne̱ naꞌvej rá soj cuno̱ soj nana̱ aꞌmii ꞌu̱nj rihaan soj a̱ man ado̱nj.
23603	MAT 12:45	Ga̱a ne̱ dan me se anica̱j uún nana̱ chre̱e yoꞌ nimán snóꞌo yoꞌ, ne̱ nanoꞌ nana̱ chre̱e yoꞌ yoꞌó chi̱j tuviꞌ nana̱ chre̱e yoꞌ síí chiꞌi̱i̱ doj, ne̱ ꞌnaꞌ nique uún soꞌ nimán snóꞌo yoꞌ, ga̱a ne̱ ca̱yáán taranꞌ nij nana̱ chre̱e yoꞌ a. Dan me se ga̱a naá ga̱a cayáán o̱rúnꞌ nana̱ chre̱e yoꞌ, ne̱ ma̱a̱n taꞌngaꞌ quij vaa nimán snóꞌo yoꞌ, tza̱j ga̱a namán yoꞌó chi̱j nana̱ chre̱e yoꞌ, ga̱a ne̱ doj a̱ tico nana̱ chre̱e man soꞌ, ne̱ doj a̱ quij vaa nimán snóꞌo yoꞌ, ꞌyaj nana̱ chre̱e yoꞌ a̱ ado̱nj. ”Ne̱ ase vaa ranꞌ snóꞌo yoꞌ roꞌ, taꞌngaꞌ da̱nj quira̱nꞌ soj si̱j israelitá si̱j naꞌvej rá cuno̱ se‑na̱na̱ ꞌu̱nj ei. ꞌO̱ se cheꞌé se natáꞌ ꞌu̱nj se‑na̱na̱j rihaan soj roꞌ, cheꞌé dan doj a̱ ga̱a̱ sayuun quira̱nꞌ soj rihaan sayuun quira̱nꞌ nij síí ataa cuno̱ se‑na̱na̱j ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés do̱ꞌ, rihaan nij síí fariseo do̱ꞌ a.
23608	MAT 12:50	ꞌO̱ se yuvii̱ uno rihaan Réé ꞌu̱nj síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ roꞌ, ase vaa tinúú ꞌu̱nj do̱ꞌ, ase vaa raꞌvij ꞌu̱nj do̱ꞌ, ase vaa nií ꞌu̱nj do̱ꞌ, vaa nij soꞌ rihanj ado̱nj ―taj Jesucristó a.
23620	MAT 13:12	ꞌO̱ se síí a̱j nariꞌ nana̱ roꞌ, doj a̱ nari̱ꞌ uún soꞌ, ne̱ uxrá queneꞌe̱n ndoꞌo soꞌ, quiꞌya̱j Diose̱ na̱nj ado̱nj. Ne̱ síí naꞌvej rá nari̱ꞌ sa̱ꞌ nana̱ roꞌ, tana̱nj caꞌne̱e̱ Diose̱ do̱j nij nana̱ nariꞌ soꞌ man soꞌ, ne̱ quina̱j u̱u̱n soꞌ na̱nj ado̱nj.
23623	MAT 13:15	ꞌO̱ se caráán maꞌa̱n nij yuvii̱ nihánj rihaan nij soꞌ, cheꞌé rej naꞌvej rá nij soꞌ queneꞌe̱n maꞌa̱n nij soꞌ, ne̱ caráán nij soꞌ xréé nij soꞌ, cheꞌé rej naꞌvej rá nij soꞌ cuno̱ nij soꞌ uún a. Ne̱ ne atúj nana̱ nimán nij soꞌ, ꞌyaj nij soꞌ, cheꞌé yan naꞌvej rá nij soꞌ xca̱j nij soꞌ cuentá ne̱ ca̱nica̱j nimán nij soꞌ a̱ maꞌ. ꞌO̱ se naꞌvej uxrá rá nij soꞌ quinahu̱un sa̱ꞌ nimán nij soꞌ qui̱ꞌyáá ꞌu̱nj a̱ man ado̱nj”. Yoꞌ me se‑na̱na̱ Diose̱ nana̱ nataꞌ síí cuꞌna̱j Isaías cheꞌé maꞌa̱n Diose̱ ga̱a naá a.
23624	MAT 13:16	”Tza̱j ne̱ vaa cheꞌé ga̱a̱ niha̱ꞌ rá soj cheꞌé rihaan soj do̱ꞌ, cheꞌé xréé soj do̱ꞌ ei. ꞌO̱ se a̱j queneꞌen soj se vaa quiꞌyáj, ne̱ a̱j cuno soj nana̱ caꞌmij á.
23671	MAT 14:5	Cheꞌé se cataj síí cuꞌna̱j Juan rihaan soꞌ, ga̱a ne̱ guun ndoꞌo rá síí cuꞌna̱j Herodes cavi̱ꞌ síí cuꞌna̱j Juan yoꞌ a. Tza̱j ne̱ cuchuꞌviꞌ soꞌ se vaa caꞌma̱an rá nij yuvii̱ a. ꞌO̱ se síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ me síí cuꞌna̱j Juan, rá nij yuvii̱ a.
23704	MAT 15:2	―Nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ so̱ꞌ roꞌ, me cheꞌé ne uno nij soꞌ nana̱ cataj xnaꞌanj nij síí ma̱n ga̱a naá ga̱. ꞌO̱ se ne naꞌyaꞌ nij soꞌ ga̱a chá nij soꞌ chraa maꞌ ―taj nij soꞌ rihaan Jesucristó a.
23706	MAT 15:4	ꞌO̱ se caꞌneꞌ Diose̱ suun se vaa: “Cara̱a̱ co̱chróó so̱ꞌ rihaan réé so̱ꞌ do̱ꞌ, rihaan nií so̱ꞌ do̱ꞌ á”. Ne̱: “Síí aꞌmii chre̱e rihaan rej do̱ꞌ, rihaan nii do̱ꞌ, me se va̱j soꞌ ne̱ nu̱ꞌ cheꞌe̱ cavi̱ꞌ soꞌ á”. Da̱nj vaa nana̱ cataj xnaꞌanj Diose̱ rihaan níꞌ á.
23710	MAT 15:8	“Yuvii̱ nihánj roꞌ, ase vaa nana̱ aꞌmii síí aráj cochro̱j rihanj vaa nana̱ aꞌmii nij soꞌ, tza̱j ne̱ tuꞌva rmaꞌa̱n nij soꞌ na̱nj á. Nimán nij soꞌ me se ino̱ vaa na̱nj ado̱nj. ꞌO̱ se ne nocoꞌ uxrá nimán nij soꞌ manj maꞌ.
23711	MAT 15:9	Naꞌvíj rmaꞌa̱n nij soꞌ rihanj na̱nj á. ꞌO̱ se na̱nj se‑na̱na̱ yuvii̱ me nana̱ tucuꞌyón nij soꞌ na̱nj ado̱nj”. Dan me se‑na̱na̱ Diose̱ nana̱ aꞌmii cheꞌé soj á ―taj Jesucristó rihaan nij síí fariseo do̱ꞌ, rihaan nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ do̱ꞌ a.
23721	MAT 15:19	ꞌO̱ se nihánj me se chiꞌi̱i̱ avii nimán yuvii̱ a: se chiꞌi̱i̱ do̱ꞌ, yan ticavi̱ꞌ man tuviꞌ do̱ꞌ, yan coto̱j ga̱ nica̱ tuviꞌ do̱ꞌ, cheꞌé yan quiꞌya̱j itu̱u̱ siꞌyaj tuviꞌ do̱ꞌ, cheꞌé yan caꞌmi̱i̱ ne̱ cheꞌé tuviꞌ do̱ꞌ, cheꞌé yan nachri̱ꞌ ni̱ꞌyaj man tuviꞌ do̱ꞌ, me nu̱ꞌ se avii nimán yuvii̱,
23724	MAT 15:22	Ga̱a ne̱ curiha̱nj ꞌo̱ chana̱ cananea chana̱ ne̱ rej yoꞌ a. Ne̱ caguáj ndoꞌo noꞌ rihaan Jesucristó, cataj noꞌ: ―Neꞌenj se vaa tuviꞌ síí cuꞌna̱j David síí cane ga̱a naá mé so̱ꞌ, Señor. Cheꞌé dan cunu̱u ꞌe̱e̱ rá so̱ꞌ manj á. ꞌO̱ se canó uxrá nana̱ chre̱e man taꞌníj chala̱ cunii na̱nj á ―taj chana̱ yoꞌ, caguáj noꞌ rihaan Jesucristó a.
23725	MAT 15:23	Tza̱j ne̱ a̱ ꞌó nana̱ ne caꞌmi̱i̱ Jesucristó rihaan noꞌ a. Ga̱a ne̱ cuchiꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó rihaan soꞌ, ne̱ cachíín niꞌya̱j nij soꞌ rihaan soꞌ, cataj nij soꞌ: ―Qui̱ꞌyáá so̱ꞌ se ndoꞌo, ne̱ cata̱j xnaꞌanj so̱ꞌ rihaan chana̱ yoꞌ se vaa caꞌa̱nj chana̱ yoꞌ na̱nj rugua̱nj. ꞌO̱ se noco̱ꞌ uxrá noꞌ man níꞌ, ne̱ aguáj ndoꞌo noꞌ na̱nj asanj ―taj nij soꞌ a.
23726	MAT 15:24	Ga̱a ne̱ cataj soꞌ: ―Na̱nj chana̱ yaníj me noꞌ, ne̱ ina̱nj rihaan nij yuvii̱ israelitá caꞌnéé Diose̱ manj na̱nj á. ꞌO̱ se ase vaa daán Diose̱ matzinj roꞌ, vaa nij síí israelitá rihaan Diose̱, ne̱ a̱j caꞌanj niꞌya̱ uxrá nij soꞌ, ne̱ cheꞌé yan nano̱ꞌ ꞌu̱nj man síí caꞌanj niꞌya̱ ꞌnaj na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a.
23734	MAT 15:32	Ga̱a ne̱ canacúún Jesucristó caꞌna̱ꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ rihaan soꞌ, ne̱ cataj soꞌ: ―Cunuu ꞌe̱e̱ raj man nij yuvii̱ nihánj na̱nj á. ꞌO̱ se quisíj vaꞌnu̱j güii mán nij soꞌ ga̱j, ne̱ taj yan va̱j se chá nij soꞌ a̱ maꞌ. Ne̱ naꞌvej raj caꞌne̱j ꞌu̱nj man nij soꞌ caꞌa̱nj nij soꞌ maꞌ. ꞌO̱ se va̱j nij soꞌ chrej, ne̱ naꞌaan rque nij soꞌ, ne̱ nina̱j nij soꞌ rá chrej, rá ꞌu̱nj na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó a.
23735	MAT 15:33	Ne̱ cataj nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ rihaan soꞌ a: ―ꞌO̱ se rcoꞌ quij u̱u̱n me nihánj, ne̱ me rej quiri̱ꞌ níꞌ rachrúún cha̱ cunuda̱nj nij yuvii̱ nihánj ga̱ ―taj nij soꞌ a.
23749	MAT 16:8	Ne̱ a̱j neꞌen Jesucristó da̱j uun nimán nij soꞌ, ne̱ cheꞌé dan cataj soꞌ: ―Me cheꞌé nanó ndoꞌo rá soj se vaa taj rachrúún rihaan soj ga̱. ꞌO̱ se do̱j amán rá soj neꞌen soj manj vaa ga̱a̱ na̱nj asan.