23222	MAT 1:9	Ne̱ Uzías me rej síí cuꞌna̱j Jotam, ne̱ Jotam me rej síí cuꞌna̱j Acaz, ne̱ Acaz me rej síí cuꞌna̱j Ezequías a.
23223	MAT 1:10	Ne̱ Ezequías me rej síí cuꞌna̱j Manasés, ne̱ Manasés me rej síí cuꞌna̱j Amón, ne̱ Amón me rej síí cuꞌna̱j Josías a.
23224	MAT 1:11	Ne̱ Josías me rej nij tinu̱j síí cuꞌna̱j Jeconías, ne̱ cayáán nij soꞌ yoꞌ quiꞌyaj canaán nij síí ma̱n Babilonia rihaan nij yuvii̱ israelitá, ne̱ caꞌanj nica̱j nij soꞌ man nij yuvii̱ israelitá chiháán nij soꞌ gu̱un nij yuvii̱ israelitá mozó rihaan nij soꞌ ado̱nj.
23226	MAT 1:13	ne̱ Zorobabel me rej síí cuꞌna̱j Abiud, ne̱ Abiud me rej síí cuꞌna̱j Eliaquim, ne̱ Eliaquim me rej síí cuꞌna̱j Azor,
23227	MAT 1:14	ne̱ Azor me rej síí cuꞌna̱j Sadoc, ne̱ Sadoc me rej síí cuꞌna̱j Aquim, ne̱ Aquim me rej síí cuꞌna̱j Eliud,
23231	MAT 1:18	Ne̱ nihánj me se vaa guun asi̱j rque̱ ga̱a ataa caꞌnga̱a̱ Jesucristó a. Dan me se nii Jesucristó me chana̱ cuꞌna̱j Mariá a. Ga̱a asino ya̱a̱n guun ya̱ rá noꞌ ga̱ síí cuꞌna̱j José se vaa xca̱j tuviꞌ ro̱j soꞌ a. Tza̱j ne̱ ataa cunu̱u rcuaꞌa̱a̱n ro̱j soꞌ a. Tza̱j ne̱ xcaj noꞌ cuentá se vaa a̱j nariꞌ noꞌ neꞌej quiꞌyaj Nimán Diose̱ a.
23232	MAT 1:19	Dan me se síí cuꞌna̱j José me síí xca̱j man chana̱ cuꞌna̱j Mariá, ne̱ xcaj soꞌ cuentá se vaa a̱j nuû rque noꞌ neꞌej a. Cheꞌé dan nuchruj ra̱a̱ soꞌ, ne̱ guun rá soꞌ se vaa ta̱náj yuve̱ soꞌ man noꞌ ado̱nj. Dan me se si̱j vaa nica̱ nimán me soꞌ, ne̱ guun rá soꞌ cata̱j xnaꞌanj soꞌ rihaan nij síí nica̱j suun, tza̱j ne̱ guun vi̱j rá soꞌ, ne̱ ne caꞌve̱j rá soꞌ cuta̱ꞌ soꞌ cacunꞌ xráá chana̱ cuꞌna̱j Mariá rihaan nij síí nica̱j suun a.
23233	MAT 1:20	Dan me se nuchruj ra̱a̱ soꞌ da̱j quiꞌya̱j soꞌ, ga̱a ne̱ rej nii̱ caꞌmii nej rihaan soꞌ a. Dan me se cotoj soꞌ, ne̱ naquiꞌyaa rihaan soꞌ se vaa caꞌnaꞌ yoꞌo̱ se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ, ne̱ cataj se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan soꞌ a: ―Cu̱nó so̱ꞌ caꞌmi̱i̱ ꞌu̱nj, José. ꞌO̱ se taꞌnij siꞌno̱ síí cuꞌna̱j David síí cane ga̱a naá mé so̱ꞌ ado̱nj. Se̱ cuchuꞌvíꞌ so̱ꞌ xca̱j so̱ꞌ man chana̱ cuꞌna̱j Mariá maꞌ. Ne tumé noꞌ cacunꞌ maꞌ. Ma̱a̱n se nayón neꞌej rque noꞌ quiꞌyaj Nimán Diose̱ ado̱nj.
23235	MAT 1:22	Nu̱ꞌ nihánj me se vaa quiꞌyaj síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ a. Quiꞌyaj gue̱e̱ soꞌ nu̱ꞌ nana̱ cataj xnaꞌanj soꞌ ga̱a naá rihaan ꞌo̱ síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ rihaan yuvii̱, ne̱ nihánj me nana̱ caꞌmii soꞌ rihaan síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ yoꞌ a:
23236	MAT 1:23	“Queneꞌe̱n soj se vaa quinari̱ꞌ ꞌo̱ chana̱ ya̱a̱n neꞌej, ne̱ cuchru̱j noꞌ neꞌej sno̱ꞌo cunii, ne̱ Emanuel cuꞌna̱j neꞌej ado̱nj”. Da̱nj caꞌmii síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ ga̱a naá rihaan síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱, ne̱ nana̱ “Emanuel” taj se vaa cane̱ maꞌa̱n Diose̱ ga̱ níꞌ ado̱nj.
23237	MAT 1:24	Veé dan, ne̱ quinanuû rá síí cuꞌna̱j José, ne̱ quiꞌyaj soꞌ nu̱ꞌ nda̱a vaa cataj xnaꞌanj se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan soꞌ, ne̱ xcaj soꞌ man chana̱ cuꞌna̱j Mariá a.
23238	MAT 1:25	Tza̱j ne̱ ne coto̱j soꞌ ga̱ noꞌ nda̱a se quisíj cuchruj noꞌ neꞌej sno̱ꞌo cunii a. Ne̱ tucuꞌnáj José Jesús man neꞌej ado̱nj.
23240	MAT 2:2	Ne̱ xnáꞌanj nij soꞌ man nij síí ma̱n Jerusalén, cataj nij soꞌ: ―Neꞌej gu̱un síí nica̱j suun rey gu̱un chij rihaan nij yuvii̱ israelitá roꞌ, me rej caꞌngaa soꞌ ga̱. Queneꞌen núj yatiꞌ taj xnaꞌanj yoꞌ se vaa caꞌngaa soꞌ na̱nj á. Cavii yatiꞌ yoꞌ xta̱ꞌ rej síj güii, ne̱ cheꞌé dan caꞌnaꞌ núj quinaꞌvi̱j núj rihaan soꞌ ado̱nj ―taj nij síí tucuꞌyón ndoꞌo cheꞌé yatiꞌ a.
23242	MAT 2:4	Veé dan, ne̱ cunuu chre̱ꞌ taranꞌ nij xrej ata̱ suun noco̱o doj cunuu chre̱ꞌ nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan nij yuvii̱ cunuu chre̱ꞌ rihaan soꞌ, quiꞌyaj soꞌ, ne̱ xnáꞌanj Herodes man nij soꞌ me rej caꞌnga̱a̱ síí caꞌne̱j Diose̱ ti̱nanii man yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ rihaan sayuun a.
23246	MAT 2:8	Ga̱a ne̱ caꞌnéé Herodes man nij soꞌ caꞌa̱nj nij soꞌ chumanꞌ Belén, ne̱ caꞌneꞌ Herodes suun rihaan nij soꞌ, ne̱ cataj Herodes: ―Nano̱ꞌ uxrá soj man neꞌej yoꞌ, ne̱ asa̱ꞌ nariꞌ soj man neꞌej, ne̱ cata̱j xnaꞌanj soj rihanj me rej ne neꞌej yoꞌ, ga̱a ne̱ caꞌa̱nj ma̱ꞌanj quinaꞌvi̱j ma̱ꞌanj rihaan neꞌej yoꞌ ado̱nj ―taj Herodes rihaan nij síí tucuꞌyón ndoꞌo cheꞌé yatiꞌ, caꞌmii ne̱ soꞌ rihaan nij síí tucuꞌyón ndoꞌo cheꞌé yatiꞌ a.
23247	MAT 2:9	Quisíj cuno nij soꞌ nana̱ cataj xnaꞌanj síí nica̱j suun rey rihaan nij soꞌ, ga̱a ne̱ curiha̱nj nij soꞌ, caꞌanj nij soꞌ, ga̱a ne̱ queneꞌen uún nij soꞌ man yatiꞌ yoꞌ a. Yatiꞌ a̱j queneꞌen nij soꞌ rej síj güii me yatiꞌ yoꞌ, ne̱ dan me se va̱j yatiꞌ yoꞌ, ne̱ yoꞌo̱ canocoꞌ nij soꞌ man yatiꞌ yoꞌ, nda̱a se canicunꞌ yatiꞌ yoꞌ rej xta̱ꞌ rej ya̱nj neꞌej yoꞌ a.
23248	MAT 2:10	Ga̱a queneꞌen nij soꞌ man yatiꞌ yoꞌ, ga̱a ne̱ uxrá guun niha̱ꞌ rá nij soꞌ,
23249	MAT 2:11	ga̱a ne̱ catúj nij soꞌ rá veꞌ rej canicunꞌ yatiꞌ xta̱ꞌ, ga̱a ne̱ nariꞌ nij soꞌ man neꞌej ga̱ nii neꞌej chana̱ cuꞌna̱j Mariá, ga̱a ne̱ canicunꞌ ru̱j nij soꞌ, ne̱ quinaꞌvíj nij soꞌ rihaan neꞌej yoꞌ a. Veé dan, ga̱a ne̱ nuxraꞌ nij soꞌ se‑chru̱nj nij soꞌ, ga̱a ne̱ rqué ndoꞌo nij soꞌ rasu̱u̱n sa̱ꞌ rihaan neꞌej yoꞌ a. Dan me se agaꞌ oró míí do̱ꞌ, squíí cuꞌna̱j incienso do̱ꞌ, squíí cuꞌna̱j mirra do̱ꞌ, rqué u̱u̱n nij soꞌ rihaan neꞌej yoꞌ a.
23250	MAT 2:12	Ne̱ rej nii̱ caꞌmii nej rihaan nij soꞌ, ne̱ cataj xnaꞌanj Diose̱ rihaan nij soꞌ se vaa se̱ canica̱j uún nij soꞌ caꞌa̱nj nij soꞌ rihaan síí nica̱j suun rey cuꞌna̱j Herodes, taj nej rihaan nij soꞌ a. Cheꞌé dan yoꞌó chrej canica̱j nij soꞌ quinanꞌ nij soꞌ chiháán nij soꞌ a.
23251	MAT 2:13	Quisíj quinanꞌ nij síí tucuꞌyón ndoꞌo cheꞌé yatiꞌ, ga̱a ne̱ rej nii̱ caꞌmii nej rihaan síí cuꞌna̱j José a. Dan me se naquiꞌyaa yoꞌo̱ se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan soꞌ, ne̱ cataj se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan soꞌ a: ―Na̱xagaa so̱ꞌ, ne̱ ni̱caj so̱ꞌ man ro̱j ni̱i neꞌej, ne̱ cuna̱nj so̱ꞌ caꞌa̱nj so̱ꞌ rej cuꞌna̱j Egiptó, ne̱ ca̱yáán so̱ꞌ Egiptó nda̱a güii caꞌmi̱i̱ uún ꞌu̱nj rihaan so̱ꞌ á. ꞌO̱ se nano̱ꞌ ndoꞌo síí nica̱j suun rey cuꞌna̱j Herodes man neꞌej, ne̱ ticavi̱ꞌ soꞌ man neꞌej yoꞌ vaa taj soꞌ ado̱nj ―taj se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan síí cuꞌna̱j José a.
23253	MAT 2:15	ne̱ cane nij soꞌ Egiptó yoꞌ nda̱a se caviꞌ síí nica̱j suun rey cuꞌna̱j Herodes a. Dan me se quisíj ya̱ nu̱ꞌ nana̱ nda̱a vaa cataj xnaꞌanj síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan ꞌo̱ síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá, se vaa cataj soꞌ: “Canacúún ꞌu̱nj man taꞌníj se vaa cavi̱i̱ soꞌ Egiptó caꞌna̱ꞌ soꞌ ado̱nj”. Da̱nj taj Diose̱ ga̱a naá cheꞌé taꞌníí soꞌ Jesucristó ado̱nj.
23254	MAT 2:16	Quisíj caꞌanj nij re̱j Jesucristó rej cuꞌna̱j Egiptó, ga̱a ne̱ xcaj síí nica̱j suun rey cuꞌna̱j Herodes cuentá se vaa a̱j tihaꞌ yuꞌunj nij síí tucuꞌyón cheꞌé yatiꞌ man soꞌ, ga̱a ne̱ caꞌmaan ndoꞌo rá soꞌ, ne̱ cheꞌé dan caꞌneꞌ soꞌ suun rihaan tanuu se vaa ticavi̱ꞌ tanuu man nu̱ꞌ neꞌej sno̱ꞌo cunii ya̱nj nu̱ꞌ anica̱j chumanꞌ Belén a. Neꞌej va̱j vi̱j yoꞌ rej rque̱ roꞌ, cavi̱ꞌ, taj soꞌ a. Da̱nj quiꞌyaj soꞌ, ga̱a ne̱ cavi̱ꞌ neꞌej caꞌmii yatiꞌ cheꞌé taj nij síí tucuꞌyón cheꞌé yatiꞌ rihaan soꞌ, rá soꞌ a.
23255	MAT 2:17	Da̱nj quiꞌyaj soꞌ, ne̱ quisíj ya̱ nu̱ꞌ nana̱ cataj xnaꞌanj síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá síí cuꞌna̱j Jeremías, se vaa cataj soꞌ:
23256	MAT 2:18	“Cuno̱ nii taꞌve̱e ndoꞌo chana̱ ma̱n chumanꞌ cuꞌna̱j Ramá a. Ase vaa chana̱ cuꞌna̱j Raquel chana̱ cane ga̱a naá ga̱a̱ nij chana̱, taꞌve̱e ndoꞌo nij noꞌ cheꞌé taꞌníí nij noꞌ a. Ne̱ se̱ caꞌvej uxrá rá nij chana̱ naquiꞌya̱j niha̱ꞌ noꞌ nimán noꞌ, cheꞌé se navij taꞌníí nij noꞌ caviꞌ na̱nj ado̱nj”. Da̱nj caꞌmii síí cuꞌna̱j Jeremías ga̱a naá a.
23257	MAT 2:19	Ga̱a quisíj caviꞌ síí nica̱j suun rey cuꞌna̱j Herodes, ga̱a ne̱ naquiꞌyaa uún yoꞌo̱ se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan síí cuꞌna̱j José ga̱a yáán soꞌ Egiptó ga̱a otoj soꞌ rej nii̱ a.
23260	MAT 2:22	Ne̱ cuchiꞌ nana̱ rihaan soꞌ se vaa síí cuꞌna̱j Arquelao guun síí nica̱j suun rey uun chij rihaan estadó Judea a. Dan me se nayón síí cuꞌna̱j Arquelao rihaan rej soꞌ síí cuꞌna̱j Herodes a. Cheꞌé dan cuchuꞌviꞌ ndoꞌo síí cuꞌna̱j José caꞌa̱nj soꞌ estadó Judea, ga̱a ne̱ caꞌmii nej rihaan uún soꞌ se vaa se̱ caꞌanj soꞌ estadó Judea maꞌ. Cheꞌé dan caꞌanj soꞌ estadó Galilea,
23261	MAT 2:23	ne̱ cuchiꞌ soꞌ chumanꞌ Nazaret, ne̱ cayáán soꞌ chumanꞌ yoꞌ a. Dan me se cayáán nij soꞌ chumanꞌ Nazaret, ne̱ quisíj ya̱ nu̱ꞌ nana̱ cataj nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá, se vaa síí cavii Nazaret me síí caꞌne̱j Diose̱ ti̱nanii man yuvii̱ rihaan sayuun ado̱nj. Ina̱nj da̱nj caꞌmii nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá yoꞌ a.
23265	MAT 3:4	Dan me se síí cuꞌna̱j Juan me se nu̱u̱ soꞌ yatzíj nuj xcuu camelló ne̱ ꞌni̱j catuu̱n soꞌ merque̱ nu̱j, ne̱ chá soꞌ ina̱nj rquíí, ne̱ catziꞌ xtaan ma̱n quij coꞌo soꞌ ado̱nj.
23267	MAT 3:6	ga̱a ne̱ cataꞌ ne nij yuvii̱ rá chráá cuꞌna̱j Jordán, quiꞌyaj Juan a. Dan me se nataꞌ ya̱ nij yuvii̱ cheꞌé nu̱ꞌ cacunꞌ tumé nij yuvii̱, ga̱a ne̱ cataꞌ ne nij yuvii̱ ado̱nj.
23268	MAT 3:7	Ga̱a ne̱ queneꞌen síí cuꞌna̱j Juan se vaa caꞌnaꞌ ndoꞌo nij síí fariseo do̱ꞌ, nij síí saduceo do̱ꞌ, me rá nij soꞌ cuta̱ꞌ ne Juan man nij soꞌ a. Ga̱a ne̱ caꞌmii natáj soꞌ rihaan nij soꞌ, cataj soꞌ: ―Ase vaa xcuáá yuva̱a̱ vaa soj á. Me síí cataj xnaꞌanj rihaan soj cuna̱nj soj, ne̱ quinani̱i̱ soj rihaan sayuun quiꞌya̱j Diose̱ ga̱. Asa̱ꞌ caꞌve̱e quinani̱i̱ soj rihaan sayuun, quiꞌya̱j ina̱nj na cata̱ꞌ ne soj ga̱.
23269	MAT 3:8	Sese ya̱ cunuu sa̱ꞌ nimán soj, ne̱ caꞌa̱nj soj quiꞌya̱j soj nda̱a vaa ꞌyaj yuvii̱ cunuu sa̱ꞌ nimán á.
23270	MAT 3:9	Ne̱ tadó soj sese quisi̱j rá soj cata̱j soj se vaa taꞌníí taꞌnij siꞌno̱ síí cuꞌna̱j Abraham síí cane ga̱a naá me soj, ne̱ ne tumé soj cacunꞌ, cata̱j soj á. Se̱ caꞌmii soj daj chiha̱a̱ míj da̱nj maꞌ. Ma̱a̱n se cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa nuveé se yaꞌa̱nj tihaꞌ taꞌníí taꞌnij siꞌno̱ síí cuꞌna̱j Abraham me soj a̱ maꞌ. Ma̱a̱n se sese Diose̱ rá, ne̱ caꞌve̱e ni̱caj Diose̱ náá guun yahij na̱j rihaan yoꞌóó nihánj, ne̱ quiꞌya̱j Diose̱ man ꞌo̱ taꞌníí taꞌnij siꞌno̱ síí cuꞌna̱j Abraham ado̱nj. Cheꞌé dan canoco̱ꞌ ya̱ soj man Diose̱ á.
23271	MAT 3:10	”ꞌO̱ se nichru̱nꞌ quiꞌya̱j Diose̱ sayuun man nij síí naꞌvej rá cuno̱ rihaan soꞌ na̱nj á. Ase vaa síí oro̱ꞌ agaꞌ aꞌneꞌ chruun, ne̱ oro̱ꞌ soꞌ agaꞌ caꞌne̱ꞌ soꞌ chruun roꞌ, da̱nj vaa Diose̱ cuano̱ ei. Cheꞌé dan ase vaa ꞌyaj nii man chruun roꞌ, taꞌngaꞌ da̱nj quiꞌya̱j Diose̱ man nij síí ne uno rihaan soꞌ a. Dan me se aꞌneꞌ nii chruun nuviꞌ chruj sa̱ꞌ raa̱, ne̱ araa nii man chruun yoꞌ rihaan yaꞌan a. Taꞌngaꞌ da̱nj quiꞌya̱j Diose̱ man nij síí naꞌvej rá canoco̱ꞌ chrej sa̱ꞌ ado̱nj.
23273	MAT 3:12	Dan me se ase vaa síí oro̱ꞌ chruun palá vaa soꞌ cuano̱ ado̱nj. Dan me se síí nica̱j chruun palá roꞌ, rii nu̱ꞌ ꞌnúú trigó na̱j rihaan yoꞌóó, ne̱ naquiꞌyaj chre̱ꞌ soꞌ man ꞌnúú trigó sa̱ꞌ, ne̱ araa soꞌ man ꞌnúú trigó sa̱ꞌ rá veꞌ, ne̱ anica̱j soꞌ araa soꞌ squíj niꞌya xráá trigó rihaan yaꞌan a. Ne̱ ase vaa síí nica̱j palá ma̱n cuano̱ roꞌ, da̱nj quiꞌya̱j síí caꞌna̱ꞌ, ne̱ naquiꞌya̱j chre̱ꞌ soꞌ man cunuda̱nj nij síí cunuu sa̱ꞌ nimán, ne̱ cara̱a soꞌ man nij síí chiꞌi̱i̱ rihaan yaꞌan, ne̱ caca̱a̱ nij soꞌ nu̱ꞌ cavii nu̱ꞌ caꞌanj, ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ quinaꞌáj yaꞌan yoꞌ a̱ man ado̱nj. ―Da̱nj caꞌmii síí cuꞌna̱j Juan rihaan nij yuvii̱ yoꞌ a.
23276	MAT 3:15	Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan soꞌ a: ―Caꞌve̱j so̱ꞌ cuta̱ꞌ ne so̱ꞌ manj ei. Da̱nj quiꞌya̱j níꞌ, cheꞌé se no̱ xcúún níꞌ quiꞌya̱j níꞌ nu̱ꞌ se vaa me rá Diose̱ quiꞌya̱j níꞌ ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan síí cuꞌna̱j Juan, ga̱a ne̱ caꞌvej rá soꞌ, ga̱a ne̱ cutaꞌ ne soꞌ man Jesucristó a.
23277	MAT 3:16	Quisíj cataꞌ ne Jesucristó, ga̱a ne̱ curiha̱nj soꞌ rá na, ga̱a ne̱ taj niꞌyón naxraꞌ rej xta̱ꞌ, ne̱ queneꞌen soꞌ se vaa nanij Nimán Diose̱ rej xta̱ꞌ, ne̱ ase vaa chaꞌaa̱n roꞌ, vaa Nimán Diose̱, curuviꞌ yoꞌ rej xta̱ꞌ nanij yoꞌ raa̱ Jesucristó a.
23279	MAT 4:1	Ga̱a ne̱ caꞌanj Jesucristó rej tacaan, quiꞌyaj Nimán Diose̱, cheꞌé rej caꞌve̱e gu̱un rá síí chre̱e tiha̱ꞌ yuꞌunj síí chre̱e man Jesucristó a.
23280	MAT 4:2	Ne̱ vi̱j chiha̱a̱ ya̱ güii quisíj Jesucristó tocoꞌ Jesucristó xꞌnaa man maꞌa̱n soꞌ cheꞌé se aráj gue̱e̱ soꞌ rihaan Diose̱, ga̱a ne̱ quinaꞌaan ndoꞌo rque Jesucristó a.
23285	MAT 4:7	Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan soꞌ a: ―Tza̱j ne̱ ne nó xcúnj qui̱ꞌyáj da̱nj maꞌ. ꞌO̱ se taj uún danj Diose̱: “Se̱ guun qui̱riꞌyunj so̱ꞌ man Diose̱ síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ ne̱ ti̱háꞌ so̱ꞌ man soꞌ maꞌ”. Ina̱nj da̱nj aꞌmii danj Diose̱ rihaan níꞌ ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan síí chre̱e a.
23286	MAT 4:8	Ga̱a ne̱ nica̱j síí chre̱e man Jesucristó caꞌanj soꞌ raa̱ ꞌo̱ quij xca̱a̱n ndoꞌo uún a. Ne̱ tihaa̱n soꞌ man nu̱ꞌ chumanꞌ ma̱n rihaan cunu̱ꞌ chumii̱ rihaan Jesucristó, ne̱ tihaa̱n soꞌ rihaan Jesucristó se vaa veꞌé ndoꞌo vaa nu̱ꞌ chumanꞌ yoꞌ ado̱nj.
23287	MAT 4:9	Dan me se cataj uún síí chre̱e rihaan Jesucristó a: ―Gu̱un chij so̱ꞌ rihaan cunuda̱nj chumanꞌ na̱j rihaan chumii̱, qui̱ꞌyáá ꞌu̱nj, sese canicu̱nꞌ ru̱j so̱ꞌ quinaꞌvi̱j so̱ꞌ rihaan ꞌu̱nj á ―taj síí chre̱e yoꞌ rihaan Jesucristó a.
23289	MAT 4:11	Ga̱a ne̱ tanáj síí chre̱e man soꞌ, caꞌanj síí chre̱e yoꞌ, ga̱a ne̱ cuchiꞌ nij se‑mo̱zó Diose̱ rihaan Jesucristó, rqué nij soꞌ me maꞌa̱n se cachiin rihaan Jesucristó a.
23290	MAT 4:12	Cuchiꞌ nana̱ rihaan Jesucristó se vaa quitaꞌaa nij tanuu man síí cuꞌna̱j Juan, caxríj tanuu tagaꞌ man soꞌ, ne̱ cheꞌé dan caꞌanj Jesucristó estadó Galilea,
23292	MAT 4:14	Dan me se da̱nj quiꞌyaj Jesucristó caꞌanj soꞌ rej yoꞌ, ga̱a ne̱ guun ya̱ nu̱ꞌ nda̱a vaa cataj síí cuꞌna̱j Isaías síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá se vaa cataj soꞌ:
23294	MAT 4:16	Ne̱ nij síí ma̱n rej yoꞌ roꞌ, guun queꞌe̱e̱ yoꞌ ne queneꞌe̱n uxrá nij soꞌ rasu̱u̱n cheꞌé Diose̱ maꞌ. Ma̱a̱n se ase vaa yuvii̱ ne̱ rej rmi̱ꞌ roꞌ, da̱nj vaa nij soꞌ ne̱ nij soꞌ na̱nj ado̱nj. ꞌO̱ se vaa güii, ne̱ cavi̱ꞌ u̱u̱n nij soꞌ, ne̱ da̱nj uun maꞌa̱n, rá nij soꞌ ado̱nj. Tza̱j ne̱ caꞌna̱ꞌ ꞌo̱ yaꞌan, ne̱ cuchugu̱u̱n rej ya̱nj nij soꞌ, quiꞌya̱j yaꞌan yoꞌ, ne̱ veꞌé ndoꞌo xca̱j nij soꞌ cuentá ado̱nj”. Yoꞌ me se vaa cataj síí cuꞌna̱j Isaías ga̱a naá a.
23295	MAT 4:17	Ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ Jesucristó caꞌmii natáj soꞌ rihaan yuvii̱, ne̱ cataj soꞌ: ―Nuchra̱nꞌ nimán soj ei. ꞌO̱ se nichru̱nꞌ quisi̱j güii caꞌna̱ꞌ Diose̱ gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj na̱nj ado̱nj. ―Ina̱nj da̱nj caꞌmii natáj Jesucristó rihaan nij yuvii̱ a.
23296	MAT 4:18	ꞌO̱ güii cachén Jesucristó tuꞌva na lacuaná cuꞌna̱j na Galilea, ne̱ queneꞌen soꞌ man ro̱j tinu̱j ro̱j soꞌ a. Yoꞌo̱ soꞌ me síí cuꞌna̱j Simón, ne̱ Pedró cuꞌna̱j yoꞌó se‑chuvi̱i síí cuꞌna̱j Simón yoꞌ a. Ne̱ tinúú soꞌ me síí cuꞌna̱j Andrés a. Dan me se ga̱a queneꞌen Jesucristó man ro̱j soꞌ, ne̱ nicu̱nꞌ ro̱j soꞌ tuꞌva na lacuaná, ne̱ tiguíj ro̱j soꞌ nanj rque na, ne̱ dan me se síí rii xcuaj me ro̱j soꞌ a.
23297	MAT 4:19	Ne̱ cataj Jesucristó rihaan ro̱j soꞌ a: ―Canoco̱ꞌ ro̱j so̱j manj á. ꞌO̱ se síí naquiꞌyaj chre̱ꞌ xcuaj me ro̱j so̱j, tza̱j ne̱ rej riha̱a̱n níꞌ me se gu̱un ro̱j so̱j síí naquiꞌyaj chre̱ꞌ yuvii̱, qui̱ꞌyáj, ne̱ canoco̱ꞌ nij yuvii̱ manj a ―taj Jesucristó rihaan ro̱j tinu̱j ro̱j soꞌ a.
23299	MAT 4:21	Veé dan, ne̱ cachéé nij soꞌ doj, ne̱ queneꞌen Jesucristó man yavíj ro̱j tinu̱j ro̱j soꞌ a. Yoꞌo̱ soꞌ me síí cuꞌna̱j Jacobo, ne̱ tinúú soꞌ me síí cuꞌna̱j Juan, ne̱ taꞌníí síí cuꞌna̱j Zebedeo me ro̱j tinu̱j ro̱j soꞌ a. Dan me se nu̱u̱ ro̱j soꞌ rque rihoo chéé rihaan na ga̱ rej ro̱j soꞌ síí cuꞌna̱j Zebedeo, ne̱ naquiꞌyaj sa̱ꞌ nij soꞌ nanj rii xcuaj, ne̱ canacúún Jesucristó man ro̱j tinu̱j ro̱j soꞌ canoco̱ꞌ ro̱j soꞌ man Jesucristó a.
23301	MAT 4:23	Veé dan, ne̱ cachéé Jesucristó nu̱ꞌ estadó Galilea, ne̱ tucuꞌyón soꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ man nij yuvii̱ nuu chre̱ꞌ rá veꞌ tucuꞌyón nij yuvii̱ israelitá se‑tucua̱nj Moisés, ne̱ caꞌmii natáj soꞌ nana̱ sa̱ꞌ rihaan nij yuvii̱ cheꞌé yan gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj me nana̱ sa̱ꞌ caꞌmii natáj soꞌ a. Ne̱ nahuun cunuda̱nj nij yuvii̱ ranꞌ do̱ꞌ, cunuda̱nj nij yuvii̱ ninaj do̱ꞌ, quiꞌyaj soꞌ a.
23302	MAT 4:24	Ne̱ cuchiꞌ nana̱ cheꞌé soꞌ nu̱ꞌ estadó Siria, ga̱a ne̱ nica̱j ndoꞌo nij yuvii̱ tuviꞌ nij yuvii̱ síí ranꞌ ndoꞌo, caꞌanj nij yuvii̱ rej va̱j Jesucristó a. Dan me se nij yuvii̱ ranꞌ ndoꞌo quiꞌyaj chiꞌii̱ do̱ꞌ, nij yuvii̱ aꞌngaj ndoꞌo cúú man do̱ꞌ, nij yuvii̱ nu̱u̱ nana̱ chre̱e nimán do̱ꞌ, nij yuvii̱ snúú quiꞌyaj yavii do̱ꞌ, nij yuvii̱ naꞌvee cache̱e̱ do̱ꞌ, cuchiꞌ rihaan Jesucristó, quiꞌyaj tuviꞌ nij yuvii̱, ne̱ nahuun cunuda̱nj nij soꞌ, quiꞌyaj Jesucristó na̱nj ado̱nj.
23303	MAT 4:25	Veé dan, ne̱ canocoꞌ queꞌe̱e̱ ndoꞌo yuvii̱ man soꞌ, ne̱ dan me se yuvii̱ ma̱n estadó Galilea do̱ꞌ, yuvii̱ ma̱n rej cuꞌna̱j Chi̱ꞌ Chumanꞌ do̱ꞌ, yuvii̱ ma̱n chumanꞌ Jerusalén do̱ꞌ, yuvii̱ ma̱n estadó Judea do̱ꞌ, yuvii̱ ma̱n nda̱a rne̱j tuꞌva chráá cuꞌna̱j Jordán do̱ꞌ, canocoꞌ man soꞌ na̱nj ado̱nj.
23304	MAT 5:1	Queneꞌen Jesucristó ma̱n ndoꞌo yuvii̱ nu̱ꞌ anica̱j xꞌnúú soꞌ, ne̱ cheꞌé dan cavii soꞌ caꞌanj soꞌ raa̱ ꞌo̱ quij, ne̱ nda̱a dan caꞌanj ca̱yáán soꞌ, ga̱a ne̱ cuchiꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ rihaan soꞌ a.
23307	MAT 5:4	”Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí nanó ndoꞌo rá ado̱nj. ꞌO̱ se gu̱un niha̱ꞌ nimán maꞌa̱n nij soꞌ, quiꞌya̱j Diose̱ vaa güii ado̱nj.
23309	MAT 5:6	”Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí me ndoꞌo rá cunu̱u sa̱ꞌ nimán ado̱nj. ꞌO̱ se cunu̱u sa̱ꞌ maꞌa̱n nij soꞌ vaa güii, quiꞌya̱j Diose̱ ado̱nj.
23310	MAT 5:7	”Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí ꞌe̱e̱ rá man tuviꞌ ado̱nj. ꞌO̱ se cunu̱u ꞌe̱e̱ rá Diose̱ man maꞌa̱n nij soꞌ, ne̱ taj sayuun quira̱nꞌ nij soꞌ, quiꞌya̱j Diose̱ a̱ man ado̱nj.
23311	MAT 5:8	”Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí vaa sa̱ꞌ nimán ado̱nj. ꞌO̱ se queneꞌe̱n maꞌa̱n nij soꞌ man Diose̱ vaa güii ado̱nj.
23314	MAT 5:11	”Ne̱ cavi̱i̱ sa̱ꞌ ndoꞌo soj sese caꞌmi̱i̱ yuvii̱ nana̱ nij rihaan soj do̱ꞌ, sese quiꞌya̱j yuvii̱ sayuun man soj do̱ꞌ, sese caꞌmi̱i̱ ne̱ yuvii̱ cata̱j yuvii̱ se vaa tumé ndoꞌo soj cacunꞌ do̱ꞌ, cheꞌé se me soj síí noco̱ꞌ mán ꞌu̱nj ado̱nj. Ne̱ queneꞌe̱n soj se vaa ya̱ cavi̱i̱ sa̱ꞌ soj ado̱nj.
23315	MAT 5:12	Ga̱a ne̱ no̱ xcúún soj gu̱un niha̱ꞌ uxrá rá soj, cheꞌé se uxrá na̱ruꞌvee Diose̱ rihaan soj asa̱ꞌ nucuiꞌ soj rej xta̱ꞌ ado̱nj. ꞌO̱ se ase vaa ꞌyaj nii sayuun man soj roꞌ, taꞌngaꞌ da̱nj quiꞌyaj nii sayuun man nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ rihaan yuvii̱ ga̱a naá uún ado̱nj.
23316	MAT 5:13	”Ase vaa yaan ga̱ chraa roꞌ, da̱nj vaa soj ga̱ chumii̱ nihánj ei. Dan me se sese ne ꞌne̱ꞌ chá yaan yoꞌ, ga̱a ne̱ taj se qui̱ꞌyáꞌ cunu̱u sa̱ꞌ yaan ga̱a̱ a̱ maꞌ. Taj se gúnꞌ man yaan yoꞌ ga̱a̱ maꞌ. Ma̱a̱n se quiriꞌi̱j nii man yaan yoꞌ xeꞌ, ne̱ cache̱e̱ u̱u̱n yuvii̱ xráá yaan yoꞌ na̱nj ei. Ne̱ da̱nj vaa uún soj ei. Sese taj se gúnꞌ man soj rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ cavii sa̱ꞌ soj a̱ man ado̱nj.
23317	MAT 5:14	”Ne̱ ase vaa yaꞌan vaa soj chuguu̱n soj rihaan chumii̱ nihánj a. Neꞌen soj se vaa sese na̱j ꞌo̱ chumanꞌ raa̱ tacaan, ne̱ queneꞌe̱n cunuda̱nj yuvii̱ naj chumanꞌ yoꞌ raa̱ tacaan ei.
23318	MAT 5:15	Ne̱ ga̱a rmi̱ꞌ, ne̱ a̱ ꞌó yuvii̱ utaꞌ yaꞌan raa̱ agaꞌ yaꞌan ne̱ axríj yuve̱ nij soꞌ rque ꞌo̱ chrúún maꞌ. Sese rmi̱ꞌ, ne̱ achrón nii yaꞌan raa̱ agaꞌ yaꞌan ne̱ utaꞌ nii agaꞌ yoꞌ rej xta̱ꞌ, ne̱ daj a̱ nij yuvii̱ atúj rá veꞌ roꞌ, chuguu̱n niꞌya̱j nij soꞌ ado̱nj.
23319	MAT 5:16	Ne̱ veé da̱nj vaa gue̱e̱ soj, ne̱ ase vaa agaꞌ yaꞌan roꞌ, vaa soj rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ sese sa̱ꞌ quiꞌya̱j soj, ne̱ sa̱ꞌ doj xca̱j yuvii̱ cuentá, quiꞌya̱j soj ei. Cheꞌé dan se̱ guun naꞌa̱j soj queneꞌe̱n yuvii̱ da̱j vaa ꞌyaj soj maꞌ. Tana̱nj gu̱un niha̱ꞌ rá soj queneꞌe̱n yuvii̱ se vaa veꞌé ꞌyaj soj, ne̱ cheꞌé dan da̱nj na̱nj veꞌé caꞌmi̱i̱ nij yuvii̱ cheꞌé Rej níꞌ Diose̱, quiꞌya̱j soj na̱nj ado̱nj.
23320	MAT 5:17	”Se̱ guun rá soj se vaa caꞌnáꞌ ꞌu̱nj ti̱ríꞌ ꞌu̱nj se‑tucua̱nj Moisés tucuáán cuchruj soꞌ ga̱a naá maꞌ. Se̱ guun rá soj se vaa caꞌnáꞌ ꞌu̱nj ti̱ríꞌ ꞌu̱nj nana̱ caꞌmii natáj nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá maꞌ. Nuveé cheꞌe̱ yoꞌ caꞌnaj maꞌ. Tana̱nj caꞌnaj cheꞌé rej quinavi̱j quisi̱j nu̱ꞌ tucuáán yoꞌ, ga̱a ne̱ nari̱ꞌ nu̱ꞌ soj da̱j me rá Diose̱ quiꞌya̱j soj ado̱nj.