23233	MAT 1:20	Te sukan jani ini i. Sani te nuu ni kixi i ma, te ni jininuu i ja ni kenda in ángel ni tetniñu Iya Tátnuni ma nuu iyo i ma, te jiña'a ángel ma: ―‍José sa'ya tata David, má koyu'u ro ja kueka ro María suchi ko kuu ñasi'i ro ma, vaa sa'ya i suchi ñu'u ma, Sa'ya maa Xtumani Ndios ma kúu ya.
23234	MAT 1:21	Te kâku sa'ya i ma, te xnani ro ya Jesús, vaa ja maa ya te jin kaku ñayii ñuu ya ma te ma jin kondiso kuechi‑ka i ―‍kúu ángel ma jiña'a i.
23240	MAT 2:2	Te ka jikan‑tnu'u de: ―‍¿Ndenu iyo suchi ko kuu rey ñayii judío ma ja jâ ni kâku i ma? Vaa nuu ka iyo sa ñuu sa ma ichi nuu kána kandii ma, te ni ka jini sa tiuxini káxtnu'u ja jâ ni kâku i ma, te ve koo sa ja jin ndachiñu'u sa i ―‍ka kuu de ka jiña'a de.
23243	MAT 2:5	Te ni ka ndakone'e tee ma: ―‍Ñuu nani Belén ma ja iyo i ñuu Judea ma, vaa sukan ni kaxtnu'u tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, te sa'a nde a ni ka'an de ma:
23246	MAT 2:8	Te ni tetniñu de tee ma ñuu Belén ma, te jiña'a de: ―‍Kuán koo ni, te jin ke'en tnu'u vava'a ni siki ja suchi luluu ni kâku ma te ndenu iyo i, te nú ni ka ndani'i ni i, te jin kaxtnu'u ni, sukan‑va'a ki'in tna sa jin ndachiñu'u sa i ―‍kúu de jiña'a de.
23251	MAT 2:13	Sani te nuu ni ka ya'a de kuan nu koo de ma, te nuu ni kixi José ma, te ni kenda in ángel ni tetniñu Iya Tátnuni ma, te jiña'a i: ―‍Ndakoo ni, te kueka ni lulu a ji'in si'i ya a, te kuán koo ni ñuu Egipto ma, te jin koo ni yukan‑ni onde kaxtnu'u maa sa kivi ndi koo ni ma, vaa sa'a ko kuu ja Herodes ma chi nduku de lulu a ja ka'ni de ya ―‍kúu i jiña'a i.
23258	MAT 2:20	te jiña'a i: ―‍Ndakoo ni, te ndakueka ni Jesús a ji'in si'i ya a, te kuán nu koo ni ñuu Israel ma, vaa jâ ni ka ji'i ñayii ka nduku ja jin ka'ni i ya ma ―‍kúu i jiña'a i.
23263	MAT 3:2	Te jiña'a de: ―‍Jin ndakani jin ndaka'vi ini ni, te jin xndoo ni ja u'vi ka sa'a ni ma, te jin ndandikin ni Su'si ma, vaa jâ ve kuyatni ja tatnuni iya iyo andivi ma ―‍kúu de jiña'a de.
23268	MAT 3:7	Te nuu ni jini de ja kua'a tee ka kuu fariseo ma ji'in tee ka kuu saduceo ma ni kenda koo ja skuandute de tee ma, te jiña'a de: ―‍¡Sukan ka kuu koo ma ka kuu ni! ¿Na in ni kaxtnu'u nuu ni ja jin kaku ni ja ma xndo'o xneni ña'a Su'si ma?
23273	MAT 3:12	Te jâ yinda'a ya ja xndechi ya triu ma te nduvii i, te sa'a siin ya paja ma, te ndatava'a ya triu ma nuu ku'un va'a i ma. Te ka'mi ya paja ma in nuu ñu'u ja masu nda'va kuiti i ―‍kúu de jiña'a de.
23275	MAT 3:14	Kovaa Juan ma, ñatuu kúni de, te jiña'a de: ―‍Saña, jiniñu'u ja maa ni skuandute ña'a, ¿te nava'a saa su'va maa ni vee ja skuandute ña'a sa? ―‍kúu de jiña'a de.
23276	MAT 3:15	Kovaa Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Kachi ni ve, vaa jiniñu'u ja sa'a jin sa'a o, vaa Su'si ma chi, kúni ya ja jin sa'a o ja va'a ja ndaa nuu ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Sani te ni kachi Juan ma, te ni skuandute de ya.
23278	MAT 3:17	Te ni ka jiniso'o ñayii ma ja sa'a ká'an Su'si ma onde andivi ma: ―‍Iya ya'a kúu Sa'ya maa sa, te kútoo sa ya, te játna ini xeen sa ja sa'a ya a ―‍kúu ya ká'an ya.
23281	MAT 4:3	Te ni kenda tachi ma ja kototnuni i ya ma, te jiña'a i: ―‍Nú ndija ja Sa'ya Su'si ma kúu ni, te tatnuni ni ja yuu ya'a, jín nduu i xtatila ja kaa ni ―‍kúu i jiña'a i.
23282	MAT 4:4	Kovaa Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Tnu'u Su'si ma ká'an: “Masu maa in‑ni ja kaa ja ko'o o ma sa'a ja koteku o chi su'va ja kandija o ndaka tnu'u ká'an káchi Su'si ma” ―‍kúu ya jiña'a ya.
23284	MAT 4:6	te jiña'a i: ―‍Nú ndija ja Sa'ya Su'si ma kúu ni, onde ya'a, te skee ni maa ni onde kunu ma, vaa tnu'u Su'si ma ká'an: Su'si ma, tatnuni ya nuu ángel ya ma ja jin chindee ña'a i, te jin ndatnii i nda'a ni ma, sukan‑va'a ma jinu ni nuu in yuu ―‍kúu i jiña'a i.
23285	MAT 4:7	Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Suni tnu'u Su'si a ká'an: “Másu ko kototnuni ro Su'si ro Iya Tátnuni ma” ―‍kúu ya jiña'a ya.
23287	MAT 4:9	te jiña'a i: ―‍Taa sa ndaka cha'a, nuna jinkuiñi jiti ni nuu sa a te ndachiñu'u ña'a ni ―‍kúu i jiña'a i.
23288	MAT 4:10	Kovaa Jesús ma, ni ndonda ya nuu tachi ma, te sa'a jiña'a ya: ―‍Kuán ndiyo ki'in ro nuu iyo ri a, vaa tnu'u Su'si a ká'an: “Maa in‑ni Su'si Iya Tátnuni ma kúu iya ndachiñu'u ro, te nuu maa in‑ni ya kunukuechi ro” ―‍kúu ya jiña'a ya.
23295	MAT 4:17	Te onde kivi ni ndenda Jesús ma ñuu Galilea ma, te ni keja'a ya káxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u va'a ya ma nuu ñayii ma, te jiña'a ya: ―‍Jin ndakani jin ndaka'vi ini ni, te jin xndoo ni ja u'vi ka sa'a ni ma, te jin ndandikin ni Su'si iya iyo andivi ma, vaa jâ ni kuyatni ja tatnuni ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya.
23297	MAT 4:19	Te jiña'a ya: ―‍Ne'e koo ni, te jin kondikin ña'a ni, te sa'a sa ja jin ko kuu ni sukan ka kuu tee ka tava tiaka ma, te jin ndaxtutu ni ñayii ja jin kandija i ja ká'an sa a, te jin kondikin ña'a i maa sa ―‍kúu ya jiña'a ya.
23306	MAT 5:3	―‍Vava'a jin kendoo ñayii ka ndakunitnuni ja ka jiniñu'u i Su'si ma, vaa kivi tatnuni Su'si ma, nuu koo ya ma, yukan jin koo i ji'in ya.
23351	MAT 5:48	Chukan kúu ja ndijin ja ni ka nduu ni sa'ya Su'si ma, su'va jin ku'un ini ni ja ndimaa ja va'a ja vii jin ko sa'a ni, sukan sa'a Yuva o iya iyo onde andivi ma ja ndimaa ja va'a ja vii sa'a ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya.
23352	MAT 6:1	Te jiña'a Jesús ma: ―‍Másu ko jin ku'un ini ni ja ora ka sa'a ni ja va'a ma, te onde jin kuni ña'a ñayii ma, sukan‑va'a jin ndachiñu'u ña'a i. Vaa nú sukan na jin sa'a ni, te masu nawa jin kuta'vi ni nuu Yuva o iya iyo onde andivi ma.
23385	MAT 6:34	Chukan kúu ja máko jin ko ndi ini ni nawa ko kuu kivi yutnee ma, vaa kenda siin maa i ji'in tnundo'o i ma, te chukan kúu ja jin katanuu ni nawa iyo ja jin sa'a ni in kivi in kivi ma‑ni ―‍kúu ya jiña'a ya.
23386	MAT 7:1	Te jiña'a Jesús ma: ―‍Máko jin ndanduku ni naxe ka sa'a ka kuu in‑ka ñayii ma, sukan‑va'a máko ndanduku Su'si ma naxe ka sa'a ka kuu maa ni a.
23412	MAT 7:27	Vaa ni kuun savi ma, te ni kee ndeñu'u, te ni yi'i xeen tachi ma, te ni jan kani ndee ni'i ndute ma yika ve'e ma, te ve'e kátuu nuu ñuti ma, ni kotuu i, te kua'a xeen ja ni skenaa ñayii xi‑ve'e ma ―‍kúu ya jiña'a ya.
23416	MAT 8:2	Te ni kenda in tee ndó'o lepra, te ni jinkoo jiti de nuu ya, te sa'a jikan‑ta'vi de nuu ya: ―‍Iya Tátnuni, nú kúni maa ni, te ndasavii ña'a ni kue'e ndó'o sa ya ―‍kúu de jiña'a de.
23417	MAT 8:3	Jesús ma, ni sonee ya nda'a ya siki de, te jiña'a ya: ―‍Kúni sa ja nduva'a ni. ¡Kendoo vii ni! ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ora yukan, te ni nduva'a tee ku'u kue'e lepra ma,
23418	MAT 8:4	te Jesús ma, sa'a ni tatnuni ya: ―‍Másu ko kuña'a ni ni‑in nuu ñayii ma, su'va kuá'an ni, te kaxtnu'u ni ñií ni a nuu sutu ma, te kinda'a ni ja ni tatnuni Moisés ma ja ndakua'a ni nuu Su'si ma ja ndakuan‑ta'vi ni nuu ya ja jâ ni nduvii ni a, sukan‑va'a ndaka i jin kuni ja jâ ni nduvii ni nuu kue'e ni ndo'o ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya.
23420	MAT 8:6	te jiña'a de: ―‍Señor, suchi jinukuechi nuu sa ma, kátuu i ve'e sa ma, te ñatuu kúu kanda‑ka i, te ndó'o néni xen‑xeen i ―‍kúu de jiña'a de.
23421	MAT 8:7	Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Nusaa, te jín koo o, te ndasava'a sa i ―‍kúu ya jiña'a ya.
23422	MAT 8:8	Te ni ndakone'e tee tátnuni nuu cientu soldado ma, te jiña'a de: ―‍Señor, masu kaa masu iyo sa ja kivi ni ini ve'e sa ma. Va'a‑ka onde ya'a‑ni te tatnuni ni nuu kue'e ma ja jin ndiyo i, te nduva'a suchi jinukuechi nuu sa ma.
23423	MAT 8:9	Vaa suni saña chi tee tátnuni kúu sa, te tátnuni sa nuu soldado ma. Te nuna kuña'a sa in de ma: “Kuá'an ni”, te kua'an de, te nuna kuña'a sa in‑ka de ma: “Ne'e ni”, te kii de. Te nuna tátnuni sa nuu suchi jinukuechi nuu sa a: “Sa'a cha'a”, te sa'a i ―‍kúu de jiña'a de.
23424	MAT 8:10	Te ja ni jiniso'o Jesús ma, kua'an‑nka ini ya, te jiña'a ya ñayii ka ndikin ya ma: ―‍Ja ndaa ká'an sa ja ni a maa ñuu Israel ya, masu ni ndani'i sa ñayii ka kukanu ini ña'a sukan kúkanu ini ña'a tee ya'a.
23426	MAT 8:12	Kovaa sa'ya ya ja ka iyo ja jin koo i nuu tatnuni ya ma nkuu, chi kene'e ya i ichi ke'e ma, te chunee ya i nuu nee ma, te yukan, te jin ndanda'yu i, te jin ndakandi'i jin ndakandi'i i nu'u i ma ja jin ndo'o jin neni i kuechi ja ñatuu ni ka kandija i ja ká'an ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya.
23427	MAT 8:13	Sani te jiña'a Jesús ma nuu tee tátnuni nuu cientu soldado ma: ―‍Kuá'an ni. Vaa ja ni kukanu ini ña'a ni a, te ko kuu sukan ni jikan‑ta'vi ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Te suchi jinukuechi nuu de ma, ni nduva'a i maa ora yukan‑ni.
23433	MAT 8:19	Te ni jan tu'va ña'a in tee skua'a tnu'u Moisés ma, te jiña'a de: ―‍Teskua'a, kúni sa ja kondikin ña'a sa ndeva'a‑ni ndenu ki'in maa ni ―‍kúu de jiña'a de.
23434	MAT 8:20	Te Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Ñukuii ma, ka iyo yavi ti, te lasaa ma, ka iyo taka ti, kovaa saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a chi ñatuu ndenu iyo in nuu ndatatu sa ―‍kúu ya jiña'a ya.
23435	MAT 8:21	In‑ka tee ka ndikin ya ma, jiña'a de ya: ―‍Señor, kachi ni, te xinañu'u chu'u va'a sa yuva sa ma, sana kii sa, te kondikin ña'a sa ―‍kúu de jiña'a de.
23436	MAT 8:22	Te Jesús ma, ni ndakone'e ya: ―‍Kondikin ña'a ni, te xndoo ni ñayii ñatuu ka kachi ja sa'a Su'si ma ja jin koteku i ma, te jin chu'u maa i ñayii ni ka ji'i ma ―‍kúu ya jiña'a ya.
23439	MAT 8:25	Sani te ni ka xndoto kunu de Jesús ma, te ka jiña'a de: ―‍¡Señor! ¡Chindee ña'a ni! ¡Nú ña'a, te jin sa'vi o nuu ndute a! ―‍ka kuu de ka jiña'a de.
23440	MAT 8:26	Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¿Nava'a ka yu'u ni? ¿Ñatuu jin kukanu ini‑ka ña'a ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. Sani te ni ndakoo ya, te ni tatnuni ya nuu tachi yi'i ma ji'in nuu ndute ma ja na jin ndunañii i, sani te nañii kuiti ni nduu nuu ndute ma.
23441	MAT 8:27	Te tee ka ndikin ya ma, ni ka sa'vi‑nka ini de, te ka ka'an de: ―‍¿Na tee kúu tee ya'a, ja ka kandija ña'a tachi yi'i a ji'in ndute a? ―‍ka kuu de ka ka'an de.
23443	MAT 8:29	Sani te ka kayu'u de ka jiña'a de: ―‍¡Máko kivi nduu ni ji'in sa! ¿Vaa Sa'ya Su'si ma kúu ni, te vee ni ja xndo'o xneni ña'a ni? ¡Te vitna ja ñatuu kenda‑ka kivi ja sa'a ni sukan! ―‍ka kuu de ka jiña'a de.
23445	MAT 8:31	te chukan kúu ja tachi ma, ka jiña'a i: ―‍Nuna ndene'e ña'a ni, te taa ni tnu'u, te jin ndivi koo sa chikini ma ―‍ka kuu i ka jiña'a i.
23446	MAT 8:32	Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¡Kuán koo, nusaa! ―‍kúu ya jiña'a ya. Sani te tachi ma, ni ka xndoo i tee yukan, te ni ka ndivi koo i ini chikini ma, te ndaka chikini ma, te ka jinu ti ni ka nu koo ti onde nuu ndute mar ma, te ni ka kê koo ti nuu ndute ma, te ni ka kandee ti, te ni ka ji'i ti.
23450	MAT 9:2	Te ni ka kenda koo ñayii ji'in in tee ñatuu kúu kanda de, te ka ndiso i jito nuu yoxtnee de ma. Te nuu ni jini Jesús ma ja ka kukanu ini xeen i ya ma, te jiña'a ya nuu tee ku'u ma: ―‍Sa'ya sa, máko kuxii‑ka ini ni, vaa ndaka kuechi ni ma jâ ni ka naa ―‍kúu ya jiña'a ya.
23452	MAT 9:4	Kovaa Jesús ma chi jâ ni jinitnuni ya ndaka ja ka jani ini de ma, te ni jikan‑tnu'u ya de: ―‍¿Nava'a ka jani ini ni sukan?
23454	MAT 9:6	Te káxtnu'u sa sa'a, sukan‑va'a jin kuni ni ja saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, iyo sa ja tatnuni sa ñuu ñayivi a, te sakanu ini sa kuechi ñayii ma, te xnaa sa ―‍kúu ya jiña'a ya. Sani te jiña'a ya tee ku'u ma: ―‍Ndakoo ni, te ndake'en ni nuu ni katuu ni a, te kuán no'o ni ve'e ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya.
23457	MAT 9:9	Nuu ni ya'a Jesús ma ichi nuu kua'an ya ma, te ni jini ya tee kúu Mateo ma, ja núkoo de ja ndáke'en ya'vi de xu'un no'o ñuu Roma ma nuu ndaka ñayii ka kivi koo ini ñuu ma ja jin xiko i ndatniñu i nuya'vi ma. Te jiña'a ya: ―‍Kondikin ña'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya de. Te ni ndokuiñi tee kúu Mateo ma, te ni ndikin de ya.
23459	MAT 9:11	Te jaku tee ka kuu fariseo ma, ni ka jini de Jesús ma ja núkoo ya ne'un ndaka ñayii yukan ma, te ka jiña'a de nuu tee ka ndikin ya ma: ―‍¿Nava'a teskua'a ni a, ka nukoo kaa de ka jaa de ndeyu ji'in kui'na ka ndake'en ya'vi xu'un ma, ji'in ndaka‑ka ñayii ñatuu ka sa'a ja va'a a? ―‍ka kuu de ka jiña'a de.
23460	MAT 9:12	Kovaa ni jiniso'o Jesús ma, te jiña'a ya: ―‍Ñayii ka iyo va'a ma chi ñatuu ka jiniñu'u i tee tatna ma, chi yika‑ni ja ñayii ka ku'u ma.
23461	MAT 9:13	Kuán koo ni, te jin skua'a ni nawa kúni ka'an tnu'u Su'si a nuu ká'an ma: “Masu kúni sa ja jin ka'mi ni kiti jin ndataa ni nuu sa, su'va ja kúni sa kúu ja na jin kunda'vi ini ni tna'a ni ma.” Te saña chi masu vee sa ja ndakana sa ñayii ka jani ini ja ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa ka kuu i ma, chi vee sa ja ndakana sa ñayii ka ndakunitnuni i ja ka ndiso kuechi i ma ―‍kúu ya jiña'a ya.
23462	MAT 9:14	Sani te tee ka ndikin Juan ma, ni ka jan tu'va de Jesús ma, te ka jiña'a de: ―‍¿Nava'a saña ji'in tee ka kuu fariseo ma, ka iyo ndite sa ji'in de te ka jikan‑ta'vi sa nuu Su'si ma, te tee ka ndikin ña'a ndijin a chi ñatuu ka sa'a de sukan? ―‍ka kuu de ka jiña'a de.
23463	MAT 9:15	Te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¿Xi jin koo ndite ñayii ka iyo viko tnánda'a ma, te vitna ja ka iyo‑ka i ji'in suchi yii tnánda'a ma? Kovaa kenda kivi ja jin xtandiyo i suchi tnánda'a ma. Te nuna kenda kivi yukan, sana jin koo ndite ñayii ma.
23465	MAT 9:17	Te ni masu tnaa o ndute uva yika ni ju'ni o ma in nuu ñií kiti jâ ni kuu kii iyo ma, vaa ndute uva ma chi sa'a de ja te'nde ñií ma, te skenaa o ndute uva ma ji'in ñií ma. Chukan kúu ja tnaa o ndute uva yika ni ju'ni o ma in nuu ñií jaa ma, te jin kendoo va'a nduu nduu i ―‍kúu ya jiña'a ya.
23466	MAT 9:18	Yikuu‑ka Jesús ma ká'an ya, te ni kenda in tee tátnuni veñu'u luluu ma, te ni jinkoo jiti de nuu ya, te jiña'a de: ―‍Sasi'i sa ma chi vitnañu'ni ni ji'i i, te vee sa. Ne'e ni, te jín koo o, te sonee ni nda'a ni a siki i, sukan‑va'a ndateku i ―‍kúu de jiña'a de.
23470	MAT 9:22	Kovaa Jesús ma, ni konenuu ya, te ni jini ya ña, te jiña'a ya: ―‍Sa'ya sa, koo sii ini ni. Jâ ni nduva'a ni, vaa kuechi ja ni kukanu ini ña'a ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ora yukan‑ni, te ni nduva'a ña.
23472	MAT 9:24	Te jiña'a ya: ―‍Jin ke koo ni ke'e ma. Chi suchi si'i a chi masu ni ji'i i chi kixi i ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ndaka ñayii ma chi ni ka jakundee i Jesús ma.
23475	MAT 9:27	Ni ya'a Jesús ma yukan, te ni ka ndikin ña'a uu tee inukuaa, te ka kayu'u de ka jiña'a de: ―‍¡Kunda'vi ini ña'a ni, Sa'ya tata David! ―‍ka kuu de ka jiña'a de.
23476	MAT 9:28	Te nuu ni kivi ya ini ve'e ma, te ni ka kenda koo tee inukuaa ma, te Jesús ma, jiña'a ya: ―‍¿Ka kukanu ini ña'a ni ja kuu ndasava'a ña'a sa? ―‍kúu ya jiña'a ya. Te ni ka ndakone'e de: ―‍Ka kukanu ini ña'a sa, Señor ―‍ka kuu de ka jiña'a de.
23477	MAT 9:29	Sani te ni kiin nda'a ya nuu de ma, te jiña'a ya: ―‍Sukan ka kukanu ini ña'a ni a, te ko kuu sukan ―‍kúu ya jiña'a ya.
23481	MAT 9:33	Te Jesús ma, ni kene'e ya tachi ma, te tee ñatuu kúu ka'an ma, ni kuu ni ndaka'an de. Te ñayii ma, ni ka sa'vi‑nka ini i, te ka ka'an i: ―‍Masu nama uun ka jini o ja sa'a ko kuu ñuu Israel ya ―‍ka kuu i ka ka'an i.
23482	MAT 9:34	Kovaa tee ka kuu fariseo ma, ka ka'an de: ―‍Ja maa tachi tátnuni‑ka nuu ndaka‑ka tachi ma te ni kene'e de tachi ya'a ―‍ka kuu de ka ka'an de, kuechi ja ñatuu ka kandija de ya ma.
23485	MAT 9:37	Sani te jiña'a ya nuu tee ka ndikin ya ma: ―‍Kua'a xeen ja jin ndaxtutu o iyo, kovaa jaku‑ni ñayii jin satniñu ka iyo.
23486	MAT 9:38	Chukan kúu ja jin kakan‑ta'vi ni nuu Iya Tátnuni ma ja na tetniñu‑ka ya ñayii jin satniñu, sukan‑va'a kuu ndututu ndi'i ndaka ja kúu kuenda ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya.
23491	MAT 10:5	Te ndi‑uxi uu tee ya'a ni tetniñu Jesús ma, te ni tatnuni ya nuu de sukan jin sa'a de ma, te jiña'a ya: ―‍Máko jin koo ni nuu ka iyo ñayii masu ñayii ñuu Israel ya ka kuu i ma, ni a ñuu ñayii samaritano ma.
23528	MAT 10:42	Te nú na in na kua'a visi in vasu ndute vijin ja ko'o in ñayii ya'a ja masu kanuu i ma vaa kuechi ja in ñayii ndikin ña'a i maa sa kúu i, ja ndaa ká'an sa ja masu skenaa i ta'vi i iyo nuu Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya.
23532	MAT 11:4	Te ni ndakone'e Jesús ma, te jiña'a ya: ―‍Kuán koo ni, te jin kuña'a ni Juan ma ja ni ka jini ni a ji'in ja ni ka jiniso'o ni a.
23534	MAT 11:6	¡Vava'a jin kendoo ñayii ka kukanu ini ña'a i maa sa! ―‍kúu ya jiña'a ya.
23535	MAT 11:7	Nuu kuan nu koo tee ni tetniñu Juan ma, te Jesús ma, ni keja'a ya ká'an ya ja kuu Juan ma nuu ñayii ma, te jiña'a ya: ―‍¿Naxe kaa tee ni ka ke koo ni, ni ka yo nde'ya ni nuu masu nawa iyo kuiti ma? ¿Sukan kúu in tnuyoo ja skanda kajin yi'i ma?
23547	MAT 11:19	Sani te ni kenda sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a ja jaa sa xtatila te ji'i sa ndute uva ma, te ka ka'an i ja tee jaa xeen tee ji'i xeen kúu sa te kétna'a ini sa ji'in ñayii ka sa'a ja u'vi ma ji'in kui'na ka ndake'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma, ka ka'an i. Kovaa ká'an sa ja ñayii ka kandija tnu'u ndichi Su'si ma chi ni ka nduu i ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa. Te sukan, te ka jini o ja vava'a kúu tnu'u ndichi Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya.
23549	MAT 11:21	―‍¡Nda'vi ni ñayii ñuu Corazín a! ¡Nda'vi ni ñayii ñuu Betsaida a! Vaa nute ñuu Tiro ma ji'in ñuu Sidón ma ni ka iyo milagru tna'a ja ni ka iyo nuu ni a, onde ndende kivi ma jin ndakani jin ndaka'vi ini i nkuu, te jin xndoo i ja u'vi ka sa'a i ma te jin ndandikin i Su'si iya teku ma nkuu, te jin kone'nu i sa'ma tindayi, te jin kunukoo i nuu yaa nuu ñu'u i ma ja ka kaxtnu'u i sukan ka ndakani ka ndaka'vi ini i ma nkuu.
23552	MAT 11:24	Te ká'an sa ja kivi ndakan Su'si ma kuenda, te ka'vi‑ka jin ndo'o jin neni tna ndijin sana ñayii ñuu Sodoma ma ―‍kúu ya jiña'a ya.
23553	MAT 11:25	Te ora yukan Jesús ma, jiña'a ya nuu Yuva ya Su'si ma: ―‍Ndáchiñu'u ña'a sa, Yuva sa, iya tátnuni andivi a ji'in nuu ñu'ú a, vaa ni kaxtnu'u ni nuu ñayii ka ndakunitnuni ja ka jiniñu'u ña'a i ma ndaka ja ñatuu ni kaxtnu'u ni nuu ñayii ka jani ini ja ka jini‑ka i te ka jaku'ni‑ka ini i ma te ñatuu ka jiniñu'u ña'a i ma.
23554	MAT 11:26	Saa vi, Yuva sa, vaa sukan ni jani ini maa ni ja ko kuu ―‍kúu ya jiña'a ya.
23555	MAT 11:27	Sani te jiña'a ya nuu ñayii ma: ―‍Yuva sa ma, ni taa ya ndaka. Ñatuu na in jini ña'a ja kúu sa Sa'ya ya a, yika‑ni ja maa ya ja kúu ya Yuva sa ma. Te ñatuu na in jini Yuva sa ma, yika‑ni ja maa sa ja kúu sa Sa'ya ya a, ji'in ñayii kúni sa ja kaxtnu'u sa na in kúu ya ma.
23558	MAT 11:30	Chukan kúu ja masu vee yugu sa a, te masu yii ja jin kinee ni chii yugu sa a ―‍kúu ya jiña'a ya.
23560	MAT 12:2	Te tee ka kuu fariseo ma chi ni ka jini de, te sa'a ka jiña'a de ya: ―‍¡Konde'ya ni ja tee ka ndikin ña'a maa ni a, ka sa'a de ja masu kuu sa'a o kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o a! ―‍ka kuu de ka jiña'a de.
23561	MAT 12:3	Kovaa maa ya chi jiña'a ya: ―‍¿Ñatuu nama ni ka ka'vi ni sukan ni ka sa'a David ma ji'in tee ka ndikin tna'a ji'in de ma in jichi ma? Vaa ñatuu ndenu jin ni'i de ja jin kaa de ma, te ka kokon xeen de ma.
23563	MAT 12:5	¿Te ñatuu nama ni ka ka'vi ni sukan ni tatnuni Moisés ma? Vaa ni tatnuni de ja kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o ma, te tee ka kuu sutu ma ja ka jinukuechi de ini veñu'u ka'nu ma, kuu jin sa'a maa de ja masu kuu jin sa'a ñayii ma, te ñatuu na kuechi jin kuiso de ―‍kúu ya jiña'a ya.
23564	MAT 12:6	Te sa'a jiña'a tna ya: ―‍Ya'a iyo sa, te saña chi kanuu‑ka sa sana veñu'u ka'nu ma.
23566	MAT 12:8	Vaa saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, iyo sa ja tatnuni sa siki ja kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma ―‍kúu ya jiña'a ya.
23568	MAT 12:10	Te yukan yinee in tee, te in nda'a de ma chi ni yichi i. Te jaku tee ñatuu ka kunimani nuu Jesús ma, ka jitotnuni de ya, te sa'a ni ka jikan‑tnu'u de ya: ―‍¿Va'a‑ni ja ndasava'a o ñayii ma kivi ñatuu ka satniñu o ma? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. Sukan ni ka jiña'a de, sukan‑va'a xi ma kuu naxe jin xtekuechi de ya.
23569	MAT 12:11	Kovaa Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Te ndijin, nú in tna'a maa ni ma, te iyo in‑ni ndikachi de ma, te kêe ti in yavi kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o ma, kuiti ki'in de jin nu tava de ti.
23570	MAT 12:12	¿Te masu ndee ya'vi xeen‑ka in ñayii ma sana in ndikachi ma? Chukan kúu ja kuu jin sa'a o ja va'a kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o ma ―‍kúu ya jiña'a ya.
23571	MAT 12:13	Sani te jiña'a ya tee ni yichi nda'a ma: ―‍Ndaskuili ni nda'a ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. Te tee yukan chi ni ndaskuili de nda'a de ma, te ni nduva'a sukan iyo va'a in‑ka nda'a de ma.
23581	MAT 12:23	Te ndaka ñayii ma, ni ka sa'vi‑nka ini i ja sukan ni kuu ma, te ka ka'an i: ―‍Tee ya'a, ¿masu Sa'ya tata tee kúu David ma kúu de? ―‍ka kuu i ka ka'an i.
23582	MAT 12:24	Kovaa ni ka jiniso'o tee ka kuu fariseo ma sukan ni sa'a ya ma, te ka ka'an de: ―‍Tee ya'a chi masu maa de kéne'e tachi ma ini anua ñayii ma. Chi Beelzebú suchi tátnuni nuu ndaka‑ka tachi ma kúu suchi wa'a tee ya'a tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja kéne'e de tachi ma ―‍ka kuu de ka ka'an de.
23583	MAT 12:25	Kovaa Jesús ma chi ni jinitnuni ya sukan ka jani ini de ma, te jiña'a ya: ―‍Vaa nú in ñuu, te ka iyo nanimaa ñayii ka ndakiti ini nuu tna'a ma, te ¿naxe kuu jin koo ka'nu ndaka i ma? Te suni maa i kúu ji'in ñayii ka iyo in‑ni ve'e ma, te nú jin ko ndakiti ini nuu tna'a i ma, te ¿naxe kuu jin koo ka'nu ndaka i?
23595	MAT 12:37	Vaa ja tnu'u ká'an ni ma, te ndatuu maa ni nú ñayii sa'a ja va'a kúu ni te koo va'a ni xi ñayii sa'a ja u'vi kúu ni te ndachunaa maa ni ―‍kúu ya jiña'a ya.
23596	MAT 12:38	Sani te jaku tee ka skua'a tnu'u ni yo ndakaxtnu'u Moisés ma ji'in tee ka kuu fariseo ma, ka jiña'a de: ―‍Teskua'a, ka kuni sa ja na sa'a ni in milagru ―‍ka kuu de ka jiña'a de.
23597	MAT 12:39	Kovaa Jesús ma, jiña'a ya: ―‍Ñayii tiempu ya'a, masu ka sa'a i ja va'a. Ka jikan i in milagru, kovaa masu kua'a Su'si ma milagru ka jikan i ma, vaa jâ ni ka jini i milagru ni sa'a ya ji'in Jonás tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma.
23600	MAT 12:42	Te suni sukan sa'a tna ña'a ni yo kuu reina ni yo tatnuni in ñuu jika ichi nuu vee ma, vaa kivi yukan chi ndokuiñi ña nuu ñayii tiempu ya'a, te ndaxtekuechi ña i, vaa ña'a ya'a chi jika xen‑xeen onde nuu ni kee ña ni kii ña ma, sukan‑va'a koniniso'o ña tnu'u ndichi ni yo ka'an Salomón ma te sa'a ña ja va'a ma. Kovaa vitna chi ya'a iyo iya kanuu‑ka sana tee ni yo kuu Salomón ma, te masu na in ndí ini ja kandija i ja ká'an ya a ―‍kúu ya jiña'a ya.
23601	MAT 12:43	Sani te jiña'a tna Jesús ma: ―‍Ñayii kandija ña'a ma te kukanu ini ña'a i ma chi tachi ni yo ñunee ini anua i ma chi kée i, te kua'an vee i nuu yichi ma kúu i, te ndánduku i ndenu ndatatu i. Kovaa nú ñatuu ní'i i ma,
23603	MAT 12:45	Sani te tachi ma, ki'in i jin nu xtutu i uja‑ka tachi ka'vi‑ka ka sa'a i sana maa i ma, te jin ndivi koo tutu ndaka i ja jin koo i ini anua ñayii yukan, te su'va ka'vi‑ka nduu ñayii yukan sana sukan ni yo kuu i onde xinañu'u ma. Te sukan jin ndo'o ñayii tiempu ya'a, vaa ndimaa ja u'vi ka kuni i ja jin sa'a i, te vitna ja jâ ni ka jini i ja ndaa ma ―‍kúu ya jiña'a ya.
23605	MAT 12:47	Te in ñayii ma, ni jan kuña'a i Jesús ma: ―‍Si'i ni ma ji'in ñani ni ma, ka iyo i ke'e ma, te ka kuni i ja jin ndatnu'u i ji'in ni ―‍kúu i jiña'a i.
23606	MAT 12:48	Kovaa Jesús ma, ni ndakone'e ya, te jiña'a ya nuu ñayii ni jan kaxtnu'u nuu ya ma: ―‍¿Na in kúu si'i sa ma ji'in ñani sa ma, jani ini ni? ―‍kúu ya jiña'a ya.
23607	MAT 12:49	Te ni skuili ya nda'a ya ichi nuu ka iyo ñayii ka ndikin ya ma, te jiña'a ya: ―‍Maa ñayii ya'a ka kuu si'i sa ji'in ñani sa,