23215	MAT 1:2	Abraham guc shtadë Isaac. Hia na gubani Isaac gúquiꞌ shtadë Jacob. Hia lë́ꞌiꞌ gúquiꞌ shtadë Judá con ra bë́chiꞌ.
23216	MAT 1:3	Judá guc shtadë Fares nu Zara. Tseꞌlë Judá bërulë́ Tamar. Fares guc shtadë Esrom; hia na gubani Esrom gúquiꞌ shtadë Aram.
23224	MAT 1:11	Josías guc shtadë Jeconías nu con ra bë́chiꞌ. Tiempë ni biaꞌa ra mënë lëꞌë ra israelitë ziquë prësi parë Babilonia.
23229	MAT 1:16	Jacob guc shtadë José, tseꞌlë María. Hia lë́ꞌiꞌ guc shniꞌa Jesús. Jesús nápiꞌ stubi lë, Cristo.
23231	MAT 1:18	Zndëꞌë guc iurë gulë Jesucristo. María, shniꞌa më nápiꞌ comprumisi parë guëtsë́ꞌaiꞌ con José. Antsë de quë guëquëreldë raiꞌ juntë, hia lëꞌë María bëdzéliꞌ nua shíniꞌ por pudërë shtë Espíritu Santo.
23232	MAT 1:19	José, tseꞌlë María, na tubi nguiu zaꞌquë. Guc shtuꞌu José niasáꞌniꞌ lëꞌë María sin quë adë niac bë́ꞌadiꞌi ra mënë parë adë guërúꞌudiꞌi shtu shtë María.
23233	MAT 1:20	Mientras quëhúniꞌ llgabë zni, tubi ianglë shtë Dios bëluaꞌalú lu mbëcaꞌldë nu repi ianglë: ―José, llëbní David, adë rdzë́bëdiꞌil gúnël recibir María cumë ziquë tséꞌlël purquë lëꞌë shíniꞌ zéꞌdiꞌ por pudërë shtë Espíritu Santo.
23234	MAT 1:21	Lëꞌë María gápiꞌ tubi shíniꞌ nu guërulë́ meꞌdë Jesús. Zni guërulë́ meꞌdë purquë lë́ꞌiꞌ gúniꞌ salvar ra shmënë më de grë duldë shtë rall.
23235	MAT 1:22	Grë́tëꞌ ndëꞌë guzac parë gac cumplir lo quë naguniꞌi Dadë Dios lu muzë nabiadiꞌdzë shtiꞌdzë më guahietë; bëquë́ꞌëiꞌ:
23236	MAT 1:23	Lëꞌë lliguënaꞌa gua shíniꞌ nu gápiꞌ tubi meꞌdë naguërulë́ Emanuel. Lë ni runë cuntienë: Dios con lëꞌë hiaꞌa.
23237	MAT 1:24	Iurë lëꞌë José gubani lu mbëcaꞌldë, bë́ꞌniꞌ tal cumë guniꞌi ianglë lúhiꞌ. Bë́ꞌniꞌ recibir María cumë ziquë tséꞌliꞌ.
23238	MAT 1:25	Perë adë guquëréldëdiꞌi raiꞌ ziquë tséꞌliꞌ hashtë iurë lëꞌë shini María bëdchini lu guë́ꞌdchiliu. Iurní bëdëꞌë José lë meꞌdë; bërulë́hiꞌ Jesús.
23240	MAT 2:2	Gunaꞌbë diꞌdzë ra mënë ni: ―¿Ca gulë rëy shtë ra më israelitë? purquë nezë guiaꞌa guná naꞌa lu mbelëguiꞌi shtë́hiꞌ; por ni zëꞌpë naꞌa parë guëdëꞌnë naꞌa adorar lë́ꞌiꞌ.
23241	MAT 2:3	Iurë lëꞌë rëy Herodes bini ra diꞌdzë ni, adë bëdzélëdiꞌi pë gúnëll; adë gurëdchídiꞌi ldúꞌull. Nu grë́tëꞌ mënë shtë Jerusalén guzac rall zni.
23244	MAT 2:6	Lë́ꞌël Belén, guëꞌdchi shtë Judá. Nal tubi guëꞌdchi mituꞌnë perë nídiꞌi stubi guëꞌdchi más importantë quë lë́ꞌël entrë ra guëꞌdchi shtë Judá naná importantë. De lë́ꞌël guëdchini tubi më ruꞌbë nagapë grë́tëꞌ shmëna.
23246	MAT 2:8	Iurní guniꞌi Herodes lu ra mago tsa raiꞌ Belén nu répill: ―Gulë tsagná ndë nu gulë tsagnaꞌbë diꞌdzë zaꞌquë zaꞌquë shcuendë meꞌdë. Iurë lëꞌë të guëdzelë të meꞌdë, iurní gulë bëꞌnë visi na purquë rac shtuaꞌa tsaguëna adorar lë́ꞌiꞌ.
23248	MAT 2:10	Iurë lëꞌë mago guná lu mbelëguiꞌi guzudchí, nalë́ bëquitë lduꞌu raiꞌ con lëgrë ruꞌbë laꞌni lduꞌu raiꞌ.
23249	MAT 2:11	Iurë guatë́ raiꞌ laꞌni hiuꞌu, guná raiꞌ lu meꞌdë nu María, shniꞌa meꞌdë. Iurní bëzullibi ra rëy; bëꞌnë raiꞌ adorar lëꞌë meꞌdë. Lueguë bëshaꞌlë raiꞌ cajë nanuaꞌa raiꞌ parë bëzëlaaꞌdchi raiꞌ orë, gushialë nu mirra.
23251	MAT 2:13	Despuësë de zëagzë́ ra mago, tubi ianglë shtë Dios bëluaꞌalú lu mbëcaꞌldë lu José nu repi ianglë: ―Guashtë́; gudëdchi meꞌdë; gulë gua con shniꞌa meꞌdë. Gulë gua nasesë guëꞌdchi shtë Egipto të ndë guëquëreldë të hashtë iurë lëꞌë na guëniaꞌa guëabrí të ladzë të purquë lëꞌë rëy Herodes tsatílill lëꞌë meꞌdë parë gati meꞌdë.
23252	MAT 2:14	Iurní guashtë́ José; bëruꞌunú raiꞌ meꞌdë laꞌni gueꞌlë parë Egipto.
23254	MAT 2:16	Iurë lëꞌë Herodes bëdëꞌë cuendë de quë lëꞌë ra mago guluguë́ rall lëꞌë rëy, iurní nalë́ bëdchini llanë laꞌni ldúꞌull. Nu gunibë́ꞌall gati grë ra ngulëꞌnë nanapë chupë izë parë guetë naquëreldë Belén, con ra meꞌdë nananú guëdubi alrededurë lugar ni. Zni bëꞌnë rëy según tiempë ecsactë naguniꞌi ra mago bëluaꞌalú mbelëguiꞌi lu raiꞌ.
23256	MAT 2:18	Bini tubi bë ruꞌbë; grë́tëꞌ ra naꞌa naquëreldë regiuni Ramá, biꞌni raiꞌ nu guá lduꞌu raiꞌ. Raquel rúꞌniꞌ por shíniꞌ perë adë nídiꞌi mudë parë chu gunë consolar lëꞌë raiꞌ purquë grë́tëꞌ ra meꞌdë gunitilú raiꞌ.
23258	MAT 2:20	―Guashtë́; gudëdchi meꞌdë; gulë gua con shniꞌa meꞌdë të guëabrí të naciuni Israel stubi. Hia lëꞌë mënë naguc shtuꞌu quini lëꞌë meꞌdë, guti rall.
23259	MAT 2:21	Iurní José guashtë́. Biáꞌaiꞌ meꞌdë con shniꞌa meꞌdë parë regiuni Israel.
23260	MAT 2:22	Iurë José bini de quë Arquelao quëgnibëꞌa Judea shlugar shtádëll Herodes, bëdzëbë José niáhiꞌ ndë, perë lu mbëcaꞌldë gua tubi visi de quë guëgzë́hiꞌ regiuni shtë Galilea.
23261	MAT 2:23	Iurë bëdchini raiꞌ ngaꞌli, iurní guquëreldë raiꞌ guëꞌdchi Nazaret. Zndë guzac parë guc cumplir lo quë naguniꞌi ra muzë shtë Dios guahietë: “Guërulë́ më Nazareno”.
23264	MAT 3:3	Lëꞌë Juan na el quë naguniꞌi Isaías, muzë shtë Dios. Bëquë́ꞌëiꞌ shtiꞌdzë Dios manërë rëꞌ: Guini të tubi bë shtë tubi mënë narniꞌi fuertë lu tubi shlatë ruꞌbë: “Gulë bëꞌnë preparar nezë shtënë Dadë. Gulë bëꞌnë preparar laꞌni lduꞌu të ziquë nezë ldi parë iurë guëdchini Dadë. Gulë gubani tubi vidë zaꞌquë.”
23265	MAT 3:4	Lari shtë Juan nactsáꞌuhin con guitsë ladi camellë. Hia cinturón shtë́niꞌ na tubi guiꞌdi, nu dau shtë́niꞌ guc shanchi nu dchini shtë mbeeꞌzë lachi.
23266	MAT 3:5	Iurní glli glli rdchini ra mënë shtë ciudá Jerusalén con ra mënë shtë guëꞌdchi shtë Judea con ra naquëreldë lugar guëlladchi Jordán; rdchini rall parë guëquë́ diaguë rall shtiꞌdzë Juan.
23271	MAT 3:10	Gunë më cashtigu ra mënë mal ziquë lëꞌë guiubëaguë hia na listë parë guëchuguin hiaguë. Grë́tëꞌ ra hiaguë nadë rnéꞌediꞌi nashi zaꞌquë, chuguin nu tsequin lu guiꞌi.
23272	MAT 3:11	Guldía, na rchuꞌbë nisa lëꞌë të con nisë parë guëluaꞌa de quë bëꞌnë nadzëꞌë të mudë nanabani të, perë el quë nazeꞌdë despuësë de na, më ni guëzunë́hiꞌ lduꞌu të nu guëneꞌe më Espíritu Santo parë cuezënúhiꞌ lëꞌë të. Guësheꞌldë më Espíritu Santo ziquë beꞌlë të parë gac të limpi. Më ni napë más pudërë quë na; adë rúnëdiꞌi tucara ni siquierë guahia rachi shtënë më.
23273	MAT 3:12	Gunë më separar ra mënë mal entrë mënë zaꞌquë. Hia lëꞌë më napreparadë con palë guiaꞌa më të parë guëzunë́ më trigu të parë guëruꞌu guiꞌlli tubi cuꞌ. Hia trigu tsutsaꞌu laꞌni catë riutsáꞌuhin perë grë́tëꞌ guiꞌlli tsequi lu guiꞌi. Lëꞌë guiꞌi nunquë adë rëáldëdiꞌin.
23275	MAT 3:14	Primërë adë në́diꞌi Juan; répiꞌ lu Jesús: ―Runë tucara chubë nisa por lë́ꞌël perë lë́ꞌël zeꞌdë lua.
23276	MAT 3:15	Perë Jesús guniꞌi: ―Bëneꞌe sí iurneꞌ purquë zni gac të parë guëdë́ꞌnaꞌa cumplir grë cusë zaꞌquë naquëgnibëꞌa Dios. Iurní lëꞌë Juan gunë́
23278	MAT 3:17	Iurní bini më tubi bë, tubi voz nabëruꞌu lu gubeꞌe naguniꞌi: ―Ndëꞌë lëꞌë shinia. Nalë́ rac shtuaꞌa lë́ꞌiꞌ. Nalë́ rquitë lduaꞌa rnahia lúhiꞌ.
23281	MAT 4:3	Bëdchini naná rsiguë́; guabíꞌguëll lu më. Guníꞌill: ―Si talë de verdá nal shini Dios, gunibëꞌa guëꞌë rëꞌ parë guëaquin guetështildi gaul.
23284	MAT 4:6	Iurní répill: ―Si talë gualdí rníꞌil nal shini Dios, bëruꞌldë lë́ꞌël hashtë lu guiuꞌu purquë Sagradas Escrituras rniꞌi: Dios guënibëꞌa lëꞌë ra ianglë të parë gapë raiꞌ lë́ꞌël nu guëldisë raiꞌ lë́ꞌël con guiaꞌa raiꞌ të parë ni tubi guëꞌë gunënë́diꞌi guëaꞌl.
23285	MAT 4:7	Jesús bëquebi: ―Nu zac rniꞌi Sagradas Escrituras: “Adë rtë́ꞌdëdiꞌil prëbë Dios, Shtadë të. Adë rúnëdiꞌil obligar lë́ꞌiꞌ.”
23286	MAT 4:8	Nu lëꞌë mëdzabë biaꞌa Jesús lu tubi dani ruꞌbë, nu bëluaꞌa mëdzabë grë ra naciuni con lujë shtë rahin ziquë grë cusë zaꞌquë nananú lu guë́ꞌdchiliu;
23287	MAT 4:9	guníꞌill lu Jesús: ―Na guënehia grë́tëꞌ ndëꞌë cáꞌal si talë guëzullíbil lua, gúnël adorar na.
23291	MAT 4:13	Perë adë bëáꞌnëdiꞌi më Nazaret sino quë guaglaꞌguë më guquëreldë më Capernaum, tubi guëꞌdchi naquë́ guëlladchi ruaꞌ nisë ruꞌbë por nezë shtë regiuni Zabulón nu Neftalí.
23292	MAT 4:14	Zndë guzac parë guc cumplir lo quë nabëquëꞌë muzë shtë më guahietë; lë́hiꞌ Isaías. Naescritë zndëꞌë:
23293	MAT 4:15	Guëꞌdchi Zabulón nu Neftalí, nezë naquë́ ruaꞌ nisë ruꞌbë ladë cuꞌ guiaꞌa shtë guëëꞌgu Jordán, partë más zitu shtë Galilea catë quëreldë ra nadë nádiꞌi më israelitë.
23296	MAT 4:18	Jesús ziaglaꞌguë më nezë ruaꞌ nisë ruꞌbë shtë Galilea. Guná më chupë nguiu narë́ ngaꞌli, tubi na Simón nu lë zac Pedro. Stubi nguiu lë Andrés, bëchi Pedro. Na raiꞌ pescadurë. Quëgldaguë raiꞌ guëꞌshu laꞌni nisë.
23301	MAT 4:23	Jesús ziaglaꞌguë më guëdubi Galilea. Quëgluaꞌa më ra mënë laꞌni iáduꞌu shtë rall cadë guëꞌdchi catë bëdchini më. Quëadiꞌdzë më dizaꞌquë shtë Dios lla tsutë́ mënë lugar catë rnibëꞌa Dios. Nu runë më rumëdi grë́tëꞌ clasë galguidzë nanapë ra mënë. Bënëac më ra narac lluꞌu.
23302	MAT 4:24	Bërëꞌtsë diꞌdzë naquëhunë Jesús hashtë guëdubi regiuni shtë Siria. Bëdchininú ra mënë grë́tëꞌ naquëzac zi lu galguidzë nu ra naquëhunë sufrir dulurë nu grë nanapë mëdzabë laꞌni lduꞌu rall nu grë́tëꞌ ra narati zini ra, nu ra narac galguidzë llunguë. Jesús bënëac ra mënë ni.
23303	MAT 4:25	Nalë́ zihani mënë guanaldë rall lëꞌë më, mënë shtë Galilea nu guëꞌdchi shtë Decápolis nu Jerusalén. Lëꞌë quë lëꞌë zihani mënë shtë regiuni Judea nu ra naquëreldë stubi tëchi guëëꞌgu Jordán, guanaldë rall lëꞌë Jesús.
23306	MAT 5:3	―Dichusë ra mënë narac bëꞌa nanú nicidá gac rall limpi laꞌni lduꞌu rall, pues tsutë́ raiꞌ catë rnibëꞌa Dios.
23308	MAT 5:5	’Dichusë ra mënë naduꞌu. Pues grë ra mënë ni gunë rall recibir guë́ꞌdchiliu catë guëdëꞌë Dios caꞌa rall, guëquëreldë rall.
23312	MAT 5:9	’Dichusë ra mënë nargutë́ en paz parë ra mënë; pues Dios gulë́ më ra mënë ni shini Dios.
23313	MAT 5:10	’Dichusë ra mënë narzac zi purquë quëhunë rall cumplir shtiꞌdzë Dios; pues tsutë́ rall catë rnibëꞌa më.
23316	MAT 5:13	’Lëꞌë të na të ziquë zedë entrë ra mënë shtë guë́ꞌdchiliu rëꞌ të parë adë rshínidiꞌiruꞌu mënë. Si talë zedë guëdchíguëdiꞌi, ¿lla gunë nguiu të guëabrí sabor shtë zedë? Hia adë rlluíꞌidiꞌin sino parë quë guëzebin nu parë guëlú mënë guëquin.
23317	MAT 5:14	’Lëꞌë të na të ziquë llni parë mënë narëtaꞌ lu guë́ꞌdchiliu. Tubi ciudá nazúbëgaꞌa guëc tubi dani, adë gáquëdiꞌi guëcaꞌchiluhin. Adë rcaꞌchi ldúꞌudiꞌil lu mënë llni nanápël.
23320	MAT 5:17	’Adë rúnëdiꞌi të llgabë zelda lu guë́ꞌdchiliu parë guëdëꞌa fin lëy shtë Moisés, nilë parë guëdëꞌa fin enseñansë shtë ra muzë nabiadiꞌdzë shtiꞌdzë Dios guahietë. Adë zéldëdiaꞌa parë guëdë́ꞌëhia fin sino parë guëluáꞌahia pë runë cuntienë shtiꞌdzë raiꞌ.
23321	MAT 5:18	Purquë guldía rniaꞌa lu të, mientras nanú gubeꞌe nu guë́ꞌdchiliu, ni tubi partë shtë lëy, ni tubi puntë shtë letrë ni partë mituꞌnë shtë lëy, adë gunë fáltëdiꞌin. Grë́tëꞌ napë quë gac cumplirin.
23322	MAT 5:19	Por ni grë́tëꞌ nadë rúnëdiꞌi casë cualquier mandamientë shtë lëy, aunquë más mituꞌnë partë shtë mandamientë, nu rluáꞌall ra mënë lu mizmë zni, pues runë tucarë gáquëll më nalasáquëdiꞌi catë rnibëꞌa Dios. Perë grë́tëꞌ el quë narzuꞌbë diaguë nu quëgluáꞌall gunë mënë cumplir grë puntë shtë lëy, ni runë tucarë gáquëll más më lasac lugar catë rnibëꞌa Dios.
23323	MAT 5:20	Na rniaꞌa lu të, si talë adë nádiꞌi conductë shtënë të más nazaꞌquë quë conductë shtë ra mënë religiusë fariseo nu ra mësë shtë lëy, jamás adë tsutë́diꞌi të catë rnibëꞌa Dios.
23325	MAT 5:22	Perë na rniaꞌa lu të, grë́tëꞌ el quë naná rldë lu sáhiꞌ, nápëll culpë lu nagunë juzguë. El quë narushtiá lu sáhiꞌ, napë quë gac juzgar mënë ni lu Junta Suprema. El quë narniꞌi lu sáhiꞌ: shënë, nanú peligrë tsall lu guiꞌi shtë gabildi.
23326	MAT 5:23	’Zni si talë lë́ꞌël rac shtúꞌul guëdë́ꞌël ofrendë lu bëcuꞌguë nu ngaꞌli rëagná ldúꞌul de quë bëldënul saꞌl,
23327	MAT 5:24	bësëaꞌnë ofrendë shtë́nël cuꞌ bëcuꞌguë; iurní guagná bë́chil të parë tsu en paz con lë́ꞌëll; iurní sí, zac guëabril lu bëcuꞌguë të parë guëdë́ꞌël ofrendë lu Dios.
23328	MAT 5:25	Si talë chu guëdchiꞌbë demandë cuntrë lë́ꞌël, iurë zianul mënë ni nezë, gulë gac të de acuerdë lueguë të parë adë gúnëdiꞌi mënë intriegu lë́ꞌël lu juësi, purquë iurní juësi gúnëll intriegu lë́ꞌël lu ra soliar të parë guëldaguë rall lë́ꞌël lachiguiꞌbë.
23332	MAT 5:29	Si talë slul ladë ldi napë culpë quëhúnël duldë, gulú slul të parë guërúꞌldëlin zitu. Más mejurë guëniti tubi slul no sea quë tsal guëdubi cuerpë shtë́nël laꞌni gabildi.
23333	MAT 5:30	Si tubi guiáꞌal ladë ldi napë culpë quëhúnël duldë, bëchuguë guiáꞌal, bëruꞌldin zitu; mejurë guënítil tubi partë shtë cuerpë, lëdë guëdúbidiꞌi cuerpë shtë́nël tsal laꞌni gabildi.
23334	MAT 5:31	’Nu zac guniꞌi ra mënë guahietë: “Grë́tëꞌ el quë narlë́ tseꞌlë, napë quë guëdëꞌë nguiu tubi cartë shtë divurci caꞌa tséꞌliꞌ”.
23335	MAT 5:32	Perë na rniaꞌa lu të, si talë gunë nguiu divorciar tséꞌliꞌ por tubi cusë de nadë, quësínill lëꞌë tséꞌlëll lu duldë adulteri. Grë ra nacaꞌa naꞌa divorciadë pues hia bë́ꞌnëll duldë adulteri. Por tubsë motivë tsu divurci, si talë bëdzelënull stubi nguiu.
23338	MAT 5:35	Adë rúnëdiꞌi të jurar por guë́ꞌdchiliu purquë nahin catë zu guëaꞌ më; ni adë rúnëdiꞌi të jurar por Jerusalén purquë ni na tubi ciudá ruꞌbë shtë rëy narnibëꞌa más.
23339	MAT 5:36	Adë rúnëdiꞌi të jurar por lo quë nananú guë́quël purquë adë gáquëdiꞌi gúnël gan gac tubi guitsë guë́quël naquichi u nagasë, ni tubi guítsëꞌnë.
23342	MAT 5:39	Perë na rniaꞌa, adë rzutípëdiꞌil lu ra hiumbrë mal; al contrari si talë chu cubë́ tubi ladë lul, bëdëꞌë stubi ladë.
23343	MAT 5:40	Si talë chu quëgdchiꞌbë demandë u rac shtúꞌull guëdchisull manguë shtë́nël, bëdëꞌë manguë shtë́nël con shabë guítsël të guaꞌa mënë ni.
23344	MAT 5:41	Si talë chu gunë obligar lë́ꞌël guáꞌal tubi bultë tubi kilómetro, biaꞌain chupë kilómetro.
23345	MAT 5:42	Cualquier tubi naquëgnaꞌbë tubi prështë, bëdëꞌëin nu adë rdchigrë́diꞌil nezë të́chil sino bëdëꞌë lo quë narac shtuꞌu mënë.
23346	MAT 5:43	’Nu zac bini të lo quë naguniꞌi mënë antsë: “Gac shtúꞌul amigu shtë́nël perë guëná túshël lu ra enemigu shtë́nël”.
23348	MAT 5:45	Si talë quëhunë të cumplir grë ra cusë rëꞌ, gac të shini Dios nacabezë gubeꞌe. Lëꞌë më rsheꞌldë më llni ngubidzë parë grë́tëꞌ mënë, parë mënë mal nu mënë zaꞌquë. Lëꞌë më ldaguë më guiu parë ra mënë naná tubldí shcuéndiꞌ nu parë ra mënë nanádiꞌi tubldí shcuéndiꞌ lu Dios.